Heupoperatie De totale heupprothese (THP)
Inhoud Inleiding 3 De totale heup 3 Een gezond heupgewricht 3 Een versleten heupgewricht 3 Noodzaak van een totale heupoperatie 4 Voorbereiding op de operatie 4 De opname 5 De operatie en daarna 5 De 1 e dag na de operatie 6 De 2 e dag na de operatie 7 De 3 e dag na de operatie t/m het ontslag 7 De wond 7 Het ontslag 7 Weer thuis 8 Poliklinische controles 8 Fysiotherapie thuis 8 Adviezen van de fysiotherapeut 8 Overige aanbevelingen 9 Leven met een heupprothese 10 Mogelijke complicaties 11 Vragen 11 Colofon 12 2
Inleiding U ontvangt deze informatie omdat u van de arts heeft gehoord dat u een totale heupprothese krijgt in de Sint Maartenskliniek. In deze folder krijgt u meer informatie over de noodzaak van een heupoperatie, de opname, de ingreep en de herstelperiode. De totale heup Een gezond heupgewricht Het heupgewricht is een kogelgewricht dat bestaat uit de heupkop (een bolvormig gewrichtsvlak) en de heupkom (een komvormig gewrichtsvlak). De kop en de kom passen precies in elkaar en kunnen naar alle kanten draaien. Beide gewrichtsvlakken zijn bekleed met een laag kraakbeen, met tussen de gewrichtsvlakken een soort smeervloeistof. De kop en de kom worden bij elkaar gehouden door een gewrichtskapsel en omringende spieren. Het gewrichtskraakbeen heeft een schokdempende functie en een glijwerking. De heup kan door deze bouw goed bewegen, is stabiel en kan goed worden belast. Een versleten heupgewricht Bij gewrichtsslijtage (artrose) wordt het gladde kraakbeenoppervlak van het gewricht aangetast. De kraakbeenlaag kan uiteindelijk zo beschadigd zijn dat de gewrichtsvlakken niet soepel langs elkaar kunnen glijden. De bewegingen verlopen moeilijker, het gewricht gaat pijn doen en de belastbaarheid neemt af. Het heupgewricht is steeds slechter in staat het lichaamsgewicht te dragen tijdens inspanningen zoals lopen en opstaan. De meest voorkomende klachten zijn pijn en stijfheid. Meestal zit de pijn in de liesstreek, maar deze kan uitstralen over het dijbeen en zelfs naar de knie. Ook opvallend is het optreden van de klachten bij het begin van de beweging of belasting van het gewricht, bijvoorbeeld als u opstaat uit een stoel. Dit noemen we startpijn of startstijfheid. Eerst merkt u dat de klachten verminderen als u in beweging blijft. Bij toenemende slijtage nemen uw klachten toe en zijn ze op den duur ook in rust en s nachts aanwezig. Het spreiden en draaien van de heupen wordt steeds moeilijker tot onmogelijk. Niet alleen door gewrichtsslijtage kan de heup ernstig worden aangetast. Ook een gewrichtsontsteking of een ongeval kunnen leiden tot uitgebreide beschadigingen in het gewricht. 3
Noodzaak van een totale heupoperatie De behandeling van heupslijtage is erop gericht de pijnklachten te bestrijden, de beweeglijkheid zo veel mogelijk te behouden en de belasting op een verantwoorde wijze mogelijk te maken. Hierbij kunnen pijnstillers zinvol zijn, meestal in combinatie met fysiotherapeutische oefeningen en loophulpmiddelen. Vaak gaat fietsen nog redelijk goed en kan dit de heup langer soepel houden. Ook ergotherapeutische adviezen over verdeling van de belasting en het gebruik van de heupen in het dagelijks leven zijn belangrijk. Eenvoudige aanpassingen in huis worden vaak geadviseerd. Het is van groot belang dat overgewicht wordt bestreden. Als deze behandelmethoden en adviezen geen oplossing bieden en u steeds meer pijn krijgt en beperkt wordt in uw bewegingsmogelijkheden, is een operatie meestal de enige oplossing. Een goede voorbereiding is van belang. Het is dan ook nodig dat u alle fysiotherapeutische en ergotherapeutische adviezen voortzet met soms extra pijnstillers. Voorbereiding op de operatie Voordat u wordt geopereerd, krijgt u een oproep voor het preoperatief onderzoek. Dit onderzoek is bedoeld om u meer informatie te geven over de operatie en te beoordelen of de aanstaande operatie zonder risico s kan worden uitgevoerd. Indien nodig kan een aanvullend onderzoek aangevraagd worden. U krijgt een afspraak bij de anesthesist, apothekersassistent, preoperatief verpleegkundige, orthopedisch consulenten en de fysiotherapeut. Uit ervaring blijkt dat wanneer u vóór de operatie alvast leert lopen met krukken, de looptraining na de operatie voorspoediger verloopt. Daarom krijgt u tijdens het preoperatief onderzoek een instructie van de fysiotherapeut. U kunt ook alvast thuis het een en ander regelen voor de periode vlak na de operatie, zodat uw herstel zo prettig mogelijk zal verlopen. De orthopedisch consulente zal u daarover informeren. De eerste 8 weken na de heupoperatie moet u op uw rug of buik slapen. U mag deze 8 weken de heup niet verder buigen dan een haakse hoek (90 graden). Het is daarom van belang dat in huis een verhoging op het toilet en eventueel steunen bij het toilet aanwezig zijn, evenals een hoge stoel met leuningen en een verhoogd bed. Het is handig vóór de operatie thuis afspraken te maken over de huishoudelijke taken. De orthopedisch consulente bespreekt dit met u tijdens het preoperatief onderzoek. 4
Bij een heupoperatie heeft u de keuze tussen een plaatselijke verdoving met behulp van een ruggenprik of een algehele narcose. Als u voor het preoperatief onderzoek komt, kunt u met de anesthesioloog overleggen welke verdoving in uw geval het beste is. Ook bij een ruggenprik kunt u een slaapmiddel krijgen zodat u niets van de operatie merkt. De opname De opnameduur kan variëren afhankelijk van uw herstel. Uw ontslagdatum wordt dagelijks tijdens de visite met de zaalarts besproken. Bij iemand met reuma bijvoorbeeld, is de opnametijd meestal wat langer. Op de verpleegafdeling heeft u een gesprek met een verpleegkundige die u informeert over de gang van zaken. Vervolgens zal iemand van de verpleging de huid van het operatiegebied (de heup en het bovenbeen aan de voor- en achterkant) ontharen. Tijdens de operatie moet u nuchter zijn. Een lege maag is belangrijk om de risico s van de narcose zo klein mogelijk te houden. Voor informatie over de regels die gelden bij het nuchterbeleid verwijzen we u naar de folder Verpleegafdeling orthopedie. De operatie en daarna Tijdens de operatie van het heupgewricht wordt het aangetaste gewricht vervangen door een kunstgewricht. Om het heupgewricht te bereiken, maakt de operateur een snee aan de zijkant van het bovenbeen en het gewrichtskapsel wordt geopend om de kop uit de kom te halen. In het heupbeen plaatst de operateur een nieuwe kunststof kom. In het dijbeen brengt de operateur een metalen pin in, met daarop een kop. Als de gewrichtskop in de kom is gezet en het gewrichtskapsel is gehecht, kunnen spieren en de operatiewond worden gesloten. De kop blijft in de kom door het gewrichtskapsel en de daarom liggende spieren. Om de heup goed stabiel te krijgen, kan het nodig zijn het been iets te verlengen. Meestal wordt zo n beenlengteverschil goed verdragen. Indien er toch klachten van het beenlengteverschil zijn, wordt er soms voor gekozen om het kortere been met een zooltje in de schoen of een hakverhoging te corrigeren. De operatie duurt ongeveer 1½ uur. Tijdens de ingreep krijgt u antibiotica toegediend om de kans op een infectie te verkleinen. In sommige gevallen krijgt u nog enige dagen na de ingreep antibiotica toegediend. Ondanks deze maatregelen bestaat er een kleine 5
kans op een infectie. Indien bij de wondcontrole blijkt dat er nog te veel wondlekkage bestaat, kan dit soms duiden op een infectie. In dit geval wordt met de behandelend orthopeed besproken of de ziekenhuisopname moet worden verlengd tot de wond droog of bijna droog is. In principe gaat u na de ingreep naar de verkoeverkamer en daarna terug naar de verpleegafdeling. Het kan ook zijn dat u na de ingreep zonder overleg vooraf naar de Intensive Care (IC) afdeling gaat. Dit is afhankelijk van uw lichamelijke conditie. De anesthesist meldt u dit indien mogelijk vooraf tijdens het preoperatief onderzoek. Op de IC vindt de eerste uren intensieve bewaking en controle plaats. U verblijft daar in principe 1 nacht. Zodra u voldoende hersteld bent, gaat u terug naar de verpleegafdeling. De eerste dagen na de operatie wordt er gezorgd voor een goede pijnstilling. Na de operatie heeft u een infuus. En bij de wond zit meestal een drain, dit is een slangetje om bloed en wondvocht af te voeren. Er kan in sommige gevallen voor gekozen worden om dit opgevangen bloed via een speciaal opvangsysteem weer aan u terug te geven via het infuus. Soms wordt er besloten een blaaskatheter te geven zodat uw urine vanzelf wordt opgevangen. Deze blaaskatheter wordt dan meestal de dag na de operatie weer verwijderd. Enkele uren na de operatie begint u met het toedienen van injecties met bloedverdunnende middelen. U krijgt hierover instructies op de afdeling van de verpleegkundige. Bloedverdunnende middelen gaan de vorming van stolsels in de bloedvaten (denk aan een trombosebeen) tegen. U blijft deze injecties toedienen tot en met 4 weken na ontslag van de afdeling. Als u vragen heeft over de operatie, het medicijngebruik of andere zaken, kunt u deze stellen aan de zaalarts of uw behandelend orthopeed. De 1e dag na de operatie Een fysiotherapeut komt bij u langs om enkele oefeningen met u te doen en om u instructies te geven. De oefeningen zijn erop gericht om uw geopereerde been weer te durven gebruiken. Er zal voor worden gezorgd dat uw been in de juiste houding ligt: de voet een beetje naar buiten gedraaid en de benen in lichte spreidstand. Een goede stand van de benen is belangrijk om te voorkomen dat de gewrichtskop door een verkeerde beweging uit de kom schiet. Als het mogelijk is, helpt de fysiotherapeut u om even op de bedrand of in de stoel te gaan zitten. Op deze dag wordt in principe de drain verwijderd. 6
De 2e dag na de operatie De fysiotherapeut zal u uit bed en in de stoel helpen en u leren hoe u dit zelfstandig kunt gaan doen. Ook gaat u starten met de looptraining. De meeste heupprothesen zijn direct volledig belastbaar, dat wil zeggen dat u ook op het geopereerde been mag steunen. Hierbij maakt u gebruik van een loophulpmiddel; meestal gaat u met 2 elleboogkrukken naar huis. De 3e dag na de operatie t/m het ontslag De verpleegkundige verwijdert uw verband, controleert de wond en dekt deze daarna met een kleiner verband af. Het is belangrijk dat de wond blijft afgedekt totdat deze droog is. De looptraining zult u dagelijks verbeteren/uitbreiden onder leiding van uw fysiotherapeut. Op deze dag wordt er ook een controlefoto gemaakt om te kijken of de prothese na het oefenen nog steeds goed is blijven zitten. De 4e dag na de operatie beoordeelt de fysiotherapeut of u kunt starten met het 2 keer per dag gedurende een half uur op de buik liggen. U draait daarbij over de geopereerde zijde. Als buikligging om de één of andere reden voor u niet mogelijk is, kunt u 2 of 3 keer per dag een half uur plat op uw rug liggen. Dit is belangrijk om de spieren in de lies goed op lengte te brengen, als deze verkort blijken te zijn. Indien alles goed verloopt, kunt u de 5e dag s morgens naar huis. Indien het herstel erg voorspoedig verloopt en de fysiotherapeut in overleg met de zaalarts inschat dat u eerder naar huis kunt, volgt er soms eerder een ontslaggesprek. Dit is soms al de derde of vierde dag na de operatie. De wond Indien de wond gehecht is met oplosbare hechtingen, hoeven deze niet verwijderd te worden. Wel mag de huisarts na 14 dagen de knoopjes (indien aanwezig) aan weerszijde van de wond afknippen. Indien de hechtingen niet oplosbaar zijn, kan er een afspraak gemaakt worden om de hechtingen 14 dagen na de operatie te laten verwijderen op de polikliniek. Dit kan in overleg met de afdelingsarts ook door de huisarts gedaan worden. Het ontslag U mag meestal ongeveer 5 dagen na de operatie naar huis, soms zelfs eerder. Aan het einde van uw verblijf in het ziekenhuis voert de verpleegkundige een ontslaggesprek met u. Daarin wordt het een en ander met u nog een keer besproken. U kunt in dat gesprek aan de 7
verpleegkundige doorgeven hoe u het verblijf in het ziekenhuis ervaren heeft. U kunt niet meteen alles zelf. De eerste 6 tot 8 weken na de operatie heeft u waarschijnlijk hulp nodig bij het wassen, het aantrekken van kousen en bij huishoudelijke klussen. Bepaalde bewegingen zijn voor het gewrichtskapsel belastend. Het gewrichtskapsel is nog niet zo sterk en moet de kop en kom op de plaats houden! Uw behandelend arts kan u adviseren over wanneer u weer kunt autorijden, fietsen en sporten. Weer thuis Heeft u op een later tijdstip of na ontslag vragen of problemen, dan kunt u contact opnemen met de orthopedisch consulente (zie achterzijde folder). Poliklinische controle Na 6 tot 8 weken komt u op de polikliniek voor controle bij een artsassistent. Er wordt een controle-röntgenfoto gemaakt. Aan de hand van de foto en de bevindingen wordt het verdere beleid bepaald. Na 3 tot 4 maanden komt u op controle bij uw eigen orthopedisch chirurg op de polikliniek. Fysiotherapie thuis In principe wordt in de eerste 6 tot 8 weken na ontslag fysiotherapie gegeven. Dit geschiedt op advies van de fysiotherapeut van de Maartenskliniek en uw operateur. Adviezen van de fysiotherapeut Een mogelijke complicatie is de ontwrichting van de prothese. Het risico op deze complicatie is het grootst in de eerste 2 maanden na de operatie en wordt vaak veroorzaakt door een verkeerde beweging. Daarom is het belangrijk dat u bepaalde risicobewegingen, die tot gevolg kunnen hebben dat de heupkop uit de kom schiet, de eerste 2 maanden na de operatie vermijdt. Deze bewegingen zijn: het naar binnen draaien van het geopereerde been het kruisen (over elkaar slaan) van de benen 8
het buigen over 90º (haaks) van de geopereerde heup; dat betekent dat u uw bovenbeen en buik te dicht bij elkaar brengt een combinatie van deze bewegingen Dit houdt in dat u vooral goed moet opletten bij: zitten - Vermijd lage stoelen, zachte banken, een te lage wc, een te laag bed en voorover buigen als u zit. Bij het gaan zitten of opstaan steekt u eerst het geopereerde been naar voren. Bij het instappen in de auto moet u eerst gaan zitten en dan de voeten één voor één naar binnen zetten. Bij het uitstappen moet u eerst de voeten één voor één naar buiten zetten en dan pas opstaan. Zet de autostoel in de achterste stand en klap ook de rugleuning zo ver mogelijk achterover. liggen - Gedurende de eerste 2 maanden mag u niet op uw zij slapen. Daarna bij zijligging tot 3 maanden na de operatie een kussen tussen uw benen nemen en bij voorkeur op uw geopereerde zijde liggen. U mag wel op uw buik slapen. Pas op bij het in- en uit bed stappen: niet de benen kruisen. Let er ook op dat uw bed hoog genoeg is. bukken - U mag niet bukken! Als u toch iets van de grond wilt oprapen, steek dan uw geopereerde been naar achteren, steun op het andere been en zoek met uw hand steun op bijvoorbeeld een stoel of tafel of gebruik een helpende hand. aan- en uitkleden - Pas op met het aan- en uittrekken van uw (onder)broek, kousen en schoenen in verband met het te fors buigen van uw heup. Laat u hierbij bij voorkeur door iemand helpen of gebruik hulpmiddelen, zoals een lange schoenlepel. In alle gevallen uw benen naar buiten draaien (knieën uit elkaar). Overige aanbevelingen Ga 1 à 2 keer per dag een half uur lang op uw buik liggen, als dit is geadviseerd. Als u niet op uw buik kunt liggen, ga dan 2 keer per dag een half uur op uw rug liggen. Activiteiten en handelingen die u de eerste 8 weken niet mag verrichten: o zelf autorijden tot na het eerste poliklinische bezoek na de operatie (6 tot 8 weken) o zonder stok of kruk lopen o in bad zitten o dóórlopen op de trap - altijd aansluitpas gebruiken o het geopereerde been gestrekt heffen 9
o fietsen - u mag eventueel wel op een hometrainer met een hoog zadel o zwemmen Houdt u aan de instructies die u van de fysiotherapie heeft gekregen betreffende de looptraining en de oefeningen. Deze adviezen worden uitgebreid beschreven in de folder Adviezen voor patiënten na een totale heupoperatie. In deze folder staan ook foto s om de bewegingen die u wel en niet mag maken, te demonstreren. Na uw operatie krijgt u deze folder van de fysiotherapeut. In de periode vanaf 8 weken na de operatie mogen bovenstaande leefregels soepeler worden gehanteerd. Het is echter niet de bedoeling dat u de bewegingen die u in de eerste 8 weken moest vermijden, daarna weer extra gaat oefenen. De beweeglijkheid van de geopereerde heup zal dus, in bepaalde mate, blijvend beperkt zijn. Leven met een heupprothese Er worden vaak vragen gesteld over de levensduur van een prothese. Het hoogwaardige plastic van de kom is aan slijtage onderhevig. Het is dus onder andere afhankelijk van uw dagelijkse activiteiten. Soms moet een versleten kom vervangen worden. Dit is zelden binnen 10 jaar nodig. De meest voorkomende reden voor een hernieuwde operatie is het loslaten van de prothese, doordat de verbinding tussen bot en de prothese loslaat. De heupprothese kan dan vervangen worden. De kans hierop is wisselend, soms gebeurt het pas 10 à 15 jaar na plaatsing van de nieuwe heup. Soms gebeurt het helemaal niet. Een uiterst zeldzame complicatie is een infectie van de nieuwe heup. Een goede controle is belangrijk en daarom krijgt u steeds een afspraak voor controle op de polikliniek. Om de kans op een infectie zoveel mogelijk te beperken, is het noodzakelijk uw huisarts te waarschuwen bij ziekten die gepaard gaan met koorts en bij geïnfecteerde wonden. Als er tanden of kiezen getrokken worden, moet u uw tandarts of specialist van tevoren vertellen dat u een kunstheup heeft. Dat geldt ook als er tandwortelbehandelingen, operaties of andere inwendige ingrepen verricht moeten worden. In al deze situaties kunnen op tijd beschermende maatregelen worden genomen, zoals het gebruiken van antibiotica. 10
Mogelijke complicaties De totale heupvervanging is wereldwijd een van de meest succesvolle operaties. Helaas zijn er echter ook bij deze operatie risico s op complicaties. Een deel van die complicaties is reeds genoemd in deze folder. Mocht er bij u sprake zijn van een complicatie, dan zal de orthopeed u hierover specifieke uitleg geven en zo nodig de behandeling erop aanpassen. Infectie (bacterie in de wond of op de heupprothese) Luxatie (ontwrichting van de prothese; heupkop die uit de kom schiet) Fractuur (bij het inbrengen van de prothese kan het bot breken. Indien dit gebeurt kan dit meteen worden behandeld tijdens de operatie. Het kan zijn dat u dan niet direct het been mag belasten) Beenlengteverschil (om de heup stabiel te houden wordt het been soms iets langer gemaakt. Indien dit klachten geeft, kan aan het korte been een verhoging in of onder de schoen worden toegepast) Trombosebeen (een stolsel in het bloedvat; om deze kans zo klein mogelijk te houden, krijgt u tot 4 weken na ontslag van de afdeling een injectie met bloedverdunnend medicijn) Vaatletsel/nabloeding/bloeduitstorting Zenuwletsel (klapvoet en beenpijn, myalgia paresthetia; het betreft hier meestal een tijdelijke irritatie van de zenuw) Loslating van de prothese (komt de eerste 15 jaar na operatie zelden voor). Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze stellen tijdens de preoperatief onderzoek. Tip: het is handig om deze folder mee te nemen wanneer u wordt opgenomen. U kunt dan alle relevante informatie nog eens nalezen. 11
Meer informatie of vragen U kunt bij Maartenskliniek Woerden een afspraak maken via het afsprakenbureau orthopedisch, telefoonnummer (0348) 42 78 00. Met vragen over uw behandeling of operatie kunt u contact opnemen met de orthopedisch consulenten (0348) 42 77 86. Op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 16.00 uur. Colofon Uitgave van de afdeling Communicatie, i.s.m. medewerkers van afdeling orthopedie Oktober 2015 Bestelcode 001604652 Bezoekadres Maartenskliniek Woerden Polanerbaan 2 3447 GN Woerden Postadres Postbus 8000 3440 JD Woerden Internet www.maartenskliniek.nl