Paperopdracht Architectuurtheorie, deel 2

Transcriptie

1 Paperopdracht Architectuurtheorie, deel 2 Vraag 22: Bespreek de tekst van Colin Rowe en Fred Koetter uit 1978 als een voorbeeld van een benadering die komaf maakt met de utopische inzet van de architectuur. Vergelijk deze tekst met één andere tekst naar keuze. Annelies Verheijen 2BIRA Prof. Hilde Heynen 1

2 De collagestad: een alternatieve strategie voor utopie? De modernistische avant-gardebewegingen in de twintigste eeuw zagen zichzelf als voorhoede van de nieuwe kunst en geschiedenis. Het formalistisch zoeken naar een nieuwe vormentaal werd vaak opgeladen met een utopische hoop. 1 In de jaren 70 en 80 was er echter een nieuwe tendens die meende dat utopie niet de leidraad kon zijn om aan architectuur en stedenbouw te doen. Eén van deze tegenreacties op de utopische inzet van de architectuur werd gevoerd door Colin Rowe, één van de meest invloedrijke architectuurtheoretici uit de naoorlogse periode. Hij schreef samen met Fred Koetter, een medeprofessor in Cornell, de tekst Collage City in Hierin bekritiseren ze het utopische streven van moderne architectuur als een aaneenschakeling van tegenstellingen en geven ze de collagestad als alternatief om een nieuwe maatschappij op te bouwen. Verwerping van de modernistische utopie Rowe en Koetter schrijven in hun tekst dat het modernisme aan elkaar hangt door tegenstellingen en dat het daarom onmogelijk is om een utopie te realiseren. Volgens Ockman (1998) definieert Rowe utopie op de volgende manier: He characterized utopia as a reality-transcending orientation that is inherently unrealizable and inimical to life even if, in its very changelessness, it often serves as an instrument of change. 2 In de tekst spreekt men over verschillende interpretaties van moderne architectuur. Enerzijds is er de wetenschap, waarbij architecturale problemen op een rationele manier worden opgelost, anderzijds bestaat er een tegencultuur: het leven, het spontane, de gemeenschap. 3 De combinatie van deze beelden van wetenschap en menselijkheid bestempelen de auteurs als onrealiseerbaar: Nu is het moeilijk te zeggen welk van deze twee mogelijke toekomstscenario s het meest afstotelijk is, het despotisme van de wetenschap of de tirannie van de meerderheid. Maar dat ze, apart of gezamenlijk, iedere vorm van initiatief onherroepelijk in de kiem smoren, behoeft nauwelijks verder betoog. 4 Ockman schrijft in haar artikel 5 dat Rowe, naar de filosofie van Karl Popper, de utopische gedachte veroordeelt als het invoeren van een geplande en hermetisch afgesloten maatschappij, die leidt tot een stilstand onder het mom van verandering, intolerantie en geweld. Daarnaast vindt Rowe ook dat traditie onvermijdelijk is. Een mogelijke definitie van het woord traditie zou verwijzen naar verraad (o.a. in de geschiedenis van de taal). Het heeft dus een maatschappelijk vooroordeel als bijklank en is bijgevolg bijzonder laag aangeschreven. Dat is volgens hem de reden waarom twintigeeuwse architecten er een afkeer van hebben. Voor utopie voelen ze daarentegen veel minder aversie. 6 2

3 Confrontatie tussen de wetenschapper en de bricoleur Rowe en Koetter verduidelijken hun opvatting over de ideale stad met het beeld van de bricoleur, dat bedacht is door Claude Lévi-Strauss (1963). De bricoleur is iemand die zich bezighoudt met ad-hoctoestanden in plaats van idealen. Volgens Rowe en Koetter vertegenwoordigen de wetenschapper en de bricoleur geen verschillende ontwikkelingsstadia, maar zijn het coëxistente en complementaire geestestoestanden. Het verschil tussen beiden zit in het feit dat ze aan gebeurtenis en structuur andere functies toekennen: de wetenschapper creëert gebeurtenissen door middel van structuren en de bricoleur structuren door middel van gebeurtenissen. In architectuur zou er dan een confrontatie moeten zijn tussen het wilde denken van de bricoleur en het beschaafde denken van de bouwkundige. Het esthetische concept dat volgens de auteurs het dichtst bij deze visie van de maatschappij komt, is collage. 7 In de collagetechniek worden objecten uit hun context genomen. Dit is volgens hen de enige manier om met fundamentele problemen van utopie en traditie om te gaan. De herkomst van architecturale objecten is hierbij van ondergeschikt belang. De maatschappij interpreteert zelf de elementen van de collage. 8 Samenlevingen en personen organiseren zichzelf aan de hand van hun eigen interpretaties van absolute referenten en traditionele waarden en tot op zekere hoogte biedt de collage zowel ruimte aan hybride uitingen als aan de vereisten van zelfbeschikking. 9 Collage is een strategie om fragmenten van de geschiedenis te hybridiseren. In het algemeen worden objecten gerecontextualiseerd. Ze vormen een compositie van stedelijke elementen die in plan geplaatst worden in een spel van vervormde assen. 10 De wetenschappelijkheid van Archizoom Een beweging die ook kritiek geeft op het huidige modernisme is Archizoom. Zij vatten moderne architectuur volledig wetenschappelijk op. De tekst No-stop City (1971) schetst het beeld van een ideale stad geregeerd door kapitalisme en wetenschap. Productie en consumptie zijn doordrongen van een identieke ideologie, namelijk die van programmering. Vandaag is de enig mogelijke utopie een kwantitatieve. [...] De kwantitatieve taal vervangt de kwalitatieve en wordt zo het enige wetenschappelijke instrument waarmee de ongedifferentieerde stratificatie van de productie, en dus van de realiteit, kan worden benaderd. 11 Het is duidelijk dat zowel Archizoom als Rowe en Koetter kritiek leveren op het gerealiseerde modernisme, maar elk op een verschillende manier. Beiden geven ze ook een alternatief, respectievelijk de non-stopstad (Fig. 1) en de collagestad (Fig. 2). De non-stopstad is volgens Rowe en Koetter echter ook een utopie die niet kan werken omdat die volledig steunt op een wetenschappelijke vormentaal en een functionele voorstelling van de maatschappij en zich niet inlaat met traditie. 12 3

4 Fig. 1: De non-stopstad van Archizoom Fig. 2: De collagestad van Rowe en Koetter Rowe en Koetter besluiten in hun tekst Collage City dat het bestaan van utopie poëtisch noodzakelijk en politiek rampzalig is gebleken. Collage daarentegen zou een strategie zijn die ons toestaat utopie te behandelen als beeld, om onderdelen van een utopie te gebruiken zonder haar in haar geheel te moeten aanvaarden. 13 De collagestad bestaat uit verschillende utopische illusies bij elkaar. Het zou ons in staat kunnen stellen om van de utopische poëtica te genieten zonder te worden gehinderd door de utopisch politiek. Het gevolg hiervan zou een werkelijkheid vol verandering, beweging, actie en geschiedenis zijn. 14 Zelf sluit ik me aan bij de argumenten van Rowe en Koetter dat een goede stad bestaat uit fragmenten van zowel wetenschap als traditie. Ik vind echter dat ze hun alternatief van de collagestad weinig concreet maken. Het is onduidelijk hoe die stad er dan in realiteit zou uitzien. Ik vraag me ook af of de meeste steden die we vandaag kennen al niet allemaal collagesteden zijn aangezien ze bestaan uit zowel moderne als traditionele fragmenten. Verder willen ze enerzijds komaf maken met de utopische inzet van architectuur, maar tegelijk geven ze net een nieuwe strategie die volgens hen de enige juiste is om naar te streven, een nieuwe utopie dus. 4

5 1 Lieven De Cauter, De luchtspiegelingen van de utopie, in: Hilde Heynen et al. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de Twintigste Eeuw, Rotterdam: 010, 2004, p Joan Ockman, Form without Utopia: Contextualizing Colin Rowe, Journal of the Society of Architectural Historians, 57 (4), 1998, pp Colin Rowe & Fred Koetter, Collage City (1978), in: Dat is architectuur, op. cit., pp Ibid., p Joan Ockman, Form without Utopia: Contextualizing Colin Rowe, op. cit., p Colin Rowe & Fred Koetter, Collage City, op. cit., p Ibid., p Ibid., p Ibid. 10 Joan Ockman, Form without Utopia: Contextualizing Colin Rowe, op. cit., pp Archizoom, No-Stop City (1971), in: Dat is architectuur, op. cit., p Colin Rowe & Fred Koetter, Collage City, op. cit., p Ibid., p Ibid. Fig.1: Geraadpleegd op 16/05/2016 via Fig.2: Geraadpleegd op 16/05/2016 via 5