Workshop discoursanalyse. Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016

Transcriptie

1 Workshop discoursanalyse Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016

2 (Heel korte) Inleiding tot discoursanalyse Uitgangspunt: De relatie TAAL WERKELIJKHEID - Geen strikt onderscheid - Taal is niet (enkel) een instrument om onze innerlijke gedachten en visies op de wereld uit te drukken. - Taal(gebruik) beïnvloedt werkelijkheid en omgekeerd.

3 Het gevolg van dit uitgangspunt ( taal heeft een performatieve kracht, macht ) is dat het bestuderen van taalgebruik ons iets kan vertellen over de (sociale) realiteit (en de machtsverhoudingen daarbinnen).

4 Wat is discours? Er bestaan véél definities! Meest eenvoudige: dat wat gezegd wordt over iets. Foucaults definitie: practices that systemactically form the objects of which they speak (1972: 49), of: verhalen over de werkelijkheid die de realiteit vorm geven.

5 De categorieën waarin we denken zijn eigenlijk de realiteit, want het is door de bril van deze categorieën dat we de wereld en de mensen ervaren. Dit gaat in tegen de opvatting dat vb. diversiteit (of wat dan ook) gewoonweg is.

6 Waarom aan discoursanalyse doen? Vanuit de belangstelling voor de specifieke manier waarop betekenissen geconstrueerd worden. Om te achterhalen hoe het komt dat een bepaald discours andere, alternatieve discoursen overheerst, hoe een bepaalde groep door het trekken van scheidingslijnen haar identiteit construeert of hoe bepaalde discoursen een relatief stabiele eenheid gaan vormen.

7 Om aan te tonen dat wat natuurlijk of vanzelfsprekend lijkt, ook maar een constructie is. Belangrijk hierbij voor ons: link met macht (ideologie, hegemonie). (Maar: macht is zeker niet voor iedere discoursanalist een punt van interesse.)

8 Wat met wetenschappelijke criteria zoals objectiviteit, neutraliteit, generaliseerbaarheid, etc.? Discoursananlyse heeft lang de kritiek gekregen dat het onwetenschappelijk is, dat het gaat om subjectieve interpretaties, opinies van de onderzoeker, zonder objectieve grond. Men bestudeert eerder de sociale constructie van betekenissen dan dat men verklaringen zoekt die op universele wetten van oorzaak en gevolg zijn gefundeerd. Er worden zelden zogenaamde precieze feiten en statistische resultaten verschaft.

9 Deze kritiek komt voort uit een verschil in epistemologie (Hoe kunnen we de wereld kennen?) (anti-foundationalism, anti-essentialisme) Generaliseerbaarheid, objectiviteit, etc. zijn zelf ook discursieve constructies die gebaseerd zijn op een bepaalde visie op wetenschap, generaliseren, objectiveren, etc. (Waarom gaat het vb. meestal om een mathematische interpretatie van deze begrippen?) De grens wetenschap vs. niet-wetenschap is wazig, en voortdurend onderworpen aan politiekdiscursieve interventies.

10 Maar: Het feit dat discoursanalyse (vaak) interpretatief onderzoek is, betekent zeker niet dat alles kan. Hoewel er geen vaststaande methode bestaat, is het wel belangrijk dat de onderzoeker een methodologisch plan uittekent, voortdurend specifieert wat zij/hij doet, en haar/zijn keuzes beargumenteert. Vuistregel: blijf bij de tekst.

11 Wat is het analysemateriaal voor een discoursanalyse? Net zoals er veel definities zijn van discours en vele vormen van discoursanalyse, kan het analysemateriaal ook erg verschillen van onderzoek tot onderzoek. Meestal gaat het om taalgebruik, in geschreven of gesproken vorm. Maar het kan ook gaan over andere symbolische vormen in sociale praktijken (vb. beelden).

12 Hoe pak je een discoursanalyse aan? Alles begint met het formuleren van een vraag. Je vertrekt vaak vanuit een bepaald aanvoelen, dus wat is het punt dat je wil maken? Vanuit die vraag ga je subvragen stellen die je gaat beantwoorden op basis van je analysemateriaal.

13 Voorbeeld: Als mijn vraag is: hoe wordt er over diversiteit gesproken in context X? dan kunnen mijn subvragen voor de analyse zijn: - Met welke begrippen wordt diversiteit in verband gebracht, samen gebruikt? (vb. verrijking, probleem, groepen, werkvloer, gelijke kansen ) - Naar welke betekenisframes wordt verwezen? (vb. politieke strekking, wetenschap, ethiek, kunst, arbeid, seksualiteit,...)

14 - Met welke waarden wordt diversiteit (expliciet of impliciet) in verband gebracht? - Wat zijn de expliciete en impliciete assumpties over diversiteit? - Kunnen bepaalde uitspraken over diversiteit teruggevonden worden in andere bronnen (cf. Intertekstualiteit) - Op welke manier worden de uitspraken gelegitimeerd, als ze al gelegitimeerd worden? Vanuit de positie van de spreker, of op basis van externe gegevens? Worden ze misschien als vanzelfsprekend voorgesteld?

15 - Hoe worden de actoren voorgesteld? - wie wordt voorgesteld als (niet) divers? - Wie spreekt? Over wie wordt gesproken? - Wie is verantwoordelijk (voor probleem/oplossing)? - Vanuit welke positie wordt er gesproken (vb. expert, ervaring,...) - Beeldmateriaal: wie komt in beeld, wie staat centraal, wie spreekt, wie krijgt meer spreektijd? Wie wordt voorgesteld als expert, getuige, dader, slachtoffer,...

16 Goede bronnen: - Blommaert (2005) Discourse. A critical introduction. - Fairclough (2003) Analysing discourse. Textual analysis for social research. Voorbeeld van een artikel: educatieve map voor lager onderwijs moet kinderen leren omgaan met diversiteit.

17 Contact