Leetijdsgevoelige fasen bij kinderen en jongeren. Wat train je wanneer? E. Berghmans

Leetijdsgevoelige fasen bij kinderen en jongeren. Wat train je wanneer? E. Berghmans 1

Kernvragen Geven we training met de beste resultaten op de lange termijn? Geven we training in functie van de ontwikkeling en houden we rekening met leeftijdsgevoelige fasen of ontwikkelingsgevoelige fasen? Vertrek ik best van een fysieke geletterdheid? Wanneer train je dan coördinatie, snelheid, kracht, uithouding en lenigheid. Speelt de groeispurt hier een rol in? Eric Berghmans 2018 2

Inhoud Inleiding 1. LTAD 2. Basisprincipes 3. Gevoelige fasen 4. Sportontwikkelingsplanning 5. Overzicht Eric Berghmans 2018 3

Inleiding Huidig systeem van opleiden van kinderen Fysieke factoren Technische factoren Mentale factoren Tactische factoren FY+TE+ME+TA = Topsporter? Eric Berghmans 2018 4

Inleiding Huidig systeem van opleiden van Korte termijnprogramma s Lange termijnprogramma s Competitieprogramma s Recuperatieprogramma s Volgens kalenderleeftijd jongeren Eric Berghmans 2018 5

1. LTAD LTAD Long Term Athlete Development Canada; Engeland; Nieuw Zeeland; Portugal; Nederland (50 landen) Leidraad voor ontwikkelingsplanning voor alle niveaus Basisgedachte: Vroege, brede ontwikkeling Plezier in de sport Ook gericht naar topsport Eric Berghmans 2018 6

1. LTAD LTAD Fasen en modellen Lengte van de fase en de daarbij horende leeftijd kan verschillen per fase Op basis van biologische leeftijd Trainingsplan aangepast aan de ontwikkelingsnoden Eric Berghmans 2018 7

1. LTAD LTAD kritiek Is geen wondermiddel en garantie op succes Is niet pasklaar voor elke sport en elke situatie Gericht op brede sportdeelname maar ook op topsport Kan niet bestaan los van de maatschappij Onderwijs speelt ook een rol in dit model Coachen en ouders moeten het kennen Eric Berghmans 2018 8

2. Basisprincipes Late specialisatiesport M V Fasen Doel Actief voor het leven Competitiesport/Recreatiesport 23+ 23+ Trainen om te winnen Maximaliseren van prestaties Internationale wedstrijden 20-23 20-23 Leren om te winnen Optimaliseren van prestaties Individueel 18-20 17-20 Trainen voor competitie Fine- tuning van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 16-18 15-17 Leren van competitie Optimaliseren van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 12-16 11-15 Trainen om te trainen Uitbouwen van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 9-12 8-11 Leren trainen Basis sporttechnische vaardigheden met spel 6-9 6-8 Fundament Spel voor Basis bewegingsvaardigheden 0-6 0-6 Actieve start Spel Eric Berghmans 2018 9

2. Basisprincipes Basisprincipes 2.1 Vroeg of laat 2.2 Fysieke geletterdheid (physical literacy) 2.3 Biologische leeftijd 2.4 Trainbaarheid Eric Berghmans 2018 10

2.Basisprincipes Vroeg of Laat Wetenschappelijk onderzoek: 10 tot 12 jaar om het topniveau te bereiken Bartonietz 1999 Bloom, 1985 Ericsson et al., 1993 Ericson and Charness, 1994 Eric Berghmans 2018 11

2. Basisprincipes Vroeg of Laat Tilinger (2005; Atletiek) De leeftijd waarop ze hun topprestaties lukken verschilt tussen sprinters, springers en werpers. Er zijn verschillen in de aanvangsleeftijd van de specialisatietraining tussen sprinters, springers en werpers. Eric Berghmans 2018 12

2. Basisprincipes Vroeg of Laat 100 200 hoog ver polsstok kogel discus Aantal deelnemers 16 16 20 15 20 12 19 Prestatiegemiddelde van de groep (s, cm, mm) 10,02 20,09 226,3 815,7 556,5 21,11 67,24 Leeftijd van de beste prestatie (jaren) 25,3 24,6 23,5 24,5 25,6 26,5 27,8 Leeftijd van de eerste specialisatietraining (jaren) 16,0 16,2 14,5 15,5 15,3 17,1 17,8 Aantal trainingsjaren voor de beste prestatie (jaren) 9,3 8,4 9,0 9,0 10,3 9,4 10,0 Beste prestatie in de groep (s, cm, m) 9,92 19,72 235 845 572 21,71 71,16 Slechtste prestatie in de groep (s, cm, m) Eric Berghmans 2018 13 10,14 20,49 221 798 525 20,28 64,48

2. Basisprincipes Vroeg of Laat 100 200 hoog ver polsstok kogel discus Aantal deelnemers 16 16 20 15 20 12 19 Prestatiegemiddelde van de groep (s, cm, mm) Leeftijd van de beste prestatie (jaren) 10,02 20,09 226,3 815,7 556,5 21,11 67,24 25,3 24,6 23,5 24,5 25,6 26,5 27,8 Leeftijd van de eerste specialisatietraining (jaren) 16,0 16,2 14,5 15,5 15,3 17,1 17,8 Aantal trainingsjaren voor de beste prestatie (jaren) 9,3 8,4 9,0 9,0 10,3 9,4 10,0 Beste prestatie in de groep (s, cm, m) Slechtste prestatie in de groep (s, cm, m) Eric Berghmans 2018 14 9,92 19,72 235 845 572 21,71 71,16 10,14 20,49 221 798 525 20,28 64,48

2. Basisprincipes Vroeg of Laat Sprinters: van 16 jaar tot 25 jaar: 9 jaar Springers: van 14 jaar tot 24 jaar: 10 jaar Werpers: van 17 jaar tot 27 jaar: 10 jaar Opbouw van 8 jaar tot 27 jaar: bijna 20 jaar Niet peaking bij Friday Maar lange opbouw Eric Berghmans 2018 17

2. Basisprincipes Güllich A (2016) en 166 Duitse topsporters Vroeg specialiseren: zoveel mogelijk doelbewuste en gericht training op jongere leeftijd Laat specialiseren: brede fysieke ontwikkeling in verschillende sporten 83 medaillewinnaars met 38 Wereld- of Olympisch kampioenen, 27 zilveren- of bronzenmedaillewinnaars op een OS of WK en 18 Europees kampioenen. Elke medaillewinnaar was gematcht met een leeftijdsgenoot die dezelfde sport uitvoerde, dezelfde leeftijd had, aan dezelfde evenementen deelnam, maar geen medaille won. Op jonge leeftijd trainden de medaillewinnaars meer uren in andere sporten, en minder in hun doelsport, dan hun iets minder succesvolle tegenstanders. = laat specialiseren Eric Berghmans 2018 18

2.2 Fysiek geletterdheid Hayden en Davies (2005) : Fysieke geletterdheid (physical literacy) Physical literacy is de mogelijkheid van een kind om basisbewegingen (volgens de mogelijkheden van het kind), toe te passen in een brede waaier van activiteiten, en deze bewegingen kan uitbouwen Lezen en schrijven Gebruiken om zich verder te ontwikkelen (boek lezen, poëzie) Eric Berghmans 2018 19

2.2 Fysiek geletterdheid Fysieke geletterdheid Mogelijkheid om deel te nemen aan sport gericht op: succes (topsport) of op levenslang sporten Fysieke geletterdheid = Basis vaardigheden + Sportspecifieke vaardigheden Eric Berghmans 2018 20

2.2 Fysiek geletterdheid Fysieke geletterdheid Fysieke geletterdheid = Basis vaardigheden + Sportspecifieke vaardigheden Brede basis, gerelateerd aan de leeftijd Deze basis toepassen in de sport (sportspecifieke vaardigheden) Eric Berghmans 2018 21

2.2 Fysiek geletterdheid Fysieke geletterdheid Zwakke ontwikkeling of slechte basis? Sneller de sport verlaten Keuze voor slechte vrijetijdsbesteding Zwakke ontwikkeling of slechte basis + specifiek training? Onderzoek door Gallahue en Ozmun Geen of weinig vorderingen Vroegtijdig de sport verlaten Eric Berghmans 2018 22

Fysieke geletterdheid Levenslang sporten M V Fasen Doelen 23+ 23+ Trainen om te winnen Topsport 20-23 20-23 Leren om te winnen 18-20 17-20 Trainen voor competitie 16-18 15-17 Leren van competitie Uitbouwen van fysieke capaciteiten 12-16 11-15 Trainen om te trainen 9-12 8-11 Leren trainen Sportspecifieke vaardigheden 6-9 6-8 Fundament 23 0-6 0-6 Basisvaardigheden Actieve start Eric Berghmans 2018

2.3 Biologische leeftijd Biologische sleeftijd Chronologische leeftijd: geen goede basis voor atletische ontwikkeling in de leeftijdsperiode van 10 tot 16 jaar PHV (meisjes 12jaar; jongens 14 jaar) Vroeg-matuur, gemiddeld-matuur, laat-matuur Eric Berghmans 2018 27

2.3 Biologische leeftijd Relevantie van de gemiddelde PHV Gemiddelde PHV ± 14 jaar bij jongens PHV -2 jaar PHV -1 jaar ± 12 jaar bij meisjes PHV +1 jaar PHV +2 jaar Vroeg matuur Groeivoorsprong Gemiddeld matuur Grotere gestalte Groter gewicht Bredere heupen, smallere schouders Kortere beenlengte Meer vetmassa Meer spiermassa Grotere botbreedte Laat matuur Groeiachterstand (wordt wel weggewerkt tegen de volwassenheid; Eric Berghmans 2018 28

2.3 Biologische leeftijd Biologische leeftijd Eric Berghmans 2018 29

2.3 Biologische leeftijd Biologische leeftijd Dezelfde chronologische leeftijd? Dezelfde biologische leeftijd? Eric Berghmans 2018 30

2.4 Trainbaarheid Trainbaarheid Elk systeem (KLUSC) is altijd trainbaar Gevoelige periode = Periode vatbaarder voor trainingsprikkels Periode sneller de vaardigheid of fysieke prikkel assimileren Gevoelige periode afhankelijk van de kalenderleeftijd Gevoelige periodes in functie van PHV (groeispurt) Eric Berghmans 2018 31

3.1 Gevoelige fase Gevoelige fasen Coördinatie Snelheid Uithouding Kracht Lenigheid Eric Berghmans 2018 32

3.1 Gevoelige fase C Trainbaarheid: Coördinatie Gevoelige periode: Meisjes: 8 tot 11 jaar Jongens: 9 tot 12 jaar Tijdens de groeispurt: coördinatie aanpassen aan de veranderde lichaamsafmetingen Eric Berghmans 2018 33

3.1 Gevoelige fase C Trainbaarheid: Coördinatie Optimale periode Mogelijkheden voor een brede waaier basisvaardigheden Remediëring Eric Berghmans 2018 34

Trainbaarheid coördinatie Gevoelige periode coördinatie: kindertijd Gevoelige fase Kindertijd Tijdens PHV Late adolescentie Volwassenen FUN Lichaam verandert Motor vaardigheden Motor vaardigheden Algemene Basis Verfijnen Verfijnen Coördinatie Brede waaier Vaardigheden Sport specifieke Sport specifieke Basisvaardigheden Ontwikkelen aanpassen aan het lichaam Verfijning Verfijning Multimove/Bewegingsschool in de kindertijd 35 Eric Berghmans 2018

3.1 Gevoelige fase C Trainbaarheid: Coördinatie Coördinatie Meisjes PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Coördinatie Jongens Eric Berghmans 2018 36

3.2 Gevoelige fase S Trainbaarheid: Snelheid Gevoelige periode: Zowel voor meisjes als jongens: Kindertijd Eventueel nog een gevoelige fase tijdens PHV Gevoelige fase1 Gevoelige fase2 Kindertijd Tijdens PHV Late adolescentie Volwassenen Via spelvormen extra Systematisch oefenen Systematisch oefenen Systematisch oefenen impulsen Vooral reactiesnelheid, startsnelheid, nadruk op bewegingsfrequentie Bewegingsamplitude, maximale loopsnelheid, Bewegingsamplitude, maximale loopsnelheid alles Snelheid vanop jonge leeftijd systematisch oefenen Eric Berghmans 2018 37

3.2 Gevoelige fase S Trainbaarheid: Snelheid Snelheid 1 Snelheid 2 Meisjes PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Eric Berghmans 2018 Snelheid 1 Snelheid 2 Jongens 38

3.3 Gevoelige fase U Trainbaarheid: Uithouding Gevoelige periode: begin van de groeispurt Kindertijd Gevoelige fase Tijdens PHV Late adolescentie Volwassenen Aerobe oefeningen kunnen geprogrammeerd worden zonder gezondheidsrisico s. Het trainingseffect is evenwel minimaal. Trainingseffecten bij aerobe uithoudingsoefeningen zijn optimaal. Trainingseffecten zijn optimaal voor aerobe oefeningen Sterke trainingseffecten van aerobe uithouding. Geen systematische anaerobe training omwille van lage belastbaarheid van dit systeem. Aanvang van anaerobe training Doorgedreven anaerobe training kan, mits goede aerobe basis Maximale trainbaarheid van anaerobe uithouding Aerobe training kan vanaf jonge leeftijd omwille van de gezondheid. De trainingseffecten zijn weliswaar minimaal. Anaerobe training is pas te voorzien op latere leeftijd. Vanaf de groeispurt zijn de trainingseffecten duidelijk vast te stellen. Eric Berghmans 2018 39

3.3 Gevoelige fase U Trainbaarheid: Uithouding Uithouding Meisjes PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Uithouding Jongens Eric Berghmans 2018 40

3.4 Gevoelige fase K Trainbaarheid: Kracht Gevoelige periode: Meisjes: vlak na PHV Jongens: na PHV Kindertijd Veelzijdige spierkracht oefeningen Steeds onder begeleiding Gevoelige fase Tijdens PHV Late adolescentie Volwassenen Correcte technische uitvoering Steeds onder begeleiding Voldoende opwarmen en stretchen Correcte technische uitvoering Steeds onder begeleiding Voldoende opwarmen Correcte technische uitvoering Steeds onder begeleiding Voldoende opwarmen Versterken van de houdingsspieren en grote spiergroepen Versterken over een zo groot mogelijke bewegingsbaan Eerste fase van basiskracht en eventueel maximale kracht, dan fase van specifieke kracht. Alle krachtvormen zijn mogelijk Functionele krachttraining. Algemene dynamische oefenvormen (eigen lichaamsgewicht Trainingsomvang kan systematisch opgedreven worden, binnen de grenzen van de individuele belastbaarheid. Trainingsomvang en intensiteit kan systematisch opgedreven worden. Trainingsomvang en intensiteit kan opgedreven worden, in functie van de individuele trainingsopbouw Steunen, hangen, klimmen, duwen, trekken, dragen van partner, werp- en sprongvormen Algemeen krachtcircuit in krachtuithouding uit te voeren. Krachtcircuit met externe gewichten. Alle trainingsmethoden zijn mogelijk Eric Berghmans 2018 Krachtoefeningen dienen geïndividualiseerd te worden op basis van biologische leeftijd, lichamelijk ontwikkeling en fysieke fitheid! 41

3.4 Gevoelige fase K Trainbaarheid: Kracht Kracht PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Kracht Eric Berghmans 2018 42

3.5 Gevoelige fase L Trainbaarheid: Lenigheid Gevoelige periode : tijdens PHV (reeds optimaal ervoor) Kindertijd Gevoelige fase Tijdens PHV Late adolescentie Volwassenen Vanaf 6 jaar kan de lenigheid systematisch geoefend worden. Lenigheid daalt door de sterke lengtegroei van de botten. Lenigheidsoefeningen zijn cruciaal. Specifieke lenigheidstraining om de lenigheid te onderhouden Specifieke lenigheidstraining om de lenigheid te onderhouden Algemene lenigheid voor alle belangrijke gewrichten en spiergroepen. Systematisch en specifiek Systematisch en specifiek Systematisch en specifiek Indien technisch correct uitgevoerd is het risico op letsels gering Opletten voor extreme buig en draaibewegingen van de romp en heupgewricht Specifieke maar ook algemene oefeningen Specifieke maar ook algemene oefeningen Alle lenigheidsoefeningen komen in aanmerking Vooral actieve lenigheidstraining en niet te veel dynamische lenigheidstraining Actieve en passieve lenigheidsvormen, statisch en dynamisch Actieve en passieve lenigheidsvormen, statisch en dynamisch Eric Berghmans 2018 Krachttraining en lenigheidstraining kunnen gecombineerd worden, onder voorwaarde dat er bij de krachttraining geen grote spierschade is opgetreden. Deze spierschade kan zich voordoen wanneer er een overload aan trainingsomvang en/of intensiteit heeft plaatsgevonden. In dat geval dient de lenigheidstraining uitgesteld tot de spierschade voldoende hersteld is (geen spierkater meer). 43

3.5 Gevoelige fase L Trainbaarheid: Lenigheid Lenigheid Meisjes PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Jongens Lenigheid Eric Berghmans 2018 44

4. Sportontwikkelingsplanning Sportontwikkelingsplan M V Fasen Doelen Actief voor het leven Competitiesport/Recreatiesport 23+ 23+ Trainen om te winnen Maximaliseren van prestaties Internationale wedstrijden 20-23 20-23 Leren om te winnen Optimaliseren van prestaties Individueel 18-20 17-20 Trainen voor competitie Fine- tuning van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 16-18 15-17 Leren van competitie Optimaliseren van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 12-16 11-15 Trainen om te trainen Uitbouwen van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden Eric Berghmans 2018 9-12 8-11 Leren trainen Basis sporttechnische vaardigheden met spel 6-9 6-8 Fundament Spel voor Basis bewegingsvaardigheden 0-6 0-6 Actieve start Spel 45

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 1 Actieve start Indeling gebaseerd op de kalenderleeftijd Jongens en meisjes van 0 tot 6 jaar Doel Basisvaardigheden ontwikkelen met FUN Speelse situaties Verantwoordelijkheid ouders (maatschappelijke verantwoordelijkheid) Eric Berghmans 2018 46

4. Sportontwikkelingsplanning SOP M V Fasen Doelen Actief voor het leven Competitiesport/Recreatiesport 23+ 23+ Trainen om te winnen Maximaliseren van prestaties Internationale wedstrijden 20-23 20-23 Leren om te winnen Optimaliseren van prestaties Individueel 18-20 17-20 Trainen voor competitie Fine- tuning van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 16-18 15-17 Leren van competitie Optimaliseren van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden 12-16 11-15 Trainen om te trainen Uitbouwen van het lichaam Sporttak specifieke vaardigheden Eric Berghmans 2018 9-12 8-11 Leren trainen Basis sporttechnische vaardigheden met spel 6-9 6-8 Fundament Spel voor Basis bewegingsvaardigheden 0-6 0-6 Actieve start Spel 47

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 2 Fundament Indeling gebaseerd op de kalenderleeftijd Leeftijd: jongens 6 9 jaar meisjes 6 8 jaar Doel: Ontwikkelen van basisvaardigheden Algemene fysiek capaciteiten Brede bewegingservaring Veelzijdige bewegingsscholing Eric Berghmans 2018 48

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 2 Fundament FUNdament met FUN als basis. Eerst basisvaardigheden dan sport specifieke vaardigheden Wedstrijdelement vooral in de training Eric Berghmans 2018 49

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 2 Fundament Eric Berghmans 2018 Rechtlijnige, zijwaartse en multi-directionele snelheid Uitvoeringen korter dan 5 seconden (pasfrequentie) Best via spelen en speelse oefenvormen Snelheid belangrijk dan systematisch blijven oefenen 50

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 3 Leren om te trainen Indeling gebaseerd op de kalenderleeftijd en biologische leeftijd Leeftijd: Doel jongens: 9 tot 12 jaar Meisjes: 8 tot 11 jaar Brede en veelzijdige bewegingservaring Algemene fysiek capaciteiten Opbouw van sport specifieke vaardigheden Eric Berghmans 2018 52

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 3 Leren om te trainen Eric Berghmans 2018 53

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Indeling is gebaseerd op de kalenderleeftijd en biologische leeftijd Leeftijd: jongens: 12 tot 16 jaar Meisjes: 11 tot 15 jaar Doel Uitbouw van de fysiek capaciteiten (belastbaarheid verhogen) Ontwikkeling van sport specifieke vaardigheden Eric Berghmans 2018 55

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Leren om te trainen fase en de Trainen om te trainen fase zijn belangrijke fasen in de atletische voorbereiding. we make an athlete Brede fundering rond basisvaardigheden: aanwezig Hierop specifieke sportvaardigheden Eric Berghmans 2018 56

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Grote sprong voorwaarts is mogelijk Lage intensiteit met opbouwende volumes Eric Berghmans 2018 57

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Beenderen en spieren groeien niet aan hetzelfde tempo Eric Berghmans 2018 58

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Techniek van krachttraining is belangrijk Coördinatie en hypertrofie (voor PHV en vanaf PHV) Eric Berghmans 2018 59

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen Inspanningen gericht op amplitude Eric Berghmans 2018 60

4. Sportontwikkelingsplanning Fase 4 Trainen om te trainen 4 gevoelige perioden: uithouding, kracht, lenigheid en snelheid Deze periode missen: niet tot volledig potentieel Later stagneren: in deze periode te competitief gewerkt Eric Berghmans 2018 61

5. Overzicht Meisjes Lenigheid Kracht Coördinatie Snelheid 1 Snelheid 2 Aëroob PHV 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 PHV Aëroob Snelheid 1 Snelheid 2 Coördinatie Kracht Eric Berghmans 2018 62 Jongens Lenigheid

Kernvragen Geven we training met de beste resultaten op de lange termijn? Geven we training in functie van de ontwikkeling en houden we rekening met leeftijdsgevoelige fasen of ontwikkelingsgevoelige fasen? Vertrek ik best van een fysieke geletterdheid? Wanneer train je dan coördinatie, snelheid, kracht, uithouding en lenigheid. Speelt de groeispurt hier een rol in? 63 Eric Berghmans 2018

Dank je wel voor jullie aandacht Eric Berghmans 2018 64