Inhoud Voorwoord XI 1 Nederland vergeleken 1 1.1 Bestaat Nederland nog? 1 1.2 De Staat der Nederlanden 3 1.3 Nederland en de wereld 6 1.4 Vragen en perspectieven 8 1.5 Nederland vergeleken 12 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 15 2 Republieken en koninkrijken 16 2.1 Verandering en continuïteit 16 2.2 Staatsvormen 17 2.2.1 De lage landen bij de zee (...-1579) 17 2.2.2 De Republiek der Verenigde Nederlanden (1579-1795) 20 2.2.3 De Bataafse Republiek (1795-1806) 25 2.2.4 Het Koninkrijk Holland (1806-1810) 26 2.2.5 De Franse inlijving (1810-1813) 26 2.2.6 Het Koninkrijk der Nederlanden (1813-...) 27 2.3 Constitutionele veranderingen 30 2.4 Maatschappelijke en politieke veranderingen 36 2.4.1 Schoolstrijd en pacificatie 36 2.4.2 Verzuiling en ontzuiling 39 2.4.3 Politisering en normalisering 41 2.4.4 Nieuwe conflicten en verdeeldheid 43 2.5 Slot 45 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 45 3 Staatshoofd en ministers 46 3.1 De liefde van een crimineel 46 3.2 De Grondwet 47 3.3 Het Statuut 50
VI REGEREN IN NEDERLAND 3.4 Staatshoofd en monarchie 51 3.4.1 Verantwoordelijkheden 52 3.4.2 Het Huis van Oranje-Nassau 55 3.5 Regering 59 3.5.1 Regering, ministerraad, kabinet 59 3.5.2 Regering en ministers 60 3.5.3 Ministerraad en minister-president 62 3.5.4 Staatssecretarissen 64 3.5.5 Kabinetsformatie 65 3.6 Slot 68 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 69 4 Uitvoeren en controleren 70 4.1 Ontslag krijgen of nemen? 70 4.2 Benoemen en controleren 72 4.3 Parlementaire en presidentiële systemen 75 4.4 Verantwoordelijkheid 78 4.5 Het Nederlandse parlement 80 4.5.1 Tweekamerstelsel 80 4.5.2 Bevoegdheden 83 4.6 Het wetgevingsproces 87 4.7 Slot 89 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 89 5 Beslissen en delegeren 90 5.1 Nieuwe uitdagingen 90 5.2 Federalisme en eenheidsstaat 91 5.3 Autonomie en medebewind 96 5.4 Lagere overheden 98 5.4.1 Provincies 99 5.4.2 Gemeenten 103 5.4.3 Waterschappen 108 5.4.4 Openbare lichamen 109 5.5 Slot 110 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 111 6 Kiezers en partijen 112 6.1 Wat wil de kiezer? 112 6.2 Kiesrecht en kiesstelsel 113 6.3 Kiezen in Nederland 119 6.3.1 Opkomst 119 6.3.2 Verkiezingsuitslagen 123 6.4 Politieke stromingen en partijen 128 6.4.1 Ontstaan en ontwikkeling van partijen 128 6.4.2 Partij organisatie en leden 132
INHOUD VII 6.5 Slot 136 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 137 7 Betrokkenheid en individualisering 138 7.1 De meerderheid beslist niet? 138 7.2 Poiitieke betrokkenheid 139 7.2.1 Revolutie en restauratie 139 7.2.2 Belangstelling voor politiek Hl 7.2.3 Participatie 144 7.2.4 Inactieven, participanten en activisten 147 7.3 Participatie en ontevredenheid 148 7.4 Veranderende waarden 149 7.5 Slot 153 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 154 8 Vrijheid en gelijkheid 155 8.1 Invoering identificatieplicht 155 8.2 Regelen van onderlinge geschillen en rechtsgelijkheid 157 8.3 Democratische rechtsstaat 159 8.3.1 Begrenzing van de staatsmacht 159 8.3.2 Definiëring van de democratische rechtsstaat 160 8.3.3 Beginselen van rechtsstatelijkheid 162 8.3.4 Competentie rechter en geen recht tot vervolging 163 8.3.5 Rechtsregels perken machtsuitoefening in 164 8.3.6 Klagen over overheid en politie bij instanties 168 8.4 Machtenscheiding 169 8.5 Rechtsstaat onder vuur 175 8.5.1 Strijd tegen de criminaliteit 175 8.5.2 Aantasting rechtspositie verdachte 177 8.5.3 Recht hebben en recht krijgen 179 8.5.4 Dulden antidemocratische partijen en groepen 180 8.5.5 Democratische rechtsstaat en terrorisme 181 8.6 Slot 183 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 184 9 Zekerheid en bescherming 185 9.1 Deining over arbeidsongeschiktheid: herkeuring van WAO'ers 185 9.2 De verzorgingsstaat 187 9.2.1 Discussie over de verzorgingsstaat 187 9.2.2 De staat: van nachtwaker naar verzorger 189 9.2.3 Moderne verzorgingsstaat 190 9.3 Sociale zekerheid 192 9.3.1 Ontwikkeling sociale wetgeving 192 9.3.2 Uitvoering van sociale wetgeving 196 9.3.3 Ontwikkeling sociale zekerheid 197
VIII REGEREN IN NEDERLAND 9.3.4 Hervorming van het sociaal-zekerheidsstelsel 202 9.3.5 Financiering AOW 205 9.3.6 Opvattingen van Nederlanders over sociale zekerheid 206 9.4 Inkomensherverdeling en subsidies 208 9.5 Ontmanteling van de verzorgingsstaat? 211 9.6 Slot 212 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 214 10 Besturen en meebeslissen 215 10.1 Vakbonden onder vuur 215 10.2 Belangengroepen 217 10.2.1 Belangengroepen in Nederland 218 10.2.2 Vakbonden 222 10.2.3 Ondernemersorganisaties 226 10.3 Betrekkingen tussen werknemers- en werkgeversorganisaties en kabinet 228 10.4 Actiegroepen en nieuwe sociale bewegingen 231 10.5 Belangenorganisaties en democratie 233 10.6 Slot 238 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 239 11 Ambtenaren en bureaucratie 240 11.1 Paarse Krokodil als symbool van ambtenarij 240 11.2 Omvang van het ambtelijk apparaat 242 11.3 Bestuurlijk-ambtelijke ontwikkelingen 244 11.4 Sociale kenmerken van ambtenaren 247 11.5 Bureaucratie 252 11.5.1 Wat bedoelen we met bureaucratie? 252 11.5.2 'Andere Overheid' 255 11.6 Bureaucratische invloed en politieke controle 257 11.6.1 Invloed van de ambtelijke bureaucratie 257 11.6.2 Partijpolitieke benoemingen als tegenwicht ambtelijk apparaat 259 11.7 Machtsmogelijkheden van de burger: theorie en praktijk 261 11.8 Slot 264 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 265 12 Onafhankelijkheid en samenwerking 266 12.1 Nederlandse militairen in Afghanistan onder oorlogsrecht 266 12.2 Het internationale politieke toneel 268 12.2.1 Soevereine staten zijn de hoofdrolspelers 268 12.2.2 Statensamenleving 270 12.2.3 Collectieve veiligheid 273 12.2.4 Samenwerking tussen staten 274 12.3 Beperkingen van de nationale onafhankelijkheid 276 12.4 Slot 278 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 279
INHOUD IX 13 Intergouvernementeel en supranationaal 280 13.1 Discussie over de invloed van 'Brussel' op Nederlandse wetten 280 13.2 Europese samenwerking en integratie 281 13.2.1 Idee van verenigd Europa niet nieuw 282 13.2.2 Noodzaak Europese samenwerking en integratie 283 13.3 Europese Unie: intergouvernementeel en supranationaal 286 13.4 Instellingen van de Europese Unie in vogelvlucht 289 13.5 Besluitvorming binnen de Europese Unie 296 13.6 Vergelijking EU en regeringssysteem in Nederland 298 13.7 Democratie in de Europese Unie 300 13.7.1 Europees'democratisch tekort' 300 13.7.2 Democratische controle in de Europese Unie 302 13.8 Europese Grondwet 304 13.9 Slot 306 Internetadressen van enkele belangrijke instellingen 307 Suggesties voor verder lezen 308 Literatuur 311 Zakenregister 318