Educatief dossier Radio Cordillera Hoe ver reikt de stem van de Filippijnse boer? 1
Inhoud INLEIDING 4 DEEL 1. GEOGRAFISCHE SITUERING VAN DE CORDILLERA EN DE FILIPPIJNEN 5 DEEL 2. BELANGRIJKSTE UITDAGINGEN VOOR BOEREN IN DE CORDILLERA ANNO 2013 7 2.1 Mijnbouw 8 2.2 Grondbezit 11 2.3 Groene revolutie 14 2.4 Klimaatverandering 18 2.5 Schending van mensenrechten 20 2.6 Vrijhandel 23 DEEL 3. HET WERK VAN BEVRIJDE WERELD, DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN 25 EN HUN PARTNERS IN DE CORDILLERA DEEL 4. WERKVORMEN 28 4.1 Dilemmaspel 28 4.2 Stellingenspel 29 4.3 Filosoferen over grond 30 4.4 Tips voor nabespreking 31 4.5 Kookwedstrijd met Filippijnse ingrediënten 32 BIJLAGEN 33 Bijlage 1: Rollen van het dilemmaspel 33 Bijlage 2: Stellingen 51 Bijlage 3: Tekst over landgebruik en inheemse volkeren 55 Bijlage 4: De recepten 57 Bijlage 5: Tekst liedje uit de reportage 60
Beste leerkracht, Als gedeputeerde bevoegd voor ontwikkelingssamenwerking vind ik internationale solidariteit zeer belangrijk. Internationale Solidariteit gaat over het zich betrokken voelen bij het leven van mensen elders in de wereld. Maar solidariteit kan pas groeien als we de anderen leren kennen, als we beseffen dat we op één aarde leven, waar we samen verantwoordelijk voor zijn. Noord en Zuid zijn met elkaar verbonden. Denken we maar aan de migranten die hun land verlaten om elders hun kans te wagen, of aan de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering. Fabrieken sluiten hier en gaan produceren in lage loonlanden, waar het recht om zich in een vakbond te verenigen beknot wordt. Hier worden mensen werkloos. In de Filippijnen werken we samen met Bevrijde Wereld en het Center for Development Programs in the Cordillera (CDPC). Onze partners werken aan een samenleving waarin iedereen meetelt en waarin zorgzaam omgesprongen wordt met het milieu. Zij vormen samen een sociale beweging die opkomt voor duurzame verandering. De steun van organisaties en mensen uit het Noorden is voor hen zeer belangrijk. Het gaat niet alleen om de financiële steun maar vooral ook om het zich gesteund voelen. Ik hoop dat deze brochure jullie kan boeien en dat jullie net als ik veel respect kunnen voelen voor de inzet van onze Filippijnse partners. Eddy Couckuyt Gedeputeerde ontwikkelingssamenwerking Daarom is het belangrijk dat we wereldwijd blijven werken aan de realisatie van de universele rechten van de mens en aan de millenniumdoelstellingen. Ook het provinciebestuur van Oost- Vlaanderen wil haar steentje bijdragen. Wij hebben sinds 1994 duurzame partnerschappen met organisaties in Ecuador, Rwanda en de Filippijnen. Wij ondersteunen projecten in het Zuiden waarvoor Oost-Vlamingen zich inzetten. Wij werken in scholen, jeugdorganisaties en gemeenten met educatieve projecten Mondiale Vorming. Kortom, wij willen van Oost-Vlaanderen een solidaire provincie maken! En we willen dat graag doen samen met anderen. Oost-Vlaanderen, een solidaire provincie We maken er samen werk van! Oost-Vlaanderen 3
Inleiding Radio Sagada is een lokale radio uit de Filippijnse Cordillera-regio. Hij kwam er op initiatief van ngo s en de lokale volksbeweging. De radio wil een stem geven aan gewone mensen uit de streek: boeren, vrouwengroepen, ngo s, studenten Documentairemaker Roel Nollet en Sofie Verstraeten van de ngo Bevrijde Wereld reisden met deze gemeenschapsradio mee om de documentaire Radio Cordillera te maken. Ze werkten hiervoor samen met CDPC (centrum voor ontwikkelingsprojecten in de Cordillera), de lokale partner van Bevrijde Wereld, en kregen de steun van de Provincie Oost-Vlaanderen. De twee trokken langs afgelegen dorpen op zoek naar sterke, harde en hoopvolle boerenverhalen achter de projecten van Bevrijde Wereld en de Provincie Oost-Vlaanderen. Niet enkel de problemen waar boeren ginds mee kampen worden in beeld gebracht, maar je leert ook hoe ze samen met de partnerorganisaties werken aan concrete oplossingen. Zo wordt ook duidelijk hoe belangrijk boerenorganisaties zijn. In deze brochure krijg je meer informatie over de grote uitdagingen waarmee boeren in de Cordillera worden geconfronteerd. Omdat deze regio voor veel mensen waarschijnlijk een onbekend gebied is, start deze brochure met een situering van de Cordillera. Je kan deze situering ook altijd gebruiken als start van een Cordillerales of - avond. In het tweede deel worden zes uitdagingen van de boeren in de Cordillera geschetst: mijnbouw, grondbezit, groene revolutie, klimaatverandering, schending van de mensenrechten en vrijhandel. Bij elke uitdaging krijg je een situering, de verwijzing naar de filmfragmenten die over dit thema gaan en een uitgebreide infofiche. Dit gedeelte kan ook achtergrondinfo bieden bij de verschillende werkvormen. In deel drie krijg je uitleg over het werk van de partnerorganisaties van de Provincie Oost-Vlaanderen en Bevrijde Wereld in de Cordillera. Het vierde deel verzamelt de verschillende werkvormen. Bij elk aanbod wordt de duur aangeduid. Zo kan je zelf een eigen Cordillerales of -avond uitbouwen aan de hand van de korte of lange versie van de reportage Radio Cordillera. Welke versie je best gebruikt, wordt ook aangegeven bij de werkvorm. Het spelmateriaal vind je in bijlage. Dit dossier is zowel geschikt voor leerlingen uit het secundair onderwijs als volwassenen. Je kunt ermee aan de slag in een klaslokaal of een educatieve vereniging voor volwassenen. Als je dit dossier gebruikt in de derde graad van het secundair onderwijs, kan je werken aan de volgende vakoverschrijdende eindtermen: Uit context 4 (omgeving en duurzame ontwikkeling): De leerlingen zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren. Uit context 6 (de socio-economische samenleving): De leerlingen toetsen de eigen opvatting aan de verschillende opvattingen over welzijn en de verdeling van welvaart. De leerlingen zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld. De leerlingen geven kenmerken, mogelijke oorzaken en gevolgen van armoede aan. 4
DEEL 1 Geografische situering van de Cordillera en de Filippijnen º 15 minuten Benodigdheden: wereldkaart Aan de hand van de inleidende vragen, de tekst en de landfiche over de Cordillera kan je samen met de leerlingen of deelnemers de Cordillera en de Filippijnen situeren in de wereld. Inleidende vragen aan de hand van een wereldkaart: Waar vind je de Filippijnen? Eens je de Filippijnen gevonden hebt op de wereldkaart, weet je dan ook waar de Cordillera gelegen is? SITUERING VAN DE CORDILLERA De Cordillera is een bergstreek in het noorden van de Filippijnen, even groot als Vlaanderen, met voornamelijk rijst- en groenteproductie. De bergen van de Cordillera zijn zeer rijk aan ertsen en mineralen en voeden 6 grote waterstelsels op Luzon, het meest noordelijke eiland van de Filippijnen. Sinds de 20ste eeuw worden grote mijnbedrijven aangetrokken door deze rijke ondergrond. Hierdoor zijn veel problemen ontstaan. Boeren verliezen hun grond, rivieren worden vervuild. De bouw van grote dammen, ontbossing en de algemene klimaatverandering veroorzaken grote problemen. De jaarlijkse tropische stormen worden steeds gevaarlijker, droogtes duren langer en seizoenen zijn onvoorspelbaar geworden. De inheemse volkeren in de Cordillera, de Igorot (= volk uit de bergen) beschouwen het hoogland van de Cordillera als hun voorouderlijk domein. Hun leven is erg verbonden met het land. Eeuwenlang hanteerden ze het eenvoudige principe dat het land en de grond in goede staat moeten doorgegeven worden aan de volgende generaties. Ze gebruikten de grond lange tijd op collectieve basis en kenden geen eigendomstitels. Ze hebben een rijke traditie van duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdom en legden bijvoorbeeld de zeer bekende rijstterrassen van Banaue aan (bekend als het 8ste wereldwonder) waarop al eeuwenlang inheemse rijstvariëteiten worden geteeld. Google deze naam maar eens om te zien hoe mooi dit is! De Cordilleraregio is door haar iets koeler klimaat lang de rijst- en groenteschuur van het land geweest. Maar daarin is langzamerhand verandering gekomen. De voorouderlijke gronden van de Igorot worden nu bedreigd, hetgeen de voedselzekerheid van de bevolking in de Cordillera in gevaar brengt. 5
Oppervlakte: 17.500 km 2 (de grootte van Vlaanderen) 6 provincies en één stad: Baguio City Natuurlijke rijkdommen: enorme goud- en kopervoorraden, zilver en kobalt Minder dan de helft van de regio is nog bedekt met wouden Watervoorziening voor 6 belangrijke rivieren voor het grote noordelijke eiland Luzon Baguio City De bevolking 1,7 miljoen inwoners Bijna 1/5 leeft in Baguio City 3/4 behoren tot de Igorot, de inheemse groepen in de Cordillera. Zij zijn onderverdeeld in volgende groepen: Apayao of Isneg, Tinggian, Kalinga, Bontoc, Kankanaey, Ibaloy, Ifugao en Bago Inkomen 70% van de Filippijnse bevolking leeft onder de armoedegrens. De meeste van hen zijn boeren. Belangrijkste bron van inkomsten is landbouw (rijst en groenten) Levensduurte voor een familie van 6: 1022 pesos per week. Het gemiddelde wekelijkse inkomen per familie: 446 pesos Officieel minimumloon in de Cordillera (verschilt lichtjes van regio tot regio): 237 pesos in de industrie en diensten, 224 pesos in de landbouw (54 pesos = ongeveer 1 euro) Nuttige bronnen met meer info over de Filippijnen: WIST JE DAT? de vlag van de Filippijnen iets zegt over de indeling van het land? De vlag symboliseert de ziel van de Filippino en de liefde voor het vaderland. Het rode deel staat voor vaderlandsliefde. De witte driehoek symboliseert gelijkheid. De drie sterren in de uithoeken van de driehoek staan voor Luzon, de centrale eilandengroep Visayas en het eiland Mindanao in het zuiden. De zon en de acht stralen staan voor de provincies die als eerste de wapens tegen de Spanjaarden opnamen. www.ibon.org www.bulatlat.com Wikipedia geeft ook degelijke links naar diverse websites van de Filippijnse overheid http://www.cpaphils.org Hier vind je goede verklaringen van de volksorganisaties en ngo s over de laatste mijnramp in de Cordillera in november 2012, toen één van de dammen die de mijnafval tegenhoudt, barstte. www.karapatan.org http://cdpckordilyera.org Op deze site vind je meer info over de voedselzekerheidsprojecten (en andere) en ook links naar videofragmenten uit het Oost-Vlaamse tv-journaal over het werk van CDPC, de partner van Bevrijde Wereld en de Provincie Oost-Vlaanderen in de Cordillera. 6
DEEL 2 Belangrijkste uitdagingen voor boeren in de Cordillera anno 2013 1. Mijnbouw 2. Grondbezit 3. Groene revolutie 4. Klimaatverandering 5. Schending van de mensenrechten 6. Vrijhandel 7
UITDAGING 1. MIJNBOUW We zijn tegen de mijnbouw, want we weten dat onze velden dan verwoest worden. Eddy Dumalig Uitspraak uit de reportage SITUERING VAN DE UITDAGING MIJNBOUW De bergen in de Cordillera zitten vol met koper, goud en zilver. Dat trekt grote buitenlandse mijnbouwbedrijven aan. De overheid, de grootste landeigenaar, leent de grond liever uit aan deze bedrijven dan aan de boeren. Sommige plaatsen zijn gepatenteerde mijnbouwgebieden. Dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen. In de Cordillera doen heel veel boeren als bijverdienste al jaren aan kleinschalige mijnbouw. Normaal doen ze dat in kleine tunnels en overleggen ze in de gemeenschap hoe de opbrengst verdeeld wordt. Ngo s als CDPC ondersteunen de gemeenschappen om deze kleinschalige mijnbouw zo milieuvriendelijk mogelijk aan te pakken, zonder chemicaliën. Maar op sommige plekken, zoals in Mainit, beloven buitenlandse ondernemingen grof geld en materieel aan de boeren en wordt de hele berg, en dus ook veel landbouwgrond, afgegraven. HOE WORDT DE UITDAGING MIJNBOUW IN DE REPORTAGE TER SPRAKE GEBRACHT? Filmfragment 1 (39:30-42:35) Een boer uit Mainit werkt als bijverdienste in een kleine mijn: Het is niet de overheid die hier komt kopen. Nochtans zouden we dat wel willen, zodat niet alles naar het buitenland zou gaan. De prijs is laag omdat alles nog moet getransporteerd worden. Soms krijgen we 3 euro voor een zak ertsen, soms minder. Dat hangt af van het gewicht. Ze zeggen dat de zakken naar China gaan. ( ) De mijnbouw gebeurt vaak op vruchtbare plaatsen waar vroeger gewassen groeiden. Zo gaat volgens Méring Dazon, activiste bij mensenrechtenorganisatie CPA, kostbare landbouwgrond verloren: De boeren hebben zich laten overhalen door kapitalisten om hun dorp te laten ontginnen. De meerderheid is daar tegen, maar de bedrijven kopen hen om met geld en materiaal. Ze zetten zelfs het leger in om de mensen bang te maken. Wie zich verzet of te veel vragen stelt, wordt bestempeld als rebel, communist of landverrader. Met de opbrengst van foto: TFDP 8 8 8
8 de mijn kopen de boeren goedkope geïmporteerde rijst. Hun eigen rijstvelden liggen er ondertussen verwaarloosd bij. De chemicaliën die ze gebruiken voor de mijnbouw, dumpen ze in de rivier. Filmfragment 2 (42:50-44:33) Hilda, boerin uit Bontoc, heeft een rijstveld vlak naast de Chicorivier: Onze irrigatie komt van de rivier. De rivier is wel vervuild, maar we kunnen niet anders dan dit water gebruiken. Het is de enige bron van water voor onze rijstvelden. ( ) Het winstbejag van sommigen zorgt voor gigantische problemen voor alle boerengemeenschappen langs de rivier. INFOFICHE VAN DE UITDAGING MIJNBOUW Mijnbouw op grote schaal startte in de Cordillera in 1903, door de Amerikaanse kolonisator. Tot dan toe waren er kleinschalige mijnen voor eigen gebruik in de inheemse gemeenschappen. In 1995 stemde het Filippijnse parlement de Mining Act. Voortaan konden buitenlandse mijnbouwondernemingen patenten nemen op delen van het land waar de ondergrond rijk is aan mineralen (vooral goud, koper, nikkel, chroom en magnesium). De bedrijven kregen de toestemming om de gemeenschappen die op het land woonden te onteigenen, zonder veel verplichtingen. Van vergoedingen via belastingen is er nauwelijks sprake, aangezien die zeer laag zijn voor mijnbedrijven. Voor goud bijvoorbeeld, bedraagt de ontginningstaks maximum 2%. In de Cordillera vroegen en kregen mijnbouwbedrijven uit de hele wereld massaal patenten. De bodem is hier erg rijk aan goud en koper. De oppervlakten van bijna hele provincies werden gepatenteerd. Cijfers van midden 2012 tonen aan dat de Filippijnse overheid voor datzelfde jaar meer dan 700 mijnactiviteiten, verspreid over het hele land, goedkeurde. Dit betreft 1,14 miljoen hectare land. In het jaarrapport 2012 van CDPC, de koepelorganisatie van verschillende ngo s, is sprake van nieuwe agressieve mijnuitbatingen of exploraties, meestal door multinationale ondernemingen afkomstig uit de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Japan en China. Zij sluiten partnerschappen af met grote lokale zakenlui die ingezet worden om bij de overheid te bemiddelen. Er zijn verschillende soorten grootschalige mijnbouwtech nieken, de 2 belangrijkste zijn: Ondergrondse mijnbouw: Vergelijkbaar met de steenkoolmijnen in België. Er worden tunnels gegraven van waaruit de ontginning start. Proefboringen en ondergrondse mijnbouw veroorzaken landverzakkingen en verstoren de ondergrondse waterhuishouding. Bovengrondse bulkmijnbouw: Met bulldozers wordt de hele berg afgegraven. Op die manier blijft er letterlijk niets over van het gebied. Deze techniek wordt meer en meer toegepast omdat de ondergrondse mijnbouw moeilijker en duurder is. Voor het filteren van het goud, zilver en koper uit het erts worden chemicaliën zoals cyanide en kwik gebruikt. Na het proces worden deze opgehoopt in grote afvalmeren. Op lange termijn maakt mijnbouw het gebied onbewoonbaar. Actieve mijnbouwbedrijven tasten de vruchtbaarheid van het land op verschillende manieren aan: Grootschalige mijnbouw verwoest in vele gevallen de bergen tot er niets meer van over blijft: geen vegetatie meer, geen gemeenschappen meer De irrigatiesystemen in het berggebied die eeuwenlang geleden opgebouwd zijn, functioneren slechter aangezien het niveau van het water in de bodem wordt verstoord. De enorm vervuilende productie met gebruik van cyanide en andere chemicaliën, vormt een enorm risico voor het milieu. Actieve mijnbouwondernemingen in de Cordillera zijn o.a.: Newmont Mining Company, Philex Mining Company, Atok-Big Wedge Mining Company, Gold Creek Mining Corporation, Ucab Mining Company, Itogon-Suyoc Resources Inc., Josep Rice et al. en Queensbury Mining and Development Corporation. 9 8
Wat doet CDPC, de partnerorganisatie van Bevrijde Wereld en van de provincie Oost-Vlaanderen, aan deze negatieve gevolgen van de grootschalige mijnbouw? CDPC verzamelt informatie rond bestaande grootschalige mijnen en hun invloed op de gemeenschappen en het milieu. Deze informatie wordt besproken met de volksorganisaties en binnen netwerken verspreid. Zo kunnen er gerichte acties op touw gezet worden. Door mediacampagnes wordt het brede publiek op de hoogte gebracht. De onderzoeksresultaten vormen ook een goede basis voor het lobbywerk bij de lokale overheden. Door onderhandelingen slaagde CDPC erin om een formele toezegging te verkrijgen van het provinciebestuur van Mountain Province om grootschalige mijnbouw van haar grondgebied te bannen. Mountain Province is één van de 6 provincies van de Cordillera. Verschillende plaatselijke besturen zijn hierin gevolgd, zoals de stad Tabuk in de provincie Kalinga. Daarnaast steunt CDPC, met hulp van Bevrijde Wereld en de provincie Oost-Vlaanderen, de gemeenschappen om de kleinschalige mijnbouw zo milieu vriendelijk mogelijk aan te pakken, zonder gebruik van chemicaliën. Dit soort mijnbouw wordt sinds generaties gedaan als bijverdienste. Dat gebeurt in overleg met de gemeenschap die beslist hoeveel ontgonnen wordt en waarvoor de opbrengst zal gebruikt worden. 10 8
UITDAGING 2. GRONDBEZIT We kunnen niet anders dan het land van de rijke boeren bewerken en een deel van de oogst afgeven. Want anders hebben we geen eten. Eddy Dumalig Uitspraak uit de reportage SITUERING VAN DE UITDAGING GRONDBEZIT De grootgrondbezitters hebben de controle over de velden, de bedrijven, de economie en de politiek. Slechts 1 op de 7 boeren in de Filippijnen bezit zelf land. Het systeem van grootgrondbezit werd ingevoerd door de Spaanse kolonisatoren die grote hacienda s maakten en met de lokale vooraanstaanden gingen samenwerken om het land te bewerken en het onder hen te verdelen. Zo ontstond de situatie dat sinds de onafhankelijkheid (1946) een 22-tal families alle macht in handen hebben, zowel op economisch als op politiek vlak. Gekende namen zijn: Cojuangco, Aquino, Arroyo De grond in de Cordillera wordt vooral ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven. De helft van de grond heeft er een hellingsgraad van meer dan 50%. Dit maakt het land minder geschikt voor grootschalige landbouw en veeteelt. Landeigendom is reeds lang een conflict tussen de nationale overheid en de inheemse bevolking. De overheid promoot de ontginning van de natuurlijke rijkdommen ten koste van haar inheemse bevolking. HOE WORDT DE UITDAGING GRONDBEZIT IN DE REPORTAGE TER SPRAKE GEBRACHT? Filmfragment 1 (09:53-10:32) Ook als er militairen in de buurt zijn, moet Eddie Dumalig, boer uit Amatuagan, naar zijn veld. Zoals de meeste boeren in de Filippijnse Cordillera bewerkt hij het veld van iemand anders en moet hij een deel van de oogst afgeven aan de eigenaar. We kunnen niet anders dan het land van rijke boeren bewerken. Want anders hebben we geen eten. Ik werk op het veld van mijn oom. Ik bewerk en onderhoud het. Filmfragment 2 (10:32-11:01) Ben Solang, CDPC: De landeigenaars hebben de controle over de velden, de economie, de bedrijven en de politiek. Dat is één van de redenen waarom het landhervormingsplan van de overheid nooit gelukt is. Eigenlijk zijn ze er nooit echt mee begonnen. De grootste landeigenaar in de Cordillera is de overheid zelf, maar die leent de grond liever uit aan grote buitenlandse mijnbouwbedrijven dan aan de boeren. Zo is de provincie Abra gepatenteerd mijngebied. Dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen. Vele boeren zijn dus bang om hun grond te verliezen. 11 8
INFOFICHE VAN DE UITDAGING GRONDBEZIT WIST JE DAT? de traditionele inheemse bevolking geen grondbezit kent? De lokale inwoners in de Cordillera krijgen grond in bruikleen en moeten de grond in goede staat aan de volgende generaties doorgeven. HISTORISCHE SCHETS 1590 tot 1898 Spaanse overheersing ontbossing De Filippijnen waren ruim 300 jaar lang een Spaanse kolonie. Handelaars voerden runderen in waarvoor ze graasland nodig hadden. Hiervoor werden grote stukken tropisch woud afgebrand. De houtindustrie kwam toen ook op gang. Zo bleef op het einde van de 19de eeuw nog maar 70% van de bossen over. 1898-1946 Amerikaanse periode naar een exportgerichte economie Aan het eind van de Spaans-Amerikaanse oorlog, in 1898, kwamen de Filippijnen in Amerikaanse handen. In juli 1901 werd het militair bewind van de Amerikanen beëindigd en werd een burgerregering geïnstalleerd. Suiker en hennep werden naar de Verenigde Staten geëxporteerd, een voorbode van multinationals die er later mee voor zorgden dat de Filippijnse economie zich op het buitenland richtte. 1946-nu De Filippijnen zijn onafhankelijk buitenlandse investeerders multinationals en landconversie Op 4 juli 1946 werd de Amerikaanse vlag gestreken en de Filippijnse gehesen. De Filippijnen worden onafhankelijk. Het regeringsmodel werd naar Amerikaans voorbeeld opgezet, met een centrale rol voor de president. Verder werd er belastingsvrije handel geregeld tussen beide landen en werd een wet aangenomen die in militaire bijstand aan de Filippijnen voorzag. De eerste Filippijnse presidenten schipperden tussen het nastreven van een onafhankelijke nationale ontwikkeling en het volgen van de adviezen van de Amerikanen. Landhervormingen bleven uit. In de daaropvolgende jaren bedienen presidenten zich van mooie woorden en beloften maar veranderen ze weinig aan de armoede in het land. Vooral president Ferdinand Marcos (1965-1985) was bezig met zichzelf te verrijken. De Filippijnen hebben sinds 1988 een landhervormingsprogramma lopen. Maar in de praktijk is er maar weinig land naar de kleine boeren gegaan. Slechts 3 van de 10 miljoen hectare landbouwgrond (in 1991 geregistreerd) werd tot nog toe verdeeld onder 2 miljoen, of ongeveer 1/5 van de Filippijnse boeren. 5,7 van de 10 miljoen hectare, bijna 60% dus, werd door de wet onttrokken aan het hervormingsprogramma. Het betreft hier vooral gronden van grote ondernemingen waarmee de overheid langdurige huurcontracten heeft (zoals bv met Dole en Del Monte die in Mindanao 220.000 hectare aan bananen- en ananasplantages uitbaten) en grote landeigenaars in de Filippijnse elite (zoals bv. de 30.000 hectare van Danding Cojuanco, de oom van de huidige president). WIST JE DAT? Dole en Del Monte samen 95% van de Filippijnse ananasproductie en 70% van de bananenproductie in handen hebben? En wat wel werd verdeeld, konden de begunstigden vaak niet in bezit houden. Er was (en is) immers weinig ondersteuning voor de landbouw en de boeren werk(t)en zich daarom vaak in schulden. Vaak waren ze ook niet opgewassen tegen de voormalige eigenaars die met rechtszaken de grondverdeling met succes betwistten of met intimidatie en schendingen van de mensenrechten de boeren alsnog konden verdrijven. Een groeiende hinderpaal voor landverdeling is landconversie en landroof. Gronden die eerst in het landhervormingsprogramma waren opgenomen, worden nu door de overheid veranderd in woonzones, industriegebied of worden toegekend voor industriële landbouw (o.a. de productie van biobrandstoffen en veevoeder) of toeristische ontwikkeling. Tot nu toe gaat het over ongeveer 100.000 hectare, maar er staan grote huurcontracten in het vooruitzicht met ondernemingen uit onder andere China, Japan, Zuid Korea en de Verenigde Staten. Volgens onderzoeksrapporten van de International Land Coalition 12 8
(http://www.landcoalition.org/cpl/cpl-synthesis-report) is ondertussen bijna 3,2 miljoen hectare (10% van het landoppervlak) het doelwit van een 30-tal buitenlandse investeerders in voedsel, biodiesel en commerciële landbouwgewassen zoals kokos en rubber. Het rapport vermeldt de Filippijnen in een groep van 11 landen waarin momenteel 70% van de landroof op wereldvlak geconcentreerd is. Voorts wordt melding gemaakt van de delicate verhouding tussen geschikte landbouwgrond en de snel toenemende bevolking. Het rapport ziet huurcontracten met buitenlandse ondernemers als een achterdeur voor grootgrondbezitters om te ontkomen aan landhervorming. Enkele voorbeelden om zicht te krijgen hoeveel grond er bewerkt wordt door buitenlandse bedrijven: Ter vergelijking: de oppervlakte van de provincie Oost- Vlaanderen is 300.700 hectare (ha.) Het Zuid-Koreaanse bedrijf Jeonan Feedsctock Ltd least 94.000 ha in Oost-Mindoro om maïs te telen. Het Japanse bedrijf Pacific BioFields Corp least 400.000 ha gemeenschappelijke gronden en wouden in Pagudpud town in Noord-Ilocos voor kokosplantages Het regeringsagentschap Philippine Agriculture Development and Commercial Corporation least 10.000 ha in Davao del Norte voor bananenplantages. De productie wordt uitgevoerd naar Bahrein en andere Golfstaten. En het beperkt zich niet tot grond: Qatar least meer dan 100.000 ha in Filippijnse wateren voor visserij. En hoe zit het specifiek met het grondgebruik in de Cordillera? In de Cordillera wordt het land niet alleen ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven, maar ook door energiereuzen die dammen bouwen. Dit gaat in tegen de visie van de plaatselijke inheemse volken over grondbezit: enkel de rijstvelden, de grond waarop een woning staat en tuin die er bij hoort, zijn privé-eigendom. (zie ook tekst: landgebruik en inheemse volkeren) De rest wordt collectief gebruikt door de inheemse groep en kan in sommige gevallen ook door andere inheemse groepen gebruikt worden. Onder President Marcos (ambtstermijn 1965 1986) werd het land bestuurlijk heringedeeld. De barangays (een dorp of een wijk) werden de kleinste bestuurlijke eenheid. De van oudsher onderhandelde territoriumgrenzen van de inheemse volkeren werden hierbij dikwijls over het hoofd gezien. Sommige barangays dienen een aanvraag in voor een eigendomscertificaat waardoor hun voorouderlijke gronden aan hen toegewezen kunnen worden, maar baseren zich daarvoor op gronden die hun territoria overschrijden. Dit verdeelt de inheemse volkeren en maakt hen zwak tegenover de grote problemen die de mijnbouw en het oprichten van dammen met zich meebrengen. Zich verenigen is belangrijk als je het moet opnemen tegen grote bedrijven die bovendien door de regering beschermd worden met leger en milities. In 1987 kon de inheemse bevolking aan de Chicorivier in Mountain Province het bouwen van een reuzendam voorkomen, na 20 jaar strijd tegen de militairen. Uit deze strijd groeide de Cordillera Peoples Alliance (CPA). Zij komen op voor de rechten van de inheemse bevolking. CPA is tegen de aanvraag van eigendomscertificaten voor land. Dit verdeelt de mensen en gaat in tegen het eeuwenoude principe: land is niet te koop, want het behoort niemand toe. Eenmaal er een landeigendomscertificaat is, kan er ook verkocht worden. Het is aanlokkelijk om grond te verkopen als je in grote armoede leeft of als je bedreigd wordt. Op die manier zouden grote mijnbedrijven op een legale manier aan grond kunnen komen. Hierdoor kunnen gemeenschappen van elkaar vervreemden. Tot hiertoe houdt de eenheid van inheemse volkeren binnen de CPA goed stand. Hun jaarlijkse bijeenkomst, waarvan sprake is in de film, vormt een belangrijk moment van verbroedering. CPA is de koepel van basisorganisaties van de Cordillera, veelal inheemse boerenorganisaties maar ook vakbonden en organisaties van jongeren, studenten, vrouwen Ook individuen kunnen lid zijn van CPA. CPA komt op voor de rechten van deze groepen in de Cordillera via thematische campagnes, publicaties en internationale netwerking/solidariteit. 13 8
UITDAGING 3. GROENE REVOLUTIE De landbouwers worden een soort druggebruikers. Ze raken verslaafd. En hoe meer ze spartelen, hoe dieper ze wegzakken in armoede. Chico Medina van de organisatie MASIPAG Uitspraak uit de reportage SITUERING VAN DE UITDAGING GROENE REVOLUTIE Vroeger deden de inheemse volkeren in de Cordillera aan traditionele organische landbouw. Vijftig jaar geleden voerden de Filippijnen de eerste commerciële rijstsoorten in. Dat was het begin van de Groene revolutie. In heel Azië probeerden overheden toen een antwoord te vinden op de dreigende hongersnood. Door de genetische aanpassing van planten wou men de honger bestrijden. Echt groen was die Groene revolutie niet. De arme boeren zijn sindsdien alleen maar armer geworden. De agressieve promotie en verspreiding van de veredelde commerciële rijstsoorten door de overheid, leidde uiteindelijk tot slechtere oogsten. Voor die veredelde rijst, ontwikkeld door de grote bedrijven, heb je immers chemische pesticiden en meststoffen nodig. De boeren moeten almaar meer van deze producten gebruiken om een degelijke oogst te garanderen. Zo raakt de grond snel uitgeput en steken boeren zich in de schulden. Wanneer de boeren terug hun traditionele rijstsoorten willen verbouwen, duurt het lang voordat de grond zich herstelt. Er kruipt veel tijd en werk in. Bovendien moeten de boeren het tijdens die overgangsperiode stellen met een lagere productie, hetgeen een serieuze hinderpaal is voor hen. HOE WORDT DE UITDAGING GROENE REVOLUTIE IN DE REPORTAGE TER SPRAKE GEBRACHT? Filmfragment 1 (15:51-17:20) In Tabuk staan de velden vol commerciële hybride rijstsoorten. Johnny Igo, boer uit Tabuk: Dit is SL8, een hybride rijstsoort. Voor elke hectare gebruiken we acht tot tien zakken pesticiden. Als de opbrengst niet goed is, gebruiken we meer. Hybride rijstsoorten zijn kruisingen tussen twee inteeltlijnen van een gewas, een soort bastaardrijst dus met betere genetische eigenschappen. Johnny Igo plant al twee jaar niets anders. Het levert hem een grote oogst op. Maar hybride rijst kan zichzelf niet voortplanten. Dus moet Johnny elk jaar opnieuw zaad kopen. En dat is erg duur. We zouden graag zaden gebruiken waar geen pesticiden voor nodig zijn. Het zou goed zijn om geen chemicaliën te moeten gebruiken. Ik ben er zeker van dat het hele dorp me gelijk zou geven. Filmfragment 2 (17:21-17:57) Rogelio Polon, dorpsleider van Cabardan: Voor de boeren blijft er amper iets over omdat ze zoveel schulden hebben. Er zijn er maar een paar die echt vooruitgang boeken. In onze taal heb je een gezegde: Wat je op een dag 8 14 8
8 verdient, is net genoeg om van te koken. Alle boeren in Tabuk moeten lenen bij de bank om zaden en meststoffen te kunnen betalen. De banken vragen woekerwinsten en wie niet meer kan afbetalen moet zijn veld verkopen. Het is het departement Landbouw dat hier de hybride gewassen destijds geïntroduceerd heeft. Filmfragment 3 (19:44-21:03) Chico Medina, coördinator van MASIPAG, een boerenorganisatie die ijvert voor organische landbouw: Het International Rice Research Institute (IRRI) zegt dat technologie de oplossing is, maar in realiteit is landbouw meer dan technologie. De landbouwers die de IRRI-technologie en de veredelde rijstsoorten gebruiken, worden een soort druggebruikers. Ze raken verslaafd. En hoe meer ze spartelen, hoe dieper ze wegzakken in de armoede. ( ) Het IRRI wil gewoon een grote opbrengst. Daarvoor gebruiken ze alle middelen die ze hebben. Uiteindelijk ontwikkelde het instituut een hele dure technologie die heel veel pesticiden vereist. Dat is buiten het bereik van de kleine boeren die zich in schulden werken om zaden en pesticiden te kopen. ( ) Het gevolg hiervan is dat de controle over voedsel en landbouw in handen komt van grote bedrijven en niet meer in die van de boeren. Het IRRI wordt gesubsidieerd door de Filippijnse overheid en door verschillende private investeerders uit de agroindustrie, zoals Bayer, Monsanto, Pioneer en Syngenta. Dat zijn grote zaadproducenten die wereldwijd de hele zadenmarkt controleren. Boeren hebben hun voedselvoorziening niet langer in eigen handen. De grote bedrijven nemen de controle over. Lokale ngo s noemen dit ontwikkelingsagressie: alleen de overheid en de multinationals worden er beter van. Filmfragment 4 (22:17-23:18) De overheid overtuigde Mac Galap, boer uit Tupaya, enkele jaren geleden om BT Corn te planten. Dat is genetisch gemanipuleerde maïs. Omdat het hele dorp meedeed, stemde hij toe. Maar nu kan hij de kosten amper betalen. Vroeger stonden onze velden vol gewassen en gebruikten we zelfs geen chemicaliën. Nu houden we niets over, zeker niet als je kinderen naar school gaan. Voor 1 hectare kosten die producten ons 500 euro. Stel dat je 1.000 euro verdient. Doe daar 500 euro af. De rest heb je nodig voor je volgende oogst. Wat doe je dan met twee kinderen op school? Je hebt niet eens genoeg voor één semester. Filmfragment 5 (23:18-25:54) Benedict Tangid is de dorpsleider van Tupaya. Ook hij heeft moeite om zijn lening af te betalen. Zijn laatste oogst heeft hij niet verkocht omdat de prijs te laag was. Hij krijgt steeds meer last van zijn gezondheid. Die chemicaliën die we sproeien, worden opgenomen in ons lichaam. Onze teennagels vallen uit. En er zijn nog verschillende andere gezondheidsproblemen. ( ) Volgens mij is de overheid de schuldige. Ze hebben ons die gewassen zelf aangeraden. Waarom laten ze die bedrijven genetisch gemanipuleerde gewassen produceren? Nu komen ze ons vertellen ermee te stoppen. Maar waarom stoppen ze de bedrijven niet die deze producten vervaardigen? Ze wisten al de hele tijd welke gezondheidseffecten er waren. 15 8
INFOFICHE VAN DE UITDAGING GROENE REVOLUTIE WIST JE DAT? in de Filippijnen ooit 4.000 traditionele rijstvariëteiten bestonden? (MASIPAG bracht 1.313 van de 4.000 weer in omloop) De traditionele landbouw is in handen van individuele boeren en vooral van sterke dorpsgemeenschappen. Binnen die gemeenschappen wordt een gezamenlijke kennis opgebouwd en doorgegeven. Deze landbouw is sterk met de cultuur en religie verweven. Er is een groot respect voor de natuur. De boeren kunnen voor hun eigen zaaigoed zorgen waardoor ze geen schulden moeten maken voor aankoop van zaden. Ze hebben een grote kennis van de natuur en van hun omgeving. 2. Het industriële landbouwsysteem Hieronder bespreken we twee manieren om aan landbouw te doen: de traditionele en de industriële. De traditionele wordt nu ook dikwijls de alternatieve landbouw genoemd. Het industriële systeem werd in de jaren 1970 ingevoerd. Men dacht dat het probleem van de honger in de wereld kon opgelost worden door hoogtechnologische beheersing en organisatie van de landbouw. Dit werd de Groene revolutie genoemd. 1. Het traditionele landbouwsysteem Het traditionele landbouwsysteem vraagt veel arbeid om een klein stuk grond te bewerken. In de Filippijnen leven de boerenfamilies gemiddeld van iets minder dan 1 hectare grond. Deze levert een productiviteit op van 1 tot 3 ton rijst per jaar, afhankelijk van de inzet van trekdieren en van het aantal oogsten. Het is niet gemakkelijk om hiervan te overleven als de overheid hier niet in wil investeren en je moet opboksen tegen gemanipuleerde zaden en buitenlandse concurrentie. In dit systeem wordt geen gebruik gemaakt van chemische stoffen. De grond wordt bemest met planten- en dierenresten. Zo wordt het regenwater ook langer vastgehouden. Je krijgt een bodemstructuur die optimaal is voor de teelt. De zaden worden door de boeren zelf gereproduceerd en zijn goed afgestemd op de omgeving waarin ze gebruikt worden. Er ontstaat een biodiversiteit die beschermt tegen plagen en ziekten. In sommige dorpjes in de Cordillera proberen de boeren nog de traditionele rijstgewassen te kweken op een organische manier. Zo ook in Ligayan. Met hulp van CDPC legden de boeren een irrigatiesysteem aan dat zorgt voor het water op hun velden. Hierdoor hebben de boeren één extra oogst per jaar. Productiviteit en schaalvergroting door mechanisatie staan voorop in dit industriële systeem. Bij de hoogproductieve voedselrassen die in dit systeem gepromoot worden, moet kunstmest gebruikt worden. Dit verarmt de grond omdat er niet voor de nodige bodemstructuur en natuurlijke voedingsstoffen gezorgd wordt. De grond wordt zelfs verontreinigd door de chemische stoffen. Herbiciden tasten niet alleen de bodem aan, maar schakelen ook andere planten uit. Zo neemt de biodiversiteit af. Er wordt aan monocultuur gedaan op grote oppervlakten, met grootschalige irrigatie. Hierdoor ontstaat er gevaar voor verzilting van de grond. Deze neemt namelijk te veel zout op afkomstig van het irrigatiewater. Alle soorten water, behalve regenwater, bevatten zout. De inbreng van de verbeterde zaden en de daarbij horende kunstmest en herbiciden in een systeem van kleinschalige landbouw, ontwricht de boerengemeenschappen. Rond 1980 merkten Filippijnse organisaties dat veel boeren in een schuldenspiraal waren terechtgekomen door jaarlijkse leningen bij geldschieters voor de aankoop van zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Migratie was dikwijls het gevolg. De boerengemeenschappen waren volledig afhankelijk geworden van de grote zaadbedrijven die door de overheid gepromoot werden. De kennis van de natuur verminderde. In het krijt staan, betekent ofwel migreren -na verkoop van het land- ofwel produceren volgens de voorwaarden van de schuldeisers. Groenteteelt, vroeger een goede bron van inkomsten in de Cordillera, is voor vele boeren nu verlieslatend. Eigen voedsel telen is er voor vele boeren niet meer bij. Op wereldvlak heeft de industriële landbouw het pleit gewonnen voor het ogenblik althans omwille van haar verwevenheid met de mechanismen van de wereldmarkt. 16 8
Wat doen de boeren eraan? De partners van Bevrijde Wereld en van de provincie Oost- Vlaanderen promoten duurzame landbouw. Wat de productie van rijst, kleinvee en maïs betreft, vinden ze een goede bondgenoot in MASIPAG 1. MASIPAG ontstond in de jaren 1980 na de vaststelling dat de kleine boeren enorm verarmd waren door de toepassing van principes van de industriële landbouw. MASIPAG is een initiatief van wetenschappers die samen met de boeren een alternatieve route uitbouwen om weer controle te krijgen over hun rijstproductie. Op die manier willen ze de boeren onafhankelijk maken van de plaatselijke en internationale zaadproducenten. Boeren die willen toetreden tot MASIPAG krijgen een opleiding. Zo kunnen ze zelf bijdragen aan de kennis van het selecteren van zaden die aangepast zijn aan hun specifieke omgeving. De boeren hebben op die manier zelf de zaadproductie in handen. Ze kunnen beroep doen op zaadbanken om aangepaste zaden te bekomen. Boeren worden dus zelf actoren bij het wetenschappelijk onderzoek. De kennis wordt gecentraliseerd en ter beschikking gesteld van boerengemeenschappen en organisaties in andere delen van het land. Het gaat niet enkel over de zaadproductie, maar ook over manieren van opslag. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de omstandigheden waarin de rijst groeit en uiteindelijk de best mogelijke opbrengst geeft. Dit alles door het toepassen van natuurlijke landbouw en de ontwikkeling van alternatieve technologie. Dit gebeurt in proefboerderijen. Op die manier kon MASIPAG reeds 1.313 traditionele rijstvariëteiten weer in omloop brengen. Er zijn 563 boerengroepen actief. 38 niet-gouvernementele organisaties (ngo s) werken met hen samen en helpen deze praktijken te verspreiden. De boerengroepen ontwikkelen op hun beurt ook nieuwe aangepaste rijstvariëteiten. Momenteel passen al 30.000 à 40.000 Filippijnse boeren deze rijsttechnologie toe. In 2012 brachten vertegenwoordigers van de boerenorganisaties van de Cordillera een bezoek aan de nationale demonstratieboerderij van MASIPAG. Ondertussen zetten ze op basis van die kennis testvelden op in hun dorpen. Ook in de toekomst wordt een samenwerking met MASIPAG voorzien. Het initiatief slaat goed aan omdat boeren kennis doorgeven aan andere boeren en de boerengemeenschappen hun lot weer zelf in handen krijgen. Door het weer toepassen van de natuurlijke landbouwmethoden komen de boeren er sterker uit. De opbrengsten worden na verloop van tijd groter: de rijstaren worden dikker (tot 60 granen per aar) en het aantal rijstplanten per oppervlakte neemt toe, waardoor de opbrengsten met meer dan 40% stijgen. Hierdoor krijgen boeren de kans om rijst te verkopen en zo geld te verdienen om hun kinderen naar school te laten gaan. Daarenboven maken ze geen schulden meer en worden hun gronden weer vruchtbaar. Arme boeren die grond pachten, moeten werken volgens de beslissingen van de grondeigenaar. Die beslist in de meeste gevallen voor een snelle grote opbrengst en bezwijkt voor de propaganda rond industriële landbouw. Door bewustmakingscampagnes wil MASIPAG -in samenwerking met zo veel mogelijk organisaties en pleitbezorgers- ook de landeigenaren overtuigen. Het is echter duidelijk dat er enkel een duurzame oplossing zal komen als er ook een rechtvaardige grondherverdeling komt. Dat blijft een strijdpunt. Tot het zover is bepleiten Bevrijde Wereld en de provincie Oost-Vlaanderen samen met de partners en de boerenorganisaties betere pachtvoorwaarden voor de arme boeren. 1. MASIPAG: Magsasaka at Siyentipiko Para sa Pag-Unlad ng Agrikultura / Farmers and Scientists in Partnership for Agriculture Development 17 8
UITDAGING 4. KLIMAATVERANDERING Het wordt steeds warmer en warmer. Je voelt de hitte al van 10 uur s morgens tot 4 uur in de namiddag. Vroeger was dat maar vanaf 1 of 2 uur in de namiddag. Dat is 4 uur langer hitte! Jimmy Buyag uit Umnap Uitspraak uit de reportage SITUERING VAN DE UITDAGING KLIMAATVERANDERING Met klimaatverandering bedoelen we hier niet het natuurlijke veranderingsproces van de aarde, maar wel de variaties in weerpatronen die te wijten zijn aan menselijke activiteiten. De globale opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de toenemende broeikasgassen. Oorzaken hiervan zijn onder meer ontbossing en verbranding van fossiele brandstoffen. Ook de Cordillera viel ten prooi aan grootschalige ontbossing. Dit zorgde niet alleen voor een negatief effect op de bevoorrading van waterbronnen, maar droeg ook bij aan de erosie en de opwarming van de aarde. De Cordillera vormt de grens tussen verschillende stroomgebieden van het eiland Luzon. De grootste rivier is de Cagayan. Haar bekken bevloeit een gebied van 27.300 km 2 doorheen 9 provincies en zorgt voor een enorme voorraad grondwater van 47.895 miljoen m 3. Uitdroging van het bronnengebied kan dus catastrofale gevolgen op grote schaal hebben. HOE WORDT DE UITDAGING KLIMAAT- VERANDERING IN DE REPORTAGE TER SPRAKE GEBRACHT? Filmfragment 1 (32:15-34:09) Volgens Gini Buyac, boer uit Umnap, wordt het steeds warmer en warmer. Je voelt de hitte van 10 uur s morgens tot 4 uur s middags. Vroeger was dat maar vanaf 1 of 2 uur s middags. Nu dus al 4 uur vroeger. Gini plant nog al zijn rijst op de traditionele manier. Hij weigert om commerciële rijst te planten. Toch voelt ook hij dat zijn oogst daalt: Vroeger hadden we voldoende voedsel voor iedereen. Maar er zijn veel mensen bijgekomen en onze gewassen brengen minder op. Vroeger stonden de rijstbundels veel dikker. Nu zijn de plantjes zo schraal dat je de bundels gemakkelijk kan tellen. Ik ben er zeker van dat dat te maken heeft met de klimaatverandering. ( ) En nu duiken er ook allerlei ziektes op waar we vroeger geen last van hadden. Zoals de kleine wormpjes die we aplat noemen. Ze draaien de grond helemaal ondersteboven, zeker de pas aangeplante velden. Ook volgens Chico Medina, coördinator van MASIPAG, is de klimaatverandering volop aan de gang: Klimaatverandering is niet op komst, het is er nu al. En de oogst zal dalen met 10 % voor elke graad dat het warmer wordt. 18 8
INFOFICHE VAN DE UITDAGING KLIMAATVERANDERING Door hun grote afhankelijkheid van de natuur zijn inheemse volken heel gevoelig voor de gevolgen van klimaatverandering. Zelf dragen ze door hun levenswijze, hun traditionele kennis en socio-politieke systemen goed zorg voor de natuur. 80% van de biodiversiteit van de aarde vindt men terug in territoria van de inheemse volkeren. Een getuigenis van een dorpsoudste van de Guina-ang stam in de hoger gelegen gemeenschappen van de gemeente Bontoc in de Mountain Province, toont aan dat de gevolgen van de klimaatverandering merkbaar zijn voor de boeren en verstrekkende gevolgen hebben: De dorpsoudsten begeleiden de rijstcyclus en geven aan wanneer rijst gezaaid, geplant en geoogst wordt. Normaal wordt de rijst in januari geplant. In juli-augustus is het oogsttijd. Aangezien er maar één rijstoogst per jaar is, worden op de rijstvelden zoete aardappelen geteeld van september tot oktober. Eind oktober worden de velden omgeploegd. Na een rustperiode wordt een nieuwe rijstcyclus aangevat met zaaien. Sinds een tiental jaar duren de droge periodes steeds langer. Daardoor kan enkel tussen maart en mei rijst geplant worden, in het regenseizoen. Die wordt dan in oktober geoogst. Hierdoor worden er geen zoete aardappelen geplant. Bovendien merkten de boeren dat de oogst kleiner en van mindere kwaliteit was. Ook was er een toename van plagen. Ratten en vogels plunderden de velden. Door extreme weersomstandigheden liepen de rijstvelden ook schade op aan de ommuringen. De herstellingen brachten onvoorziene kosten met zich mee. Veel rijstvelden werden dan ook verlaten. De waterschaarste leidde bovendien tot een toename van grensgeschillen tussen de gemeenschappen. Voorouderlijke gewoonten als oplossingen voor nieuwe problemen. In Sagada, Mountain Province, heeft de Pidlisan stam de traditionele lampisa-systeem terug in voege gebracht. De inheemse ouderen, die de cyclus van de rijstproductie beheren, selecteren bepaalde personen. Deze stamleden, lampisa genoemd, verzekeren het dagelijks onderhoud van de irrigatiekanalen en de bevloeiing van de rijstvelden tijdens het droge seizoen. In een beurtrol werken zij een etmaal lang om te garanderen dat elk rijstveld in gelijke mate bevloeid wordt. In ruil voor hun diensten wordt hen 5% van de totale oogst gegeven. Op deze manier wordt het oogstverlies als gevolg van watergebrek (60 tot 80% in 2004) op een gemeenschappelijke wijze beperkt. Zulke systemen kunnen één van de sleutels zijn om de impact van klimaatveranderingen op de kwetsbare inheemse volkeren aan te pakken. Daarom is het belangrijk om ze in stand te houden, te versterken en te promoten. Niet alleen om de gevolgen van de klimaatcrisis op te vangen, maar ook als antwoord op de toenemende druk die op de watervoorraden komt te staan. De vraag naar water wordt immers steeds groter. De toenemende bevolkingsgroei, de uitbreiding van bebouwing, toerisme en intensieve teelten zijn hier verantwoordelijk voor. 19 8
De mensen gaan niet ver weg, UITDAGING 5. SCHENDING VAN MENSENRECHTEN omdat ze bang zijn voor de militairen. De soldaten denken zelfs dat dit een project is van het rebellenleger. Daardoor heeft de bouw van de brug veel vertraging opgelopen. Marcos Sandagan, boer uit Bangilo Uitspraak uit de reportage SITUERING VAN DE UITDAGING SCHENDING VAN MENSENRECHTEN Als we aan de schendingen van de mensenrechten denken, associëren we dit meestal spontaan met folteringen en fysieke en psychische geweldpleging. Deze overtredingen van mensenrechten komen echter dikwijls als laatste tot uiting, na het overtreden van een hele reeks andere rechten die eveneens opgenomen zijn in de Universele Verklaring van de Mensenrechten. Hier kan je ze raadplegen. Soms kunnen de boeren in de Cordillera dagenlang niet naar hun veld. Militairen maken immers jacht op rebellen. Het jaarrapport 2012 van de Filippijnse mensenrechtenorganisatie Karapatan wijst op de verslechtering van de situatie. Na een lichte verbetering vanaf 2007, mede ten gevolg van wereldwijd protest, is er weer sprake van regelrechte terreur. De huidige situatie is te wijten aan het programma Oplan Bayanihan dat door huidig president Beningo Aquino in 2011 is opgestart. Dit plan voorziet in de medewerking van VS-militairen die op het terrein mee ingezet worden. De eerste fase van het Oplan Bayanihan, die einde 2013 afloopt, beoogt de afrekening met de binnenlandse vijand. Het mensenrechtenrapport stelt dan ook vast dat de terreur zich richt op het rebellenleger, het New Peoples Army (NPA) en op de organisaties die op legale wijze oppositie voeren tegen de erbarmelijke economische situatie in het land. WAAR IN DE REPORTAGE IS ER SPRAKE VAN DE UITDAGING SCHENDING VAN MENSENRECHTEN? Filmfragment 1 (5:38-07:48) Irene Timbreza werkt voor de mensenrechtenorganisatie CPA: De mensen zijn bang voor de militairen en voor de Operatie Bayanihan. Zo heet het plan van de overheid om alle tegenstanders van het regime uit de weg te ruimen. ( ) Mensen vrezen echt voor hun leven omdat de militairen altijd gewapend zijn. ( ) Irene strijdt al jaren voor de rechten van de boeren. En dat is niet zonder gevaar. Regelmatig worden leiders van de volksbewegingen ontvoerd of vermoord. Ik krijg regelmatig dreigberichten van militairen, vooral van kolonel Posadas. In de Filippijnen werden sinds het aantreden van de vorige president meer dan 1.000 mensen vermoord. Meer dan 200 activisten verdwenen spoorloos. foto: Cat Alert 8 20 8
8 De nieuwe president beloofde sociale hervormingen, maar daar is voorlopig weinig van te merken. Het moorden gaat gewoon door. Arme boeren in de bergdorpen blijven het grote slachtoffer van het overheidsbeleid. Filmfragment 2 (07:48-08:20) Ben Solang van CDPC: Het effect van militarisering zijn meestal mensenrechtenschendingen. Wat meestal niet vermeld wordt, is het effect op voedselzekerheid. De boeren in de bergdorpen zijn één met hun rijstvelden, met hun tuin en het bos. Als je hun bewegingsvrijheid zelfs maar één dag aan banden legt, dan heeft dat effect op hun oogst. Filmfragment 3 (35:35-37:23) Soms kunnen de boeren dagenlang niet naar hun veld. Niet alleen het klimaat speelt hen parten. Militairen maken er jacht op rebellen. Rijstvelden liggen vaak hoog in de bergen. Om er te geraken hebben de boeren een brug aangelegd over de rivier. Marcos Sandagan, boer uit Bangilo: De mensen gaan niet ver weg omdat ze bang zijn van de militairen. De soldaten denken zelfs dat deze brug een project is van het rebellenleger. Daardoor heeft de bouw van de brug veel vertraging opgelopen. De brug werd gebouwd met hulp van CDPC. De militairen verdenken de ngo s ervan dat ze lid zijn van het rebellenleger, en dus zijn ook de boeren zelf verdacht. Mike, gemeenteraadslid in Bulo, bevestigt dat de overheid een groot wantrouwen koestert tegenover hulporganisaties, zeker als daar buitenlanders bij zijn: Dat zeggen ze recht in je gezicht: dat je lid bent van het rebellenleger. Ik heb het zelf meegemaakt dat een politieman tegen mij zei: Waarom werk je samen met die ngo s? Je weet toch dat dat de ondergrondse beweging is van het rebellenleger? Eerst komen ze helpen en dan brengen ze mitrailleurs. Ik snap niet waarom ze dat zeggen. Filmfragment 4 (46:37-47:15) Er moet geoogst worden maar er hangen nog steeds militairen rond. De boeren zijn bang. Caesar Ginanghan en Modest Hangoy, boeren uit Gumhang: Vroeger liepen hier ook veel soldaten rond, maar na de hinderlaag van de rebellen is hun aantal toegenomen. Volgens hen zijn wij hier allemaal lid van het rebellenleger. We vragen dan of ze ons al met wapens hebben zien rondlopen. Dan zouden we hun vijanden zijn. Maar wij zijn gewone burgers die samenwerken met een ngo. INFOFICHE MENSENRECHTEN Welke mensenrechten worden niet gerespecteerd in de Filippijnen? De Filippijnse regering voert onder leiding van de rijke elite een ontwikkelingsplan uit dat regelrecht ingaat tegen een ontwikkeling van onderuit in het belang van de miljoenen armen. Door de doorgedreven privatisering van overheidsvoorzieningen, universiteiten en ziekenhuizen hebben armen hoe langer hoe minder toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en basisvoorzieningen als elektriciteit en water. Mensen uit sloppenwijken worden onder bedreiging verplaatst naar verafgelegen nieuwe woonplaatsen waar geen werk is. Verder wordt alles in het werk gesteld om buitenlandse mijn-, houtkap- en landbouwbedrijven ongehinderd toegang te verlenen tot het grondgebied, onder bescherming van speciaal hiervoor opgericht militaire eenheden. Bergen worden afgegraven, bronnen komen droog te staan door houtkap op grote schaal, gebieden worden ingepalmd voor grootschalige landbouw of worden voorbestemd voor het bouwen van zeer grote dammen. Mensen worden uit hun dorp verdreven. Iedereen die zich hiertegen verzet, is verdacht en riskeert op een zwarte lijst te komen. Het is dan ook niet te verwonderen dat dit ontwikkelingsplan zich in de cijfers over de mensenrechtenschendingen weerspiegelt. Volgens het jaarrapport 2012 van de Filippijnse mensenrechtenorganisatie Karapatan werden 77 boeren buitenrechtelijk gedood in de periode juli 2010 december 2012. Na operaties door legereenheden of paramilitaire groeperingen, al dan niet bijgestaan of gedoogd door de politie, werden in dezelfde periode 11 boeren als vermist opgegeven. Inheemsen worden eveneens geviseerd en komen op de tweede plaats met 25 buitenrechtelijk gedode personen en 1 vermiste. Voor dezelfde periode werden de volgende onthutsende cijfers opgetekend: 30.260 slachtoffers van ontruiming van dorpen en sloppenwijken. Het gaat hierbij om inheemse gemeenschappen, vooral in het zuiden van de Filippijnen. Ze moesten hun woongebied ontvluchten en elders een schuilplaats zoeken wegens bombardementen of wegens invasie van zogenaamde vredes- en ontwikkelingsteams van het leger of van door het leger goedgekeurde paramilitaire eenheden. 21 8