Trainershandleiding Bikkels aan de Top versie 2014
Inhoudsopgave Introductie 5 Organiseer je training 7 Praktische tips 9 De werkmap 14 Powerpoint presentatie 15 Ouderbrieven 16 Draaiboek 17 Bijeenkomst 1 18 Bijeenkomst 2 26 Bijeenkomst 3 35 Bijeenkomst 4 43 Bijeenkomst 5 49 Bijeenkomst 6 56 Bijeenkomst 7 62 4
Introductie Beste Bikkeltrainer, Je gaat met de Bikkeltraining Bikkels aan de top aan de slag, leuk! We hopen natuurlijk dat je enthousiast bent over de training en met evenveel enthousiasme gaat werken aan het zelfvertrouwen van je deelnemers. In deze handleiding vind je 7 bijeenkomsten van 90 minuten stap- voor- stap uitgewerkt. Het staat je echter vrij om de lengte en het aantal bijeenkomsten aan te passen naar wat passend is binnen je praktijk of instelling. In principe geldt; hoe meer tijd je kunt besteden aan de inhoud, hoe meer je bereikt met de jongeren. Echter, aan alles hangt een prijskaartje en ook wij hebben vanwege het kostenplaatje moeten beknibbelen op het aantal bijeenkomsten en de duur ervan. Maar mocht je meer ruimte hebben: bij iedere bijeenkomst vind je aanvullende oefeningen om een bijeenkomst uit te breiden! Bij deze handleiding horen de volgende aanvullende materialen: Het boek Bikkels aan de top, geschreven door Inke Brugman, Bregje den Ambtman- Swinkels en Loes van de Louw- Feekes, uitgever Garant* Document werkmap Bikkels aan de top Powerpoint presentaties Bikkels aan de top Bijeenkomst 1 t/m 7 Certificaten * Op het moment dat je deze handleiding ontvangt, is het boek Bikkels aan de top nog niet verschenen. Je gebruikt nu de werkmap die je aangeleverd is. Zodra het boek is verschenen, ontvang je een aangepaste werkmap en handleiding. Het is vanaf dat moment natuurlijk niet meer geoorloofd de oude werkmap te gebruiken, dit in verband met auteurs- en publicatierechten. Verdeling groep in leeftijden De training Bikkels in de top is geschikt voor jongeren tussen grofweg 12 jaar en 18 jaar. Het spreekt voor zich dat je geen 12 jarige brugklassertjes in dezelfde groep plaatst als jongeren die al bijna op zichzelf wonen. Wij hanteren ruwweg de volgende indeling: 12 t/m 15 jaar (onderbouw voortgezet onderwijs) 15 t/m 18 jaar (bovenbouw voortgezet onderwijs) 5
De werkmap Alle deelnemers geef je een werkmapje mee naar huis. Je vindt de werkbladen in het word- document werkmap Bikkels aan de top. Kopieer of print de werkbladen behorend bij iedere bijeenkomst voor elke deelnemer en stop ze in een snelhechter of mapje. Deelnemers nemen het mapje (en het boek Bikkels aan de top zodra deze in de boekhandels verkrijgbaar is) mee naar huis en worden eraan herinnerd dit elke bijeenkomst mee terug te brengen. Je kunt zelf het huiswerk aanpassen aan het niveau van je groep en de tijd die tussen twee bijeenkomsten zit. Ook voor ouders is de werkmap van belang; wat heeft mijn kind geleerd, wat moeten ze lezen en welke opdrachten moeten worden gemaakt. Onderdeel van het huiswerk is dan ook steeds dat de deelnemer de werkmap aan ouders laat lezen. Je kunt ouders aanvullend de informatiemail sturen. Let op: het is niet aan te bevelen alle werkbladen van alle bijeenkomsten vooraf uit te printen en in een snelhechter mee te geven. Beter is het om dit per keer mee te geven zodat er niet vooruit wordt gekeken en de focus verschuift. Laat de deelnemers op het eind van de bijeenkomst de nieuwe werkbladen in hun mapje stoppen of vraag een eventuele assistent dit tijdens de bijeenkomst / pauze in orde te maken. 14
Powerpoint presentatie Bij de training horen zeven powerpoint- presentaties, voor elke bijeenkomst één. Indien je werkt met een klein groepje, kun je ervoor kiezen samen op je laptop of computer mee te kijken naar het ondersteunende beeldmateriaal. Het fijnst werkt het natuurlijk met een beamer geprojecteerd op een scherm of witte muur. Mocht dit allemaal niet lukken, dan kun je er ook nog altijd voor kiezen om de dia s uit te printen en aan elke deelnemer mee te geven, bv. door de dia s aan de werkmap toe te voegen. 15
pl aa Ouderbrieven r In kij ke xe m In de werkmap vind je bij elke bijeenkomst een ouderbrief. Om de betrokkenheid van ouders nog meer te vergroten, kun je ervoor kiezen de ouderbrief te kopiëren in een mail en direct na iedere bijeenkomst te versturen. Eventueel samen met een reminder om de werkmap van hun kind te bekijken. De brief is naar eigen inzicht aan te passen. Voor oudere deelnemers (leeftijdsgroep 15 t/m 18 jaar) zijn de ouderbrieven minder geschikt. 16
Draaiboek 17
Bijeenkomst 1 Doelstellingen Deelnemers leren elkaar kennen Deelnemers voelen zich veilig en kennen de groepsafspraken Deelnemers begrijpen wat assertiviteit betekent en kennen voorbeelden van assertief en niet- assertief gedrag Deelnemers hebben kennis gemaakt met het G- schema Deelnemers kennen het verschil tussen gezonde en ongezonde spanning Deelnemers hebben kennis gemaakt met Bikkelboy Bob en Piepmiep Paula Deelnemers kennen de stressmeter Het begrip Bikkeldenken (relativeren) is geïntroduceerd Benodigdheden Presentielijst met contactgegevens Drinken en koekjes voor in de pauze Werkboek voor elke deelnemer Powerpoint met beamer en laptop Tape om lijn op de vloer te maken Post- its Flap- over + stiften (2 kleuren) Eventueel: o Praatstok o Beloningslijst voor een groepsbeloning 18
Lesplan bijeenkomst 1 Onderstaand lesplan geeft een samenvatting van de inhoud van de bijeenkomst. De dia- nummers verwijzen naar de bijbehorende powerpoint- presentatie. Dia- nr Inhoud Duur Werkvorm en hulpmiddelen 1 Welkom en introductie 5 min Praatje 2 Kennismakingsspel: 10 min Spelvorm interview 3 Kennismakingsspel 2: 5 min Spelvorm langs de lijn 4 Opstellen groepsregels 10 min Groepsgesprek 5 Opstellen doel(en) 10 min Schrijfopdracht 6 Uitleg assertiviteit 10 min Praatje 7 Pauze 10 min 8 Uitleg GGG 10 min Praatje (interactief) 9+10 Uitleg Gezonde vs. 10 min Praatje (interactief) ongezonde spanning 11 Opdracht Relativeren 5 min Spelvorm 12 Afsluiting + Huiswerk 5 min Praatje Totaal 90 min 19
Uitwerking bijeenkomst 1 Welkom en uitleg (5 min) Kort welkomstpraatje met basisinfo over de training: veel oefenen, uitproberen en van elkaar leren! Voorstellen trainers Doel van de training: een Bikkel worden! Dat betekent: vrienden kunnen maken en houden, steviger in je schoenen staan, omgaan met lastige situaties, durven zeggen wat je denkt en voelt, etc. Deelnemers kunnen hierover meedenken en aanvullen. Om elkaar wat beter te leren kennen, beginnen we met een spel. Kennismakingsspel 1: interview (10 min) De deelnemers gaan elkaar in tweetallen interviewen. Daarna vertellen ze om de beurt aan de groep wat ze van de ander te weten zijn gekomen. Vragen kunnen bijvoorbeeld zijn: Hoe heet je? Hoe oud ben je? Wat voor sport doe je? Wat is de kleur van je tandenborstel? Wat is je favoriete boterham? Als er onzekerheid is bij het vertellen over de interviews, kan dit meteen benoemd worden en is het een mooi voorbeeld van waarom veel deelnemers hier zijn. Alternatief met oudere deelnemers: Sleutelbos- spel Verdeel de groep in tweetallen. Ieder neemt zijn of haar eigen sleutelbos. Aan de hand van je eigen sleutelbos, vertel je je (levens) verhaal. Een typisch begin gaat als volgt: dit is de sleutel van mijn...fiets. Mijn fiets is pas nieuw nadat mijn vorige was gestolen bij etc. Als iemand klaar is, kan de andere vragen stellen. Daarna is de volgende. Kennismakingsspel 2: Langs de lijn (5 min) Instructie: Dit spel heet Langs de lijn, en gaat ervoor zorgen dat jullie nog wat meer over elkaar te weten komen. Jullie zien op de grond een lijn. Ik stel jullie zo een aantal vragen. Bij iedere vraag gaan jullie op volgorde staan van jullie antwoorden. Dat klinkt misschien nu nog een beetje ingewikkeld, maar het zal snel genoeg duidelijk worden. 1. 2. 3. 20
Bijeenkomst 2 Doelstellingen Deelnemers herkennen gevoelens Deelnemers kennen belang van herkennen gevoelens Deelnemers herkennen non- verbaal gedrag Deelnemers leggen de link tussen gedachten en gevoelens Deelnemers begrijpen hoe Paula en Bob denken Benodigdheden Presentielijst met contactgegevens Drinken en koekjes voor in de pauze Werkbladen voor elke deelnemer Powerpoint met beamer en laptop Papier + schrijfmateriaal voor alle deelnemers Flap- over + stiften (2 kleuren) Cue Cards gebeurtenissen en gevoelens Lege G- schema s (gebeurtenis > gedachten > gevoel) Eventueel: o Praatstok o Beloningslijst voor een groepsbeloning 26
Lesplan bijeenkomst 2 Onderstaand lesplan geeft een samenvatting van de inhoud van de bijeenkomst. De dia- nummers verwijzen naar de bijbehorende powerpoint- presentatie. Dia- nr Inhoud Duur Werkvorm en hulpmiddelen 1 Welkom terug! 5 min Praatje (interactief) 2 Warming- up 5 min IJsbreker 3 Huiswerk bespreken 10 min Groepsgesprek 4+5 Gevoelens 5 min Praatje + voorbeelden 6 Non- verbale communicatie Opdracht 1 Uitbeelden 10 min Actieve werkvorm Cue cards emoties Opdracht 2 Non- verbale 10 min Actieve werkvorm Flap- over signalen Opdracht 3 10 min Praatje + proberen Congruentie 7 Pauze 10 min 8-10 GGG 10 min Uitleg 11 Ik denk dus ik voel 10 min Oefening 12 Afsluiting + Huiswerk 5 min Praatje Totaal 90 min 27
Uitwerking bijeenkomst 2 Welkom terug en huiswerk (5 minuten) Hoe kijk je terug op de vorige bijeenkomst? Wat heb je aan je ouders verteld? Hebben zij je werkmap gelezen en geholpen met huiswerk? Wat was ook al weer je doel voor de training? Klopt dat nog? Herhalen groepsregels Warming up (5 minuten) Spel Spaghetti en gehaktballen De deelnemers gaan in een halve cirkel zitten. Elke deelnemer moet een keer aan de beurt komen om recht tegenover de rest te gaan zitten. De groep probeert degene die tegenover hen zit, aan het lachen te krijgen door allerlei vragen te stellen, zo grappig / origineel / creatief mogelijk. De deelnemer in het midden mag alleen antwoorden met spaghetti en gehaktballen, zonder daarbij te lachen. Als hij tóch lacht, komt er een nieuwe deelnemer in het midden zitten. (Als degene in het midden na één of twee minuten niet gelachen heeft, wordt hij toch gewisseld). Alternatief voor oudere deelnemers: Verander jezelf Maak tweetallen en ga tegenover elkaar staan. Draai je beiden om. Verander een ding aan jezelf. Draai je weer om. Probeer bij elkaar te ontdekken wat er veranderd is. Evalueer de oefening: was het moeilijk? Heb je dingen gezien bij de ander die je nooit eerder is opgevallen? Huiswerk bespreken (10 minuten) Bespreek het huiswerk. Iedere deelnemer kiest bijvoorbeeld één beschreven gebeurtenis uit en deelt deze met de groep. Hoe hoog liep de stressmeter op bij de opgeschreven gebeurtenis? Stimuleer herkenning en geef veel complimenten. Achterhaal de reden van eventueel niet- gemaakt huiswerk en bedenk samen een plan om het huiswerk de volgende keer wel te kunnen maken. Betrek alle deelnemers hierbij (geef elkaar tips, hoe heb jij het gedaan) en schakel indien nodig ouders nogmaals in om te helpen. Uitleg gevoelens (5 min) Geef korte uitleg conform werkboek over gevoelens. Bespreek waarom het handig is om gevoelens van jezelf en anderen te herkennen. Bespreek de 2 voorbeelden uit het werkboek. Wat zou een aardigere reactie zijn op moeder s enthousiasme over haar nieuwe baan en je vriend die zijn hond moet laten 1. 2. 3. 4. 5. 28
Werkmap van: Bikkels aan de top versie 2014
Inleiding Waar gaat deze training over? Je doet mee aan onze Bikkeltraining. Het doel: een Bikkel worden! Dat klinkt misschien een beetje kinderachtig, maar eigenlijk betekent dat gewoon dat we allemaal een beetje steviger in het leven willen leren staan. Je zeker voelen, stevig in je schoenen staan, makkelijker met andere mensen om kunnen gaan, durven zeggen wat je denkt en voelt Daar gaan we samen aan werken in deze training! Je zult merken dat met een paar kleine tips en trucs je al heel snel meer grip krijgt op je stressgevoelens. Natuurlijk ben je na deze training niet ineens helemaal van alle stress af. Een beetje spanning hoort gewoon bij het leven. En een heel ander mens word je gelukkig ook niet door deze training. Iedereen is anders en dat is maar goed ook. We gaan ons best doen net een beetje anders te leren denken en gedragen, waardoor we bijna als vanzelf steviger in onze schoenen staan. Iedereen kan het leren en jij dus ook! Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 2
Bijeenkomst 1 Wat verwacht jij? We zijn allemaal wel eens bang, zenuwachtig of verdrietig. We kunnen bijvoorbeeld zenuwachtig zijn voor een presentatie voor een grote groep mensen. Of om naar een verjaardagsfeestje gaan. Of iemand die je nog niet zo goed kent moeten opbellen. Wat het ook mag zijn waar jij je zorgen over maakt, soms wordt jouw stress zo groot dat je aan niets anders meer kunt denken. Het lukt je niet meer om normaal te doen, je kunt niet meer genieten en niet meer goed presteren. Tijdens deze Bikkeltraining leer je om te gaan met deze gevoelens en je leert voor jezelf op te komen. Assertiviteit Een van de belangrijkste vaardigheden die je niet op school leert, maar die je wel je hele leven nodig hebt, is assertiviteit. Assertief zijn betekent dat je je gedraagt als een Bikkel. Maar hoe gedraagt een Bikkel zich dan precies? Een Bikkel komt op een goede manier op voor zichzelf. Een Bikkel durft te zeggen wat hij denkt, voelt en wil, maar houdt hierbij ook rekening met anderen. Een Bikkel laat niet over zich heen lopen. Het tegenovergestelde van je gedragen als een Bikkel, noemen we Piepmiepen. De Piepmieper laat wél over zich heen lopen: hij houdt zóveel rekening met wat anderen willen en vinden, dat hij zijn eigen belangen laat ondersneeuwen. Maar let op ook het Bikkel- zijn kun je overdrijven: de overdreven Bikkel houdt totaal geen rekening met anderen. Hij doet zich ontzettend stoer voor, maar kan van binnen een behoorlijke Piepmiep zijn. Natuurlijk wil hij dit niet laten merken, dus reageert hij woest en wild in situaties waar dat helemaal niet nodig of gepast is. Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 3
Om een Bikkel te kunnen zijn, zijn een aantal vaardigheden belangrijk. Deze vaardigheden hebben bijvoorbeeld te maken met communicatie (met en zonder woorden en van het maken van een praatje tot het geven van kritiek), het aangeven van je eigen grenzen ( nee durven zeggen) en het zogenaamde Bikkeldenken. Al deze vaardigheden zullen in deze training aan bod komen. Het G-schema Hoe jij je gedraagt (wat je doet) komt vaak voort uit een gevoel, en dit gevoel wordt veroorzaakt door een gebeurtenis.dénken we vaak! Een simpel voorbeeld: Gebeurtenis! Gevoel! Gedrag Grote hond! Bang! Wegrennen Maar: we vergeten hier een belangrijke stap, namelijk onze gedachten. Als deze gedachten er niet zouden zijn, zou iedereen wegrennen voor een grote hond. Dat is natuurlijk niet het geval. Waarom niet? Het gevoel dat je gedrag veroorzaakt, wordt bepaald door je gedachten. Gebeurtenis! Gedachte! Gevoel! Gedrag Hond! Hij zou me wel s! Bang! Weg- kunnen bijten rennen Nu is het voorbeeld met de hond wel héél simpel. Gelukkig zijn deze 4 G tjes op bijna iedere situatie toe te passen, dus ook op sociale situaties. Kijk maar eens naar het volgende voorbeeld: Gebeurtenis! Gevoel! Gedrag Je bent uitgenodigd voor Zenuwachtig Je twijfelt of een feestje waar je behalve Gespannen je wel zult gaan. de jarige niemand kent. Als je toch gaat, sta je de hele avond alleen aan een hangtafel. Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 4
Zorgt dit feestje er nou voor dat je zenuwachtig en gespannen bent, en je daardoor de hele avond in je eentje staat? Nee, het is de manier waarop je over dit feestje denkt: Gebeurtenis! Gedachte! Gevoel! Gedrag Hetzelfde feestje! Ik ken niemand.! Somber! Diezelfde Ik weet niet hoe Gespannen eenzame en waarover ik met Onzeker avond mensen moet praten die ik niet ken. Dan sta ik daar, en iedereen kijkt naar me Toch kan het ook anders: een Bikkel gaat naar hetzelfde feestje waarop hij niemand kent en staat de hele avond gezellig te kletsen met mensen die hij heeft leren kennen. Dat wil jij ook! Hoe werkt dat? Je gevoel wordt dus niet direct bepaald door wat er gebeurt, maar door je gedachten over wat er gebeurt. En wie is de baas over je gedachten? Juist ja, jij! Dat verklaart meteen waarom de één zo relaxed kan reageren in bepaalde situaties (de Bikkel die zonder problemen nieuwe mensen leert kennen op een feestje waarop hij niemand kent), terwijl een ander alleen al bij de gedachte in de stress schiet ( en de hele avond in zijn eentje staat te dubben of hij wel of niet naar huis zal gaan). Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 5
Samenvatting 1 Vandaag heb je meegedaan aan de eerste bijeenkomst van de training Bikkels aan de top. Het begin is gemaakt, de kop is eraf! Dit hebben we vandaag gedaan: kennismaken en groepsafspraken eigen doelen stellen begrijpen wat assertiviteit betekent kennis maken met het G- schema kennis maken met Bikkelboy Bob en Piepmiep Paula Wat is een stressmeter Het begrip Bikkeldenken (relativeren) is geïntroduceerd Huiswerk Het huiswerk na deze bijeenkomst is: o Lees de tekst uit het werkboek behorend bij de 1e bijeenkomst o Vul minimaal 4 keer de stressmeter in over een spannende gebeurtenis op een dag (werkblad 2) o Laat je ouders de brief behorend bij deze bijeenkomst lezen (en lees hem zelf ook even!) Vink elk onderdeel af! Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 10
Werkblad 2 Vul de stressmeter op 4 dagen in over de meest spannende gebeurtenis van die dag. Dag 1 Spannende gebeurtenis: Dag 2 Spannende gebeurtenis: Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 12
Gebeurtenis: Dit is wat er gebeurde. Gedachten: Ik dacht toen bij mezelf Gevoel: Mijn stressmeter sloeg daardoor uit naar Chill-plan: Dit heb ik gedaan om mijn gevoel te verbeteren. Gevoel: Mijn stressmeter na uitvoering van mijn Chill- plan. Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 39
Poe, dat is niet een al te best resultaat. Natuurlijk hoeft het niet altijd zo extreem te verlopen. Een beetje zenuwen zijn namelijk in deze situatie heel erg logisch. Iedereen vindt verhuizen spannend en ziet er tegenop allemaal nieuwe vrienden te moeten maken. Toch eens even kijken hoe het Bob afgaat in deze situatie: Gebeurtenis: Er gebeurt iets Ik moet verhuizen en ga naar een nieuwe school. Gedachten: Ik denk daar iets over Ik was liever niet verhuisd, maar mijn goede vrienden hou ik heus wel. In mijn nieuwe klas zitten vast ook leuke kinderen. Ik kan best nieuwe vrienden maken. Gevoel: Ik voel me daardoor Beetje verdrietig, maar wel ontspannen. Gedrag: Ik zeg of doe Ik maak er het beste van. Op school probeer ik met iedereen een praatje te maken en met de leukste kinderen na school af te spreken. Met mijn oude vrienden houd ik zoveel mogelijk contact via Whatsapp en Facebook. Gevolg: En dan Ik heb al snel een paar leuke nieuwe vrienden. Met mijn oude vrienden heb ik ook nog steeds volop contact en binnenkort komen 2 van mijn beste vrienden een weekendje logeren. Spectrum Brabant Bikkeltrainingen.nl 45