Experimenten werkboekje Dokter in de wetenschap: Klas: 1
Dag juf, Dag meester, Om te leven hebben we als mens een aantal basisbehoeften, zoals voedsel, lucht, licht en warmte. Ook dieren hebben die behoeften. Maar hoe zit dat nu met planten? Iedereen heeft wel eens proefondervindelijk opgemerkt dat planten water nodig hebben, niet te veel maar ook niet te weinig. Dat planten ook licht nodig hebben, weten we ook. De ene plant moet in het volle licht staan, de andere heeft genoeg met schemering. Maar wat met warmte? Hebben planten behoefte aan warmte? En voedsel? Planten hebben geen mond, dus kunnen ze niet eten. Hoe nemen ze dan voedsel op? Via enkele eenvoudige experimenten ontdek je samen met je klas hoe planten aan hun voedsel komen, hoe ze ademen, wat de invloed van licht en warmte is. Kortom, we gaan stapsgewijs na hoe planten in leven blijven. Dit werkboekje kan je downloaden op www.onthaalopdeboerderij.be. Zo kunnen alle leerlingen individueel of in groep aan de slag gaan. Elk hoofdstuk in dit werkboekje is gewijd aan een basisbehoefte. De opbouw is telkens gelijkaardig. Volg de stapjes in elk experiment en laat de leerlingen het resultaat zelf waarnemen. Tussendoor kan je de raadsels oplossen. Achteraan dit boekje vind je de oplossingen. We geven je ook enkele nuttige links mee. Veel plezier! 2
Licht/zon Baden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant geen of onvoldoende licht krijgt, begint ze al na enkele dagen gele blaadjes te krijgen. Zonlicht levert energie aan de planten. Om die energie op te slorpen, bevatten planten chlorofyl. Chlorofyl ziet eruit als heel kleine groene bolletjes. Die groene bolletjes zetten koolzuur (CO2) en water om in voedingsstoffen die de plant nodig heeft om te leven. Maar om dat te kunnen doen, heeft de plant het zonlicht nodig. Als die groene bolletjes het koolzuur en water omzetten in voedingsstoffen, dan komt ook zuurstof vrij. Experimenteren maar... Wat ga je onderzoeken? Wat is de invloed van de hoeveelheid licht op de groei van een plant? Wat heb je nodig? drie (champignon)bakjes teelaarde tuinkerszaadjes water drie etiketjes Aan het werk 1. Schrijf op de drie etiketjes het woord licht en de letter A, B of C. Kleef op elk (champignon)bakje één etiketje. 2. Vul de bakjes met een klein laagje teelaarde, ongeveer 1 cm. 3. Zaai in elk bakje ongeveer 15 zaadjes. 4. Geef de bakjes voldoende water. Doe dat elke dag. 5. Zet nu elk bakje op een andere plaats: in een donkere kast op een donkere plaats in de klas aan het raam 6. Bekijk de groei elke dag en noteer je waarnemingen. 3
Wat gebeurt er? Door het licht van de zon krijgen de planten de nodige kracht om hun voedsel te maken. Daarom gaan ze op zoek naar het licht. Daarom zijn de plantjes die in het donker staan langgerekt en bleek. Ze gingen op zoek naar de plek met het meeste licht. Het experiment onder de loep... Vul aan... Bakje A staat in/op Bakje B staat in/op Bakje C staat in/op en vul het rooster in : heel goed / goed / beetje / niet : mooi groen / flets / geelachtig : stevig / slap / heel lang / heel kort BAKJE A DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE B DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE C DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 4
Wat heb je geleerd uit het experiment? Wist je dat niets sneller is dan licht? Het gaat aan 300 000 kilometer per seconde. Voor tussendoor Zoek de verborgen woorden en vind de zin. blad koolzuur stengel chlorofyl kracht voeding energie omzetten zonlicht groei opslorpen zuurstof N E P R O L S P O F E C D G N I D E O V T T H C A R K T E T T E B L A D S P H L E I I E O R G C A N Z G T H U R I E E F M R U U Z L O O K T O E Z Z N O N F L I C N H O T N O D Y I G E Z S T E N G E L OPLOSSING: 5
Water Een lekkere douche doet wonderen Geen water, geen leven. Geen enkel levend wezen kan zonder water. Ook zij die in de warmste woestijn wonen, kunnen niet zonder. Dus ook planten hebben water nodig. Als je een plant vergeet water te geven, dan merk je dat al snel. De blaadjes hangen slap en de bloemen hangen met hun kopje naar beneden. Ook in de tuin kan een regenbui wonderen doen na een droge zomerse dag. Dan zie je de planten duidelijk heropleven. Experimenteren maar... Wat ga je onderzoeken? Wat is de invloed van de hoeveelheid water op de groei van een plant? Wat heb je nodig? drie (champignon)bakjes teelaarde tuinkerszaadjes water drie etiketjes Aan het werk 1. Schrijf op de drie etiketjes het woord water en de letter A, B of C. Kleef op elk (champignon)bakje één etiketje. 2. Vul de bakjes met een klein laagje teelaarde, ongeveer 1 cm. 3. Zaai in elk bakje 20 zaadjes. Voeg daarna nog een beetje teelaarde toe, zodat je de zaadjes niet meer ziet. 4. Geef de bakjes elk evenveel water. De aarde mag goed nat zijn. 5. Zet de bakjes naast elkaar op een zonnige plaats. 6. Geef de plantjes elke dag water: Aan bakje A voeg je elke dag voldoende water toe. De aarde moet vochtig zijn. Aan bakje B voeg je te weinig water toe. Enkel als de aarde droog is, geef je een heel klein beetje water. Aan bakje C voeg je te veel water toe, zodat de bovenste laag aarde drijft. 7. Bekijk de groei elke dag en noteer je waarnemingen. 6
Wat gebeurt er? Water is het transportmiddel voor mineralen die in de grond zitten. De mineralen in de bodem lossen op in het water. Omdat de plant mineralen nodig heeft, zuigt ze het water op met haar wortels. Via de nerven bereiken de mineralen de volledige plant. Als er te weinig water is, kan de plant geen water doorsturen en heeft ze te weinig voedingsstoffen om te groeien. Is er te veel water, dan zitten de cellen boordevol water en kan de plant geen zuurstof meer opnemen. Het experiment onder de loep... Schrap wat niet past... Bakje A krijgt te weinig / voldoende / te veel water. Bakje B krijgt te weinig / voldoende / te veel water. Bakje C krijgt te weinig / voldoende / te veel water. en vul het rooster in : heel goed / goed / beetje / niet : mooi groen / flets / geelachtig : stevig / slap / heel lang / heel kort BAKJE A DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE B DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE C DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 7
Wat heb je geleerd uit het experiment? Wist je dat de mens voor 65 % bestaat uit water? Voor tussendoor Zoek de vreemde eend in elk rijtje water - regenbui - gieter - tuinslang - sproeier - meter water - vitaminen - bodem - oplossen - wortels - mineralen droog - groen - dorst - slap - woestijn Ontcijfer de code T R A N S P O R T M I D D E L T r a N s p O r T m i d d e L G e e N e N k e L L e v e N d w e Z e N k a N Z O N d e r w a T e r. 8
Warmte Zonnebaden in de warmte Warmte is een belangrijke factor in de groei van planten. Maar de temperatuur mag niet te hoog zijn, want de plant kan uitdrogen. Het mag ook niet te koud zijn, want bepaalde planten ontkiemen pas vanaf een bepaalde minimumtemperatuur. Experimenteren maar... Wat ga je onderzoeken? Welk effect heeft warmte op de groei van een plant? Wat heb je nodig? twee bloempotten teelaarde tomaatzaadjes één plastic fles drie etiketjes Aan het werk 1. Schrijf op de drie etiketjes het woord warmte en de letter A of B. Kleef op elke bloempot één etiketje. 2. Vul de bloempotten met de teelaarde. Druk eventjes aan. 3. Zaai in elke bloempot 4 zaadjes en doe er een laagje aarde op. 4. Geef de zaadjes elke dag water. 5. Zet de potjes op een warme plek in het licht. 6. Snij de bodem van de fles en schroef er het dopje van. Zet de fles over de zaadjes van pot A. 7. Bekijk de groei elke dag en noteer je waarnemingen. 9
Wat gebeurt er? De zonnestralen warmen alle donkere delen rond en op de plant sterk op: de aarde, de bladeren. Die donkere delen warmen ook de lucht errond op. In de openlucht verdwijnt die warme lucht snel door de wind of stijgt ze op. Planten hebben warmte nodig om te groeien. Als het lekker warm is, groeien ze vlugger. De plastic fles zorgt ervoor dat de warme lucht rond de plant blijft. Daardoor groeit de plant onder de fles sneller dan de andere plant. Het experiment onder de loep... Schrap wat niet past... Bloempot A heeft een serre / geen serre. Bloempot A heeft een serre / geen serre. en vul het rooster in : heel goed / goed / beetje / niet : mooi groen / flets / geelachtig : stevig / slap / heel lang / heel kort BLOEMPOT A DAG 1 DAG 3 DAG 5 DAG 7 DAG 9 DAG 11 DAG 14 BLOEMPOT B DAG 1 DAG 3 DAG 5 DAG 7 DAG 9 DAG 11 DAG 14 10
Wat heb je geleerd uit het experiment? Wist je dat het warmer wordt als je dichter bij de aardkern komt? Per kilometer stijgt de temperatuur met 30 C. Voor tussendoor Vul het kruiswoordraadsel in en vind het woord. 1. Hiermee meet je de temperatuur. 2. Niet binnen, maar in de... 3. Een plant die uitkomt, is aan het... 4. Stralen die de zon uitstuurt. 5. Niet licht, maar... 6. Niet koud, maar... 7. Een warme, droge plaats in de wereld waar weinig planten zijn. ij = 1 vakje 1 6 2 3 4 1 5 2 8 7 10 3 4 9 5 6 7 & 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Lucht Adem in en adem uit... Lucht is één van de vijf elementen die levende wezens nodig hebben om te overleven. Mensen, dieren en zelfs planten ademen. Bladeren hebben tal van microscopisch kleine huidmondjes. Via die mondjes ademen ze koolzuur (CO2) in en zuurstof uit. Is het niet andersom? Nee, planten zijn onze grootste leveranciers van zuurstof. Ze zetten koolzuur (CO2) om in zuurstof. Experimenteren maar... Wat ga je onderzoeken? Kunnen planten lucht uitademen? Wat heb je nodig? vier grote doorzichtige bokalen één blad van vier verschillende planten water Aan het werk 1. Vul de bokalen met water. 2. Leg in elke bokaal een blad van een plant. 3. Bekijk na een half uur de onderkant van het blad en noteer je waarnemingen. Wat gebeurt er? Planten nemen koolstofdioxide (CO2) op uit de lucht en zetten die om in zuurstof (O2). De zuurstof ademen ze weer uit. 12
Het experiment onder de loep... Vul aan... Welke blaadjes gebruik je? en vul het rooster in Belletjes onder aan het blad: veel / beetje / geen BLAD 1 Halfuur uur 1 1/2 uur 2 uur 2 1/2 uur 3 uur Belletjes BLAD 2 Halfuur uur 1 1/2 uur 2 uur 2 1/2 uur 3 uur Belletjes BLAD 3 Halfuur uur 1 1/2 uur 2 uur 2 1/2 uur 3 uur Belletjes BLAD 4 Halfuur uur 1 1/2 uur 2 uur 2 1/2 uur 3 uur Belletjes Wat heb je geleerd uit het experiment? Wist je dat er een luchtspiegeling of fata morgana ontstaat als de temperatuur van de lucht boven de bodem sterk varieert? 13
Voor tussendoor Een luchtige sudoku Vul het rooster in met de zes onderstaande symbooltjes. Opgelet, elk symbooltje mag maar één keer voorkomen per rij, per kolom en per vakje. warmte water lucht licht bodem plant 14
Bodem/voeding Wat schaft de pot? Er zijn heel wat redenen waarom de bodem of aarde nuttig is voor een plant. Eerst en vooral biedt aarde een houvast. Daarnaast kunnen de wortels van de plant het nodige water halen uit de bodem. Tot slot bevat de bodem ook talrijke voedingsstoffen. Experimenteren maar... Wat ga je onderzoeken? Heeft een plant aarde nodig om te groeien? Wat heb je nodig? drie (champignon)bakjes drie velletjes keukenpapier watten teelaarde tuinkerszaadjes drie etiketjes Aan het werk 1. Schrijf op de drie etiketjes het woord bodem en de letter A, B of C. Kleef op elk (champignon)bakje één etiketje. 2. Vul bakje A met het keukenpapier en de watten, die je vooraf wat vochtig gemaakt hebt. Vul bakje B met ongeveer 1 cm teelaarde. Laat bakje C leeg. 3. Zaai in elk bakje een tiental zaadjes, ook in het lege bakje. Zet de bakjes op een zonnige plaats. Maak de aarde voldoende nat, zodat de zaadjes kunnen ontkiemen. 4. Bevochtig de zaadjes met een plantenspuit, ook in bakje C. 5. Bekijk de groei elke dag en noteer je waarnemingen. Wat gebeurt er? Een plant heeft steun nodig om zich te verankeren. Grond en keukenpapier geven de plant daarvoor voldoende steun. Als de voedingsstoffen in het zaadje opgebruikt zijn, zal de plant voeding halen uit de bodem door water op te nemen via de wortels. 15
Het experiment onder de loep... Schrap wat niet past... Bakje A: keukenpapier en watten / teelaarde / leeg Bakje B: keukenpapier en watten / teelaarde / leeg Bakje C: keukenpapier en watten / teelaarde / leeg en vul het rooster in : heel goed / goed / beetje / niet : mooi groen / flets / geelachtig : stevig / slap / heel lang / heel kort BAKJE A DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE B DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 BAKJE C DAG 1 DAG 2 DAG 3 DAG 4 DAG 5 DAG 6 DAG 7 16
Wat heb je geleerd uit het experiment? Wist je dat het warmer wordt als je dichter bij de aardkern komt? Per kilometer stijgt de temperatuur met 30 C. Voor tussendoor Verbind de bodemspreekwoorden met de juiste betekenis. Iets tot op de bodem uitzoeken. Een bodemloze put. De bodem inslaan. Vernietigen. Grondig onderzoeken. Een mislukking. Ingewikkelde bodem Het stukje land van onze boer is verdeeld in verschillende stukjes. Knip de stukjes uit en maak dit boerderijdier. Probeer nadien opnieuw een vierkant te maken. 17
Oplossingen Woordzoeker (p. 5): Ontcijfer de code (p. 8): Kruiswoordraadsel (p. 11): Sudoku (p. 14): De plant heeft zonlicht nodig. Geen enkel levend wezen kan zonder water. Zon en schaduw Verbind (p. 17): Iets tot op de bodem uitzoeken = grondig onderzoeken Een bodemloze put = een mislukking De bodem inslaan = vernietigen Handige links Websites www.onthaalopdeboerderij.be www.veldverkenners.be www.vilt.be www.plattelandsklassen.be www.grasspriet.be www.technopolis.be www.lessenpakket.be Tip Breng ook eens een bezoek aan een boerderij. In het aanbod Met de klas de boer op vind je zeker een boerderij in je buurt. Je vindt de deelnemende hoeves op www.onthaalopdeboerderij.be. Ons adres Inagro vzw Ieperseweg 87 8800 Rumbeke-Beitem www.inagro.be 051 27 32 00 18
Colofon Redactie Griet Dewaele Muriël Derycke Elise Degroote Opmaak Grafische dienst Provincie West-Vlaanderen Inagro Illustraties Stefaan Provijn Meer informatie over de verschillende initiatieven van de dienst landbouweducatie van Inagro vind je op de website www.onthaalopdeboerderij.be. Tekst en beeld in dit experimentenboekje zijn uitsluitend bestemd voor gebruik in het onderwijs. Bij gebruik door uitgevers en andere organisaties vooraf schriftelijke toestemming nodig van de eigenaar van deze tekst en beelden: Inagro vzw, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke- Beitem. Dit lespakket kwam tot stand met steun van de Vlaamse overheid, departement Landbouw & Visserij en werd herwerkt in het project School@Platteland. Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland. 19
20