Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 27 oktober 2004 5,3 30 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Hoofdstuk 1 Het ontstaan van diversiteit 1 Is er vele variatie in Nederlandse landschappen? De landschappelijke hoofdsstructuur van een gebied wordt gevormd door alle landschappen in dat gebied samen. Volgens de eilandtheorie is de diversiteit op een eiland groter naarmate het eiland dichter bij het vasteland ligt en naarmate het eiland groter is. Natuurgebieden in Nederland zijn te vergelijken met eilanden, waar de diversiteit groter is naarmate de gebieden door verbindingszones beter te bereiken zijn. En naarmate de gebieden groter worden dor die verbindingszones. 2 Waardoor verander de landschappelijke diversiteit? Het Nederlandse landschap zoals wij dat nu kennen, is grotendeels gevormd in het Pleistoceen en het Holoceen. Natuurlijke processen hebben in eerste instantie het landschap gevormd. De diversiteit is tot de 20e eeuw toegenomen. Al zo lang als er mensen wonen in Nederland, hebben ze geprobeerd het landschap te veranderen. Vanaf de Middeleeuwen veranderde het landschap door de ontginningen. Door industrialisering en schaalvergroting in de 20e eeuw ontstond echter een minder gevarieerd landschap. Als gevolg van natuurontwikkelingsplannen wordt de diversiteit in landschappen tegenwoordig weer groter. 3 Wat is de invloed van de mens op milieu en inrichting van gebieden? De mens heeft de afgelopen eeuwen het landschap sterk veranderd. Dit leidde tot meer variatie, maar ook tot milieuproblemen als verontreiniging, aantasting en uitputting. Er is sprake van een milieuprobleem als de natuur niet meer in staat is om de verandering, onttrekking of toevoeging aan de natuur te verwerken. De natuur en het landschap hebben vier verschillende functies. De informatiefunctie, draagfunctie, productiefunctie en regulatiefunctie zijn essentieel voor het behoud van de natuur. Integraal ketenbeheer moet onder andere leiden tot het behoud van die functies. De overheid wil, zo blijkt uit haar plannen voor de ruimtelijke inrichting van regio s, uitdrukkelijk de functies van het natuurlijke milieu behouden. Dat leidt hoogstwaarschijnlijk tot verbetering van de Pagina 1 van 5
milieukwaliteit. 1-3 Nederland bestaat uit verschillende landschappen. Elk landschap heeft zijn eigen kenmerken. Alle landschappen samen vormen de landschappelijke hoofdstructuur. Het Nederlandse landschap is gedurende miljoenen jaren gevormd. Niet allen natuurlijke processen vormden en veranderden het landschap, ook de mens heeft een grote rol gespeeld. De diversiteit van het landschap is onder invloed van mens en natuur dus veranderd. Milieu en landschap hebben grote waarde voor de mens. Het landschap heeft verschillende functies. Om deze functies te behouden is het van belang dat we verstandig omgaan met natuur en milieu. Dat houdt in dat je bij het inrichten van een gebied rekening moet houden met die functies van natuur en milieu. De ecologische hoofdstructuur is een concept dat gebruik wordt bij de inrichting van het landschap. Uitgangspunt van de ecologische hoofdstructuur is het tegengaan van versnippering van natuurgebieden en vermindering van de afstand tussen natuurgebieden, zodat de diversiteit n stand blijft. De EHS is gebaseerd op de eilandtheorie. Het ROM-beleid, een samenwerkingsbeleid voor ruimtelijke ordening en milieu, speelt een belangrijke rol bij de inrichting van gebieden. Hoofdstuk 2 De werking van het natuurlijke milieu 1 Hoe werken ecosystemen op ruimtelijke schaalniveaus? Een ecosysteem bestaat uit een biotische en een abiotische omgeving en de interacties daartussen. Een ecosysteem ontwikkelt zich in de tijd (successie). Deze ontwikkeling kan veroorzaakt worden door interne en externe dynamiek. Ecosystemen vind je op elk ruimtelijk schaalniveau. Dat wil zegen op lokaal, regionaal, fluviaal, continentaal en mondiaal schaalniveau. Een gebied met ecosystemen op laag, lokaal niveau noem je een ecotoop 2 Welke invloed hebben activiteiten van de mens o ecosystemen? Ecosystemen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus worden beïnvloe door activiteiten van de mens. Door verandering, aantasting of onttrekking van stoffen aan een ecosysteem of kringloop kan de mens milieuproblemen veroorzaken. Ingrijpen van de mens in natuur en milieu is het gevolg van maatschappelijke oorzaken als bevolkingsgroei, economische groei en technologische ontwikkelingen. Ingrepen zoals verontreiniging, aantasting en uitputting leiden tot milieueffecten en maatschappelijke effecten. Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij niet alleen mensen die nu op aarde leven in hun behoeften kunnen voorzien, maar ook de volgende generatie. Hiervoor is een andere manier van denken nodig, een mentaliteitsverandering, maar ook een andere, duurzame, manier van handelen. Pagina 2 van 5
3 Is de omvang van de milieugebruiksruimte overal hetzelfde? De aarde met haar hulpbronnen vormt de milieugebruiksruimte van de wereld. Wij kunnen gebruikmaken van die milieugebruiksruimte, maar moeten ervoor zorgen dat volgende generaties ook nog dezelfde mogelijkheden hebben. De milieugebruiksruimte bestaat uit vijf elementen: niet-vernieuwbare hulpbronnen, vernieuwbare hulpbronnen, water, energie en ruimte. Deze elementen moeten we zo duurzaam mogelijk gebruiken als we binnen de milieugebruiksruimte van Nederland willen komen en blijven. De milieugebruiksruimte wordt beïnvloed door een aantal natuurlijke en maatschappelijke processen en veranderingen: de mate van aantasting, verontreiniging en uitputting, de mate van beschikbare hulpbronnen, de mate van welvaart en de groei van de bevolking. 4 Hoe houd je de hulpbronnen bodem en zoet water in stand? De kwaliteit van de bodem in arme landen maar ook in Nederland wordt bedreigd door milieuproblemen als verontreiniging, aantasting en uitputting. In ontwikkelingslanden indirect door onder andere bevolkingsgroei, in Neerland door onder andere overconsumptie. We zullen daarom minder en duurzamer moeten produceren. In de toekomst zal de drinkwatervoorziening problemen opleveren. Dat komt door de toenemende vraag naar drinkwater en de vervuiling van het grond- en oppervlaktewater. Daarnaast leidt de winning van grondwater tot verdroging. Duurzaam omgaan met zoet water houdt in: minder verbruik van water en minder vervuiling van water. 1-4 Zowel op lokaal, regionaal, fluviaal, continentaal en mondiaal schaalniveau bestaan ecosystemen. Ecosystemen op regionaal niveau kunnen een landschap vormen. Ze maken tegelijkertijd deel uit van een ecosysteem op hoger schaalniveau. Ecosystemen op laag en hoog schaalniveau staan dus met elkaar in verbinding. Verschillende natuurlijke activiteiten en activiteiten van de mens kunnen ecosystemen beïnvloeden. Natuurlijke processen zoals de ontwikkeling van een ecosysteem. Activiteiten en ingrepen van de mens zoals aantasting, verontreiniging en uitputting. Voor het ingrijpen in het milieu door de mens zijn verschillende oorzaken aan te wijzen: bevolkingsgroei, economische groei en technologische ontwikkeling. Ook heeft het ingrijpen een aantal effecten: milieueffecten en maatschappelijke effecten. Het milieu heeft te lijden onder het ingrijpen van de mens. Om ervoor te zorgen dat ook onze kinderen nog van een goed milieu gebruik kunnen maken moeten we zorgen voor duurzame ontwikkeling. Dat houdt in dat we bewuster met het milieu moeten omgaan: minder produceren en consumeren, minder verbruiken en milieuvriendelijker produceren. De milieugebruiksruimte geeft aan hoe we zó van de aarde gebruik kunnen maken dat ook de volgende generatie mensen nog dezelfde mogelijkheden heeft. Begrippenlijst Hoofdstuk 1 Het ontstaan van diversiteit Pagina 3 van 5
Landschappelijke hoofdstructuur wordt gevormd door verschillende landschappen: - Zeekleilandschap -> vooral op akkerland, open landschap, rechthoekige verkaveling. Ontstaan door de zee+mens. - Veenlandschap -> bij hoog: grote rechthoekige stukken grond, kanalen, akkerland. Bij laag: lange samalle stukken grond, sloten en plassen, grasland. Beide: langgerekt dorp en ontstaan door vergaan van dikke lagen plantenresten+mens. - Zandlandschap -> vlak tot heuvelachtig, afwisselend bodemgebruik, gesloten landschap. Ontstaan door rivieren, ijs en wind. - Rivierkleilandschap -> oude dorpen op oeverwallen, rivieren en dijken. Ontstaan door rivieren+mens. - Lösslandschap -> hoogteverschillen, onregelmatige kavels, gesloten landschap. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Ecosystemen: leefgemeenschappen waar dieren van/met hun omgeving leven. - Diversiteit: het aantal planten en dieren. - Complexiteit: de onderlinge afhankelijkheid + beïnvloeding van planten en dieren. - Eilandtheorie: de diversiteit is op een eiland groter als het eiland dichter bij het vasteland ligt, en het een groot eiland is. - Ecotoop: gebied met een specifiek ecosysteem op laag niveau (weide). - Ecologische Hoofdstructuur (EHS): natuurgebieden aan elkaar verbinden d.m.v. verbindingszones, zodat de diversiteit toeneemt. - Schaalvergroting: je bekijkt het i.p.v. vanaf regionale schaal, vanaf nat./int. schaal (b.v.) - Ruilverkaveling: uitwisselen van kavels. Daardoor ontstaan grotere efficiëntere landbouwgronden. - Aantasting: verandering van het landschap, dus aan leefgebied van platen + dieren. - Uitputting: ontrekken van grondstoffen door mens. Natuur kan niet in t zeflde tempo de grondstoffen aanvullen. - Verontreiniging: iets (schadelijks) toevoegen aan het milieu (uitlaatgassen, olie op zee enz.). - Milieuprobleem: relatie mens/milieu is verstoord. Je hebt verschillende functies van het landschap: - Informatiefunctie -> je kunt er wat van leren. - Draagfunctie -> ze dragen leefgemeenschappen zoals planten/dieren. - Productiefunctie -> gebruiken producten voor andere dingen, zoals schelpen voor voetpaden. - Regulatiefunctie -> zee reguleert de waterhuishouding. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Milieukwaliteit: voortbestaan van de functies van natuur, milieu en natuurwaarden. - Nota s: plannen - ROM-gebieden: speciale gebieden waar men samenwerkt op het gebied van Ruimtelijke Ordening (RO) en Milieu (M). Hoofdstuk 2 De werking van het natuurlijke milieu Pagina 4 van 5
- Abiotische omgeving: niet-levende omgeving. - Biotische omgeving: levende omgeving. - Interactie: b.v. tussen abiotische en biotische omgeving: planten en dieren leven met elkaar. - Tolerantiegrenzen: grenzen waarbinnen leven mogelijk is. - Successie: ontwikkeling in de tijd. - Pioniersstadium: beginfase. - Climax: eindfase - Stabiliteit: geen ingrijpende veranderingen. - Interne dynamiek: veranderingen binnen het ecosysteem zelf (successie). - Externe dynamiek: verandering door b.v. mens (successie). - Milieueffecten: zoals verzuring, verzilting. -> Compartimentoverstijgende milieueffecten: lucht+water+bodem verontreinigt. - Maatschappelijke effecten: m.b.t. gezondheid en veiligheid van mensen. - Duurzame ontwikkeling: ontwikkeling met het oog op de volgende generatie. - Milieugebruiksruimte: aarde+hulpbronnen. -> niet vernieuwbare grondstoffen -> vernieuwbare grondstoffen+bronnen -> water -> energie -> ruimte (landbouwgrond) - Ecologisch produceren: zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Pagina 5 van 5