Strategie duurzaam inkopen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Strategie duurzaam inkopen"

Transcriptie

1 Strategie duurzaam inkopen Gemeente Franekeradeel, afdeling Bouwen en Milieu Minke Lotens - Eichhorn Augustus 2010 status: Definitief

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 Aanleiding 3 Kaders 3 Het begrip duurzaam inkopen. 3 Convenant 4 2. Strategie duurzaam inkopen 5 Organisatiebreed 5 Vlaggenschip / speerpunt 5 Model 5 Uitwerking model 7 Onderdelen 7 Ondersteunende onderdelen 7

3 1. Inleiding Duurzaam inkopen staat net als duurzaamheid tegenwoordig breed in de belangstelling. In deze strategische nota zullen de kaders, waarbinnen duurzaam inkopen valt voor de Gemeente Franekeradeel, worden uitgewerkt. In deze inleiding zal worden uiteengezet wat de aanleiding is. Tevens wordt het doel aangegeven, de kaders waarbinnen deze strategische nota valt en een overzicht van de verdere opzet. Aanleiding De aanleiding van deze strategische nota is het projectplan Duurzaam Inkopen. Dit project is in maart 2010 opgestart naar aanleiding van het besluit van het college op om te willen voldoen aan het convenant voor duurzaam inkopen, Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk De raad heeft zich uitgesproken dat de Gemeente Franekeradeel duurzaam moet gaan inkopen: van auto s tot straatverlichting. Het doel van deze strategische nota is de visie van de gemeente ten opzichte van duurzaam inkopen aan te geven. Deze nota vormt op deze manier een kader voor het beleid en het projectplan. Kaders Het begrip duurzaam inkopen. Om het begrip duurzaam inkopen duidelijk te kunnen maken, zal er eerst ingegaan worden op het begrip duurzaamheid. Het begrip duurzaamheid is een abstract begrip voor veel mensen. De algemene definitie komt uit het Brundtland rapport (1987) 1 en luidt als volgt: Sustainable development is development that meets the need for the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. Het uitgangspunt hiervan is dat er een gezond evenwicht moet bestaan tussen ecologische, economische en sociale factoren. Dit evenwicht wordt vaak aangeduid als de balans tussen mens (people), omgeving (planet) en economie (profit), zie figuur 1. Figuur 1. balans tussen People, Planet en Profit 1 Our common Future, World Commission on Environment and Development 1987

4 Bij het inkopen van producten, diensten en werken zijn prijs en kwaliteit doorgaans de belangrijkste aspecten. De gemeente hanteert bij de afweging tussen prijs en kwaliteit de volgende gunningcriteria; laagste prijs en economisch meest voordelige aanbieding. Duurzaam inkopen voegt hier een nieuwe dimensie aan toe. Bij de inkoop zullen ook socialeen milieuaspecten mee moeten gaan wegen in de afweging. Dit geldt voor zowel de selectieals de gunningcriteria. De algemene definitie voor duurzaam inkopen die wordt gegeven door het VROM is: Het toepassen van milieuaspecten en sociale aspecten in alle fasen van het inkoopproces zodat dit uiteindelijk leidt tot de daadwerkelijke levering van een product, dienst of werk dat aan deze milieuaspecten en sociale aspecten voldoet. AgentschapNL heeft in opdracht van het VROM criteriadocumenten opgesteld. Deze documenten beschrijven voor circa 52 producten, diensten en werken welke duurzaamheidcriteria de gemeente kan gebruiken om duurzaam in te kopen. Convenant In het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen hebben het rijk en de VNG een klimaatakkoord opgesteld, Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk In dit convenant staat dat zij zich gezamenlijk gaan inspannen voor een schoner, duurzamer en zuiniger Nederland. In het akkoord is afgesproken dat gemeenten 75% duurzaam gaan inkopen in 2010 en 100% in In 75% van de publicaties van aanbestedingen en offerteaanvragen in 2010 moeten alle duurzaamheidcriteria worden meegenomen. Het college van B&W heeft op besloten dat de Gemeente Franekeradeel wil voldoen aan het convenant voor duurzaam inkopen. Er is een budget van xxxxxxxx euro voor de implementatie van duurzaam inkopen in de gemeentelijke organisatie.

5 2. Strategie duurzaam inkopen Organisatiebreed De strategie om duurzaam inkopen te implementeren in de organisatie is om het organisatiebreed aan te pakken. Het projectplan is zo opgesteld dat per afdeling elk inkoopaspect onder de loep wordt genomen. Het inkoopproces zal van onderaf worden aangepakt en zo door de hele organisatie heen gaan. Hiermee wordt iedereen in de organisatie bereikt en zal men nergens tegen aan lopen bij integrale projecten. Vlaggenschip / speerpunt Naast het feit dat het organisatiebreed wordt aangepakt, wordt per afdeling een vlaggenschip aangewezen. Dit kan bestaan uit een inkoopproces van één product of productgroep die als voorbeeld geldt voor de hele afdeling. Het vlaggenschip is het onderdeel waar de meeste winst is te behalen qua het behalen van de ambitie en de vergroting van het draagvlak in de gemeente. Het projectplan hoeft hierop niet aangepast te worden, omdat het zo is ingericht dat automatisch de grotere speerpunten meer aandacht zullen krijgen en als vlaggenschip naar voren zullen komen. Model duurzaam inkopen Het racewagenmodel van Coopers en Lybrand (1991) voor inkopen is uitgebreid met een groeimodel voor de gemeente met betrekking tot duurzaam inkopen Zie figuur 2 op de volgende pagina.

Projectplan Duurzaam Inkopen

Projectplan Duurzaam Inkopen Projectplan Duurzaam Inkopen Gemeente Franekeradeel, afdeling Bouwen en Milieu Minke Lotens - Eichhorn Augustus 2010 status: Definitief Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelstellingen projectplan 4 Overige resultaten

Nadere informatie

I. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.

I. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO. MVO Beleid Inhoudsopgave I. Inleiding.. II. Opbouw van dit beleidsstuk.. 1. Motieven MVO.. People.1. Goed werkgeverschap... Maatschappelijke betrokkenheid.... Eerlijk zakendoen.. Planet.1. Duurzame mobiliteit...

Nadere informatie

Inspreken Raadsplein

Inspreken Raadsplein Inspreken Raadsplein Onderwerp : Beleidsnota inkoop en aanbesteding (GM2007.1103 ) Plaats : raadsronde 7, vergaderruimte 2.27 20.30-21.25 Datum : 29 oktober 2007 Geachte raadsleden, U zult het ongetwijfeld

Nadere informatie

Duurzaam inkopen in de onderwijssector. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar

Duurzaam inkopen in de onderwijssector. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam inkopen in de onderwijssector Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam inkopen is Het toepassen van milieuaspecten en sociale aspecten in alle fasen van het inkoopproces zodat dit uiteindelijk

Nadere informatie

Anke van Hal Nyenrode Business Universiteit

Anke van Hal Nyenrode Business Universiteit DE DERDE SUCCESFACTOR BIJ RENOVATIES MET ENERGIEAMBITIES Leerkring, 27 juni 2018, De Meern Anke van Hal Nyenrode Business Universiteit Joost Brouwers onderzoek Proefschrift (2000) Frans Hanswijk onderzoek

Nadere informatie

Project: Duurzaamheid

Project: Duurzaamheid : Project Wat is duurzaamheid? Vanuit dit project gaan we kijken naar wat duurzaamheid is. Het klinkt eigenlijk best wel sjiek! Het klinkt als iets dat heel lang mee gaat. Maar wat is duurzaamheid nu eigenlijk?

Nadere informatie

VNG Raadsledencampagne

VNG Raadsledencampagne Duurzaam Drimmelen VNG Raadsledencampagne Klimaat niet zonder de Raad Invloed raadsleden Borging beleid Collegiaal bestuur Collegeakkoord 2010-2014 Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien

Nadere informatie

1. Duurzame ontwikkeling

1. Duurzame ontwikkeling Communicatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Duurzame ontwikkeling Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een begrip dat nauw verbonden is met het begrip duurzaam ondernemen, dat in 1987

Nadere informatie

eprocurement, aanjager van duurzaamheiddoelstellingen? Leveranciersdag Rijk

eprocurement, aanjager van duurzaamheiddoelstellingen? Leveranciersdag Rijk eprocurement, aanjager van duurzaamheiddoelstellingen? Leveranciersdag Rijk Agenda 1. Opening 2. Introductie Logius 3. Rijksbreed eprocurement bestel- en factuursysteem 4. Tactische- en strategische inkoopondersteuning

Nadere informatie

Monitor Duurzaam Inkopen 2010

Monitor Duurzaam Inkopen 2010 Ministerie van Infrastructuur en Milieu Monitor Duurzaam Inkopen 2010 Resultaten Gemeente Den Haag Mei 2011 2011 KPMG Advisory N.V, ingeschreven bij het handelsregister in Nederland onder nummer 33263682,

Nadere informatie

Het maken van een duurzaamheidsbeleid

Het maken van een duurzaamheidsbeleid Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:

Nadere informatie

DUURZAAM INKOPEN IN DE FRIESE

DUURZAAM INKOPEN IN DE FRIESE DUURZAAM INKOPEN IN DE FRIESE WATERKETEN PROJECTPLAN ontwikkeling plan van aanpak Datum Versie ontwikkeling 8-10-2010 Concept 1 12-11-2010 Definitief Definitief - - pagina 2 van 8 I N H O U D S O P G A

Nadere informatie

Gemeenteraad. Motie. Datum : 30 juni : ChristenUnie, CDA, Gemeentebelangen. : Duurzaamheid in Hoogeveen

Gemeenteraad. Motie. Datum : 30 juni : ChristenUnie, CDA, Gemeentebelangen. : Duurzaamheid in Hoogeveen Gemeenteraad Motie Datum : 30 juni 2016 Fractie Onderwerp : ChristenUnie, CDA, Gemeentebelangen : Duurzaamheid in Hoogeveen De raad van de gemeente Hoogeveen in vergadering bijeen op 30 juni 2016, Constateert

Nadere informatie

tim.dejonge@winket.nl 1

tim.dejonge@winket.nl 1 NVBK 17 CEEC: Cost Planning of Sustainable Housing Projects Kostenbegeleiding duurzaam bouwen Doel bijeenkomst: Oprichting Doel werkgroep: Naar een open source methodiek voor kosteneffectieve duurzaamheid

Nadere informatie

VOORSTEL AB AGENDAPUNT :

VOORSTEL AB AGENDAPUNT : VOORSTEL AB AGENDAPUNT : PORTEFEUILLEHOUDER : F.K.L. Spijkervet AB CATEGORIE : B-STUK (Beleidsstuk) VERGADERING D.D. : 26 november 2013 NUMMER : WM/MIW/RGo/7977 OPSTELLER : R. Gort, 0522-276805 FUNCTIE

Nadere informatie

2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances :

2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances : Oefenvragen deeltentamen 1 onderdeel 'Sustainability' Vraag 1 en 2 Engels, rest Nederlands, op het (deel)tentamen zullen alle vragen zowel in het Engels als in het Nederlands gesteld worden. Antwoorden:

Nadere informatie

Effi Vandevoorde, Communications Manager

Effi Vandevoorde, Communications Manager Effi Vandevoorde, Communications Manager Credit: ADAM NIEMAN / SCIENCE PHOTO LIBRARY Ecover in de wereld Belgisch bedrijf opgericht in 1980 Vestigingen: België (prod.) Frankrijk (prod.) USA UK Duitsland

Nadere informatie

Duurzaam en Verantwoord Bouwen, Ontwikkelen & Beheren

Duurzaam en Verantwoord Bouwen, Ontwikkelen & Beheren Duurzaam en Verantwoord Bouwen, Ontwikkelen & Beheren Adamas Academie Gemeentelijk Bestuur 07-06-2017 Nut en Noodzaak 1 Even Voorstellen. Olaf Buter Bouwjaar 1967 TUE Founding Partner DGBC Managing director

Nadere informatie

Duurzaam. Projectmanagement

Duurzaam. Projectmanagement Duurzaam Gilbert Silvius Projectmanagement Betekenis voor projecten (project)managers PRINCE-II Ron Schipper VΛNΛETSVELD verandermanagement, projectmanagement Prinses Marielaan 2 3818 HM Amersfoort E ron.schipper@aetsveld.nl

Nadere informatie

Initiatief Duurzaam GWW

Initiatief Duurzaam GWW Status Definitief Versie/revisie 1.0 Datum Opdrachtnemer Opgesteld door Gecontroleerd door Jeroen Winkelmolen John Liebrecht Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 1.1 Visie op samenwerken aan Duurzaamheid met

Nadere informatie

Nut en noodzaak van (sturen op) duurzame zorg

Nut en noodzaak van (sturen op) duurzame zorg Nut en noodzaak van (sturen op) duurzame zorg Prof.dr. Robbert Huijsman MBA, Hoogleraar Management & Organisatie Ouderenzorg Senior manager Kwaliteit & Innovatie, Achmea .... Wat bedoelen we met duurzaamheid?

Nadere informatie

MVO Prestatieladder en Duurzame IT

MVO Prestatieladder en Duurzame IT MVO Prestatieladder en Duurzame IT Fred Plooijer, 24 mei 2019 Faculteit Management, Science & Technology Business Process Management and IT Historie Club van Rome Grenzen aan de Groei (1972) Freer Spreckley

Nadere informatie

HANDLEIDING DUURZAAM INKOPEN SAMEN GROEIEN NAAR EEN DUURZAME ORGANISATIE. Duurzaam Inkopen

HANDLEIDING DUURZAAM INKOPEN SAMEN GROEIEN NAAR EEN DUURZAME ORGANISATIE. Duurzaam Inkopen DUURZAAM INKOPEN Duurzaam Inkopen HANDLEIDING SAMEN GROEIEN NAAR EEN DUURZAME ORGANISATIE DE PROVINCIE GRONINGEN WIL 100% DUURZAAM INKOPEN aldus Rudi Slager (GS) Inleiding De Handleiding Duurzaam Inkopen

Nadere informatie

1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV

1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 13 maart 2017 platform voor experts professionalisering van het verpakkingsvak profiel versterken binnen het bedrijfsleven

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord inkopen Actieplan MVI

Maatschappelijk verantwoord inkopen Actieplan MVI 01-03-2018 Maatschappelijk verantwoord inkopen Actieplan MVI Inleiding Jaarlijks kopen alle overheden samen voor ruim 60 miljard euro aan goederen en diensten. De inkoop daarvan moet veel duurzamer worden,

Nadere informatie

Duurzaamheid begint bij jezelf! Alumni. 11 september 2012. jan.blom@keyknowledge.nl

Duurzaamheid begint bij jezelf! Alumni. 11 september 2012. jan.blom@keyknowledge.nl Duurzaamheid begint bij jezelf! 11 september 2012 Alumni jan.blom@keyknowledge.nl Hoe oud is duurzaamheid?? Duurzaamheid is maar vijfentwintig jaar oud! 16 juni 1987: Gro Harlem Brundtland biedt haar rapport

Nadere informatie

Maatschappelijk (inkoop- en aanbestedings-)beleid

Maatschappelijk (inkoop- en aanbestedings-)beleid T Zaak: Z-16-38327 / 46762 Versie: april 2016 Maatschappelijk (inkoop- en aanbestedings-)beleid In het maatschappelijk (inkoop- en aanbestedings-)beleid van de gemeente Noordwijkerhout worden de maatschappelijke

Nadere informatie

PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND

PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN 2017-2020 HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND Archimedesweg 1 postadres: postbus 156 2300 AD Leiden telefoon (071) 3 063 063 telefax (071) 5 123 916 CORSA nummer:

Nadere informatie

DUURZAAM overheidsgebouw. Slim ontwerpen : duurzaamheidscriteria dd. 2015.12.01

DUURZAAM overheidsgebouw. Slim ontwerpen : duurzaamheidscriteria dd. 2015.12.01 DUURZAAM overheidsgebouw Slim ontwerpen : duurzaamheidscriteria dd. 2015.12.01 AGENDA : duurzaamheidscriteria 2 Grontmij Belgium NV part of Sweco Interactieve presentatie met twee kernvragen : 1. Wat is

Nadere informatie

Speerpunt Duurzame Kust

Speerpunt Duurzame Kust Speerpunt Duurzame Kust ir. Peter DeWolf Adviseur-ingenieur afdeling Kust Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust Speerpunt Duurzame Kust: voorbij het Masterplan Kustveiligheid Vlaamse Baaien

Nadere informatie

Expertsessie Zelf aan de slag. Word een doener waarover duurzaam gesproken wordt

Expertsessie Zelf aan de slag. Word een doener waarover duurzaam gesproken wordt Expertsessie Zelf aan de slag. Word een doener waarover duurzaam gesproken wordt Peter Faling ONVZ PFaling@onvz.nl Ron Schipper Van Aetsveld Ron.schipper@aetsveld.nl IPMA Parade 2016, 19 april 2016 EEN

Nadere informatie

Informatie voor duurzaam inkopen van. Hulp in het Huishouden. Datum: 20 mei 2010

Informatie voor duurzaam inkopen van. Hulp in het Huishouden. Datum: 20 mei 2010 Informatie voor duurzaam inkopen van Hulp in het Huishouden Datum: 20 mei 2010 Colofon Dit document voor duurzaam inkopen is ontwikkeld door NL Milieu en Leefomgeving in opdracht van het Ministerie van

Nadere informatie

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living

Nadere informatie

Actieplan MVI

Actieplan MVI e Actieplan MVI 2017-2021 Voor iedereen geldt: gewoon doen! Uitvoering van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Inhoudsopgave Geen inhoudsopgavegegevens gevonden. Geen inhoudsopgavegegevens gevonden. Bijlage:

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen langs de meetlat

Duurzaam Inkopen langs de meetlat Duurzaam Inkopen langs de meetlat Kees Clement Programmadirectie Duurzaam Inkopen Duurzaam Inkopen Loont Congres 27 september 2010 Duurzaam Inkopen langs de meetlat Maatschappelijk doel is de verduurzaming

Nadere informatie

Eindpresentatie. 'Duurzaamheid bij Arons en Gelauff, bouwkundig en budgettair. Guus Degen Studentennummer: 2001797

Eindpresentatie. 'Duurzaamheid bij Arons en Gelauff, bouwkundig en budgettair. Guus Degen Studentennummer: 2001797 Arons en Gelauff architecten Gedempt Hamerkanaal 92 1021 KR Amsterdam Bedrijfsbegeleider: Dhr. V. Vos Afstudeerdocent: Dhr. F. van Gessel Guus Degen Studentennummer: 2001797 Eindpresentatie 'Duurzaamheid

Nadere informatie

Duurzaam inkoopbeleid

Duurzaam inkoopbeleid Duurzaam inkoopbeleid Datum: 05-09-2018 Versie: 3 Opgesteld in samenwerking met Will2Sustain Adviesbureau voor duurzaam ondernemen Inhoud 1. Inleiding... 1 2. Doelstelling... 1 3. Inkoopcriteria... 1 3.1

Nadere informatie

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Haaren

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Haaren Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Haaren Kenmerk: Bizob2012MVI Opdrachtgever: Gemeente Haaren Versie: 2.1 Datum: 14 januari 2014 Status: Definitief Inleiding De gemeente spant zich continu

Nadere informatie

Duurzaamheid in de wetenschap

Duurzaamheid in de wetenschap Staalbouwdag 2011 Duurzaamheid in de wetenschap prof.dr. Michiel Haas MSc 06-10-2011 1 Aarde 2 We hebben maar één aarde, daar moeten we zuinig op zijn Aarde 3 Brundtland definitie Een duurzame ontwikkeling

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen in onderwijs. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar

Duurzaam Inkopen in onderwijs. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam Inkopen in onderwijs Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam inkopen, inleiding Duurzaam inkopen in onderwijs Spelers in het veld en hun rol Suggesties voor aanpak Informatiebronnen

Nadere informatie

Implementeren van MVI. Geleerde lessen uit de evaluatie van MVI actieplannen

Implementeren van MVI. Geleerde lessen uit de evaluatie van MVI actieplannen Implementeren van MVI Geleerde lessen uit de evaluatie van MVI actieplannen CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project

Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project prof. ir Kees Duijvestein em. Duurzame Ontwikkeling in de Gebouwde Omgeving StadsOntwerp & Milieu (SOM) groep faculteit Bouwkunde TU

Nadere informatie

Next Generation Energy. Tomorrow will be what we make today Sustainable product development is today s reality

Next Generation Energy. Tomorrow will be what we make today Sustainable product development is today s reality Next Generation Energy Tomorrow will be what we make today Sustainable product development is today s reality ZIRK Technology biedt (nieuw) inzicht en ondersteuning bij het produceren van Bioproducten

Nadere informatie

Materialiteit en waardecreatie. Jos Reinhoudt 21 mei 2015

Materialiteit en waardecreatie. Jos Reinhoudt 21 mei 2015 Materialiteit en waardecreatie Jos Reinhoudt 21 mei 2015 JOS REINHOUDT MVO Nederland Speerpuntonderwerpen: Transparantie Stakeholderdialoog Impact MVO Trendrapport 2015 j.reinhoudt@mvonederland.nl @JosReinhoudt

Nadere informatie

Verduurzaming HVC. Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen

Verduurzaming HVC. Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Verduurzaming HVC Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2017-2020 Juni 2017 Introductie van HVC Actieplan MVI Het Directieteam (DT) van HVC heeft 7 februari 2017 ingestemd met ondertekenen van

Nadere informatie

NAAR EEN DUURZAMER WAGENPARK VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN. Een onderzoek naar de milieuvriendelijkheid van de dienstauto s van de Gedeputeerde Staten

NAAR EEN DUURZAMER WAGENPARK VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN. Een onderzoek naar de milieuvriendelijkheid van de dienstauto s van de Gedeputeerde Staten NAAR EEN DUURZAMER WAGENPARK VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN Een onderzoek naar de milieuvriendelijkheid van de dienstauto s van de Gedeputeerde Staten Colofon Opdrachtgever CNG Net Dhr. A. (Antwan) van Echtelt

Nadere informatie

Koppel notitie subsidie en accommodatiebeleid

Koppel notitie subsidie en accommodatiebeleid Koppel notitie subsidie en accommodatiebeleid Inhoud 1 Inleiding... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Doelen ontwikkelen subsidie- en accommodatiebeleid... 3 1.3 Transitie van oud beleid naar nieuw beleid... 3

Nadere informatie

The Sustainable Development Goals: A Global Vision for Local Future Proof Action Jan Beyne Programme Manager CIFAL Flanders

The Sustainable Development Goals: A Global Vision for Local Future Proof Action Jan Beyne Programme Manager CIFAL Flanders The Sustainable Development Goals: A Global Vision for Local Future Proof Action Jan Beyne Programme Manager CIFAL Flanders KVLV Forum ECO LOGICA Leuven, 0 0 2017 1. CIFAL Flanders & UNITAR 2. Duurzame

Nadere informatie

INLEIDING: WAAROM HET IVOOR 1 DEEL 1. DUURZAME ONTWIKKELING EN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN 11

INLEIDING: WAAROM HET IVOOR 1 DEEL 1. DUURZAME ONTWIKKELING EN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN 11 INHOUDSOPGAVE INLEIDING: WAAROM HET IVOOR 1 1. ESF-PROJECT HET IVOOR... 5 1.1 Noden...5 1.2 Doelstellingen...6 1.3 Doelgroep...6 1.4 Activiteiten...6 1.5 Referenties...7 2. DANKWOORD... 9 2.1 Docenten

Nadere informatie

Concept-raadsprogramma Duurzaamheid Gemeente Teylingen ChristenUnie, GroenLinks, PvdA, CDA

Concept-raadsprogramma Duurzaamheid Gemeente Teylingen ChristenUnie, GroenLinks, PvdA, CDA Concept-raadsprogramma Duurzaamheid Gemeente Teylingen ChristenUnie, GroenLinks, PvdA, CDA 1. Waarom dit concept-raadsprogramma Het onderwerp Duurzaamheid komt terug in alle verkiezingsprogramma s van

Nadere informatie

Duurzaamheid in de industrie en de tertiaire sector. Yves Surmont & Kristof Descheemaeker 25 maart 2010

Duurzaamheid in de industrie en de tertiaire sector. Yves Surmont & Kristof Descheemaeker 25 maart 2010 Duurzaamheid in de industrie en de tertiaire sector Yves Surmont & Kristof Descheemaeker 25 maart 2010 Inhoud In vogelvlucht door duurzaamheid Wat is duurzaamheid Historiek BREEAM: wat, hoe en waarom?

Nadere informatie

Voor vragen en opmerkingen:

Voor vragen en opmerkingen: Op 8 december heeft Wethouder Lara de Brito het manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) ondertekend. Door ondertekening van dit manifest geven we ondersteuning aan een landelijk gedragen initiatief

Nadere informatie

Van inkoopbeleid naar inkooppraktijk Rekenkamercommissie Enschede, oktober 2010

Van inkoopbeleid naar inkooppraktijk Rekenkamercommissie Enschede, oktober 2010 Van inkoopbeleid naar inkooppraktijk Rekenkamercommissie Enschede, oktober 2010 Aanleiding Veel gemeenten in Nederland hebben in de afgelopen jaren zowel het beleid als de praktijk van inkopen geprofessionaliseerd.

Nadere informatie

Duurzaam construeren: Welke opties heeft een constructeur? Maurice Hermens. De dag van de Betontechnologie 30 maart 2017

Duurzaam construeren: Welke opties heeft een constructeur? Maurice Hermens. De dag van de Betontechnologie 30 maart 2017 Duurzaam construeren: Welke opties heeft een constructeur? Maurice Hermens De dag van de Betontechnologie 30 maart 2017 Stelling Duurzame constructies zijn betere gebouwen Functionaliteit Comfort Esthetica

Nadere informatie

Duurzame Ontwikkeling Nederland Suriname Drs. Hendrik Comvalius Directeur stichting d ONS Den Haag, 12 december 2008 http://www.stdons.nl Geschiedenis 1987: Our Common Future van de World Commission on

Nadere informatie

Dit wordt uitgewerkt in 9 voor waterschappen relevante- MVO-thema s. Zie hiervoor tabel 1.

Dit wordt uitgewerkt in 9 voor waterschappen relevante- MVO-thema s. Zie hiervoor tabel 1. Aan de leden van de verenigde vergadering V.V: 31 maart 2010 Datum 9 februari 2010 Agendapuntnr. 8 Bijlagen Onderwerp MVO definitiebepaling 1. Inleiding Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie Titel: CO2-Prestatieladder Participatieplan Rapport: CO2-2014/R-05; rev. 0; d.d. 07-04-2015 Auteur: J.A.C. van Dijk Verificateur: A.L.J. Timmermans Vervolgblad : 1 van 4 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen. Ric Hettinga. Programmadirectie Duurzaam Inkopen. Ministerie van VROM

Duurzaam Inkopen. Ric Hettinga. Programmadirectie Duurzaam Inkopen. Ministerie van VROM Duurzaam Inkopen Ric Hettinga Programmadirectie Duurzaam Inkopen Ministerie van VROM Wat is duurzaamheid? Relevante concepten: People, planet, profit Cradle to cradle (C2C) Duurzame bedrijfsvoering Wat

Nadere informatie

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen: Een globale visie voor lokaal beleid en actie

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen: Een globale visie voor lokaal beleid en actie De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen: Een globale visie voor lokaal beleid en actie Jan Beyne Programme Manager CIFAL Flanders Bovenlokaal Bibliotheekbeleid Brussel, 17 0 2018 1. CIFAL FLANDERS UNITAR

Nadere informatie

Nota duurzaam inkopen. Helmond, april 2013

Nota duurzaam inkopen. Helmond, april 2013 Nota duurzaam inkopen Helmond, april 2013 Inhoudsopgave 1. Samenvatting... 2 2. Kader en Begrippen... 2 2.1 Wat is inkoop?... 2 2.1.2 Wat is duurzaamheid?... 2 2.1.3 Wat is duurzaam inkopen?... 2 2.1.4

Nadere informatie

Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2017

Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2017 Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2017 1 P a g i n a Inhoudsopgave DEEL I... 4 INKOOP- EN AANBESTEDINGSBELEID 2017... 4 1 Inleiding... 4 1.1 Professioneel opdrachtgeverschap... 4 1.2 Doelstellingen inkoop-

Nadere informatie

Visie op duurzaamheid

Visie op duurzaamheid Visie op duurzaamheid Duurzaamheid als aanjager van toekomstbestendige vooruitgang Als functionele overheid voor waterbeheer ondervinden de waterschappen als geen ander de gevolgen van klimaatverandering.

Nadere informatie

Factsheet bepalen percentage duurzaam inkopen

Factsheet bepalen percentage duurzaam inkopen Factsheet bepalen percentage duurzaam inkopen In deze factsheet vindt u: Toelichting over waarom het zinvol is om het percentage duurzaam inkopen te bepalen Korte formule voor het berekenen van het percentage

Nadere informatie

: Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww Versie : 2.0

: Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww Versie : 2.0 Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en duurzaam GWW 2.0 2017-2020 Waterschap Rijn en IJssel Onderwerp : Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww 2.0 2017-2020 Versie : 2.0 Status Opgesteld

Nadere informatie

Werkconferentie Energiek Vooruit

Werkconferentie Energiek Vooruit Werkconferentie Energiek Vooruit 18 september 2014, Papendal Arnhem André Bus Voorzitter F.C. Oldemarkt Kom verder. Saxion. Docent onderzoeker Kom verder. Saxion. Sport is voor veel mensen een belangrijke

Nadere informatie

Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Beter Bed Holding N.V. 18 april 2012

Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Beter Bed Holding N.V. 18 april 2012 Algemene Vergadering van Aandeelhouders Beter Bed Holding N.V. 18 april 2012 Agenda Resultaten 2011 Visie en missie Strategie en MVO Formules Samenvatting 2011 Jaarcijfers 2011 Beter Bed Holding N.V. Omzet

Nadere informatie

Bouwen aan Talent: vormgeven aan duurzame ontwikkeling. Ecobouw 2013

Bouwen aan Talent: vormgeven aan duurzame ontwikkeling. Ecobouw 2013 Bouwen aan Talent: vormgeven aan duurzame ontwikkeling Ecobouw 2013 3 Wat is duurzaam? 4 DUURZAME ONTWIKKELING SLUIT AAN BIJ DE BEHOEFTEN VAN HEDEN ZONDER HET VERMOGEN VAN TOEKOMSTIGE GENERATIES OM IN

Nadere informatie

SOG Notitie Duurzaamheidssubsidie 2017/18

SOG Notitie Duurzaamheidssubsidie 2017/18 SOG Notitie Duurzaamheidssubsidie 2017/18 Inleiding De Rijksuniversiteit Groningen heeft zich als maatschappelijke verantwoorde instelling ten doel gesteld duurzame ontwikkeling in alle op de universiteit

Nadere informatie

Duurzame obligatie bindt meer beleggers aan de corporatiesector

Duurzame obligatie bindt meer beleggers aan de corporatiesector Duurzame obligatie bindt meer beleggers aan de corporatiesector Prof. dr. ir. Bastiaan Zoeteman en ir. René Goorden 1 Op 6 juli 2016 heeft BNG Bank haar eerste duurzame Social Bond ten behoeve van de financiering

Nadere informatie

MVO-PROFIEL Bedrijf X

MVO-PROFIEL Bedrijf X MVO-PROFIEL Bedrijf X 2008 BouwMVO De in deze uitgave vermelde gegevens zijn strikt vertrouwelijk en alle hierop betrekking hebbende auteursrechten, databankrechten en overige (intellectuele) eigendomsrechten

Nadere informatie

Van : L. de Ridder DMS nr: 11.04347 Aan : Gemeenteraad Datum : 19 mei 2011 Onderwerp : Start duurzaamheidsbeleid c.c. :

Van : L. de Ridder DMS nr: 11.04347 Aan : Gemeenteraad Datum : 19 mei 2011 Onderwerp : Start duurzaamheidsbeleid c.c. : INTERN MEMO Van : L. de Ridder DMS nr: 11.04347 Aan : Gemeenteraad Datum : 19 mei 2011 Onderwerp : Start duurzaamheidsbeleid c.c. : Aanleiding Duurzaamheid is een speerpunt in het coalitieakkoord en het

Nadere informatie

Duurzaamheid is een piramide op zijn kop!

Duurzaamheid is een piramide op zijn kop! Duurzaamheid is een piramide op zijn kop! 1. Wat is duurzaamheid? 2. Basisschema baatbepaling 3. Alle omgevingsvoorraden tellen mee 4. Voorbeelden 5. En alle duurzaamheidscore methoden dan? 6. Ervaring

Nadere informatie

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Eersel

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Eersel Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Eersel Kenmerk: Versie: Status: Bizob2012MVI 1.01 Definitief Opdrachtgever: Datum: Gemeente Eersel 12-07-2013 1 Inleiding De gemeente spant zich continu

Nadere informatie

Management van retour-logistieke ketens

Management van retour-logistieke ketens Management van retour-logistieke ketens Erwin van der Laan RSM Erasmus Universiteit EVO dag 30 mei 2006 Duurzame Supply Chains Meet the needs of the present without compromising the ability of future generations

Nadere informatie

Van klimaatakkoord naar de transitievisie warmte voor de gemeente Heemstede Vind de juiste reispartner

Van klimaatakkoord naar de transitievisie warmte voor de gemeente Heemstede Vind de juiste reispartner Van klimaatakkoord naar de transitievisie warmte voor de gemeente Heemstede Vind de juiste reispartner De eerste transitie naar aardgas Klimaattop dec 2018 en rapport IPCC oktober 2018 Zuid Korea Intergovernmental

Nadere informatie

SOCIAAL ONDERNEMEN VORMEN EN METHODES.

SOCIAAL ONDERNEMEN VORMEN EN METHODES. SOCIAAL ONDERNEMEN VORMEN EN METHODES. WAT IS MVO : MVO IS EEN INTEGRALE VISIE OP ONDERNEMERSCHAP, WAARBIJ HET BEDRIJF WAARDE CREEERT OP ECONOMISCHE (PROFIT) ECOLOGISCHE (PLANET) EN SOCIAL (PEOPLE) GEBIED.

Nadere informatie

Educatie voor Duurzame Ontwikkeling

Educatie voor Duurzame Ontwikkeling Educatie voor Duurzame Ontwikkeling LIMNET 17 Januari 2006 Willy Sleurs, Dienst voor Onderwijsontwikkeling Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Inhoud Waarover gaat Duurzame ontwikkeling (DO)? Waarover

Nadere informatie

Duurzame mobiliteit als onderdeel van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) Sin Declerc, Uitrit4. 4/11/2014.

Duurzame mobiliteit als onderdeel van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) Sin Declerc, Uitrit4. 4/11/2014. Duurzame mobiliteit als onderdeel van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) Sin Declerc, Uitrit4. 4/11/2014. What s next? MVO als groter kader: - Wat is het grotere verhaal van mobiliteit? - Hoe

Nadere informatie

Denk mee met het VNG Inkoop- en aanbestedingsbeleid!

Denk mee met het VNG Inkoop- en aanbestedingsbeleid! Denk mee met het VNG Inkoop- en aanbestedingsbeleid! Doel van de sessie Presenteren nieuwe conceptteksten Vergelijken oude teksten en nieuwe conceptteksten Discussiëren over nieuwe conceptteksten! De nieuwe

Nadere informatie

Managementsamenvatting

Managementsamenvatting Managementsamenvatting Erasmus Universiteit Rotterdam: CSR paper De route naar Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in algemene ziekenhuizen. De strategische verankering van MVO in de dagelijkse activiteiten

Nadere informatie

Vragen van de fractie D66 aan het College van Gedeputeerde Staten op grond van artikel 43 van het Reglement van Orde

Vragen van de fractie D66 aan het College van Gedeputeerde Staten op grond van artikel 43 van het Reglement van Orde `s-hertogenbosch, 20 oktober 2015 Aan het College van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant Brabantlaan 1 5216 TV 's-hertogenbosch Vragen van de fractie D66 aan het College van Gedeputeerde Staten op grond

Nadere informatie

Convenant De Plantage Amsterdam, het groene museumkwartier

Convenant De Plantage Amsterdam, het groene museumkwartier Convenant De Plantage Amsterdam, het groene museumkwartier Convenant De Plantage Amsterdam, het groene museumkwartier Ondergetekenden: 1 Het dagelijks bestuur van stadsdeel Centrum vertegenwoordigd door

Nadere informatie

Inkoop- en aanbestedingsbeleid BghU 2018

Inkoop- en aanbestedingsbeleid BghU 2018 Inkoop- en aanbestedingsbeleid BghU 2018 Inleiding Voor het professioneel uitvoeren van alle inkoop- en aanbestedingsprocessen is een helder inkoop- en aanbestedingsbeleid noodzakelijk. Het beleid formuleert

Nadere informatie

Integrating sustainability information into the investment process. ING Bank Duurzaam Beleggen Jaap van den Ende Amsterdam October 29 th, 2008

Integrating sustainability information into the investment process. ING Bank Duurzaam Beleggen Jaap van den Ende Amsterdam October 29 th, 2008 Integrating sustainability information into the investment process ING Bank Duurzaam Beleggen Jaap van den Ende Amsterdam October 29 th, 2008 Content Introduction Gathering of information ING sustainability

Nadere informatie

Zo doet de gemeente Heerenveen zaken

Zo doet de gemeente Heerenveen zaken Zo doet de gemeente Heerenveen zaken Vastgesteld door de gemeenteraad van de gemeente Heerenveen op.. 2015 1. Inleiding Deze nota is opgesteld vanuit de gedachte, dat iedere inkoopactie maatwerk behoeft,

Nadere informatie

MVO en MKB in Duitsland

MVO en MKB in Duitsland MVO en MKB in Duitsland MVO (gesellschaftliche Verantwortung) en MKB ontdekken meten en aantonen in Duitsland 1 EQT e.v en MVO Vereniging van Duitse en Nederlandse organisaties uit de ambachten en de industrie

Nadere informatie

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Samenwerking Kempengemeenten

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Samenwerking Kempengemeenten Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Samenwerking Kempengemeenten Vastgesteld door Dagelijks Bestuur SK op 17-12-2013. In werking getreden met terugwerkende kracht tot 1-4-2013. 1 Inleiding De Samenwerking

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen MVO prestatieladder Niveau 3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag over 2018 BlijWerkt gaat, na het behalen van het MVO certificaat in 2018, in 2019 haar MVO beleid steviger verankeren in

Nadere informatie

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN MVO Vlaanderen Naam van uw begeleider Agenda Voorstelling & toelichting Wat is duurzaamheid? Waarom deze stuurgroep? Start met de Sustatool! Waarden En nu? 1 Wie bent u? Voorstelling:

Nadere informatie

Wlz Zorginkoopbeleid 2016. drs. Ineke Wever, manager Zorg ZN

Wlz Zorginkoopbeleid 2016. drs. Ineke Wever, manager Zorg ZN Wlz Zorginkoopbeleid 2016 drs. Ineke Wever, manager Zorg ZN Wlz 01-01-2015 De Wlz is sinds 1 januari 2015 een feit. Met de invoering van deze wet staan drie onderling samenhangende doelstellingen centraal:

Nadere informatie

Cluster Bedrijfsvoering rve ICT

Cluster Bedrijfsvoering rve ICT Cluster Bedrijfsvoering rve ICT ACTIEPLAN 2017-2020 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) 30 juni 2017 Pagina 1 van 10 Inhoud 1 INLEIDING... 3 2 AMBITIE RVE ICT MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN...

Nadere informatie

Raadsvoorstel (gewijzigd)

Raadsvoorstel (gewijzigd) Raadsvoorstel (gewijzigd) BARCODE STICKER Nr. 2009-049 Houten, 16 november 2009 Onderwerp: Actualisering Inkoop- en aanbestedingsbeleid Beslispunten: Onderstaande kaderstellende aspecten rondom het aangepaste

Nadere informatie

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Heeze-Leende

Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Heeze-Leende Beleid Maatschappelijk Verantwoord Inkopen gemeente Heeze-Leende Kenmerk: Bizob2012MVI Versie: 1.1, d.d. 18-2-2014 Status: vastgesteld Inleiding De gemeente spant zich continu in voor een (verdere) professionalisering

Nadere informatie

Inkoop- en aanbestedingsbeleid Stichting Regionaal Samenwerkingsverband Passend Voortgezet Onderwijs Zoetermeer 28-07

Inkoop- en aanbestedingsbeleid Stichting Regionaal Samenwerkingsverband Passend Voortgezet Onderwijs Zoetermeer 28-07 Inkoop- en aanbestedingsbeleid Stichting Regionaal Samenwerkingsverband Passend Voortgezet Onderwijs Zoetermeer 28-07 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelstellingen... 4 2. Procedures... 5 2.1 Bepalen

Nadere informatie

Plan van aanpak Natuurvisie Gelderland

Plan van aanpak Natuurvisie Gelderland Bijlage bij Statenbrief Plan van aanpak Natuurvisie- zaaknummer 2016-012209 Plan van aanpak Natuurvisie Gelderland 1. Aanleiding In 2012 hebben Provinciale Staten de Beleidsuitwerking Natuur en Landschap

Nadere informatie

Voorstel aan Door tussenkomst van Nummer Onderwerp Bijlage(n) Samenvatting Voorgestelde beslissing

Voorstel aan Door tussenkomst van Nummer Onderwerp Bijlage(n) Samenvatting Voorgestelde beslissing Voorstel aan : Gemeenteraad van 28 november 2011 Door tussenkomst van : Raadscommissie van 15 november 2011 Nummer : Onderwerp : Inkoop- en aanbestedingsbeleid Bijlage(n) : 1. Kadernota Inkoop & Aanbesteding

Nadere informatie

Duurzaam inkopen, gewoon doen!

Duurzaam inkopen, gewoon doen! Duurzaam inkopen, gewoon doen! Duurzaam Inkopen, 27 januari 2010 ir. Mark Hoogbergen Adviseur Agenda 1 Introductie 4 Criteria 2 Waarom 5 Aan de slag 3 Doelstelling > Menu extra s Agentschap NL Als het

Nadere informatie

In actie voor duurzaamheid!

In actie voor duurzaamheid! In actie voor duurzaamheid! Ontwerp Actieplan Duurzaamheid Vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Utrecht d.d. 5 februari 2008 1 Inleiding Duurzaamheid: een verantwoordelijkheid van iedereen Duurzaamheid

Nadere informatie

EMVI Gunningscriteria BGMM Gemeente Bergen, Gennep en Mook en Middelaar-

EMVI Gunningscriteria BGMM Gemeente Bergen, Gennep en Mook en Middelaar- EMVI Gunningscriteria BGMM 2014-01 - Gemeente Bergen, Gennep en Mook en Middelaar- Kenmerk : BGMM 2014-01 Status : Definitief Uitgevoerd door : Roel Gevers Datum : 05-03-2014 Algemeen Inschrijvers krijgen

Nadere informatie

Gemeente Binnenmaas Programma Duurzaam Binnenmaas Basisdocument. Afdeling Ruimte & Groen P.J. de Bakker, P. Bakker en R. Tuk

Gemeente Binnenmaas Programma Duurzaam Binnenmaas Basisdocument. Afdeling Ruimte & Groen P.J. de Bakker, P. Bakker en R. Tuk Gemeente Binnenmaas Programma Duurzaam Binnenmaas Basisdocument Afdeling Ruimte & Groen P.J. de Bakker, P. Bakker en R. Tuk 6 april 2011 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Managementsamenvatting 3 1 Inleiding 4

Nadere informatie