Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid.

Transcriptie

1 Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Een Levens Cyclus Duurzaamheids Analyse Auteur: Baukje Bruinsma November 2009 Samenvatting. Door het verbranden van fossiele brandstoffen, ontbossing en bepaalde industriële en agrarische activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer de laatste decennia sterk gestegen. Hierdoor is in de vorige eeuw de gemiddelde temperatuur met 0,74 ºC gestegen en is de zeespiegel met 12 tot 22 cm gestegen. Geschat wordt dat de gemiddelde temperatuur op de aarde deze eeuw verder zal gaan stijgen met grote gevolgen voor de mens en het milieu. Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen is een van de redenen dat de interesse voor biobrandstoffen de laatste decennia sterk is toegenomen. Een andere reden voor de toegenomen interesse in biobrandstoffen is het vergroten van de energiezekerheid en het verminderen van de afhankelijkheid aan fossiele brandstoffen. Wereldwijd zijn er afspraken gemaakt om de klimaatverandering tegen te gaan. Door het beleid dat in verschillende landen gevoerd wordt met betrekking tot de (verplichte) bijmenging van biobrandstoffen met benzine en diesel wordt verwacht dat de productie van biobrandstoffen in de toekomst toe zal gaan nemen. In Peru wordt verwacht dat met name de biodieselproductie op basis van oliepalm (Elaeis guineensis) en jatropha (Jatropha curcas) in het Amazonegebied toe zal gaan nemen. De teelt van oliepalm en jatropha zou aan de ene kant kunnen leiden tot rurale ontwikkeling en armoedebestrijding. Aan de andere kant is de vraag of deze biodieselproductie wenselijk is gezien vanuit economische, ecologische en sociaal-culturele aspecten. Deze aspecten worden hier als de drie aspecten van duurzaamheid beschouwd. In deze studie zijn de gevolgen van de biodieselproductie uit oliepalm en jatropha, in het Amazone gebied van Peru, voor verschillende aspecten onderzocht. Deze betreffen de economische aspecten als inkomen, werkgelegenheid en lokale energiezekerheid, de ecologische aspecten als energiebalans, uitstoot broeikasgassen en biodiversiteit, en de sociaal-culturele aspecten als voedselzekerheid, grondeigendom, machtsrelaties en gender. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een literatuurstudie en een praktijkonderzoek. Hierbij is een Levens Cyclus Analyse (LCA) uitgevoerd waarbij gekeken is naar de eerste drie stappen in de keten namelijk de teelt van palmolie c.q. jatropha, de olie-extractie en de biodieselproductie. Er is onderzocht op welke wijze de productie van biodiesel uit palmolie en jatropaha momenteel plaats vindt. Het huidige areaal aan oliepalm is circa hectare waarvan 60% plaats vindt door middel van kleinschalige bedrijven en 40% door middel van een klein aantal grote bedrijven. De kleinschalige oliepalmproducenten zijn goed georganiseerd op lokaal, regionaal en nationaal niveau. Er bevinden zich vijf olie-extractie bedrijven in het Amazonegebied van Peru, waarvan er vier worden gerund door de organisaties van kleine oliepalmproducenten. De biodieselproductie uit palmolie vindt nog maar op zeer kleine schaal plaats in Peru. Om in 2009 aan de mengverplichtingen van 2% biodiesel met

2 fossiele diesel (B2) te voldoen wordt biodiesel geïmporteerd of geproduceerd uit de goedkopere gesubsidieerde sojaolie uit de Verenigde Staten. De teelt van jatropha bevindt zich nog in de onderzoeksfase waardoor de productie van biodiesel uit jatropha nog niet plaats vindt in Peru. De nationaal geproduceerde olie kan moeilijk concurreren met de goedkope gesubsidieerde geïmporteerde sojaolie uit de Verenigde Staten. De kansen voor nationale biodieselproductie zijn dan ook afhankelijk van bescherming daarvan tegen zulke sojaolie. Door middel van importheffingen zou de overheid de nationale olieproductie kunnen beschermen en stimuleren. Met name de nationale organisaties van oliepalm producenten kunnen een belangrijke rol spelen in de onderhandelingen hierover naar de overheid en andere organisaties. Ten tweede is gekeken op welke wijze de biodieselproductie uit palmolie en jatropha zich zal gaan uitbreiden in de toekomst. Op basis van de interviews wordt de uitbreiding van het oliepalmareaal op de korte termijn (tot vijf jaar) geschat op hectare oliepalm waarvan 58% op kleine schaal zal plaats vinden. Uitbreiding hier zal gaan plaats vinden bij zowel bestaande als bij nieuwe bedrijven. Grond die hiervoor gebruikt wordt is hoofdzakelijk 3 jarig (laag) tot 15 jarig (hoog) secundair bos. De uitbreiding van de biodieselproductie uit jatropha is moeilijk te voorspellen omdat de teelt zich nog in de onderzoeksfase bevindt. In de derde plaats is de levenscyclus van de biodiesel productie uit palmolie en jatropha onderzocht. Voor zowel palmolie als jatropha zijn ieder twee varianten uitgewerkt waarvan één theoretische variant met gebruik van de aanbevolen hoeveelheid kunstmest en theoretische hoge opbrengsten en een praktijkvariant op basis van de interviews met de producenten waarbij deels gebruik wordt gemaakt van (kunst)meststoffen en deel organische meststoffen. De laatste variant heeft lagere opbrengsten per hectare per jaar. Tot slot is gekeken wat de impact van de biodieselproductie is op de verschillende duurzaamheidthema s. Hierbij is uitgegaan van twee scenario s namelijk scenario 1) omschakeling van een 15-jarig secundair bos naar oliepalm of jatropha en scenario 2) omschakeling van een 3-jarig secundair bos naar oliepalm of jatropha. Per thema is gekeken of de bijdrage aan de genoemde dimensies van duurzaamheid positief of negatief is variërend van zeer positief (+++), positief (++), matig positief (+), neutraal (0), matig negatief (-), negatief (--) tot zeer negatief (---). Inkomsten en werkgelegenheid. De rentabiliteit van oliepalm (rekening houdend met arbeidskosten) is zowel in variant 1 als variant 2, positief met een winst van respectievelijk Sol ($ 624) en Sol ($ 575) per hectare per jaar. Daarbij is uitgegaan van een oliepalmprijs van augustus 2009 namelijk Sol 278,4 ($ 96,00) voor 1 ton trossen verse vruchten. Voor het verkrijgen van een minimum inkomen, uit de teelt van oliepalm, is een areaal van 2,5 tot 3 hectare oliepalm nodig. De teelt van oliepalm heeft naast een positief effect op het inkomen van de producenten ook een positief effect op de werkgelegenheid in de regio. De Netto Contante Waarde is in het geval van beide varianten positief. Bijdrage aan het inkomen en werkgelegenheid is dan ook zeer positief (+++) voor zowel variant 1 als variant 2 uitgaande van de huidige prijs of hoger. De teelt van jatropha is bij een prijs van Sol 540 ($ 200) voor 1 ton droge zaden minder rendabel dan de teelt van oliepalm maar levert nog wel een positieve bijdrage aan het inkomen van kleine producenten. De winst (rekening houdend met arbeidskosten), is bij variant 1 ongeveer Sol 675 ($ 233) per hectare per jaar en bij variant 2 ongeveer Sol 242 ($ 83) per hectare per jaar. Voor het verkrijgen van een minimum inkomen is bij variant 1 ongeveer 7 hectare nodig en bij variant 2 ongeveer 19 hectare. Wanneer arbeidskosten niet worden meegenomen in de berekening dan is dit 1,5 tot 6 hectare. De Netto Contante Waarde (NCW) van jatropha is positief maar is lager dan die van oliepalm. Bijdrage aan het inkomen en werkgelegenheid is in geval van variant 1 positief (++) en in geval van variant 2 matig positief (+), uitgaande van de huidige prijs of hoger.

3 Lokale energiezekerheid. Met een huidig areaal van hectare, waarvan slechts de helft in productie is, is het niet mogelijk om biodiesel te produceren zonder de voedselzekerheid aan te tasten. De biodiesel productie is thans zeer klein. De bijdrage aan de (lokale) energiezekerheid is dan ook bijna neutraal (0) voor beide varianten. Bij een verwachte toekomstige korte termijn uitbreiding van hectare oliepalm zou kunnen worden voldaan aan de nationale vraag naar B2 in 2009 en de lokale vraag naar B2 in 2009 en B5 in Met een totaal potentieel areaal van hectare voor oliepalm in de departementen Ucayali, San Martin en Loreto zou in de toekomst de gehele lokale vraag naar diesel kunnen worden vervangen door biodiesel en een deel van de nationale vraag. Omdat bij variant 1 de opbrengst per hectare hoger is (114 liter per hectare) dan bij variant 2 (85 liter per hectare) is de bijdrage aan lokale energiezekerheid, in de toekomst, in het eerste geval zeer positief (+++) en in het tweede geval positief (++). Het areaal aan jatropha is momenteel te klein om noemenswaardig bij te dragen aan het voorzien in de vraag naar biodiesel. Bijdrage aan (lokale) energiezekerheid in huidige situatie is dan ook neutraal (0). Wat betreft de verwachting voor toekomst zijn er zowel in het departement Ucayali als San Martin mogelijkheden voor verdere uitbreiding jatropha. Deze uitbreiding zal pas plaats gaan vinden na validatie van het technische pakket. Bijdrage van jatropha voor de lokale energiezekerheid is voor variant 1 matig positief (+) en voor variant 2, door de veel lagere opbrengsten per hectare neutraal (0). Energiebalans. De energiebalans voor de productie van biodiesel uit palmolie is voor zowel variant 1 als 2 circa 1,2. Bij de teelt van jatropha is de energiebalans hoger en varieert van 4,3 bij variant 1 en 5,1 bij variant 2. Belangrijk is dat de energiebalans groter is dan één, met andere woorden dat de productie van biobrandstoffen niet meer fossiele energie kost dan de hoeveelheid energie die de biobrandstof oplevert. Voor zowel de productie van biodiesel uit palmolie als jatropha is de energiebalans hoger dan 1 zodat beide een positieve bijdrage leveren aan duurzaamheid. De productie van biodiesel uit jatropha is energetisch gezien veel gunstiger waardoor de bijdrage aan duurzaamheid voor beide varianten zeer positief (+++) is. In het geval van oliepalm is de bijdrage matig positief (+) voor beide varianten. Uitstoot van broeikasgassen. Bij omschakeling van een 15-jarig secundair bos, is de bepalende factor bij de uitstoot van broeikasgassen de verandering van landgebruik en de daardoor afnemende C-voorraad. Vergeleken bij een CO 2 -uitstoot van 1 kg diesel (3,2 kg CO 2 / kg) is de CO 2 -uitstoot van 1 kg biodiesel uit palmolie, met 2,61 voor variant 1 en 3,25 kg CO 2 / kg biodiesel voor variant 2, iets gunstiger of bijna gelijk aan die van diesel. De CO 2 -uitstoot van de productie van 1 kg biodiesel uit jatropha is, met 10,38 34,21 kg CO 2 / kg biodiesel, veel ongunstiger dan de CO 2 -uitstoot van 1 kg diesel. De uitstoot van Stikstofoxide (N 2 O) naar de lucht vindt plaats bij gebruik van stikstofmeststoffen. Bij de teelt van oliepalm vindt er bij variant 1 een extra uitstoot plaats van broeikasgassen van 0,1 0,5 kg CO 2 equivalenten per kg biodiesel. Bij variant 2 is dit 0,1 0,3 kg CO 2 equivalent per kg biodiesel. Bij de teelt van jatropha is de extra uitstoot van broeikasgassen door N 2 O is hier 0,1 0,3 kg CO 2 equivalent per kg biodiesel. Op basis van de gegevens over de CO 2 en N 2 O-uitstoot wordt de broeikasbalans van de teelt van oliepalm als matig negatief (+) tot neutraal (0) beoordeeld en de teelt van jatropha van negatief (- - ) tot zeer negatief (- - -) in het geval van omschakeling van 15-jarig secundair bos naar oliepalm of jatropha (scenario 1). Bij omschakeling van 3-jarig secundair bos naar oliepalm (scenario 2) is er voor de varianten 1 en 2 een netto CO 2 -binding te zien van respectievelijk 0,96 1,54 kg CO 2 / kg biodiesel. In het geval van jatropha is de C-voorraad van het secundair bos iets groter dan de C-voorraad van jatropha waardoor er in totaal een CO 2 -uitstoot te zien is van 0,83 0,89 kg CO 2 / kg biodiesel. Zowel biodiesel uit

4 oliepalm als jatropha zijn wat betreft de CO 2 -uitstoot gunstiger dan die van diesel (3,2 kg CO 2 / kg diesel). Ook als men rekening houdt met de emissie van N 2 O is het aannemelijk dat in dit geval de broeikasgasbalans voor zowel oliepalm als jatropha positief kan uitvallen waarbij bij oliepalm de balans zeer positief (+++) is en bij jatropha positief (+). Biodiversiteit. Aangenomen mag worden dat de biodiversiteit van een secundair bos met name 15-jarig secundair bos groter is dan van een monocultuur oliepalm of monocultuur jatropha. Om deze redenen kan worden aangenomen dat bij omschakeling van 15-jarig secundair bos naar zowel monocultuur palmolie (variant 1 en 2) als jatropha (variant 1) de impact op biodiversiteit zeer negatief (- - -) is. Bij omschakeling van 15-jarig secundair bos naar jatropha in associatie met voedselgewassen is deze impact negatief (- -). Bij de omschakeling van een 3-jarig secundair bos naar oliepalm (variant 1 en 2) en jatropha in monocultuur (variant 1) is de impact op biodiversiteit negatief en bij de teelt van jatropha in associatie met voedselgewassen (variant 2) is de impact matig negatief (-) Voedselzekerheid. Bij gelijkblijvend areaal oliepalm zou de productie van biodiesel uit palmolie een negatief effect kunnen hebben op de beschikbaarheid van plantaardige oliën en vetten voor menselijke consumptie. De biodiesel productie is thans zeer klein waardoor de impact op voedselzekerheid momenteel bijna neutraal (0) is. Productie van biodiesel uit palmolie is dan ook alleen mogelijk bij uitbreiding van het al bestaande areaal oliepalm. Het potentiële areaal is hiervoor aanwezig en bestaat uit braakliggend secundair bos dat door het traditionele zwerflandbouwsysteem niet meer in gebruik is. Vaak betreft het arme en zure gronden waar over het algemeen geen voedselgewassen verbouwd worden. Voorzichtig zou gesteld kunnen worden dat de impact voor de voedselzekerheid door concurrentie van land met voedselgewassen matig negatief (-) is. Wel zou hier verder onderzoek naar gedaan moeten worden. Momenteel vindt er nog geen biodieselproductie uit jatropha plaats waardoor in de huidige situatie de impact op voedselzekerheid neutraal (0) is. Bij eventuele uitbreiding van monocultuur jatropha (variant 1) treedt concurrentie op van land met voedselgewassen. Aangenomen wordt dat deze impact evenals bij oliepalm matig negatief is (-). In het geval van uitbreiding van de teelt van jatropha in associatie met voedselgewassen (variant 2) is de impact op voedselzekerheid matig positief (+) doordat met de uitbreiding van jatropha ook het areaal voedselgewassen uitbreidt. Toegang tot land. De hoge investeringskosten voor de oliepalmteelt dwingen producenten hun gronden te legaliseren. Organisaties van kleine oliepalmorganisaties en CONVEAGRO ondersteunen hierbij. Voor jatropha zijn de investeringskosten minder maar omdat het een permanent gewas betreft is het ook hierdoor noodzakelijk om de grond te legaliseren. Kleinschalige teelt van oliepalm en jatropha kan dus een positieve bijdrage leveren aan het formaliseren van landeigendomtitels (++). Wat betreft de positie van landlozen is er te weinig informatie om goede conclusies te trekken. Hier zou verder onderzoek naar gedaan moeten worden. Macht en genderrelaties. Deelname aan de organisaties van oliepalmboeren geeft kleinschalige producenten de mogelijkheid mee te denken en te beslissen over lokaal, regionaal en nationaal beleid. Oliepalmteelt heeft een positieve bijdrage aan goede machtsrelaties (+ +). Wat betreft de positie van de vrouw is de bijdrage positief wanneer vrouwen actief worden gestimuleerd deel te nemen in de teelt en organisatie. De positie van de vrouwen kan ook slechter worden wanneer zij geen inzicht krijgen in de inkomsten en er sprake is van slecht financieel management. Bijdrage aan goede genderrelaties kan dus matig positief (+) of matig negatief (-) zijn. Momenteel zijn jatropha producenten nog niet georganiseerd

5 waardoor de bijdrage aan goede machtsrelaties neutraal (0) is. Wat betreft genderrelaties kan de bijdrage, evenals bij oliepalm, matig positief (+) of matig negatief (-) zijn. Samenvattend kan gesteld worden dat omschakeling van 3-jarig secundair bos naar kleinschalige productie van oliepalm of jatropha een positievere bijdrage aan duurzaamheid, zoals deze hier is gedefinieerd, levert dan de omschakeling van 15-jarig secundair bos naar oliepalm of jatropha. De reden hiervoor is dat bij omschakeling van 3-jarig secundair bos naar oliepalm en jatropha er een netto C-binding plaats vindt waardoor de broeikasgas balans positief is. Deze positieve broeikasgas balans is groter in het geval van omschakeling naar oliepalm. Bij omschakeling van 15 jarig secundair bos naar oliepalm is de CO 2 -uitstoot van 1 kg biodiesel ongeveer even groot als die van 1 kg diesel is er dus wat betreft de uitstoot van broeikasgassen geen winst is. Bij omschakeling van 15- jarig secundair bos naar jatropha is de broeikasgas balans zelfs negatief. Wanneer de teelt van oliepalm wordt vergeleken met de teelt van jatropha is te zien dat de teelt van oliepalm een veel grotere positieve impact heeft op de verschillende aspecten van duurzaamheid dan de teelt van jatropha, waarbij de positieve impact bij variant 1 groter is. Dit komt door de hogere opbrengsten per hectare. Bij eventuele verbetering van de organische bemesting en daardoor hogere opbrengsten per hectare zou de positieve impact bij variant 2 hoger worden. Wat betreft de teelt van jatropha is de gunstige impact op de dimensies van duurzaamheid kleiner dan oliepalm. Dit heeft met name te maken met het feit dat jatropha lagere opbrengsten per hectare heeft en daardoor de milieubelasting per kg biodiesel groter wordt. Wel heeft de teelt van jatropha variant 2 een positievere impact op biodiversiteit en voedselzekerheid.