Essay Datum 25-01-2013 Vak 7X700//Philosophy in Architecture Onderwerp Film & Architectuur Naam Roland van Deelen Email r.p.g.v.deelen@student.tue.nl Student nummer 0782191 Docent J.C.T. Voorthuis
Film en architectuur zijn twee belangrijke onderdelen binnen de huidige samenleving. Tussen film en architectuur zitten grote verschillen in de fysieke tastbaarheid van het eindproduct. In dit essay wordt onderzocht wat de principes achter de totstandkoming van beide producten zijn. Daarbij wordt gekeken naar de overeenkomsten in het ontwerpproces, de begrenzing van de mogelijkheden en wat ze aan elkaar kunnen toevoegen. Wat zijn momenteel nog de beperkingen die film en architectuur van elkaar scheiden? Overeenkomsten film en architectuur Een film stimuleert om een ruimte te kunnen verbeelden. Een film zonder ruimte zou onbegrijpelijk zijn. Naast de ruimte zou een film ook onbegrijpelijk worden wanneer tijd geen rol zou spelen. Dat betekent dat ruimte en tijd altijd aanwezig moeten zijn om in gedachte een voorstelling van de situatie te kunnen maken. In een film hoeft de ruimte echter niet te worden weergegeven in een logische of chronologische volgorde. De film geeft de mogelijkheid om, met nieuwe combinaties van ruimte en tijd, een fantastische beleving van een onleefbare wereld over te kunnen brengen. Gelijktijdigheid, onchronologisch, dubbelzinnigheid en complexiteit zijn mogelijkheden die door tijd en ruimte visueel in films kunnen worden gecombineerd. Op deze manier is het mogelijk tegelijkertijd op verschillende plaatsen aanwezig te zijn, afstanden te verwaarlozen en bouwwerken te bezoeken die in het normale leven ondenkbaar zijn. 1 Een afgestudeerd filmmaker en scriptschrijver, die tegenwoordig een wereldwijd invloedrijke architect is, is Rem Koolhaas. Volgens Koolhaas is er echter maar weinig verschil tussen het maken van films en architectuur. Het belangrijkste is namelijk het creëren van een reeks gebeurtenissen die plaatsvinden om de spanning op te bouwen. Films hebben de kracht om de kijker de architectonische ruimte te kunnen laten verbeelden. Koolhaas geeft daarbij ook aan dat het grootste gedeelte van zijn werk, als architect zijnde, nog steeds de ruimtelijke montage is. 2 Mede architect Jean Nouvel beaamt dat architectuur, net zoals een film, bestaat uit een dimensie van tijd en beweging. Het ontwerp van het gebouw laat zich lezen door momentopnamen. Als architect zijnde is het dan ook van belang om bij ontwerpen van een gebouw het contrast en de binding duidelijk voor te kunnen stellen. 3 Beperkingen Binnen het creëren van film en architectuur is dus een grote overlapping op het gebied van ruimte en tijd. Er zijn echter ook verschillen die de film en de architectuur van elkaar onderscheiden. Behalve het feit dat de architectuur in de fysieke ruimte tastbaar is, is het in werkelijkheid eerder begrensd in zijn mogelijkheden. Bij het bouwen van een filmset zijn door hulpmiddelen de beperkingen van bouwen in de werkelijkheid in mindere mate aanwezig. Hierdoor kan de verbeeldingskracht sterker worden geïmplanteerd. De meeste kritiek binnen de architectuur in films werd dan ook op het visuele geuit. Dat gebeurde voornamelijk in films waarin een visualisatie van de toekomst werd gecreëerd. De regisseur had dan de mogelijkheid om volledig nieuwe steden en werelden te ontwerpen op een manier waar de 1 Damrau, K. (2000). Fantastic spatial combinations in film. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 58-61). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 2 Toy, M. (1994). Editorial. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture & Film (p. 7). Londen: Academy Group Ltd. 3 Rattenbury, K. (1994). Echo and narcissus. In M. Toy (Red.), Architecture & Film (pp. 35-37). Londen: Academy Group Ltd.
architecten alleen van konden dromen. Dit gebeurde echter vaak op een sobere manier waarin de toekomstige architectuur werd afgebeeld als een zielloze leegte met diepe schaduwen en gladde witte vlakken. Wanneer de architectuur in deze films een transformatie onderging en van een statische filmset ging participeren in het leven van de karakters, werd dit vaak oppervlakkig en dwangmatig uitgevoerd. 4 Er waren echter ook films waarbij de futuristische architectuur ter inspiratie lijkt te hebben gediend voor invloedrijke architecten. Zo was het Ken Adam, productieontwerper van de James Bond films van 1962 tot en met 1979, die een futuristische Bond stijl voor de films ontwikkelde. Bij iedere film werd de uitdaging om tevens voor iedere succesvolle schurk een grotere, betere en apartere stijl te ontwikkelen. Architecten als Norman Foster, Nicholas Grimshaw en Jean Nouvel lijken te hebben gekeken naar het verleden en geïnspireerd te zijn door de esthetica van deze Bond stijl. 5 Beperkingen verleggen De grenzen van de beperkingen binnen de film en de architectuur schuift, met de technologische ontwikkeling, steeds verder op. Omdat een film een digitaal eindproduct heeft, zijn technologische ontwikkelingen hierin snel toepasbaar. Binnen de architectuur worden technologische ontwikkelingen echter vertraagd toegepast. Omdat de architectuur voornamelijk een fysiek gebouw als eindproduct heeft, dienen nieuwe ontwikkelingen zich bijvoorbeeld eerst op het gebied van veiligheid binnen toepassingen te bewijzen. Doordat nieuwe technologieën ook steeds betere voorspellingen kunnen leveren wordt deze kloof echter steeds kleiner. De Britse filmmaker Patrick Keiller schrijft in 2000 dat films niet de ervaring van architectuur presenteert maar slechts een reconstructie hiervan. Oorzaak hiervan is dat film een montage van onderbroken, twee dimensionale, fragmenten is. In werkelijkheid is architectuur een continuïteit van drie dimensies is. 6 Volgens de uitspraak van Patrick Keiller zou, met de doorbraak van drie dimensionale filmproducties, dus wel de architectuur als realiteit kunnen worden ervaren. Hierbij zou de film dus niet meer slechts een reconstructie tonen. Onderzoeksbureau Mindlab, gespecialiseerd in de analyse van menselijke reacties op zintuigelijke prikkels, heeft onderzoek gedaan naar de drie dimensionale ervaringen bij films. Hieruit is gebleken dat de drie dimensionale toevoeging ervoor zorgt dat er aan de film meer aandacht wordt besteedt, een heftigere emotionele reactie wordt losmaakt en dat de betrokkenheid wordt vergroot. Dit betekend dat er een betere ervaring van de architectuur in drie dimensionale producties kan worden geleverd. De vraag blijft echter of dit niet nog steeds slechts een reconstructie van de werkelijke architectuur blijft. 7 Een belangrijke rol, waarbij film en architectuur in de toekomst wordt gecombineerd, kan zijn weggelegd voor Augmented reality. Augmented reality is de internationale benaming waarbij virtuele projecties worden toegevoegd binnen de realiteit. Augmented reality kan worden gebruikt door bijvoorbeeld telefoons die beschikken over een camera, kompas en GPS. Hierbij wordt de 4 Heathcote, E. (2000). Modernism as enemy. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 20-25). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 5 Fear, B. (2000). Therapeutic visions. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 86-89). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 6 Kerr, J. (2000). To change life, however, we must first change space. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 82-85). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 7 Aniba, M. (2011) Onderzoek toont aan: 3D filmervaring raakt mensen het meest. Geraadpleegd op 08-01-2013 via http://www.3dtvreview.nl/nieuws/3d-films-televisie/318-onderzoek-toont-aan-3d-blu-ray-filmervaring-raakt-mensen-hetmeest-. Roland van Deelen Pagina 2
camera bijvoorbeeld op een gebouw gericht en wordt er op het scherm een, drie dimensionale, digitale laag van informatie toegevoegd of om te laten zien wat er niet is. Het is dan bijvoorbeeld mogelijk om te zien hoe het oorspronkelijke ontwerp van het gebouw eruit zag, of om te vergelijken met een ontwerp van een andere architect 8 De overeenkomsten tussen film en architectuur zijn dus voornamelijk binnen de spanningsopbouw van de producties te vinden. Voor deze spanningsopbouw speelt, binnen het productieproces, de montage van ruimte en tijd een belangrijke rol. De verschillen worden gemaakt door de beperkingen die film en architectuur zelfstandig hebben. Voor het bouwen van een filmset zijn bijvoorbeeld de beperkingen van bouwen in de werkelijkheid in mindere mate aanwezig. Dit komt doordat filmproducties voornamelijk in een gecontroleerde omgeving worden uitgevoerd. Het eindresultaat is tevens een digitaal product waardoor er een grotere kunstmatige verbeeldingskracht kan worden geïmplanteerd. De werkelijke architectuur is daarentegen wel afhankelijk van de omgevingsfactoren. Daarom is de architectuur dus sterk afhankelijk van de kwaliteit en veiligheid van de beschikbare producten. Door deze verschillen werden technologische ontwikkelingen zichtbaar eerder binnen filmproductie toegepast. Het gevaar hiervan was echter dat de architectuur binnen een futuristische filmproductie door een regisseur erg oppervlakkig werd weergegeven. Hier waren echter ook goede voorbeelden in te vinden. Door de toepassing van technologische ontwikkelingen werd in filmproducties echter ook goede architectuur ontworpen. Op het moment dat de ontwikkelingen binnen de architectuur het toelieten, waren kenmerken van de betere filmproducties terug te vinden in de ontwerpen van invloedrijke architecten. Verdere ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat de toepassingen van film en architectuur elkaar dichter zijn genaderd. Hierbij is het mogelijk om binnen een film, een drie dimensionale ervaring van architectuur te beleven. Andersom is het ook mogelijk om bij het bezoeken van een architectonische locatie met behulp van filmmateriaal een interactieve en informatie ervaring te ontdekken. Er kan dus geconcludeerd worden dat de beperkingen in het overdragen van ervaring, beleving en informatie binnen de film en architectuur in steeds mindere mate aanwezig is. De dimensies waarbinnen film en architectuur elkaar benaderen worden dan ook steeds interessanter voor een breder publiek. In een vervolg op dit onderzoek zou kunnen worden gezocht naar de mogelijkheden waarop film en architectuur elkaar in de toekomst nog meer kunnen versterken. 8 Nederlands Architectuurinstituut (2012) Zien wat er niet is. Geraadpleegd op 14-01-2013 via http://www.nai.nl/museum/architectuur_app. Rotterdam: Nederlands Architectuurinstituut Roland van Deelen Pagina 3
Literatuurlijst 1 Damrau, K. (2000). Fantastic spatial combinations in film. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 58-61). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 2 Toy, M. (1994). Editorial. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture & Film (p. 7). Londen: Academy Group Ltd. 3 Rattenbury, K. (1994). Echo and narcissus. In M. Toy (Red.), Architecture & Film (pp. 35-37). Londen: Academy Group Ltd. 4 Heathcote, E. (2000). Modernism as enemy. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 20-25). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 5 Fear, B. (2000). Therapeutic visions. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 86-89). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 6 Kerr, J. (2000). To change life, however, we must first change space. In M. Toy (Red.), Architectural Design: Architecture + Film II (pp. 82-85). Londen: John Wiley & Sons Ltd. 7 Aniba, M. (2011) Onderzoek toont aan: 3D filmervaring raakt mensen het meest. Geraadpleegd op 08-01-2013 via http://www.3dtvreview.nl/nieuws/3d-films-televisie/318-onderzoek-toont-aan- 3d-blu-ray-filmervaring-raakt-mensen-het-meest-. 8 Nederlands Architectuurinstituut (2012) Zien wat er niet is. Geraadpleegd op 14-01-2013 via http://www.nai.nl/museum/architectuur_app. Rotterdam: Nederlands Architectuurinstituut Roland van Deelen Pagina 4