Emotieregulatie bij kinderen met depressieve symptomen C. Braet
(poten'ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere rela'e, namelijk Geen Enkel professioneel contact met Hogrefe neen Honorarium voor lezing neen neen
Tom, 10 jaar Probleem: wordt regelmatig gepest veel ruzies met jongere zus concentratieproblemen weinig zelfvertrouwen Gezin: sinds 2 jaar hebben de ouders relationele problemen. er is veel ruzie en geen gezamenlijke activiteiten Tom: gevoelens: lusteloos met woede-aanvallen gedachten als: ik krijg altijd de schuld en iedereen heeft het op mij gemunt gedrag: geeft vaak op; zegt over schooltaken: kan dit niet
Een probleem werkt in op Wat een kind DENKT Wat een kind VOELT Wat een kind wel/niet DOET Zo ook een goede diagnostiek
Caseformulation (1) onderkennende diagnostiek Drie pijlers: o Brede band screening o Afname klinisch interview (diagnose + comorbiditeit) o Specifiek: wat een kind denkt, voelt en doet (G-G-G)
Tom, 10 jaar Brede Band: CBCL: subklinische T-score >63 Interview: KID-SCID q Huidige depressieve episode q Oppositioneel-opstandige stoornis Specifiek: CDI = 19: Hoog Boven cut-off van 16 Depressiesymptomen Geen suicide-ideatie Zelfbeeld en CTI: Lage competentiebeleving FEEl-KJ: Hoge score voor Maladaptieve Emotieregulatie
Depressieve stoornis: Onvermogen tot plezier bij alledaagse activiteiten KERN SYMPTOMEN: gevoelens-gedachten-gedrag Depressieve/ prikkelbare stemming (G) Laag zelfbeeld en negatieve gedachten (G) Opgeven, minder interesse/ motivatie (G) + Concentratieproblemen (Fys) Ø Negatieve impact op schools en psychosociaal functioneren
Depressie bij jongeren Ø Prevalentie: 2% (kinderen) en 4-8% (adolescenten) (Birhamer et al., 1996) Ø Lifetime prevalentie : 25% Ø Kans op herval: 20 tot 60% : na 1-2 jaar tot 70% : na 5 jaar! (Birhamer, Arbelaez, & Brent, 2002; Costello, 2002) Onderzoek naar ontwikkeling en behoud van depressie bij jongeren = belangrijk!
Vaststellingen Het is toch hopeloos Ik voel me de ganse dag zo rot Niemand houdt van mij Ik kan niets goed doen Ik sta er helemaal alleen voor
Cognitieve visie op depressie (Beck, 1967; Stark, 1995): informatieverwerkingsbias >symptomen Attentional bias Geactiveerd schema Informatie verwerking gekleurd Interpretation bias symptomen Memory bias
Link tussen cognitie en andere symptomen? Tom Negatieve gedachten!informatieverwerkingsbias Negatieve gevoelens!blijft hangen in negatieve bui : geen mood repair à Geen emotieregulatie à Geen cognitieve controle (Nolen- Hoeksema, 2000) Depressie
Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: diathesis-stress model Stress Familiale omgeving Diathese: cognitieve kwetsbaarheid Klachten (G-G-G) Kindfactoren emotieregulatie
Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: diathesis-stress model Stress Familiale omgeving Diathese: cognitieve kwetsbaarheid Klachten (G-G-G) Kindfactoren emotieregulatie
Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: Tom Op school gepest Familiale ruzies Moeder geeft Tom de schuld Negatieve schema s over zichzelf en anderen Lusteloos Prikkelbaar Wordt agressief Geen actie Geen steun zoeken
Een depressie werkt in op Wat een kind VOELT Wat een kind DENKT Wat een kind wel/niet DOET Een goede diagnostiek en behandeling dus ook
Ruimere context Familie + School Stressoren Een depressie werkt in op (opm 1) Wat een kind VOELT Wat een kind DENKT Wat een kind wel/niet DOET Een goede diagnostiek en behandeling dus ook
? Een depressie werkt in op (opm 2) Wat een kind DENKT CGT Wat een kind VOELT Een goede diagnostiek en behandeling dus ook Wat een kind wel/niet DOET Gedragsactivatie
Emotieregulatie (ER) in een notendop ER: wordt gezien als versterken van positieve emoties verzwakken van negatieve emoties overweldigende emoties hanteerbaar maken ER: Adaptief en Maladaptief: à Gelinkt aan psychopathologie (oa depressieve symptomen) à Identificeren van Adaptieve en Maladaptieve ER
Emotieregulatie meten Feel-KJ Zelfrapportagevragenlijst voor kinderen van 8-18 jaar Meet ER bij confrontatie met angst, verdriet, en woede 90 items: 30 identieke items bevraagd voor 3 emoties 5-punt likert schaal Vanaf nu psychometrisch geëvalueerd en normen beschikbaar
Emotieregulatie meten: Feel-KJ: factoranalyse Adaptieve Schaal Probleem-georiënteerde actie Cognitieve probleemoplossing Accepteren Cognitief herevalueren van situatie Negeren Maladaptieve Schaal Cognitief jezelf-devalueren Rumineren Zich terugtrekken Opgeven Afreageren; Agressie Afleiding Andere (positieve) stemming opzoeken Externe Regulatie Sociale steun zoeken Expressie Controle over emotie (-)
Wanneer ik boos ben Bijna nooit Zelden Af en toe Vaak Bijna al6jd 1. Probeer ik dat wat me boos maakt te veranderen. 2. Vertel ik aan iemand hoe het met me gaat. 3. Denk ik aan dingen die me gelukkig maken. 4. Doe ik iets wat ik leuk vind. 5. Houd ik mijn gevoelens voor mezelf. 6. Maak ik er het beste van. 7. Wil ik niemand zien. 8. Denk ik dat het mijn eigen probleem is. 9. Wil ik niets meer doen. 10. Vraag ik me al'jd af waarom ik boos ben. 11. Denk ik erover na wat ik zou kunnen doen. 12. Zeg ik tegen mezelf dat het probleem niet zo erg is. 13. Maak ik ruzie met andere mensen. 14. Uit ik mijn boosheid.
Adap6eve strategieën Ruwe score T- score KLINISCH < 40 Probleemgericht handelen 39 Afleiding zoeken 47 Andere (posi'eve) stemming 47 oproepen Accepteren 35 Vergeten/verwaarlozen 49 Cogni'eve probleemoplossing 45 Herevalua'e van de stemming 43 Maladap6eve strategieën Ruwe score T- score KLINISCH > 60 Opgeven Agressieve ac'es Zich terugtrekken Zelf- devalua6e Persevera'e 60 57 63 62 52
Studie 1: Hebben depressieve kinderen minder adaptieve en meer maladaptieve ER strategieën? 432 kinderen (8j-18j) - 60% meisjes - 40% jongens - Gem = 12.06 j(sd = 1.82) - SES representatief CBCL- ouderrapportage FEEl-KJ- kindrapportage Analyses gecontroleerd voor geslachts- en leeftijdseffecten
Studie 1: resultaten Correlationeel onderzoek Hoge scores op CBCL-internaliserende klachten gerelateerd aan: Lage scores op Adapatieve ER strategieën: probleem oriënterend handelen (r=-.11; p<.05) afleiding (r=-.12; p<.01) accepteren(r=-.13; p<.01) negeren(r=-.13; p<.01) herevaluatie (r=-.13; p<.01) Geen verschil op Maladaptieve ER strategieën
Studie 2:Hebben depressieve kinderen minder adaptieve en meer maladaptieve ER strategieën? 128 kinderen (9j-14j) - 55%meisjes- 45% jongens - Gem =11.57 j (SD= 1.21) - SES representatief CDI: kindrapportage van depressieve symptomen FEEl-KJ: kindrapportage van emotieregulatiestrategieën Analyses gecontroleerd voor geslachts- en leeftijdseffecten
Studie 2: resultaten CDI Adaptieve Strategieën -.46*** Probleem oriënterend handelen -.41*** Afleiding zoeken -.44*** Andere stemming opzoeken -.43*** Aanvaarden -.33*** Negeren -.28** Cognitieve probleemoplossing -.20* Cognitieve herevaluatie -.29** * = p <.05 ; **=p<.01 ; *** =p<.001
Studie 2: resultaten CDI Maladaptieve Strategieën.31*** Opgeven.38*** Agressie.12 Zich terugtrekken.22* Cognitieve zelfdevaluatie.11 Ruminatie.18* * = p <.05 ; **=p<.01 ; *** =p<.001
Conclusies Studies 1 & 2 Beide studies: depressie gelinkt aan te weinig adaptieve ER Bij ouderrapportages (brede band) : geen link depressie met maladaptieve ER (emotieregulatie) Bij kindrapportages (specifiek) : wel link depressie met maladaptieve ER (emotieregulatie) Verklaringen? a) CBCL: Brede band en Ouders merken klachten minder op b) CDI: Specifiek focus op depressie én Kindrapportage c) Ontwikkelingstraject: In eerste instantie tekort aan adaptieve ER waarna later maladaptieve ER beginnen te ontwikkelen (bevestigd in een klinische studie)
Studie 3: resultaten Correlationeel onderzoek 212 jongeren tussen de 8 en 18 jaar klinische setting leeftijd van 13.97 (SD=1.81). 41% jongens en 59% meisjes Hoge scores op CBCL-internaliserende klachten wél gerelateerd aan Maladaptieve ER (r=.30) Op alle schalen (adaptieve en maladaptieve) significante verschillen met niet-klinische groep
Conclusies Studies 1, 2 en 3: Belangrijk voor preventie: tekort aan adaptieve ER strategieën: à schoolkinderen vooral training in adaptieve ER à ontwikkeling van maladaptieve ER strategieën vermijden Bij behandeling klinische depressie niet enkel focussen op cognitieve à ook ER-strategieën versterken door à training in adaptieve ER strategieën à én inzicht en afleren maladaptieve ER strategieën
Emotieregulatie: opties voor TOM: Adaptieve Schaal Probleem-georiënteerde actie Probleemoplossing Accepteren Cognitief herevalueren van situatie Maladaptieve Schaal Cognitief jezelf-devalueren Rumineren Zich terugtrekken Opgeven Afreageren; Agressie Negeren Afleiding Positieve stemming opzoeken Externe Regulatie Sociale steun zoeken Expressie Controle over emotie (-)
Studie 4: Is spreken over gevoelens effectieve ER-strategie? Kinderen tussen 8 en 14 jaar Gedragsexperiment met twee groepen kinderen: Vooraf: mood inductie: film met trieste afloop Kinderen worden ad-random aan een groep toegewezen 1. ER strategie = afleiding zoeken (n=44) 2. ER strategie = sociale steun zoeken, erover spreken (n=44) Voor-en nadien: lijsten invullen + debriefing
Issues in de ontwikkelingsgerichte psychotherapie heeft psychotherapie wel zin (effectief, efficiënt)? à bekijk TAU à bereken kostprijs van problemen bij kinderen matching : afstemming behandeling op specifieke groepen/ noden: à predictoren voor succes? à impact comorbiditeit? à vroege voorspellers: early gains à stepped care
1 Gevoelens beoordelen op thermometer 2 Video bekijken 3 Gevoelens 2 e x beoordelen 4 ER strategie uitvoeren 5 Gevoelens 3 e x beoordelen
Scores kinderen fase 1(voor film) minus fase 2 (na film) Manipulatie-check: is de mood-inductie gelukt? Paired sample T-test : Mean SD SE t Df p Boos -.24 1.41.16-1.46 75.15 Droef -2.90 2.52.29-10.00 75.00 Bang -.30.94.11-2.81 75.00 Blij 2.45 2.77.32 7.71 75.00
Scores kinderen fase 3 (na ER) minus fase 2 (na film) H 1a: Negatieve emoties dalen na ER-strategie H 1b: Positieve emoties stijgen na ER-strategie Paired sample T-test Mean SD SE t Df p Boos.49 1.22.14 3.49 75.00 Droef 2.24 2.36.27 8.26 75.00 Bang.30.91.10 2.90 75.01 Blij -1.80 2.49.29-6.32 75.00
H 2a: Daling negatieve emoties is kleiner in Praat-conditie in vgl met Afleiding-conditie t Df p Boos -1.70 74.09 Droef -3.22 74.00 Bang -3.11 74.00
H 2b: Stijging positieve emoties is kleiner in Praat-conditie in vgl met Afleiding-conditie t Df p Blij 3.13 74.00
Studie 4: resultaten Manipulatie check: moodinductie is gelukt Beide groepen hebben na het toepassen van de ER strategie à een daling in negatieve emoties en à een stijging in positieve emoties Verschillen kleiner in de praat-conditie in vgl afleiding-conditie
Reflecties op de studies Onderzoek bij kinderen waar ER nog volop in ontwikkeling is Nog weinig onderzoek in klinische populatie Geen uitspraken mogelijk over causaliteit Nog weinig onderzoek naar één ER strategie apart Moeten ER strategieën extra getraind/ondersteund worden? Zie volgende slides Wat zijn effecten van deze strategieën op lange termijn? Rol van Omgeving : Ouders als model? Rol van Temperament: ER voor elk kind even effectief?
Evaluatie specifieke ER: bijv. Acceptatie Acceptatie is actieve houding van toelaten niet automatisch reageren probeer te accepteren wat niet veranderd kan worden
Werkgeheugen training als extra steun? Hoe meer trials goed: speelt plaatje vrij, meer rechten in game Tegels lichten op in bepaalde volgorde
Therapie-effecten ook zichtbaar?
Reflecties op de studies Onderzoek bij kinderen waar ER nog volop in ontwikkeling is Nog weinig onderzoek in klinische populatie Geen uitspraken mogelijk over causaliteit Nog weinig onderzoek naar één ER strategie apart Moeten ER strategieën extra getraind/ondersteund worden? Wat zijn effecten van deze strategieën op lange termijn? Rol van Omgeving : Ouders als model? Rol van emperament: ER voor elk kind even effectief? Zie volgende slide
Toekomst Stress Familiale omgeving Opvoeding Rol Hechting? Diathese: Cognitieve en/of Emotionele Kwetsbaarheid? Klachten Neuro Biologie Kindfactoren Emotieregulatie : Rol temperament?
Een depressie werkt in op Wat een kind DENKT Wat een kind VOELT Wat een kind wel/niet DOET Een goede diagnostiek en behandeling dus ook
PAK AAN-programma Vertaling van Taking Action programma van Kevin Stark en Philip Kendall Cognitief-Gedragstherapeutisch programma 18 wekelijkse sessies van 1 uur tot 1.5 uur Groepsbehandeling of individuele aanpak
PAK AAN-programma 8 componenten Educatie : gevoelens Relatie : gedachten-gevoelens-problemen Re-activatie Opkikkertjes Probleem-oplossend denken Bouwen aan positief zelfbeeld Opsporen negatieve gedachten Oefenen in anders denken
PAK AAN-programma 8 componenten " EMOTIEREGULATIE 3 basistechnieken Educatie : gevoelens Relatie : gedachten-gevoelens-problemen Re-activatie Opkikkertjes PROBLEEMOPLOSSING Probleem-oplossend denken Bouwen aan positief zelfbeeld Opsporen negatieve COGNITIEVE gedachten HERSTRUCTURERING Oefenen in anders denken
Behandeling van depressie: therapie-effecten? De Cuyper, S., Timbremont, B., Braet, C., De Backer, V. & Wullaert, T. 2 studies
STUDIE 1 Goede resultaten
STUDIE 2 Goede resultaten
OPBOUW PROGRAMMA
Eenvoudig emotiedagboek
EMOTIEREGULERENDE INTERVENTIES Gevoelens zien als signaal van een probleem à probleemoplossend denken à opkikkertjes introduceren
De schaduw
De schaduw
PROBLEEM: Wat is het probleem? OPKIKKEREN: Kom op, ik kan het! DOEL: Wat is mijn doel? PLANNEN: Welke plannen heb ik? KIES en VOER UIT: Wat is het beste plan? PROFICIAT: Hoe heeft het gewerkt?
Doel: Help deelnemers begrijpen dat we onze eigen biases creëren Activiteit: Verhalen vertellen
Activiteit: Verhalen vertellen
Negatieve gedachte: Wat gebeurde er? Nieuwe gedachte: Hoe hard geloof je erin? (1-100%) Kies nu hieronder de vraag of vragen die je zouden helpen om positiever te denken. Duid je keuze aan, en beantwoord de vraag. Hoe hard geloof je nu in de negatieve gedachte? (1-100%) Vragen Wat zijn de bewijzen? Bewijzen voor gedachte: Antwoord en Bewijzen tegen gedachte: Andere manier om ernaar te kijken?
Behandeling Tom Casus Psycho-educatie Pak Aan: Emoties kennen en reguleren Probleemoplossingsvaardigheden Cognitieve herstructurering (zelfbeeld) Gezin Gezinsactiviteiten - gezinsconflicten
Vragenlijst Pre Post Klin. sign. RCI CDI 19 12 ja 2,31 CBSK- School 10 11 nee < 1,96 CBSK- Sociaal 9 12 nee < 1,96 CBSK- Sport 15 18 ja < 1,96 CBSK- Fysiek 6 12 nee < 1,96 CBSK- Gedrag 15 15 nee < 1,96 CBSK- Gevoel van eigenwaarde 11 16 ja 2,7
Vragenlijst Pre Post Klin. sign. FEEL- KJ Opgeven 60 52 ja Agressieve ac'es 57 52 ja Zich terugtrekken 63 51 ja Zelf- devalua6e 62 50 ja Persevera'e 52 52 - - -
Interesse diagnostiek en behandeling van ER en depressie geprikkeld?
Heel veel dank aan Gedragsproblemen bij jonge kinderen en adolescenten Depressie bij kinderen en adolescenten Eetproblemen bij kinderen en adolescenten