Colofon: Deze leidraad is een uitgave van de gemeente Tilburg, november 2009. Met dank aan: Deelnemers van CAST Workshop, Het Burgerpanel, Winkeliersverening Korvel en Besterd, Deelnemers en jury van de prijsvraag, Projectgroep gemeente Tilburg Layout en drukwerk: Tekst: Projectgroep gemeente Tilburg Foto s & vormgeving: Michel van Munster Druk: Gianotten drukkerij Tilburg Oplage: 500 stuks meer info op: www.tilburg.nl/linten Leidraad voor de Linten in de Oude Stad van Tilburg
Linten in de Oude Stad van Tilburg Inleiding De inmiddels 200 jarige stad Tilburg is ontstaan uit een verzameling buurtschappen - herdgangen genoemd - die via linten zijn samengeklonterd tot een stad van meer dan 200.000 inwoners. Die geschiedenis zal voor de Tilburgers geen geheim meer zijn, ze identificeren zich er mee, de linten zijn als het ware onlosmakelijk deel van ons collectieve geheugen. We zijn er gewoon trots op. En waar je trots op bent moet je koesteren. Met lede ogen zagen we aan dat het de laatste jaren niet zo goed ging met onze linten in de Oude Stad. Bouwinitiatieven langs de oude linten riepen nogal wat weerstand op, oude bebouwing verdween volgens menigeen te rap, de openbare ruimte verslonsde her en der en de ondernemers vroegen om lintenmanagement om het ondernemersklimaat vitaal te houden. Kortom, aanleidingen genoeg om er als wethouder eens goed voor te gaan zitten. We hebben de laatste twee jaar enkele publieke debatten gevoerd en met vele belanghebbenden om tafel gezeten. Groot enthousiasme kwam er los om nieuw beleid te gaan maken voor de linten, niet sectoraal maar integraal. Dat heeft geleid tot diepgaande onderzoeken op het gebied van economie, monumenten, stedenbouw, verkeer en volkshuisvesting. En uiteraard heeft het ook geleid tot nieuwe inzichten die we in deze folder met een ieder willen delen. Ik hoop dat deze folder daadwerkelijk aanzet tot een nieuwe omgang met de linten, dusdanig dat we na een fase van experimenteren met gerust hart een integrale structuurvisie voor de linten in de oude stad kunnen maken. Veel succes! Jan Hamming Wethouder Ruimtelijke Ordening
Inhoudsopgave Besterdring Hoofdstuk 1: De linten van Tilburg, een historisch gegeven. Pagina 6 Hoofdstuk 2: Wat willen we met de linten? Pagina 8 Korvelseweg Hoofdstuk 3: Wonen aan de linten. Pagina 10 Hoofdstuk 4: De linten vroeger en in de toekomst. Pagina 14 Hoofdstuk 5: Bedrijvigheid aan de linten. Pagina 16 Hoofdstuk 6: De stedenbouwkundige invalshoek. Pagina 18 Hasseltstraat Hoofdstuk 7: Openbare ruimte en verkeer. Pagina 22
Legenda Herdgangen Linten Ringbanen Spoorlijn Van Dillenburgstr. Julianapark Hoofdstuk 1: De linten van Tilburg, een historisch gegeven. Hasseltstraat Goirkestraat Hoefstraat In deze folder spreken we over de linten van Tilburg. Maar wat zijn nu precies linten en herdgangen? De recent verschenen Encyclopedie van Tilburg (2008, Uitgeverij Nieuwland) geeft een mooie samenvatting in heldere taal: Kwaadeindstraat Gasthuisstraat Veldhovenring Besterdring Wilhelminapark Rosmolenplein Koestraat Op de plattegrond van Tilburg zijn verschillende driehoekige pleinen te zien zoals de Heuvel, het Korvelplein (vroeger Korvel), het Wilhelminapark (De Veldhoven), het Hasseltplein (De Hasselt), Transvaalplein (Oerle),en De Schans (De Heikant). Deze driehoekige pleinen zijn voormalige herdgangen, ofwel de centra van oude nederzettingen, die onderling verbonden waren door zogeheten linten, zoals de huidige Korvelseweg, Hasselstraat en Oerlesestraat. De herdgangen waren agrarische nederzettingen die al in de middeleeuwen ontstonden. Een herd (herder) bracht zijn schapen s morgens naar de hei om die te laten grazen. s Avonds voerde hij ze terug naar het plein tussen de huizen, de herdgang. Deze oude structuur typeerde tot ver in de negentiende eeuw de Tilburgse plattegrond en was vrij uniek voor Nederland. De huidige plattegrond ontstond derhalve uit die herdgangen, waarvan de om- en tussenliggende ruimte in de loop der tijd steeds dichter werd bebouwd. Hart van Brabantlaan Bredaseweg Noordhoekring Noordstr Zomerstraat at Stationsstaat Nieuwlandstr. Schouwburgring Willem II straat Heuvelstraat Spoorlaan Paleisring Heuvelring Heuvel Tivolistraat St. Josephstraat Vanuit die herdgangen werd langs de linten gebouwd. De gebieden tussen en achter die linten bleven tot ver in de 19 e eeuw onbebouwd waardoor er nog lang akkers vlak bij het centrum van de stad waren. Aan de linten trof men boerderijen aan en arbeiderswoningen, fabrikantenhuizen, weverswoningen, fabrieken en alle soorten van bedrijven. De oude middeleeuwse structuur van de linten is nog steeds aanwezig, als een eerste stedenbouwkundige laag. Later zijn er andere lagen aan toegevoegd of zelfs overheen gelegd. Veranderingen in de stad Tilburg in de 19 e en 20 e eeuw hebben ook hun sporen nagelaten in de nieuwe linten en kernen: een nieuw laag die weer zijn oorsprong vindt in ontwikkeling, dynamiek en infrastructuur. Voorbeelden hiervan zijn: paden werden straten, de Bredaseweg en de Besterdring werden aangelegd en de spoorweg kwam met daarbij horende wegen. Deze nieuwe lagen zijn in ieder geval wezenlijk voor de ontwikkeling van de structuur, het beeld en de bebouwing van de stad. Korvelseweg B. Zwijssenstraat Piusstraat Piushaven Nu, in de 21 e eeuw, wordt gewerkt aan weer nieuwe lagen. In 1975 verscheen het Structuurplan Oude Stad (SOS) van de gemeente Tilburg. Op basis van dit structuurplan zijn heel wat bouwplannen tot stand gekomen en is er een systematiek ontwikkeld op basis waarvan bouwplannen door de gemeente getoetst werden. Deze systematiek is inmiddels aan herziening toe, deze Leidraad geeft daar een aanzet toe. Laarstraat Korvelplein Transvaalplein Voltstraat Broekhovenseweg 6
Legenda Hoogbouw linten Bedrijvige linten Rustige linten Julianapark Hoofdstuk 2: Wat willen we met de linten? Ringbanen Spoorlijn Van Dillenburgstraat Hasseltstraat Goirkestraat Hoefstraat Het is voor velen niet duidelijk wat precies onder een lint verstaan wordt. Inwoners van Tilburg zien bijvoorbeeld de Oerlesestraat niet als een lint en de Bredaseweg wel, terwijl historici het juist andersom zien. Verkeerskundigen spreken niet over linten maar over gebiedsontsluitingswegen en verkeersluwe gebieden, stedenbouwkundigen zien vooral lintbebouwing en economen zien detailhandelsconcentraties als een lint. Daarnaast verandert er ook veel in de loop der tijd. Wie weet bijvoorbeeld nog dat het Smidspad een belangrijke winkelstraat was en de Heuvelstraat een doorgaande weg? Kwaadeindstraat Gasthuisstraat Veldhovenring Besterdring Koestraat Wilhelminapark Rosmolenplein Vele analyses, discussies en onderzoeken hebben ertoe geleid dat de noodzaak voor een nieuwe definitie van linten, niet alleen ruimtelijk maar ook functioneel, nodig was. Aangezien dynamiek een belangrijk kenmerk van de linten bleek te zijn en ook hier ieder het zijne over dacht hebben we uiteindelijk de knoop doorgehakt en dit begrip vertaald als een combinatie van veel (doorgaand) verkeer en veel bedrijven en winkels (minstens 20% van de bebouwing). Voldoet een lint aan deze voorwaarden dan is het een bedrijvig lint. Dit kunnen zowel oude als nieuwe linten zijn. Oude linten die niet zo bedrijvig zijn, worden rustige linten genoemd, eigenlijk woonstraten met een rijk historisch verleden. De volgende ambities streven we na: Hart van Brabantlaan Bredaseweg Korvelseweg Noordhoekring Zomerstraat Schouwburgring Spoorlaan B. Zwijssenstraat Paleisring Piusstraat Heuvelring Tivolistraat Piushaven St. Josephstraat Kruisvaardersstraat Fatimastraat a. Behoud en stimulering van de dynamiek van de bedrijvige linten. Onder dynamiek wordt in dit verband verstaan de combinatie van doorgaand verkeer en aanwezigheid van aanzienlijke hoeveelheid winkels en bedrijven (minimaal 20%). In dit kader gaan we experimenteren met een vorm van lintenmanagement op de Korvelseweg en Besterdring. b. Bescherming van de historische structuur en het erfgoed, alsmede aandacht voor de historische uitstraling van de linten. Naast behoud van de meest waardevolle beeldbepalende ensembles zou de historie in de linten als randvoorwaarde, inspiratiebron of referentie voor nieuwe ontwikkelingen benut kunnen worden. Een definitieve gemeentelijke monumenten-lijst kan pas opgesteld worden in de volgende fase (structuurvisie). c. Vergroting van de herkenbaarheid van de linten, hun identiteit (openbare ruimte en verkeer). d. Behoud en bevordering van de diversiteit van het wonen aan de linten met respect voor de historische perceelsgewijze bouwwijze en door beperking van de mogelijkheden tot appartementenbouw. e. Introductie van een nieuwe manier van bouwen die meer bijdraagt aan het karakter en de sfeer van de linten en die een aantal problemen waar de linten nu mee kampen oplossen. Laarstraat Korvelplein Transvaalplein Voltstraat Broekhovenseweg Het voorgaande brengt ons tot een nieuwe definitie voor lint: Een lint is een straat die onderdeel uitmaakt van de historische lintstructuur of het is een bedrijvig lint. In de nieuwe lintstructuur wordt onderscheid gemaakt in bedrijvige linten en rustige linten. Een bedrijvig lint is een lint dat bestaat uit minimaal 20% winkels/bedrijven en met relatief veel doorgaand c.q. bedrijvig verkeer. Samen met de ringbanen vormen de bedrijvige linten het huidige ontsluitingssysteem voor auto s. Een rustig lint is daarentegen een historisch lint dat altijd al rustig was of in de loop der tijd zijn bedrijvigheid is kwijtgeraakt. 8
Hoofdstuk 3: Wonen aan de linten. Wonen aan een bedrijvig lint: (nabij binnenstad) - Gestapeld & grondgebonden - Jongeren & starters - Diverse bebouwing Gebiedsomschrijving De Oude Stad van Tilburg kent een uitgebreid netwerk van historische verbindingen die organisch zijn gegroeid en de basis vormen van waaruit dit stadsdeel zich verder heeft ontwikkeld. Deze straten, die bekend staan als de linten, vormen een web dat vanuit de binnenstad uitwaaiert naar de randen van de (oude) stad. Al hoewel deze straten vanuit hun historie een aantal duidelijke gelijkenissen kennen, zoals de diversiteit van bebouwing, moet bovenal gesteld worden dat ieder lint en soms zelfs delen van het lint, verschillend is. In hoofdlijn kan desalniettemin een tweetal type linten onderscheiden worden: de bedrijvige linten en de rustige linten. Waar bedrijvige linten zich kenmerken door een sterke mening van functies (wonen, werken), een hoog voorzieningenniveau en een dynamisch karakter, zijn de rustige linten veel meer verworden tot normale woonstraten zoals we die ook in latere uitbreidingen in de oude stad kennen. Zo is de Korvelseweg een duidelijk voorbeeld van een bedrijvig lint en kan de Groenstraat getypeerd worden als rustig lint. Dit onderscheid in karakter is in belangrijke mate ook bepalend voor het verschil in woonkwaliteit. De specifieke woonwaarde van de bedrijvige linten bevindt zich vooral in de aanwezigheid van voorzieningen, de dynamiek en de levendigheid. In de rustige linten is dat daarentegen met name de relatieve rust en ruimte. Als algehele woonkwaliteit van de linten kunnen het historische karakter en de diversiteit in bebouwing en bewoning genoemd worden. Wonen in een lint betekent een uniek product in een unieke straat, iets dat op de hedendaagse woningvoorraad niet vanzelfsprekend is. Tegenover deze duidelijke voordelen staan ook een aantal negatieve woonaspecten van de linten zoals het stenige karakter, de parkeer- en verkeersoverlast (lucht en geluid) en de grotere mate van overlast/sociale onveiligheid. Al hoewel dit verschilt per lint en in sterkere mate speelt in de bedrijvige linten, moet gesteld worden dat de linten over het algemeen niet gezien kunnen worden als de meest optimale woongebieden. Woonmilieutypering Tilburg kent ten opzichte van de vraag op de woningmarkt een grote behoefte aan centrum-stedelijke woonmilieus en een overschot aan stedelijk buiten-centrum woonmilieus. Naast grootschalige toevoegingen als de Piushaven en de Spoorzone is het wenselijk dat de tegen de binnenstad gelegen bedrijvige linten zich transformeren naar een centrum stedelijk woonmilieu. De rustige linten voegen zich verder naar hun directe omgeving. De strategie voor deze straten is dan ook versterking van het huidige woonmilieu. Dit geldt ook voor die bedrijvige linten die zich op grotere afstand van de binnenstad bevinden. 10
Ontwikkelingscondities De bedrijvige linten die aansluiten op de Tilburgse binnenstad hebben met hun ligging, voorzieningenniveau en levendige karakter de potentie om zich te ontwikkelen tot volwaardige centrum stedelijke woonmilieus. Een dergelijke ontwikkeling hangt vooral samen met een verdere menging van functies en verdichting. Bij dit laatste past ook stapeling. Om een toegevoegde waarde te kunnen vormen op de bestaande woonomgeving van de binnenstad en het grootschalig centrum stedelijk wonen in de Spoorzone en Piushaven, moet vooral gedacht worden aan kleinschalige woningbouw dat naadloos aansluit op de typische lintbebouwing. De levendigheid en het hoge voorzieningenniveau maakt deze bedrijvige linten vooral een interessant woongebied voor jonge huishoudens. Zij hebben ook een hogere acceptatie van de negatieve woonaspecten. Woningbouw kan op deze doelgroep gericht zijn, maar aandacht voor voldoende kwaliteit ten aanzien van de woning is essentieel voor de toekomstwaarde van de linten. In hoofdzaak moet gedacht worden aan woningen in de standaard en comfort klasse. De prijzen verhouden zich tot de kwaliteit en bevinden zich dan ook in het goedkope tot middeldure segment. Een deel van de woningen kan, gericht op de laagste inkomensgroepen, behoren tot de aller-goedkoopste klasse. Het betreft hier woningen met een substandaard woonkwaliteit. Waar mogelijk moet de kans gegrepen worden om producten te realiseren voor meer welgestelde doelgroepen als yuppen en emptynesters. Dit vraagt wel om een nadrukkelijk hoger kwaliteitsniveau van woning en woonomgeving en bijzondere aandacht voor specifieke woonwensen en goede (privé) buitenruimte. Het kan hier gaan om appartementen maar vooral ook grondgebonden woningtypen in de vorm van herenhuizen. In aansluiting op de behoefte van de benoemde doelgroepen, behoort een groot deel van de woningen tot het huursegment. De voor de verder van het centrum gelegen bedrijvige linten en met name de rustige linten beoogde strategie van versterking van het bestaande woonmilieu, vertaalt zich in het realiseren van grondgebonden woningen. Alleen in bedrijvige linten is bij wijze van uitzondering nog ruimte van enige appartementenbouw. De grondgebonden koopwoningen kennen een basis kwaliteit en zijn daarmee betaalbaar voor tweepersoons huishoudens die starten of doorstromen uit de huursector (bijvoorbeeld uit de bedrijvige linten). Ook (jonge) gezinnen zijn een potentiële doelgroep. Wonen aan een rustig lint: (en overige bedrijvige linten) Voor alle linten geldt boven alles dat het historische karakter en de diversiteit van bebouwing moet worden behouden en indien mogelijk versterkt. Immers zijn dit de woonkwaliteiten die deze straten uniek en waardevol maken. Dit vraagt bijzondere aandacht voor bijvoorbeeld architectuur, ontwerp en woningtypologie, waarbij individualiteit van bebouwing en het adagium geen wanden maar panden als uitgangspunt geldt. Linten zijn ook prima plekken voor vormen van particulier opdrachtgeverschap, combinaties tussen wonen en werken en woonvormen voor bijzondere doelgroepen. - Grondgebonden - Gezinnen & jonge tweepersoons huishoudens - Diverse bebouwing 14
Hoofdstuk 4: De linten vroeger en in de toekomst. Linten in Tilburg anno 2009: de grachten van Tilburg St. Josephstraat Goirkestraat De Tilburgse kernen (herdgangen) en linten van de Middeleeuwen tot heden vormen de basis van de stad: de ruggengraat, het web met diverse bijzondere wegen, de bloedvaten van Tilburg. Deze linten kun je ook beschouwen als de grachten van Tilburg, zowel vanuit de kenmerkend historische groei en het daarbij horende beeld als vanuit de steeds aanwezige functionele dynamiek. Aan de linten gebeurde het: daar werd gewoond en gewerkt, daar werden nieuwe zaken opgestart, daar kwam al het verkeer door, daar werd gebouwd en ontmoette men elkaar bij werkplaats, kerk, school of winkel. Deze linten zijn afwijkend van andere straten door de combinatie van multifunctionaliteit (wonen en werken), een grote dynamiek (economisch en verkeerskundige) en de bijzondere verschijningsvorm (openbare ruimte, perceelsgewijze lintbebouwing). Korvelseweg Broekhovenseweg Uit reacties bij nieuwe bouwinitiatieven blijkt steeds weer dat Tilburgers het spijtig vinden dat het historische karakter van de linten verdwijnt. Men verlangt naar meer zorg voor het historisch erfgoed. Er is veel informatie over de geschiedenis van straten en waardevolle ensembles aan die linten bekend. Veel locaties bepalen in belangrijke mate de typische identiteit van de Tilburgse linten. Historische ensembles zijn daarin groepen van gebouwen die het straatbeeld sterk bepalen, maar dat doen ook de bestaande winkel- en bedrijfspanden aan de linten, en de historische gegroeide inrichting van een lint. Een beperkt aantal van die ensembles is of wordt formeel beschermd als monument. Om de historische kwaliteiten van de linten voor de toekomst te behouden zet de gemeente met deze leidraad en met een inventarisatie van waardevolle ensembles een eerste stap om daadwerkelijk tot juridische bescherming over te gaan. De inventarisatie alsmede waardering van deze ensembles zijn te raadplegen op de website van de gemeente Tilburg. De gemeente vindt het dus van groot belang dat bij nieuwe initiatieven de cultuurhistorie (objecten, ensembles, gevelbeeld, context) nadrukkelijk meedoet bij de ontwerpopgave. Omdat aspecten als sfeer, functie, schaal en beeld van oud en nieuw essentieel blijken te zijn bij de waardering van gerealiseerde nieuwbouw kan het erfgoed zowel inspiratiebron, referentie als een randvoorwaarde zijn voor het ontwerp. Daar waar de gemeente de regie voert of bouwplannen toetst zal daarom nadrukkelijk aandacht worden gevraagd voor het aanwezige erfgoed, op de locatie en in de omgeving. Besterdring Bredaseweg 14 Bron: Regionaal Archief Tilburg
Hoofdstuk 5: Bedrijvigheid aan de linten. De bestaande linten zijn in de loop der jaren gegroeid vanuit de dynamiek van een uitdijende en steeds bedrijviger wordende stad. De linten zijn van oudsher belangrijke verbindingstraten waaraan ondernemers winkels of andere bedrijven begonnen omdat er veel verkeer was. Ondanks de aanwezigheid van andere bedrijven bepalen winkels veelal het beeld dat mensen van de linten hebben. Maar juist de winkelfunctie is het meest kwetsbaar voor landelijke ontwikkelingen op het gebied van detailhandel. Door onder andere schaalvergroting in de detailhandel (onder andere door winkels in de periferie), de opkomst van internetwinkelen en de afname van de interesse in zelfstandig ondernemerschap zijn de linten niet altijd meer een voor de hand liggende plek om een winkel te beginnen, met name voor dagelijkse boodschappen. Hierdoor komen de linten als vestigingsplaats voor nieuwe en bestaande ondernemers onder druk te staan. Nog steeds veel bedrijvigheid Om grip te krijgen op deze ontwikkelingen is er door de gemeente Tilburg en de Kamer van Koophandel in samenwerking met de Ondernemersfederatie Tilburg een onderzoek gedaan door BRO naar het economisch functioneren van de linten onder winkeliers en ondernemers (BRO: Onderzoek naar het economisch perspectief van de linten, 14 oktober 2008). Belangrijke constatering uit dat onderzoek is dat de linten voor de Tilburgse economie nog steeds erg belangrijk zijn. Circa 10% van de werkgelegenheid en 21% van het aantal winkels (met 17% van de winkelvloeroppervlakte) bevinden zich aan de linten. Ook de goede bereikbaarheid, de sterke menging van functies en de aanwezigheid van zeer bekende winkels zijn sterke punten van de linten. Wel wordt geconstateerd dat met name de winkelfunctie (zeker in het dagelijkse segment) is afgenomen aan vrijwel alle linten, met uitzondering van de Korvelseweg, Besterdring en de Piusstraat (nabij de binnenstad). Bedrijvigheid aan de Linten Gezamenlijke aanpak biedt kansen Kansen liggen er voor de linten met name in het gezamenlijk uitwerken van een visie per lint door gemeente, ondernemers(verenigingen) en Kamer van Koophandel. Het invoeren van straatmanagement, gedragen door de deelnemende partijen, kan daar een waardevolle bijdrage aan leveren. Ook het structureel promoten van de linten, elk op haar specifieke sterke punten, hoort daarbij. Om oudere (en dus goedkopere) panden voor bedrijvigheid en winkels te behouden zouden panden strategisch aangekocht kunnen worden. De Centrum Ontwikkelingsmaatschappij Tilburg kan hierbij een belangrijke partner zijn. 16
K1 - Eén perceel - Kweekvijver voor bijzondere ondernemingen - Kleinschalig K2 - Beperkt aantal percelen - Zorg voor diversiteit en schaal - Schaalvergroting Hoofdstuk 6: De stedenbouwkundige invalshoek De linten hebben te kampen met verschillende problemen die je kunt zien aan bijvoorbeeld de (te) kolossale (in hoogte en breedte) nieuwbouw, verpaupering, sloop van historische panden en de relatief armzalige openbare ruimte..de huidige regelgeving is gebaseerd op de plansystematiek uit 1975, die is aan actualisering toe. De vraag is welke mogelijkheden bestaan als de huidige bestemmingsplannen niet kunnen voorzien in de vereiste kwaliteitscriteria en de Welstandscommissie slechts beperkt kan bijsturen? Het antwoord hierop: zorg er allereerst voor dat alle betrokken partijen zich verantwoordelijk voelen voor een hoge kwaliteit van de linten ten aanzien van nieuwbouw, sfeer (historisch karakter), winkelstructuur en de openbare ruimte van de linten. In deze visie reiken we daartoe een serie uitgangspunten aan, die op termijn nadat we daar enige ervaring mee hebben opgedaan omgezet worden in (juridische) regels voor nieuwe bestemmingsplannen. Concentreren op bedrijvige linten De inzet van onderstaande stedenbouwkundige uitgangspunten is om te voorkomen dat de bedrijvigheid aan de linten afneemt, het historisch karakter verdwijnt en te kolossale anonieme appartementen-complexen verrijzen. De afname van bedrijvigheid valt overigens niet alleen met deze uitgangspunten tegen te gaan, economische processen hebben een eigen wetmatigheid. Het beperken van het aantal bedrijvige linten alsmede instelling van lintenmanagement kan ook behulpzaam zijn om de afname van bedrijvigheid tegen te gaan. Uitgangspunten voor nieuwbouwprojecten aan de bedrijvige linten Om de historisch waardevolle linten te behouden gelden voor nieuwbouwprojecten aan de bedrijvige linten de volgende uitgangspunten: K3 - Meerdere percelen, relatie met achterliggende percelen - Grote diversiteit in programma en schaal - Lokatie-afhankelijke oplossingen 1 Flexibele begane grond Opmerkelijk aan de linten is de hoeveelheid winkels en bedrijven. Wanneer winkels of bedrijven verdwijnen komen er tegenwoordig niet zomaar nieuwe winkels of bedrijven voor in de plaats. Eigenaren wachten hun kans af om hun onroerend goed tegen een gunstige prijs te verkopen. Volgens het huidige bestemmingsplan moet de nieuwe eigenaar bij nieuwbouw dan op de begane grond minstens 50% van de vloeroppervlakte commerciële ruimte maken. Die nieuwe commerciële ruimte is echter veel duurder dan de commerciële ruimte die net gesloopt is, met als gevolg dat hij geen nieuwe huurders hiervoor kan vinden en alsnog toestemming vraagt om er woningen van te maken. Veel tijd en moeite zijn dan voor niets geweest. In het nieuwe uitgangspunt geldt dat de begane grond minstens 3½ meter hoog moet zijn en elk bouwdeel van circa 5 meter breedte (korrel, zie 2) voorzien moet zijn van een eigen voordeur. Hiermee kan de begane grond flexibel ingericht worden - als woning of als winkel/bedrijfje opdat de toekomst zelf uitmaakt wat het gaat worden. - Verrijking van het lint 20
K1 - Eén perceel - Kweekvijver voor bijzondere ondernemingen - Kleinschalig K2 - Beperkt aantal percelen - Zorg voor diversiteit en schaal - Schaalvergroting K3 - Meerdere percelen, relatie met achterliggende percelen - Grote diversiteit in programma en schaal - Lokatie-afhankelijke oplossingen 2. De korrel van bebouwing De Tilburgse linten kenmerken zich van oudsher door een lintbebouwing die per afzonderlijk perceel werd gebouwd door particulieren. Sinds de jaren-70 zien we steeds meer professionele ontwikkelaars bouwen aan de linten, waarmee de nieuwbouw doorgaans steeds hoger en breder wordt. De oorspronkelijke korrel (breedte van een gemiddelde woning/winkel) van 4½ tot 6½ meter breed groeit tot een korrel van 16½ meter breed en nog breder. Deze bouwwijze met een doorgaans moderne zakelijke architectuur roept veel weerstand op bij de inwoners van Tilburg. De nieuwe uitgangspunten gaan uit van een eenvoudige driedeling in K1, K2 en K3. Dat wil zeggen een korrel van 4½ tot 6½ meter, een korrel die drie keer groter is (maximaal 16½ meter) en een nog grotere korrel van 16½ meter en meer. Wanneer een bouwplan in voorbereiding is dient dus gekeken te worden naar de breedte van de bebouwing aan het lint om te bepalen of het onder K1, K2 of K3 valt. 3. Bouwregels bij verschillende korrels Bij elke korrel horen eigen bouwregels. Bij K1 staan de bescherming en flexibiliteit in gebruik van de huidige winkelpanden centraal. Tot 80m2 bedrijfsvloeroppervlak kan bijvoorbeeld vrijstelling van de gemeentelijke parkeernorm aangevraagd worden om extra kosten te besparen. Bij K2 wordt extra aandacht geschonken aan de flexibiliteit van de begane grond en de wijze waarop de kleine korrel van K1 visueel herkenbaar is (parcellering) om kolossale bebouwing te voorkomen. Bij K3 ontstaat een grotere onderhandelingsruimte omdat in deze gevallen een apart bestemmingsplan gemaakt moet worden. Hierbij is van belang om onder andere.de relatie met het binnengebied en de achterliggende wijk te verbeteren, meer groen te introduceren, een grotere diversiteit aan woningtypes te genereren, meer cultuurhistorisch waardevolle panden/ensembles te behouden en een overcapaciteit aan parkeren te maken. 4. Functiemenging, diversiteit en meervoudig ruimtegebruik De linten zijn van oudsher intensiever bebouwd dan de gebieden tussen de linten waar voorheen agrarisch gebied was en waar textielfabrieken neerstreken. De linten kennen een grote variëteit aan functies en bebouwing met een beperkte openbare ruimte. Die diversiteit willen we in de bedrijvige linten behouden en stimuleren. In plaats van veel kleine vrijwel identieke appartementen wordt gestreefd naar meer verschillende woonvormen en meer gebruik door verschillende doelgroepen. Door het parkeren ondergronds plaats te laten vinden kan op maaiveld de beschikbare ruimte meervoudig gebruikt worden, als speelplaats bijvoorbeeld. 5. Mooi en lelijk, passend of niet passend Over mooi en lelijk verschillen de meningen nogal, over passende en niet passende bebouwing aan de linten zijn die verschillen vaak al minder groot, maar een absoluut criterium is niet te geven. Daarom kunnen voorbeeldprojecten een verhelderende rol spelen in de onderlinge discussie. Als uitgangspunt wordt hier meegegeven om in een vroegtijdig stadium van het planproces op basis van referentiebeelden af te tasten wat de passende vorm van nieuwbouw zou kunnen zijn. In de loop van de tijd wordt met de verschillende partners in de stad, door concrete plannen maar ook door stadsdebatten en samenwerking met de onderwijs instellingen van de stad, steeds meer ervaring opgedaan over deze wijze van het ontwikkelen van de linten. - Verrijking van het lint 21
Hoofdstuk 7: Openbare ruimte en verkeer Gebakken klinkers Rood/bruin 50cm Troitoir betontegel 30x15 Halfsteensverband Parkeervak Betonklinkers Zwart Fietsstrook rood asfalt Goot 50cm Lichtgrijs betonkl. Rijweg zwart asfalt of beton klinkers Halfsteensverband Goot 50cm Lichtgrijs betonkl. Fietsstrook rood asfalt Parkeervak Beton klinkers Zwart Troitoir betontegel 30x30 Halfsteensverband Gebakken klinkers Rood/bruin 50cm De Tilburgse linten zagen er vroeger totaal anders uit dan nu. De linten van vroeger waren bijvoorbeeld veel groener. Door de groei van het autoverkeer zijn de rijwegen (met parkeerstroken) echter breder geworden en veel bomen verdwenen daardoor. Ook valt op dat die oude linten een strakke gootlijn hadden en uit slechts twee materialen bestonden, asfalt of gebakken klinkers op de rijweg en betontegels op het trottoir. In de loop der jaren is ook de hoeveelheid verkeersborden, lantaarnpalen en reclame op straat ingrijpend toegenomen. Het is dus begrijpelijk dat een hedendaagse fabrikant zijn villa niet meer aan een van de hedendaagse linten zou laten bouwen, ook al staat zijn bedrijf aan hetzelfde lint. Deze vergelijking met vroeger maakt duidelijk dat er wel een verband moet zijn tussen de kwaliteit van de openbare ruimte en de bebouwing die er naast staat. Met die kwaliteit is het zogezegd povertjes gesteld, zie bijvoorbeeld het verschil tussen het westelijke lommerrijke deel van de Bredaseweg en het oostelijke deel, binnen de ringbanen, waar ooit de bomen weg gehaald zijn. Materiaalgebruik Bedrijvige Linten Hoe het ook zij, er blijkt reden genoeg om nieuwe uitgangspunten te hanteren voor de openbare ruimte van de linten, te weten: 1. Duidelijke historische sfeer De linten zouden een duidelijke een herkenbare historische sfeer moeten uitstralen met subtiel onderscheid in bedrijvige en rustige linten. Gebakken klinkers Rood/bruin 50cm Troitoir betontegel 30x30 Halfsteensverband Parkeervak Betonklinkers Zwart Goot 50cm Lichtgrijs betonkl. Rijweg zwart beton klinkers Halfsteensverband Goot 50cm Lichtgrijs betonkl. Parkeervak Betonklinkers Zwart Troitoir betontegel 30x30 Halfsteensverband Gebakken klinkers Rood/bruin 50cm 2. Gebruik van materialen Om de samenhang van de lintenstructuur te waarborgen zouden principeprofielen voor het bedrijvige en het rustige lint behulpzaam kunnen zijn. Hierdoor is er sprake van een familie van linten, subtiel verschillend en toch gelijk. Materiaalgebruik Rustige Linten 3. Rechte weg met weinig obstakels Door de rijweg en goot zo recht mogelijk aan te leggen en allerlei obstakels weg te halen komt er meer rust en eenduidigheid in het lint, zoals vroeger ook het geval was. Bij de inrichting van de weg kan dit bijvoorbeeld bereikt worden door bomen op strategische plekken in de rooilijn of in de lijn van de parkeervakken te plaatsen en de straatverlichting in het trottoir te plaatsen of tussen de gevels te hangen. Openbare Ruimte : Materiaalgebruik in linten. 4. Aanleg van groen Velen missen het groen in de linten. In de Oude Stad zijn de straten zo smal dat het planten van een bomenlaan vrijwel onmogelijk is vanwege de ondergrondse kabels en leidingen. Het verleggen van deze kabels en leidingen in één strook is erg kostbaar. Een optie is om in plaats van een laan her en der bomen te planten op plekken waar ze de ruimte krijgen om tot grote bomen uit te groeien. Wanneer een lint opnieuw bestraat wordt, zou ook gevelbeplanting in het profiel opgenomen kunnen worden op plekken waar het niet conflicteert met monumentale gevels. De gemeente kan de plantstrook inclusief beplanting aanleggen op voorwaarde dat de bewoners dit zelf onderhouden. Hiermee wordt de verantwoordelijkheid van de bewoners voor de straat waarin ze wonen vergroot. Geveltuin Gevelbeplanting 22
Openbare Ruimte : Herinrichting Capucijnenstraat en Oerlsestraat 5. Collectief gebruik binnenruimte en parkeerplaatsen In K3-situaties streeft de gemeente naar openbare of collectieve ruimtes in de binnengebieden (tuinen, speelplaatsen, parkeerplaatsen of anderszins) die via collectieve of openbare stegen en straatjes bereikbaar zijn. Door het aanleggen van extra parkeervoorzieningen (parkeergarage) in het binnengebied zouden zowel lintbewoners als buurtbewoners een parkeerplaats kunnen huren als vorm van dubbelgebruik zodat de linten zelf ontlast worden van parkeren. De verbindingen tussen lint en achterstraat zouden bij voorkeur openbaar van karakter moeten zijn om te voorkomen dat collectieve voorzieningen en de woonbuurt achter het lint onbereikbaar worden. 6. Verkeerskundige voorwaarden Bedrijvige linten trekken veel verkeer en zijn daar ook afhankelijk van. Het is daarom niet vreemd dat veel van de bedrijvige linten in het verkeersbeleid van de gemeente (TVVP, Tilburgs Verkeers- en VervoersPlan) een belangrijke verkeersfunctie hebben. Het TVVP is overigens gestoeld op het landelijk beleid voor verkeersveiligheid, Duurzaam Veilig genoemd. Ze zijn hierin opgenomen als ontsluitingsweg en/of een voorrangsweg waar een snelheid van 50 km/h is toegestaan. Tegelijkertijd hebben de meeste bedrijvige linten ook een zeer belangrijke functie voor de fietsers als zogenaamde sternetfietsroute. De meeste rustige linten lopen daarentegen over erftoegangswegen, waar een snelheid van 30 km/h is toegestaan. Als er al een fietsroute over een rustig lint loopt, is dat meestal een secundaire fietsroute. Slechts af en toe betreft het een sternetfietsroute. Om te voorkomen dat verkeerskundige voorwaarden botsen met de voorgaande uitgangspunten zou bij de herinrichting van de linten uitgegaan kunnen worden van het principe dat vanuit de gevel tot aan de rijweg de voorgaande uitgangspunten gelden en voor de rijweg zelf de verkeerskundige voorwaarden voorop staan. Op deze wijze kan voor elk lint apart bekeken worden of de rijweg voorzien wordt van een fietspad of strook dan wel met asfalt of klinkers, conform verkeerskundige eisen die daaraan gesteld worden. Al doende zou de spraakverwarring tussen bedrijvig/rustig lint en verkeerskundige benamingen in het toekomstige straatbeeld opgelost kunnen worden. Parkeren: Voor de ontwikkelingen aan de linten geldt het vastgestelde parkeerbeleid uit het TVVP met bijbehorende parkeernormering. In principe dient parkeren op eigen terrein plaats te vinden en het parkeren voor bezoekers openbaar toegankelijk te zijn. Voor bewoners en werknemers geldt dat het parkeren bij voorkeur niet direct aan het lint of direct bereikbaar vanaf het lint plaatsvindt. Bij een K1-initiatief aan een bedrijvig lint met gedeeltelijke omvorming van een woning in een ruimte voor detailhandel of kleinschalige bedrijvigheid kunnen Burgemeester en wethouders ontheffing verlenen van de parkeereis. Bij initiatieven aan bedrijvige linten waarbij een parkeerterrein of parkeergarage wordt aangelegd mag deze niet rechtreeks op het lint aangesloten worden maar alleen via de achterzijde of zijkant. In geval van een parkeergarage moet de uitrit zodanig vormgegeven worden dat de auto volledig horizontaal staat voor hij aansluit op het openbaar gebied. In rustige linten zijn er geen concrete voorwaarden aan de plek van de ontsluiting. 24
14