Stap 2 Leeractiviteiten ontwerpen Bij het ontwerpen van een leeractiviteit is het belangrijk dat je vertrekt vanuit het doel dat je ermee hebt. Het overzicht leeractiviteit organiseren geeft een aantal vragen die je kunnen helpen bij het vormgeven van je leeractiviteit (pagina 2). Een aantal aandachtspunten zijn van belang bij het ontwerpen van leeractiviteiten, namelijk: - De leeractiviteit sluit aan op verschillende niveaus - De leeractiviteit is afgestemd op het (soort) lesdoel In het schema doelen en activiteiten zie je welk type activiteiten passen bij welke doelen. (pagina 3) - De leeractiviteit is aansprekend en uitdagend - Leeractiviteiten zijn gevarieerd - Leeractiviteiten bieden een mate van keuzevrijheid - Leeractiviteiten voldoen aan een van de volgende kenmerken: (Leerlingen leren als ze zelf nadenken, als ze zelf structuur aanbrengen in de leerstof) In volgorde zetten, selecteren, vergelijken, vragen, voorbeelden, toepassingen bedenken In het schema rijke leeractiviteiten (pagina 5) en het overzicht van ontwikkelingskenmerken en ontwerprichtlijnen (pagina 6 en 7) vind je handvatten om de laatste vier punten verder vorm te geven. Bij het voorbereiden van je les, kan het directe instructiemodel je helpen om gericht je activiteit voor te bereiden en later ook uit te voeren. Op pagina 8 is een kijkwijzer directe instructiemodel opgenomen. 1
Leeractiviteit organiseren Sturende vragen voor de leerkracht voor het ontwerpen van opbrengstgericht onderwijs - Welke leerdoelen worden centraal gesteld? - Welke kennis hebben leerlingen hiervoor nodig? - Welke didactische werkvormen zijn hierbij passend en effectief? - Welke materialen heb ik nodig om de leeractiviteiten te kunnen laten uitvoeren? - Hoe organiseer is de leeractiviteiten? - Hoe ga ik om met verschillen tussen leerlingen? - Hoe groepeer ik de leerlingen? - Hoe meet ik de resultaten van de leeractiviteiten? Klassenmanagement 1. Zorg ervoor dat de leerlingen weten wat er van hen wordt verwacht. (doelen, criteria, keuzevrijheid) 2. Zorg voor goede werkroutines (afspraken over: materialen, computer, hulp, etc.) 3. Houd overzicht en wees flexibel 2
Doelen en leeractiviteiten De leeractiviteit is afgestemd op de aard van de beoogde kennis, met andere woorden, is passend bij het leerdoel. De leeractiviteit sluit aan bij de voorkennis en behoeften van leerlingen, zodat ze zich gemotiveerd en uitgedaagd voelen. Dus: bijvoorbeeld bij geschiedenis, weet jij als leerkracht wat jouw leerlingen al weten over bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog Leerdoel Afstemming op voorkennis Aandachtspunten activiteit Leren van inzichten en conceptuele kennis Hoever gaat hun begrip? Is er sprake van misconcepties? Kunnen ze verbanden leggen? Taken die veel (verschillende) realistische aspecten bevatten Taken die veel verschillende aspecten tegelijkertijd bevatten Taken die gedurende langere tijd veel verschillende aspecten bevatten Taken die deze aspecten in levensechte combinaties omvatten Taken die leerlingen aan het nadenken zetten en die leerlingen dwingen zelf structuur aan te brengen in de leerstof. - Open taken zijn krachtiger dan gesloten taken - Complexe taken zijn krachtiger dan enkelvoudige taken - Geïntegreerde taken zijn krachtiger dan afzonderlijke, losse taken - Levensechte taken zijn krachtiger dan contextloze taken - Functionele taken zijn krachtiger dan abstracte taken - Aansluiten bij aanwezige kennis is krachtiger dan starten met nieuwe kennis Leren van feiten Leren van vaardigheden Welke feiten kennen ze al? Welke zijn relevant? Waar ligt de interesse van de leerlingen? Hoever is hun vaardigheidsniveau? Waar kan ik hun vaardigheidsniveau plaatsen op een leerlijn? In een betekenisvolle context Belang van leren is duidelijk voor de leerlingen Leerlingen begrijpen waarom ze een bepaalde procedure toepassen Regelmatig herhalen Mentale vaardigheden Leerkracht belangrijke rol als model 3
Fysieke vaardigheden Mogelijkheid geven tot vaak herhalen met daarbij feedback Leren van attitudes Bekrachtigen van gewenst gedrag Corrigeren ongewenst gedrag Belang van regels moet duidelijk zijn Consequent zijn in naleven regels 4
Schema rijke leeractiviteiten Rijke leeractiviteiten Rangordenen Eenvoudig: chronologisch of naar betekenis Complex: volgorde van nut of aantrekkelijkheid Open opdracht: bedenk zoveel mogelijk rangordeningen Categoriseren Wat hoort bij.? Wat herken je in.? Ben je het eens met.? Wat is interessant voor..? Expliciete overeenkomsten en verschillen Structureren Het maken van een mindmap Abstraheren Regel afleiden uit concrete gevallen Patroon herkennen Aantekeningen maken en samenvatten Impliciete overeenkomsten en verschillen bepalen Vragen bedenken bij teksten Toepassen Voorbeelden verzinnen Gevallen bedenken waarvoor een principe geldt Illustraties bedenken Gebruiksmogelijkheden verzinnen Elaboreren Het vinden van antwoorden op vragen als: Wat weet ik al? Wat moet ik weten? Wat is het verschil? Wat heb ik dan nog nodig? Waar en hoe vind ik dat? Wat heb ik daaraan? 5
Ontwerprichtlijnen voor motiverende leeractiviteiten jonge leerlingen Ontwikkelingskenmerk Ontwerprichtlijn Grote mate van - Plan bewust meebeweegactiviteiten in beweeglijkheid - Verlang geen complexe, asymmetrische, fijnmotorische bewegingen van jonge leerlingen Korte concentratieboog - Plan korte activiteiten - Zorg voor een grote mate van variatie in de activiteiten Geringe impulscontrole - Geef een korte en duidelijk instructie - Zorg voor een goede organisatie van materialen (klaarzetten of snel te pakken door de leerlingen zelf) Leren via zintuigen - Doe een beroep op alle zintuigen; laat de leerlingen luisteren, kijken, aanraken, en misschien zelfs ruiken en /of proeven. - Zorg voor voldoende feedback op het experimenteren om het om te zetten naar leren. - Werk met vervormbare materialen en zoek buiten de standaardmaterialen (Bezoek een bouwmarkt) - Bied ruimte voor leerlingen om op gevoel te reageren en hun gevoel uit te spreken - Richt vrije ontdeksituaties in Intuïtief denken - Gebruik het intuitief en impulsief reageren bij het motiveren van de leerlingen. - Laat leerlingen zaken uitbeelden Gecentreerd denken - Help jonge leerlingen om hun wereld te ontdekken - Houd er rekening mee dat ze een beperkt inlevingsvermogen hebben in anderen. - Spreek leerlingen rechtstreeks aan op hun eigen gedrag of resultaat. - Het werken met groepsverantwoordelijkheid voor een eindproduct werkt nog niet bij jonge kinderen. - Werk met groepjes tot vier leerlingen. - Bied niet teveel of te complexe informatie aan. - Zorg voor een duidelijke focus op wat jij wilt dat de kinderen leren. - Breng niet teveel elementen in een keer in, maar beperk je tot de essentie. - Herhaal belangrijke zaken een aantal keren Animistisch denken - Ga mee in het spel van de leerlingen: Spring over de rivier (draad) en vlucht voor de speelgoeddraak. - Houd er rekening mee dat je de levende poppen of objecten niet te eng maakt; kinderen kunnen hier nog echt in geloven 6
Ontwerprichtlijnen voor motiverende leeractiviteiten oudere leerlingen Ontwikkelingskenmerk Ontwerprichtlijn Afnemende beweeglijkheid - Aandacht voor alle zintuigen en veel beweging is voor deze groep niet noodzakelijk meer - Zorg wel voor voldoende mogelijkheden om energie kwijt te raken - Zorg voor variatie en afwisseling om de interesse vast te houden. Verfijnde motoriek - Geef fijnmotorische, complexe opdrachten Langere concentratieboog - Langere onderwijsactiviteiten zijn nu mogelijk - Zelfstandig werken kan een steeds grotere omvang krijgen - Gebruik humor Verschillen tussen leerlingen - Werk zo min mogelijk klassikaal worden groter - Differentieer voor verschillende groepjes leerlingen - Geef leerlingen aanvullende hulpmaterialen als dat nodig is - Geef leerlingen verdiepende materialen als zij dat aankunnen Aandacht voor andere - Zet coöperatief leren in perspectieven - Geef groepsverantwoordelijkheid voor het eindproduct Rechtvaardigheidsgevoel - Werk consequent met duidelijke regels en afspraken - Betrek leerlingen in het opstellen van regels en afspraken - Werk met straffen en belonen - Beloon leerlingen met een spelletje - Speel actief mee op het speelplein Zakelijker wereldbeeld - Zoek naar verklaringen voor fenomenen in de wereld ; bied ruimte voor ontdekkend, experimenteel leren Vermogen tot gedetailleerd leren - Laat leerlingen proefjes doen - Zoek naar leermogelijkheden, bijvoorbeeld het uit elkaar halen van materialen - Wakker de diepe en brede belangstelling van de leerlingen aan door veel nieuwe informatie aan te bieden. - Varieer in je aanbod - Laat leerlingen zelf informatie opzoeken via internet of bijvoorbeeld expertinterviews Openheid voor nieuwe dingen - Werk met minipresentaties waarin leerlingen hun informatie presenteren en waar de anderen van leren en feedback op geven. 7
Directe instructiemodel Kijkwijzer klassenbezoek directe instructie Naam:. Groep:... Datum:..... Ingevuld door:. 1 De dagelijkse terugblik gezien opmerkingen 1. geeft een samenvatting van de voorafgaande stof 2. haalt de benodigde voorkennis op 2 Presentatie gezien opmerkingen 1. geeft lesdoel en/ of een lesoverzicht 2. maakt de kinderen warm voor het onderwerp 3. onderwijst in kleine stappen 4. geeft concrete voorbeelden 5. gebruikt heldere taal 6. gaat na of de leerlingen de stof begrijpen 7. daagt de leerlingen uit 3 Begeleide (in) oefening gezien opmerkingen 1. laat de leerlingen onder begeleiding oefenen 2. geeft korte en duidelijke opdrachten 3. stelt veel vragen 4. zorgt dat de leerlingen betrokken blijven 5. zorgt voor hoge successcores 6. uitvallers maken gebruik van de instructietafel 4 Individuele verwerking gezien opmerkingen 1. zorgt dat de leerlingen onmiddellijk beginnen 2. zorgt dat de inhoud gelijk is aan de voorafgaande fase (kan natuurlijk ook dat er een deel van de inhoud hetzelfde is en dat de rest herhaling is ) 3. zorgt voor een ononderbroken lesfase 4. laat de leerlingen elkaar helpen (hangt af van de les en van de stip die je kiest) 5. laat de leerlingen weten dat het werk wordt besproken (individueel, samen en/of met de leerkracht, etc) 8
5 Lesafsluiting gezien opmerkingen 1. sluit de les af 2. kijkt samen terug op de les 3. bespreekt wat ze geleerd hebben 4. bespreekt wat moeilijk was / waar liep je tegenaan en dit zowel voor de lesstof als voor praktische dingen als materiaal pakken, slijpen etc 6 Algemeen gezien opmerkingen 1. geeft duidelijke opdrachten 2. geeft veel positieve aanmoediging 3. laat kinderen elkaar uitleg geven, vragen stellen en corrigeren 4. vraagt hoe leerlingen aan het antwoord komen 5. biedt gelegenheid tot vergelijken van verschillende oplossingsstrategieën 9