Deliverable Dx.x.x Passen met gebaren maart, 2014 Passen met gebaren Onderzoek en ontwerp van een passpiegel bediend met menselijke gebaren Auteurs: Gerard van Os Saxion Kenniscentrum Design en Technologie 1
Virtuele Verwachting, Fysieke Beleving is een initiatief van het kenniscentrum Design en Technologie van Saxion en bouwt voort op het RAAK project "future store". Het project richt zich op de vraag hoe een winkelier van met name kleding het verlies van klanten aan online winkelen kan omkeren en weer meer betalende klanten in zijn fysieke winkel kan verwelkomen. Passen met gebaren Onderzoek en ontwerp van een passpiegel bediend met menselijke gebaren ISBN/EAN: - Titel: passen met gebaren Subtitel: Onderzoek en ontwerp van een passpiegel bediend met menselijke gebaren Auteurs: Gerard van Os Projectreferentie: Virtuele Verwachting, Fysieke Beleving Uitgever: Saxion Kenniscentrum Design en Technologie Verschijningsplaats: Enschede Verschijningsdatum: 2014 Status document: in ontwikkeling, V0 2
Samenvatting Het onderhavige document is, gezien de deadline en de beschikbare tijd, voornamenlijk gebaseerd op het materiaal van de deelnemende studenten en zonder een overkoepelende en diepgaandere analyse van de deelnemende docent-onderzoeker. De vervolgversie van dit document zal beter gestructureerd en onderbouwd zijn. Als onderdeel van het werkpakket 3 van het RAAK project Virtuele Verwachting, Fysieke Beleving (kortweg RAAK VVFB of VVFB), is voorgesteld om een deelonderzoek uit te voeren naar het ontwerpen van een interactief passcherm, op basis van een contactloze gebaren bediening. HOwel er verschillende perspectieven mogelijk zijn (klant, winkelier, onderzoek-ontwerp), is aan de hand van een tiental deelvragen is de volgende hoofdvraag beantwoord vanuit het onderzoeks en ontwerpperspectief: "Met welke contactloze gebaren kan de bediening van een interactieve passpiegel worden uitgevoerd zodanig dat klanten een minimale cognitieve en fysieke inspanning hoeven te leveren bij het leren en gebruiken van zo'n spiegel." Met als doel om te komen tot: aanzet voor een gebarenbibliotheek kennis over en richtlijnen voor het ontwerpen van producten met die contactloos met gebaren bediend worden prototypebediening van een passpiegel op basis van contactloze gebaren bediening Conclusies die getrokken zijn: Contactloze bedieningen kunnen fysiek en cognitief belastend zijn als handgebaren te hoog moeten worden uitgevoerd en als de spiegel onvoldoende reageert op de bewegingen Een interactieve passpiegel in een winkel is niet de enige voorwaarde om (nieuwe) klanten te trekken: online en offline moeten in relatie staan Er wordt getwijfeld aan de mogelijkheden van de spiegel om goed weer te geven of kleding in een specifieke situatie passend is: de winkel moet die situatie uitstralen, of zoals iemand opmerkte: "een bikini pas en koop je in een winkel die vakantie en strand uitstralen" 3
Er is geen aanzet gegedaan voor een gebarenbibliotheek, omdat de aanname dat intermenselijke gebaren zouden kunnen worden gebruikt voor de bediening van apparaten niet bevestigd kon worden. Wel zijn een aantal richtlijnen op te stellen aangaande contactloze bediening en zijn er prorotypes voor interacvftieve passpiegels warmee ook gebruiksonderzoek is gedaan. De belangrijkste aanbeveling is dat de docent-onderzoeker het door de studenten geleverde materiaal diepgaand gaat analyseren. De resultaten daarvan worden gerapporteerd en kunnen leiden naar een verdiepende opdracht voor het kwartiel 4 van 2013-2014 waarin de PID-OME combinatie nog een keer aangeboden wordt aan IPO studenten. 4
Voorwoord Als onderdeel van het werkpakket 3 van het RAAK project Virtuele Verwachting, Fysieke Beleving (kortweg RAAK VVFB of VVFB), is voorgesteld om een deelonderzoek uit te voeren naar het ontwerpen van een interactief passcherm, op basis van een contactloze gebaren bediening. In kwartiel 2 van het studiejaar 2013-2014 zijn twee groepen IPO studenten in het kader van de vierde jaar Industrieel Product Ontwerpen (IPO)-minor in de gecombineerde vakken Onderzoeks Methodieken en Experimenteren (OME) en Product Interactie Design (PID) betrokken geweest bij het onderzoek naar en het ontwerpen van prototypes voor zo'n contactloze gebaren bediening van een passpiegel. Gerard van Os Enschede, 25 februari 2014 5
Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Voorwoord... 5 1. Onderzoeksopzet: methodiek en aanpak... 7 1.1 Aanleiding... 7 1.2 Inleiding... 7 1.3 Probleemstelling... 8 1.4 Deelvragen... 8 1.5 Doelstelling... 9 1.6 Betrokken studenten, lectoren, docenten, bedrijven... 9 2. Onderzoeksopzet: methodiek en aanpak... 11 2.1 Behandelde onderwerpen... 11 2.2 VVFB onderwerpen... 13 3. Deelresultaten en analyse... 15 3.1 Biomimicry van gebaren... 15 3.2 Gebruiksonderzoek prototypen... 15 4. Conclusies en aanbevelingen... 16 4.1 Biomimicry van gebaren: beantwoorden deelvragen... 16 4.2 Passpiegelonderzoek: beantwoorden deelvragen... 16 4.3 Beantwoorden hoofdvraag... 17 4.4 Doelstelling: een eerste antwoord... 19 4.5 Aanbevelingen... 20 5. Procesreflectie... 21 6. Bronnen, referenties... 22 7. Bijlagen... 23 6
1. Onderzoeksopzet: methodiek en aanpak 1.1 Aanleiding Als onderdeel van het werkpakket 3 van het RAAK project Virtuele Verwachting, Fysieke Beleving (kortweg RAAK VVFB of VVFB), is voorgesteld om een deelonderzoek uit te voeren naar het ontwerpen van een interactief passcherm, op basis van een contactloze gebaren bediening. In kwartiel 2 van het studiejaar 2013-2014 zijn twee groepen IPO studenten in het kader van de vierde jaar Industrieel Product Ontwerpen (IPO)-minor in de gecombineerde vakken Onderzoeks Methodieken en Experimenteren (OME) en Product Interactie Design (PID) betrokken geweest bij het onderzoek naar en het ontwerpen van prototypes voor zo'n contactloze gebaren bediening van een passpiegel. 1.2 Inleiding Media en ICT gaan steeds meer toegepast worden in winkels, onder andere om de online winkelbezoekers weer naar de fysieke winkel te trekken om zo de omzet van de winkelier te vergroten. Er zijn verschillende middelen die de winkelbeleving en het koopgedrag kunnen beïnvloeden. Eén daarvan is een interactieve passpiegel, die de klant in staat stelt om de nieuw aan te schaffen kleding in een specifieke omgeving te zien, zoals in een kantoor of op het strand. Op die manier van gekeken worden of de kleding ook in die situaties goed te dragen is. Een opmerkelijke eigenschap van zo'n product is dat de bediener op meer dan armlengte af staat van het product en dus niet met fysiek contact kan bedienen. Het moet contactloos, of in ieder geval met gebaren. Dat is niet nieuw: er zijn al diverse producten in de markt die werken met een contactloze bediening zoals de Nintendo Wii (GmbH, Nintendo of Europe, 2014), Xbox met Kinect sensor (Microsoft, 2014), en een Samsung televisie (Samsung). In het onderhavige project en met de studenten van de IPO vierdejaars minor wordt onderzocht hoe zo'n bediening er uit kan zien en welke gebaren er standaard of nodig zijn. Voor het onderzoek en ontwerp is gebruik gemaakt van zeven IPO studenten die in kwartiel 2 van het studiejaar 2013-2014 zich ingeschreven hadden voor de PID-OME-IPO-minor. De studenten hebben in twee groepen gewerkt aan de opdracht. De achterliggende gedacht bij RAAK VVFB is dat om online kopers/bezoekers te verleiden om naar de winkel te gaan, er meer nodig is dan een verwijzing in de webwinkel waar de kleding die zojuist gekozen is fysiek kan worden bekeken. Ook in de winkel zal iets moeten worden gedaan 7
om het winkelen, en met name het passen een prettige ervaring te laten zijn die er in resulteert dat meer klanten producten uit die winkel aanschaffen. 1.3 Probleemstelling Het probleem kan vanuit meerder perspectieven onderzocht worden, waarbij elk een ander resultaat zal opleveren. De invulling met de PID-OME studenten gaat uit van het technische perspectief, ook al is duidelijk dat techniek maar een deel van het volledige antwoord is op de wens van de winkelier (meer omzet door klanten in mijn winkel): "Met welke contactloze gebaren kan de bediening van een interactieve passpiegel worden uitgevoerd zodanig dat klanten een minimale cognitieve en fysieke inspanning hoeven te leveren bij het leren en gebruiken van zo'n spiegel." Voor de volledigheid ook de perspectieven vanuit winkelier en klant: Winkelier: "Hoe kan een interactieve passpiegel worden toegepast om online klanten weer naar mijn fysieke winkel te laten komen om met minimale inzet van personeel de omzet positief te beïnvloeden." Klant: "Hoe kan een interactieve passpiegel mij helpen om de kleding te kiezen die ik in een specifieke situatie nodig heb, zonder dat ik door winkelend personeel beïnvloedt wordt." 1.4 Deelvragen Om de centrale vraag te beantwoorden, wordt deze benaderd vanuit de volgende deelvragen: 1. Wat is er bekend aan contactloze gebaren bedieningen in de wereld? 2. Hoe werken de gevonden methoden? 3. Hoe is er over de methode van bediening nagedacht? 4. Welke literatuur is beschikbaar? 5. Welke gebaren gebruiken mensen naar elkaar? 6. Welke van die gebaren zijn te gebruiken voor het bedienen van een fysiek product? 7. Welke interactietaal wordt bij bestaande producten toegepast? 8. Hoe past die taal en de methode bij diverse doelgroepen en de (on)mogelijkheden van leden van die doelgroepen? 8
9. Aan welke voorwaarden moeten hardware en software voldoen vanuit het perspectief van de gebruiker? 10. Wat zijn natuurlijk gebaren die mensen kunnen gebruiken om apparaten te bedienen? Een mogelijke invalshoek is onderzoek en experiment naar de gebaren die mensen onderling maken om wat gedaan te krijgen. Principes uit de biomimicry zijn hier mogelijk interessant. 11. 1.5 Doelstelling Aan het einde van kwartiel 2 worden het volgende opgeleverd: aanzet voor een gebarenbibliotheek De gebarenbibliotheek is een overzicht van de gebaren die mensen naar elkaar en producten maken en wat de mens daarmee bedoeld of wil bereiken; kennis over en richtlijnen voor het ontwerpen van producten met die contactloos met gebaren bediend worden Ook al is het geen, of op zijn minst maar deels, werkende passpiegel zal zijn, wordt er met zekerheid kennis opgebouwd en kunnen er richtlijnen worden samengesteld voor het ontwerpen van contacloze gebareninteracties op basis van gebaren. prototypebediening van een passpiegel op basis van contactloze gebaren bediening Onderdeel van de minor is het samenstellen en toetsen van een prototype van een interactieve passpiegel die met gebaren bedient wordt. Door onderzoek met potentiele klanten wordt duidelijk wat wel en niet werkt en wat verder eisen en wensen zijn. 1.6 Betrokken studenten, lectoren, docenten, bedrijven Het onderzoek als gerapporteerd in deze rapportage is uitgevoerd in het kwartiel 2 van studiejaar 2013-2014 als onderdeel van de gecombineerde modules Product Interactie Design en OnderzoeksMethodieken en Experimenten in de vierdejaars minor van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen bij Saxion in Enschede. De betrokken studenten waren, verdeeld over twee groepen: Bert-Jan Leusink (studentnummer 150184, studentgroep 1), Jolinda Horstik (229465, 2), Lana Scholtz (146423, 2), Leander Rekers (148995, 1), Marietheres Mühle (144098, 1), Merijn Excel (152373, 2) en Tim Roemaat (127333, 2). De betrokken docent-onderzoeker was Gerard van Os. De betrokken lector was Karin van Beurden. Er waren geen bedrijven bij dit onderzoek betrokken. Het gebruiksonderzoek is met (anonieme) deelnemers gedaan die voldeden aan het profiel opgesteld door de beide studentgroepen. 9
10
2. Onderzoeksopzet: methodiek en aanpak In het kader van de gecombineerde modules Product Interactie Design (PID) en OnderzoeksMethodieken en Experimenteren (OME) van de vierdejaars minor van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen aan Saxion in Enschede, is in kwartiel 2 van studiejaar 2013-2014 door zeven studenten in twee groepen gewerkt aan onderzoek met als thema "contactloze gebarenbediening", als onderdeel van het RAAK-VVFB project. Vanwege de aard van de beide modules, lag het zwaartepunt op het onderwijs waarbij het onderwerp contactloze gebarenbediening zowel vanuit het perspectief van onderzoek als van interactie ontwerp benaderd werd. In dit hoofdstuk wordt als eerste de behandelde onderwerpen beschreven, worden de onderwerpen verder uitgewerkt voor zover ze te maken hadden met de VVFB opdracht. Als laatste wordt het gebruiksonderzoek op de ontwikkelde prototypen besproken. 2.1 Behandelde onderwerpen De module PID is voor de deelnemende studenten een eerste 1 en meteen verdiepende kennismaking op het vlak van mens-product-interactie, met de focus op de bediening van een product. Product moet daarbij breed gezien worden: het omvat zowel fysieke (gebruiksproducten, gereedschap, etc.) als software producten (applicaties op bijvoorbeeld desktop-telefoon-tabletten, websites), alsmede processen (gang door de winkel van een klant bijvoorbeeld). Sinds twee jaar krijgen eerstejaars studenten tijdens het moduul Mensgericht Ontwerpen al de eerste kennismaking hiermee, maar voor de studenten in deze minor geldt dat toen zij dat vak volgden, het onderwerp nog niet ter sprake is gekomen. Zoals gezegd, ligt de nadruk tijdens het moduul ligt op de bediening van een product en niet op (product) vormgeving. Uiteraard zitten er overlappingen tussen beide: een product moet beetgepakt kunnen worden, en een goede vormgeving kan er toe bijdragen dat dat makkelijk en duidelijk gebeurd. De volgende onderwerpen zijn gedurende het kwartiel behandeld: 1. APA-oefening: het belang en noteren van referenties uit literatuur, ander onderzoek etc. Bij elk onderzoek en ontwerp wordt er gebruik gemaakt van informatie die uit de wereld 1 Sinds twee jaar krijgen eerstejaars studenten tijdens het moduul Mensgericht Ontwerpen al de eerste kennismaking hiermee, maar voor de studenten in deze minor geldt dat toen zij dat vak volgden, het onderwerp nog niet ter sprake is gekomen. 11
verkregen wordt: literatuur, artikelen, ander onderzoek, etc. Literatuurstudie is dan wel een onderdeel van een onderzoekstraject, het gebruik en het noteren van gevonden literatuur wordt niet of maar heel matig gedaan. De studenten wordt gevraagd om een advies te geven over het gebruik van een ergonomisch computertoetsenbord aan een fietsenwinkel. Het advies moet in de vorm van een korte rapportage, en bij de gezamenlijke beoordeling daarvan komen we tot de conclusies dat niet terug te halen is wat van de studenten zelf is of wat naar literatuur verwijst. Op dat moment wordt de aandacht gevestigd op de APA richtlijnen en dat die (of soortgelijke richtlijnen) in het vervolg gebruikt moeten worden. 2. Bedieningsoefening: ontwerpen van een bediening De opdracht is het maken van de bediening van een softwareapplicatie waarmee receptiemedewerkers kosten van klanten kunnen bepalen en afrekenen. Bij de beoordeling van de resultaten wordt gevraagd naar persona's en gebruiksscenario's, en worden ergonomische aspecten van de gepresenteerde bediening bekeken. Van de persona's en de gebruiksscenario's wordt vervolgens gezegd dat die altijd nodig zijn bij product (her)ontwerp en dat dat de basis is van doelgroepgericht ontwerpen. Het gesprek over de ergonomische aspecten is vooral verdiepend en gaat over hoe mensen besluiten welke bediening en acties uit te voeren en hoe ontwerpers dat kunnen gebruiken bij het creëren van gebruiksvriendelijke bedieningen. 3. Biomimicry van gebaren: zie "2.2.1 Biomimicry van gebaren13" op pagina 13; 4. Diverse vormen van (gebruiks)onderzoek met oefeningen In de vorm van een college werden diverse vormen gebruiksonderzoek besproken en is er met een vorm klassikaal geoefend: panelgesprek. In het kader van observeren is de film "Kitchen stories" (Bengmark & Hammer, 2003)bekeken en besproken. 5. Bouw, onderzoek en rapportage van onderzoekbare prototypen: zie "2.2.2 Gebruiksonderzoek op prototypen" op pagina 13; 6. Afsluitende evaluatie, beoordeling, reflectie Het kwartiel is afgesloten met een gezamenlijke bespreking en beoordeling van de artikelen en de resultaten die de beide groepen verkregen hebben uit het afsluitende gebruiksonderzoek. Ook is het hele proces gedurende het kwartiel besproken. 12
2.2 VVFB onderwerpen Gedurende het kwartiel zijn er twee direct aan VVFB-gerelateerde onderwerpen behandeld: de biomimicry van gebaren en het ontwikkelen van een prototype gecombineerd met het afsluitende gebruiksonderzoek en rapportage. 0.2.1 Biomimicry van gebaren In het verlengde van de eerder genoemde APA-oefening is aan studenten gevraagd om literatuuronderzoek te doen hoe in de natuur gebaren worden gebruikt. Er was geen beperking in de zin dat het om gebaren tussen mensen moest gaan: ook gebaren tussen dieren, tussen planten en tussen de verschillende levensvormen onderling konden meegenomen worden. De bevindingen moesten zowel in een rapportage als in een presentatie afgeleverd worden. Bijlagen 1 en 3 bevatten de resultaten van groep 1 respectievelijk groep 2 van deze deelopdracht. 0.2.2 Prototypen en gebruiksonderzoek Op basis van al het voorgaande hebben de twee groepen elk een prototype ontwikkeld. Daarvoor moesten persona's worden samengesteld en gebruiksscenario's worden beschreven om die te gebruiken voor een ontwerp van een contactloos bediende passpiegel, gebruik makend van de opgedane en nog te ontdekken bedienings-ergonomische kennis. Om te toetsen in hoeverre de prototypen voldeden aan de verwachtingen, hebben beide groepen vervolgens een gebruiksonderzoek uitgevoerd. Beide groepen hebben gekozen voor de één-opéén onderzoeksmethode, waarbij een deelnemer door een onderzoeker gevraagd wordt om een aantal taken uit te voeren en open vragen te beantwoorden. Er is gebruik gemaakt van de onderzoeksruimte in W3.41 bij Saxion. Bijlage 2 en 4 bevatten het onderzoeksprotocol dat door groep 1 respectievelijk groep 2 is opgesteld en gebruikt. Bijlage 3 en 6 bevatten de ontwikkelde prototypen van groep 1 respectievelijk groep 2. Hier afgebeeld als pdf, zijn de oorspronkelijke prototypen beide in PowerPoint opgezet en gebruikt tijdens het gebruiksonderzoek. 13
In een volgende versie van onderhavige rapportage, zal in meer detail ingegaan worden op de gebruikte onderzoeksprotocollen en de ontwikkelde prototypen. 14
3. Deelresultaten en analyse In eerste instantie een korte analyse, volledig gebaseerd op het materiaal van de studenten. In een latere versie van onderhavige rapportage zal een meer overkoepelende analyse gegeven worden. 3.1 Biomimicry van gebaren Het verzamelde materiaal is te vinden in de bijlagen 1 voor groep 1 en in bijlage 4 voor de tweede groep. 3.2 Gebruiksonderzoek prototypen De resultaten van de gebruiksonderzoeken die de beide studentengroepen hebben uitgevoerd zijn te vinden in de bijlagen 7 en 8, respectievelijk groep 1 en groep 2. De rapportage is uitgevoerd als een artikel zoals dat zou kunnen verschijnen in bijvoorbeeld Tijdschrift voor Ergonomie en, hoewel in mindere mate, het vakblad Product. 15
4. Conclusies en aanbevelingen Voor alle onderstaande uitspraken geldt dat ze voorlopig zijn, op basis van het evaluerend gesprek dat docent en studenten voerden bij de afsluiting van het PID-OME-blok. In een volgende versie van deze rapportage zal er een overkoepelend en diepgaandere analyse worden uitgevoerd op het geleverde studentenmateriaal. 4.1 Biomimicry van gebaren: beantwoorden deelvragen Vanuit biomimicryperspectief worden de volgende deelvragen beantwoord: 5: Welke gebaren maken mensen naar elkaar? Beide groepen hebben hierop een literatuurstudie gedaan en veel informatie verzameld naar aanleiding van de biomimicry-oefening. De ene groep heeft in eerste instantie meer gerapporteerd dan de andere groep, maar beide hadden bij aanvang van het ontwerpen van het prototypen soortgelijke informatie. Er is een heel arsenaal aan gebaren dat mensen onderling gebruiken. Een aantal gebaren zijn universeel (hand als een schelp achter het oor om de ander beter te kunnen horen of hem er toe te brengen harder te praten bijvoorbeeld); anderen zijn cultuur of zelfs domein gebonden: de duim met een gesloten hand uitgestoken naar boven betekent in de duikers wereld dat men naar boven moet terwijl het in een andere situatie iets als oké betekent. 6: Welke van die gebaren zijn te gebruiken voor het bedienen van een fysiek product? 10: Wat zijn natuurlijke gebaren die mensen gebruiken om apparaten te bedienen Vanuit de biomimicry-opdracht zijn een aantal gebaren meegenomen naar het prototype en het gebruiksonderzoek om te bezien of die inderdaad het gewensts bedieningsresultaat opleverde. 4.2 Passpiegelonderzoek: beantwoorden deelvragen In het kader van het ontwikkelen en onderzoeken van een prototype van een contactloos bediende passpiegel zijn de volgende deelvragen te beantwoorden: 1: Wat is er bekend aan contactloze gebarenbedieningen in de wereld? 2: Hoe werken de gevonden methoden? 16
3: Hoe is er over de methode van bediening nagedacht? 4: Welke literatuur is beschikbaar? 7: Welke interactietaal wordt bij bestaande producten toegepast? 8: Hoe past die taal en de methode bij diverse doelgroepen en de (on)mogelijkheden van leden van die doelgroep? Beide groepen hebben in de eerste fase van de prototypeontwikkeling gekeken naar producten als bijvoorbeeld Kinect (Microsoft, 2014), Wii (GmbH, Nintendo of Europe, 2014), Samsung televisie (Samsung) en de Leap Motion (Leap Motion, 2013). Eén van de groepen heeft ook gekeken naar de TweetMirror (Tweet Mirror, 2014), overigens zonder op dat moment te weten dat die spiegel onderdeel was in het vorige RAAK-"Future Store" project. 9: Aan welke voorwaarden moeten hardware en software voldoen vanuit het perspectief van de gebruiker? Gezien de samenstelling van de deelnemers van het gebruiksonderzoek, was er een zekere bias naar de tegenwoordige sleep- en veegbedieningen ("zwiepbediening") die op veel telefoons en tabletten gebruikt worden. Belangrijk verschil is wel dat in het geval van de passpiegel er geen contact is tussen mens en spiegel. Dat maakt bediening onnatuurlijker. De belangrijkste conclusie uit het gebruiksonderzoek zijn dat bediening direct moet reageren op wat de mensen doen de gebaren die mensen onderling gebruiken niet bruikbaar voor het bedienen en dat het apparaat zelf goed moet aangeven wat verwacht wordt. 4.3 Beantwoorden hoofdvraag De invulling met de PID-OME studenten ging uit van het technische perspectief, ook al is duidelijk dat techniek maar een deel van het volledige antwoord is op de wens van de winkelier (meer omzet door klanten in mijn winkel): "Met welke contactloze gebaren kan de bediening van een interactieve passpiegel worden uitgevoerd zodanig dat klanten een minimale cognitieve en fysieke inspanning hoeven te leveren bij het leren en gebruiken van zo'n spiegel." Op basis van de ontworpen prototypes en het uitgevoerde gebruiksonderzoek komen beide groepen tot de conclusie dat er een verschil is tussen gebaren tussen mensen, ook wel 17
"communicatiegebaren" genoemd, en gebaren die mensen (kunnen) gebruiken om apparaten te bedienen, de "bedieningsgebaren". Er zijn indicaties dat het contactloos bewegen fysiek enigszins belastend is, zeker als er met de hand wat aangegeven moet worden en de hand daarbij boven de schouder uit moet komen. Cognitieve belasting ontstaat als de spiegel te traag reageert op de bewegingen die mensen maken. De bovenstaande hoofdvraag werd gesteld vanuit het perspectief van de studenten die meededen aan het PID-OME-blok. In de inleiding werden ook de perspectieven van winkelier en klant genoemd: Winkelier: "Hoe kan een interactieve passpiegel worden toegepast om online klanten weer naar mijn fysieke winkel te laten komen om met minimale inzet van personeel de omzet positief te beïnvloeden." Hoewel geen deel van de opdracht, is er door deelnemers toch een en ander over gezegd dat interessant is om genoemd te worden: als dit het enige middel is dat een winkelier inzet om mensen naar zijn winkel te trekken dan heeft dat volgens diverse deelnemers weinig zin. Je gaat niet naar de winkel om met zo'n interactieve passpiegel te werken maar om spullen te kopen die je wilt of nodig hebt. De winkelbeleving begint online, bij mensen thuis. In geval van kleding: daar begin de selectie van wat men zou willen proberen. Vervolgens gaat men naar de winkel ("ik wil spullen echt kunnen vastpakken") en dan kan de spiegel helpen met de laatste en definitieve keuze op basis van de eerdere selectie. Een totaalconcept dus. Klant: "Hoe kan een interactieve passpiegel mij helpen om de kleding te kiezen die ik in een specifieke situatie nodig heb, zonder dat ik door winkelend personeel beïnvloedt wordt." Een aantal van de deelnemers geven aan dat men het materiaal graag wil voelen. Het gegeven dat de spiegel de mogelijkheid heeft om te zien of kleding past in een bepaalde situatie (rouw of trouw bijvoorbeeld), wordt niet echt positief gewaardeerd: je ziet maar heel weinig van die specifieke omgeving in die spiegel en de rest van de winkel (!) straalt die omgeving niet uit! "Bikini's hoor je te passen of kiezen in een winkel die helemaal, of in ieder geval die afdeling, strand uitstraalt" (uitspraak van één van de studentes). Een ander aspect van het begrip totaalconcept derhalve. 18
Een zorg is de kleurechtheid van de schermen: is die kleur wel echt die kleur. Computerschermen hebben geen goede reputatie op dat gebied, maar ook de winkelverlichting is vaak zodanig dat de kleuren niet zijn wat ze in daglicht zijn. 4.4 Doelstelling: een eerste antwoord In de inleiding werden de volgende doelstellingen gedefinieerd, zoals die zouden moeten worden opgeleverd aan het eind van het PID-OME blok: Aanzet voor een gebarenbibliotheek: de gebarenbibliotheek is een overzicht van de gebaren die mensen naar elkaar en producten maken en wat de mens daarmee bedoeld of wil bereiken. Vooral omdat een conclusie was dat gebaren tussen mensen, de communicatiegebaren, niet gebruikt kunnen worden om apparaten te bedienen, de bedieningsgebaren, is er niet of nauwelijks een aanzet gedaan voor een gebarenbibliotheek. Voor contactloze gebaren gelden vooral de richtlijnen en de aanzet daar toe: de volgende doelstelling. Kennis over en richtlijnen voor het ontwerpen van producten met die contactloos met gebaren bediend worden: Ook al is het geen, of op zijn minst maar deels, werkende passpiegel zal zijn, wordt er met zekerheid kennis opgebouwd en kunnen er richtlijnen worden samengesteld voor het ontwerpen van contacloze gebareninteracties op basis van gebaren. Hoewel in eerste instantie niet gestructureerd, zijn er zeker een aantal richtlijnen of vuistregels te genereren uit het gebruiksonderzoek aan de prototypen: Een bediening waarbij de handen te ver naar boven moeten worden gehouden zijn fysiek belastend; Het apparaat moet snel reageren op de bewegingen die mensen maken: dat verhoogt het vertrouwen en verminderd de cognitieve belasting; Het apparaat moet duidelijk aangeven welke bediening verwacht wordt en adequate terugkoppeling geven. Een deel van die terugkoppeling is de snelheid zoals hierboven genoemd. Prototypebediening van een passpiegel op basis van contactloze gebaren bediening: onderdeel van de minor is het samenstellen en toetsen van een prototype van een interactieve passpiegel die met gebaren bedient wordt. Door onderzoek met potentiele klanten wordt duidelijk wat wel en niet werkt en wat verder eisen en wensen zijn. Beide groepen hebben een prototype gebouwd op basis van PowerPoint en daarmee met representanten van de doelgroep gebruiksonderzoek mee uitgevoerd. 19
4.5 Aanbevelingen De belangrijkste aanbeveling is om een overkoepelende en diepgaandere analyse uit te voeren op het materiaal dat door de studenten gegenereerd is. Dat kan op twee manieren, mogelijk elkaar aanvullend: De docent-onderzoeker kan de analyse uitvoeren, en op grond daarvan nieuwe aanbevelingen doen, richtlijnen opstellen en meer vorm geven aan een gebarenbibliotheek; In kwartiel 4 is er nog een tweede moment waarop de PID-OME combinatie gegeven kan worden. Studenten in dat blok zouden een verdiepingsslag kunnen uitvoeren op alle aspecten (biomimicry, prototypen, onderzoek) gebaseerd op het materiaal van deze groep. Verdieping is gewenste op de volgende onderwerpen: Technologieën die nu beschikbaar zijn voor contactloze bedieningen: de mogelijkheden van de Kinect etc. zijn onderbelicht. Gebarenbibliotheek: ondanks de conclusie dat communicatiegebaren niet te gebruiken zijn als bedieningsgebaren, kan er een bibliotheek opgesteld worden met mogelijke contactloze bedieningsgebaren op basis van gebruiksonderzoek. De prototypen kunnen verder uitgewerkt worden, mogelijk met meer inhoud zodat er meer onderzocht kan worden aangaande het keuzeproces. Onderzoek naar het totaalconcept: hoe kunnen de online en offline winkelbeleving op elkaar aansluiten. 20
5. Procesreflectie Hoewel het vierdejaarsblok waarin de PID en OME modules gegeven worden ook wel de IPOminor genoemd wordt, zijn het eigenlijk een aantal vakken waarvan IPO vindt dat die onderdeel horen te zijn van de opleiding die IPO studenten volgen, maar waarvoor om diverse redenen geen plek is in de eerste twee jaar van de opleiding. Dat maakt dat de invulling van deze minor wat meer versplinterd is dan bij andere minoren: er is niet een, overkoepelend, minoronderwerp, maar er zijn ongeveer zes vakken te volgen in twee kwartielen, waarvan er twee grote (6 ects) ontwerpvakken zijn. Dat heeft zijn effect op de diepgang die in bijvoorbeeld de PID en OME modules bereikt kan worden. Hoewel ondergetekende en de deelnemende studenten tevreden zijn met het resultaat, zijn er toch punten van verbetering: De biomimicry-opdracht was een experiment, en kan zeker herhaald worden. Wel moet er betere aandacht zijn op de rapportage van die opdracht en moeten er duidelijke conclusies getrokken en gerapporteerd worden Het vooronderzoek, leidend naar de prototypen moet explicieter gemaakt worden, zodat dat meer en betere begeleiding op gegeven kan worden. In het geval van de passpiegel gaat het dan a) om het onderzoek naar reeds bestaande technologieën en wat er aan kennis beschikbaar is, b) om het ontwerpen van het prototype en hoe daarin de typische PID onderwerpen in terugkomen, en c) het opzetten en uitvoeren van het gebruiksonderzoek en hoe daarin de OME elementen terugkomen. Tijdens dit gecombineerde moduul werden de volgende onderdelen zeer gewaardeerd: de ergonomische toetsenbord en de bedieningsopdracht in het begin, vooral ook vanwege de directe terugkoppeling op het afgeleverde resultaat; de biomimicry-opdracht omdat daarmee op een heel andere manier naar de mensproduct-interactie gekeken werd; de observatieopdracht tijdens het kijken naar de film "Kitchen stories"; de oefening met de paneldiscussie, waarbij één van de studenten de gelegenheid kreeg zo'n panel voor te zitten, twee studenten observaties uitvoerden en de overige studenten een opdracht mee kregen om zich op een bepaalde manier te gedragen in het gesprek ("stille", "praatgraag", "normaal"); de open manier van colleges, de positieve benadering van iedereen en de mogelijkheid om fouten te maken zonder dat dat meteen consequenties heeft. 25 februari 2015 Gerard van Os Docent - onderzoeker 21
6. Bronnen, referenties Leap Motion. (2013). Opgeroepen op februari 25, 2014, van Leap Motion: www.leapmotion.com Tweet Mirror. (2014). (Nedap, Producent, & Nedap) Opgeroepen op februari 25, 2014, van Tweet Mirror: http://www.nedap.com/nl/marktgroepen/retail/tweet-mirror/ Bengmark, J., & Hammer, B. (2003, januari 17). Kitchen Stories. (B. Hammer, Red.) Jörgen Bengmark; Bent Hammer. GmbH, Nintendo of Europe. (2014). Opgeroepen op februari 10, 2014, van Nintendo: http://www.nintendo.nl/wii-u/het-systeem/het-systeem-660145.html Microsoft. (2014). Opgeroepen op februari 10, 2014, van http://www.xbox.com/nl-nl/kinect Samsung. (sd). Opgeroepen op februari 10, 2014, van http://www.samsung.com/nl/2012- smart-tv/ 22
7. Bijlagen 1: Bijlage 1 - groep 1 - biomimicry 2: Bijlage 2 - groep 1 - protocol 3: Bijlage 3 - groep 1 - prototype 4: Bijlage 4 - groep 2 - biomimicry 5: Bijlage 5 - groep 2 - protocol 6: Bijlage 6 - groep 2 - prototype 23