Discussienota duurzaamheid datum : 7 oktober 2009 aan : Gemeenteraad van : College kopie aan : - onderwerp : Ten behoeve van de discussie over duurzaamheid met de raad In de raadsvergaderingen van maart 2008 en juni 2009 is een toezegging gedaan aan de raad om een discussie te voeren over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en Duurzaam Bouwen. Om een discussie te kunnen voeren over MVO en duurzaam bouwen is duidelijkheid nodig over wat wordt verstaan onder het begrip duurzaamheid. In deze memo worden eerst de algemene begrippen, volgens algemeen geaccepteerde definities, toegelegd. Hierna worden de projecten en initiatieven, die wij als gemeente al uitvoeren en die onder het kopje duurzaamheid kunnen vallen, opgesomd. Tot slot zijn enkele vragen ten behoeve van de discussie geformuleerd. Wat is duurzaamheid? Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen, aldus de definitie van de VN-commissie Brundtland uit 1987. Duurzaamheid gaat over de schaarste van de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst. De oppervlakte van de aarde is eindig; grondstoffen kunnen op raken; en de opnamecapaciteit van de atmosfeer en onze natuurlijke omgeving kent haar grenzen. De termen duurzaamheid en duurzame ontwikkeling komen van oorsprong uit de ecologie: het duurzaam gebruiken van visgronden of een bos betekent dat er niet méér vis of hout aan de voorraad wordt onttrokken dan er door natuurlijke aanwas vanzelf weer bij komt. Het respecteren van deze gebruiksruimte betekent dat ook toekomstige generaties er gebruik van kunnen blijven maken. Bij duurzame ontwikkeling is dus sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen zijn duurzaam. Zoek naar evenwicht tussen economische, sociale en ecologische belangen, nu en in de toekomst. Streef naar groei zonder afwenteling. Duurzaamheid kan niet buiten de politiek om, maar vindt daar noch zijn begin-, noch zijn eindpunt. Voor weinig politieke thema s geldt zo sterk dat de persoonlijke betrokkenheid van bezorgde burgers van doorslaggevende betekenis is in het agenderen en doorvoeren van echte veranderingen. Veranderingen in ons denken over wat de planeet van haar bewoners en wat de bewoners van elkaar mogen verlangen, veranderingen ook in ons feitelijk doen en laten (bron: Maatschappelijk jaarverslag 2008 SER). Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) Maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent naast streven naar winst (profit) ook rekening houden met het effect van activiteiten op het milieu (planet) en oog hebben voor menselijke aspecten binnen en buiten het bedrijf (people). Het gaat er om een balans te vinden tussen people, planet en profit.
Wat zijn voordelen voor de gemeente om MVO te stimuleren en zelf uit te dragen: - op een vernieuwende manier sociaal-maatschappelijke vraagstukken aanpakken; - inspelen op de groeiende behoefte van ondernemers om maatschappelijk verantwoord te ondernemen; - nieuwe mogelijkheden creëren voor samenwerking met interne en externe partijen; - wederzijds begrip kweken tussen de gemeentelijke organisatie en ondernemers(verenigingen); - invulling geven aan het nieuwe regeerakkoord waarin MVO en duurzaamheid belangrijke pijlers zijn. Duurzaamheidsprincipes Triple P De term Triple P komt voort uit het concept van de triple bottom-line, zoals uitgewerkt door John Elkington in zijn boek Cannibals with Forks (Elkington, 1998). De triple bottom-line geeft aan dat een organisatie in haar bedrijfsvoering gelijkwaardig rekening moet houden met de volgende drie aspecten: people (mensen): de sociale consequenties van haar handelen; planet (milieu): de ecologische gevolgen; profit (winst): de economische rentabiliteit. Deze aspecten staan eveneens bekend als maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Voor de Wereldtop over duurzame ontwikkeling te Johannesburg (2002) werd Profit veranderd in Prosperity (welvaart) om naast economische winst ook de maatschappelijke winst in de afwegingen te betrekken. De laatste jaren is het besef gegroeid dat duurzaam bouwen zich niet alleen dient bezig te houden met de P van Planet (milieu), maar dat de P s van People en Prosperity. Het gaat om het evenwichtig en in samenhang beheren van financieel-economische (profit), sociaal-culturele (people) en ecologische (planet) voorraadgrootheden, niet alleen in het hier en nu, maar ook met het oog op daar (internationaal, met bijzondere aandacht voor ontwikkelingslanden) en later (voor komende generaties). Cradle to cradle (van wieg tot wieg) Afval is voedsel. Dat is de nieuwe filosofie die het duurzame denken inspireert, aangeduid met de term cradle to cradle. Hoe meer we consumeren, hoe meer afval ontstaat. Maar dat is helemaal niet erg, want afval dient als grondstof voor allerlei producten. Duurzaam bouwen Er bestaan vele definities van duurzaam bouwen. Het werkterrein van duurzaam bouwen is dan ook erg breed. Afhankelijk van de gekozen invalshoek, van de context waarin de definitie wordt gebruikt en het doel dat de gebruiker voor ogen heeft, wordt gekozen voor een omschrijving. Een definitie van duurzaam bouwen is: "een vorm van bouwen waarbij in alle stadia van het planproces kansen en mogelijkheden benut worden om een hoge ruimtelijk-architectonische kwaliteit tot stand te brengen in combinatie met een lage belasting van het milieu en die beide in de tijd weet te handhaven, zodat ook toekomstige gebruikers daarvan profiteren. Castricum heeft in haar beleidsnota Duurzaam Omgeven de volgende definitie gehanteerd: De gemeente Castricum verstaat onder Duurzaam Omgeven een wijze van plannen, bestemmen, ontwerpen, bouwen, inrichten in beheren (inclusief slopen en hergebruik) van de gebouwde omgeving die primair is gericht op het bevorderen van een aantrekkelijke en gezonde omgeving om in te wonen en werken. Dit is in evenwicht met de belangen van milieu en economie, zowel hier en nu, als elders en later. Zij hebben dit uitgewerkt in vijf thema s; materialen, water, groen, leefomgeving en energie. - 2 -
In 2008 heeft de Milieudienst Regio Alkmaar samen met aangesloten gemeenten Graft-De Rijp, Schermer, Heiloo en Bergen een concept-beleid Toekomst gericht bouwen opgesteld. In de gemeente Bergen is de nota niet afgerond in afwachting op de duurzaamheiddiscussie met de raad. De uitgangspunten hierbij zijn als volgt: Nieuwe ontwikkelingen in de gemeente Bergen zijn gericht op behoud en versterking van cultuurhistorische en landschappelijke waarden en het bevorderen van de leefbaarheid en de economische vitaliteit. Grootschalige uitbreidingsplannen zijn niet aan de orde. Woningbouw zal met name plaatsvinden op kleinere en middelgrote inbrei-locaties om het landschap zoveel mogelijk te ontzien. Op beperkte schaal zullen voorzieningen worden gebouwd. Verbeteringen van bestaande gebouwen en woningen spelen in de toekomst een steeds grotere rol. Bij al deze verbouw- en nieuwbouwactiviteiten is het van belang om Toekomstgericht te bouwen: levensloopbestendig, multifunctioneel, water- en energiezuinig met kwalitatief goede materialen en een goed binnenmilieu. - 3 -
WAT DOEN WIJ ALS GEMEENTE OP HET GEBIED VAN DUURZAAMHEID Duurzaam inkopen (profit, planet, people) Door het toepassen van milieu- en sociale criteria bij de inkoop van een product, dienst of werk, kan de overheid invloed uitoefenen op de markt en bijdragen aan een verduurzaming van de productie. Als gemeente hebben wij in 2004 al besloten om duurzaamheid als vast onderdeel bij onze inkopen en aanbestedingen mee te nemen. Dit is vastgelegd in ons inkoop- en aanbestedingsbeleid. Daarnaast hebben wij op Duurzame Dinsdag, 8 september 2008, een deelnameverklaring van het Programma Duurzaam Inkopen van de landelijke overheid ondertekend waarmee wij de intentie hebben uitgesproken dat wij duurzaamheid serieus mee willen nemen bij onze inkopen. In ons Klimaatbeleidsplan 2009-2012, dat door de raad is vastgesteld, is duurzaam inkopen een speerpunt en hebben wij onze ambities op het gebied van duurzaamheid binnen onze eigen bedrijfsvoering vastgelegd. Tot slot is door de afdelingen Inkoop en Ontwikkleing een Handleiding Duurzaam Inkopen opgesteld zodat duurzaam inkopen op een toegankelijke manier in de (inkoop)organisatie kan worden geïmplementeerd. Het college heeft op 25 augustus 2009 besloten om duurzaam inkopen volledig te implementeren in de inkooporganisatie. De handleiding wordt op 13 oktober ter informatie aan de raad aangeboden. Bovenvermelde doelstellingen zijn mede het gevolg van de verplichting van het ministerie van VROM dat voor 2010 de Rijksoverheid bij 100% van haar inkopen en aanbestedingen duurzaamheid als zwaarwegend criterium meeneemt. De VNG heeft in november 2007 met het Rijk het Klimaatakkoord gesloten. De lagere overheden hebben zichzelf daarmee duidelijke en ambitieuze doelen gesteld voor duurzaam inkopen. Provincies en waterschappen willen in 2010 voor 50% duurzaam inkopen. Gemeenten streven naar 75% in 2010 en naar 100% in 2015. De doelstelling betreft een inspanningsverplichting. Waar staan we nu Aangezien de gemeente Bergen een deelnameverklaring van het Programma Duurzaam Inkopen van de landelijke overheid heeft ondertekend vult de gemeente Bergen ieder jaar de Lokale Duurzaamheidmeter in. De Lokale Duurzaamheidmeter biedt inzicht welke ambities en initiatieven de gemeente heeft op het gebied van duurzame ontwikkeling en de landelijke ontwikkelingen op dat gebied. De vragenlijsten zijn in 2009 geactualiseerd. De nieuwe editie van de Lokale Duurzaamheidmeter is geënt op de drie dimensies van duurzame ontwikkeling, te weten: People: Burgerparticipatie, Sociaal beleid en Internationale samenwerking; Planet: Klimaat & energie, Duurzaam waterbeheer en Natuur & milieu; Profit: Duurzame overheid, Duurzame mobiliteit en Duurzaam bedrijfsleven. In 2009 hebben in totaal 132 gemeenten de Lokale Duurzaamheidmeter ingevuld. De gemeente Bergen staat met een totale score van 70% op de 31ste plek. De resultaten zijn gepubliceerd op de website van het COS Nederland, www.duurzaamheidmeter.nl en op het gemeentelijke intranet. Millenniumgemeente (people, planet, profit) De gemeenteraad van Bergen heeft in zijn vergadering van 24 maart 2009 besloten om de VN campagne voor de Millenniumdoelen te willen ondersteunen en een Comité van Aanbeveling in te willen stellen. Het Comité heeft de opdracht meegekregen om te onderzoeken hoe de gemeente Bergen een Millennium Gemeente kan worden. De gemeente Bergen wil samen met haar inwoners meer gerichte hulp bieden aan het behalen van de Millenniumdoelen in gemeenten in minder ontwikkelde landen, door bijvoorbeeld bewust consumeren, een goed milieu- en klimaatbeleid, het versterken van lokale betrokkenheid en het stimuleren van lokale initiatieven en activiteiten voor ontwikkelingslanden. Door een verklaarde Millennium Gemeente te zijn en deel te nemen aan de VNG-campagne Millennium Gemeente, wil de gemeente Bergen hier haar bijdrage aan leveren. Het Comité van Aanbeveling heeft een kadernota opgesteld. Deze nota wordt op 13 oktober in de raad behandeld. - 4 -
Enkele andere voorbeelden van implementatie van duurzaamheid binnen de bedrijfsvoering van de gemeente Bergen - Kwetsbare groepen; duurzaamheid gaat niet alleen over milieu, maar ook over mensen. Hoe zijn kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt te helpen. Bijvoorbeeld door de inzet van WNK schoonmaak. - Personeelsbeleid: diversiteit; balans tussen werk en privé; mensen kunnen in deeltijd en op afstand werken, gebruik maken van diverse vormen van verlof en flexibel hun werktijden indelen. - Gezondheid; de gemeente stimuleert een gezonde levensstijl bij haar werknemers door te faciliteren in een sportschool abonnement. - De gemeente Bergen ontwikkelt samen met de HVC een routekaart voor een klimaatneutraal Bergen. De Duurzame Energie Scan (DE-scan) wordt in 2009 ontwikkeld en brengt de potentie voor Duurzame Energie Toepassingen (DE-toepassingen) in kaart. - In 2008 heeft de gemeente Bergen een klimaatovereenkomst getekend met de provincie Noord-Holland waarin klimaatafspraken zijn vastgelegd. Bijvoorbeeld duurzame energie stimuleren). - In 2009 is het Klimaatbeleidsplan 2009-2012 vastgesteld. - Er wordt momenteel hard gewerkt aan de implementatie van een energiezorgsysteem. - De gemeente ontwikkelt in samenwerking met de schoolbesturen en de GGD een plan van aanpak gericht op uitvoering van maatregelen die leiden tot een gezonder binnenklimaat bij scholen en tevens bij de uitvoering aandacht schenkt aan energie-efficiency verbetering (uitvoeringsplan Frisse Scholen ). - Gemeentepersoneel inspireren om energie te besparen met behulp van de motivatiecampagne Knop om!. - De gemeente Bergen subsidieert jaarlijks de actie Zonnesteek. In 2008 zijn 36 zonneboilers en circa 45.000 Wattpiek aan zonnecellen geplaatst. In 2009 wordt de actie Zonnesteek voorgezet. - Iedereen inspireren met klimaatbeleid door energiebesparing en CO2-reductie te subsidiëren m.b.v. Stimuleringsregeling na-isolatie. Eigenaren/bewoners van een bestaande woning binnen de gemeente Bergen kunnen in 2009 subsidie aanvragen voor het laten aanbrengen van thermisch isolerende maatregelen t.b.v. energiebesparing en CO2-reductie. - Ontwikkelen van natuur- en milieueducatie. Dit leidt tot meer betrokkenheid en belangstelling voor milieu en klimaatbeleid onder de inwoners van de gemeente Bergen. - De gemeente Bergen is lid geworden van de Noord-Hollandse Energie Coöperatie. Opwekken of laten opwekken van duurzame energie uit zon, wind, water en biomassa. - 5 -
VRAGEN en ANTWOORDEN Wat bedoelen wij als gemeente met duurzaam, duurzaamheid en duurzame ontwikkeling? Voorstel: De gemeente Bergen verstaat onder Duurzaamheid een wijze van plannen, bestemmen, ontwerpen, bouwen, inrichten en beheren van projecten (in zijn algemeenheid) die is gericht op het bevorderen van een aantrekkelijke en gezonde omgeving om in te wonen, werken en recreëren. Welk ambitieniveau hebben wij als gemeente? Voorstel: De gemeente profileert zich met duurzaamheid als een gemeente die groot belang hecht aan duurzame ontwikkeling. De gemeente integreert duurzaamheid in alle beleidsplannen van de Gemeente. De gemeente hanteert een bovengemiddeld ambitieniveau voor lokaal milieubeleid. De gemeente ontwikkelt beleid ten aanzien van duurzame gebouwde omgeving. Willen wij als gemeente Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen intern en/of extern stimuleren? Wat willen wij als gemeente bereiken? Welk ambitieniveau hebben wij als gemeente? En op welke wijze? Hoe leveren wij als gemeente een bijdrage aan de maatschappelijke welvaart? Welvaart impliceert niet alleen materiële vooruitgang (welstand en productiegroei), maar ook aspecten van sociale vooruitgang (welzijn en sociale cohesie) en een goede kwaliteit van de leefomgeving (ruimtelijke en milieukwaliteit). Voorstel Als gemeente kan men duurzaamheid in een groot aantal rollen tegenkomen. Bijvoorbeeld als eindgebruiker bij de interne bedrijfsvoering, als marktpartij bij duurzaam inkoop, als werkgever bij een duurzaam P&O beleid, als beleidsmaker, die duurzaamheid in de markt stimuleert en faciliteert, maar ook als beleidsuitvoerder, waarbij duurzaamheid kan worden ingezet als richtinggevende factor. Concreet kunnen al deze facetten worden vertaald in de volgende rollen: voorbeeldfunctie - de gemeente streeft een bovengemiddeld niveau na; stimulater - de gemeente verstrekt bijvoorbeeld extra subsidie voor na-isolatie en zonnepanelen; beleidsmaker - borging van duurzaamheid door het opnemen duurzaamheidsparagraaf in alle beleidsdocumenten; beleidsuitvoerder; spin-in het web. De gemeentelijke rollen en verankering moeten worden uitgewerkt in een handboek duurzaamheid, waarin een aanzet wordt gegeven tot het denken over duurzaamheid. Bronnen: SER; Gemeente Castricum; Gemeente Katwijk. - 6 -