4 integriteit 058 073

4 integriteit 058 073

veiligheid voor alles 058 061 de cijfers spreken klare taal: de trein is veiliger dan welk ander vervoermiddel ook. en de betuweroute is dat al helemaal. de nieuwste technieken om problemen te voorkomen en snel onder controle te krijgen, zijn erin verwerkt. zodat de lijn ook in veiligheid hét prototype van de europese spoorweg van de 21ste eeuw is. Bij beveiliging denkt iedereen meteen aan geavanceerde technologieën. Maar het begint vaak met allerlei landschappelijke, verkeerstechnische en organisatorische maatregelen. Zoals brede sloten zodat mens en dier niet zomaar het spoor kunnen bereiken. Ongelijkvloerse kruisingen waardoor niemand rekening hoeft te houden met een langsrazende trein. Gescheiden tunnelbuizen om bij één calamiteit een dubbele catastrofe te voorkomen. En natuurlijk goede afspraken met brandweer, politie en ambulancediensten. Daarnaast is overal in de Betuweroute hightech beveiliging verweven. intelligente sprinklerinstallatie De Betuweroute voert door vijf tunnels en een grote overkapping. Grote tunnelbranden in het buitenland hebben laten zien wat voor vuurkrachten er kunnen ontstaan in een holle buis die aan weerszijden open is, en daardoor flink tocht. De spoortunnels van de Betuweroute zijn als enige ter wereld uitgerust met een intelligente sprinklerinstallatie. Zodra én de temperatuur oploopt én de trein in de tunnel tot stilstand komt, beginnen de sprinklers gericht op de rampplek te sproeien. Op de eerste plaats om het vuur te doven, ten tweede om de wagons die zich in de

tunnelsecties direct voor en na de brand bevinden nat en koel te houden om overslaan te voorkomen, en tot slot om de betonnen tunnelwanden te koelen zodat de schade daaraan beperkt blijft. Tegelijkertijd gaan er ventilatoren aan om de rook te verdrijven en verder te koelen. Zo n combinatie van activiteiten is alleen dankzij slimme technologie mogelijk. De sprinklerinstallatie is dan ook direct verbonden met het automatische besturingssysteem van de tunnel. Dit systeem ontvangt voortdurend actuele informatie over de temperatuur via een speciale glasvezelkabel die van voor naar achter door de tunnel loopt. Verder zijn gasdetectoren in de tunnel op het systeem aangesloten. Als zij onraad ruiken, zet het besturingssysteem de trein onmiddellijk stil. waterkerende schuiven De Sophiaspoortunnel en de tunnel onder het Pannerdensch Kanaal liggen in zeer waterrijke gebieden. Bij een tunnelcalamiteit onder de rivier of een dijkdoorbraak zouden de tunnels kunnen vollopen en daarmee eventueel de achterliggende polders. Daarom zijn de in- en uitgangen voorzien van waterkerende schuiven die de tunnelopeningen hermetisch kunnen afsluiten. Ook dit is onderdeel van het geavanceerde tunnelbesturingssysteem, dat verder ook nog de telecommunicatie, inbraakbeveiliging en toegangscontrole regelt. automatische noodrem De nieuwste Europese richtlijnen vormen de basis van het innovatieve beveiligingssysteem ertms/etcs level 2. Voluit: European Rail Traffic Management System/European Train Control System level 2. Zeer opvallend kenmerk van ertms is dat de beveiliging vrijwel onzichtbaar is. Het systeem maakt namelijk niet langer gebruik van seinpalen langs het spoor maar komt rechtstreeks binnen op de boordcomputer van de machinist. ertms/etcs kan veel dingen die tot nu toe niet mogelijk waren: de treinbesturing overnemen, ook bij lage snelheden vooruit controleren of de wissels in de juiste stand staan, en voortdurend de remweg van de trein berekenen. Dat zijn belangrijke verbeteringen in veiligheid, en niet alleen voor de machinist. Baanwerkers die met het spoor bezig zijn, moeten immers absolute zekerheid hebben dat hun werkplek is afgesloten voor treinen. ertms/etcs trekt letterlijk aan de rem als een trein toch zo n gebied inrijdt. Verder grijpt het systeem in als twee treinen op hetzelfde baanvak elkaar tegemoet komen. Daarnaast controleert het systeem of wissels in de juiste stand staan en vrij zijn. Op zich is dat niet zo bijzonder, want dat doet het huidige atb-systeem (Automatisch Trein Beïnvloedingssysteem) nu ook al. Maar niet als een trein langzamer rijdt dan veertig kilometer per uur; de machinist kan bij lagere snelheden dus door een rood sein rijden. Het nieuwe beveiligingssysteem waakt echter permanent en reageert altijd. Tot slot is ertms/etcs een gigantische rekenmachine die voortdurend berekent hoe lang de remweg van een bepaalde trein op een bepaalde locatie met een bepaalde snelheid is. Belangrijke informatie, want zo kunnen treinen strakker achter elkaar worden gepland voor minimale tijdverspilling en toch op een veilige afstand van elkaar. perfecte afstemming Het spreekt voor zich dat de treinbeveiligingssystemen weliswaar automatisch, maar niet autonoom werken. Immers, alleen als alle schakels in de hele keten op elkaar zijn afgestemd, is succes pas echt verzekerd. Daarom is op nog tal van andere plaatsen hoogwaardige technologie toegepast. De centrale verkeersleiding, gevestigd op rangeerterrein Kijfhoek in Zwijndrecht, geeft de sporen vrij waarover treinen mogen rijden. Dat doet ze met het nieuwe besturingssysteem vpt+ (Vervoer Per Trein +), dat onder meer stukken spoor veilig en snel buiten dienst kan stellen en weer in dienst kan nemen, en signaleert wanneer een trein door rood rijdt. Om er zeker van te zijn dat al die systemen probleemloos met elkaar communiceren je moet immers niet denken aan een storing op een cruciaal moment is er ook geïnvesteerd in een nieuw, geavanceerd en bedrijfszeker draadloos netwerk voor telefonie en dataverkeer: gsm-r. Hiermee programmeert het vpt+-systeem van de verkeersleiding het ertms/etcs waarmee de machinist alle belangrijke gegevens op de boordcomputer in zijn cabine ontvangt.

peststroken en politieke onzekerheid 062 063 de heer r. lammerts procesleider grondverwerving bij de projectorganisatie betuweroute van 1995 2006 In totaal moesten we circa 5.500 objecten verwerven van zo n 1.200 eigenaren. Een flink aantal, maar dat is vooral een kwestie van goed organiseren en de grondverwerving afstemmen op de uitvoeringsplanning. Veel energie vergde de aansturing van de wervingsteams, verantwoordelijk voor de grondverwerving bij overheden en particulieren. Het lastige was dat de HSL-Zuid tegelijk met ons makelaars, taxateurs en rentmeesters uit de markt trok. Daarnaast diende informatieoverdracht aan onze twee advocatenkantoren plaats te vinden, verantwoordelijk voor de onteigeningsprocedures als de poging tot minnelijke verwerving strandde. Meestal draait vijf procent van alle verwervingen uit op een gerechtelijke procedure en dus op een onteigening. Bij de Betuweroute liep dat op tot tien, twaalf procent. Onder meer vanwege maatschappelijk verzet. Sommige grondeigenaren verkochten peststrookjes van tien centimeter breed aan tegenstanders van het project om de voortgang te vertragen. Ook politieke onzekerheid bemoeilijkte de onderhandelingen; bewoners geloofden gewoon niet dat het project doorging en wilden afwachten. Daarom bevatte ook een aantal koopcontracten een speciale clausule dat, als de Betuweroute op die plek werd afgeblazen, mensen hun voormalige eigendom konden terugverwerven. Veel mensen voorzagen al dat ze slachtoffer van de Betuweroute zouden worden en namen zelf contact met ons op, rechtstreeks of via een belangenorganisatie. Een paar keer hebben we echter door plotselinge wijzigingen in het ontwerp mensen volledig verrast. Wij moesten hen duidelijk maken dat ook hun woning weg moest om het project te kunnen realiseren. Je gaat er persoonlijk heen om de boodschap te brengen die soms heel hard aankomt. Anderzijds: de onteigeningswet biedt veel bescherming voor burgers en bedrijven die grond bezitten, en wij zijn de professionals die de klus voor onze opdrachtgever hebben geklaard. Reinko Lammerts

onder de loep 064 065 de burger heeft het recht te weten wat er met zijn geld gebeurt. bij de betuweroute zit iedereen er zelfs met zijn neus bovenop. de tweede kamer, ministeries, provinciale en lokale overheden, maatschappelijke organisaties en burgers volgen nauwgezet en kritisch de bouw van de betuweroute. In de beginfase heeft de minister nog weinig regie over het project, concludeert de parlementaire commissie-duivesteijn, die de besluitvorming over het project reconstrueert. Als rond 1998 het project in uitvoering komt en de uitgaven stijgen, besluit de minister om de touwtjes strakker aan te trekken. Het politiek adagium is dan het budget is in beton gegoten ofwel: overschrijdingen zijn uitgesloten. Niets mag meer aan de aandacht van de minister of de Tweede Kamer ontsnappen. De hele wijze van uitvoering wordt vanaf dat moment regelmatig scherp gecontroleerd. Onder andere door de Algemene Rekenkamer en de Belastingdienst. Het Auditbureau Betuweroute, een team deskundigen dat door het ministerie is ingesteld om de projectorganisatie regelmatig onder de loep te nemen, controleert en beoordeelt verschillende onderdelen van de uitvoering. Bijvoorbeeld of het ontwerp van de installaties in de tunnels voldoet aan de vereisten, of de claims van aannemers netjes worden afgehandeld en hoe het beveiligingssysteem is uitgewerkt. Op het hoogtepunt van de uitvoering in de jaren 2001 en 2002 is het niet uitzonderlijk dat er drie audits tegelijkertijd lopen. Controles en audits als deze houden de projectorganisatie scherp. De medewerkers zijn zich ervan bewust in een glazen huis te werken. Wanneer er tekortkomingen geconstateerd worden, vindt bijsturing of aanpassing plaats. De organisatie legt voor zichzelf de lat zelfs nóg hoger en beschrijft alle werkprocessen in kwaliteitsprocedures. De projectorganisatie Betuweroute ontvangt als eerste projectorganisatie in Nederland het ISO-9001-certificaat voor het werken volgens de beschreven, transparante wijze.

het papieren project achter de schermen 066 067 achter het stoere beton en staal van de betuweroute ligt een gigantische hoeveelheid papier verborgen. zwaarwichtige brieven, belangrijke contracten, vuistdikke testrapporten en ingewikkelde tekeningen. een archief van vijftien jaar bouwgeschiedenis. De aanleg van de Betuweroute levert talloze technische, juridische en financiële documenten op. Neem alleen al de uitwerking van het programma van eisen met zijn achthonderd punten. Stuk voor stuk zijn alle eisen en voorwaarden op papier uitgewerkt, zodat het ministerie en andere controleorganen ze kunnen toetsen. Ieder detail moet kloppen. Zo is het aantonen van de veiligheid van de spoorlijn op papier een hele klus. Er mag geen kortsluiting ontstaan, de treinen mogen niet gaan rijden als er een storing is, de sprinklers mogen pas gaan werken als de trein bij brand stilstaat in een tunnel. Voor de hand liggende eisen waarachter echter heel wat denk-, schrijfen tekenwerk schuilgaat. Ook de overige eisen brengen een hele papierhandel met zich mee, bijvoorbeeld wettelijke eisen op het gebied van milieu en eisen over de kwaliteit en de prestaties van de spoorlijn. Van elk onderdeel van de spoorlijn moet betrouwbare informatie over de herkomst, samenstelling en kwaliteit geleverd worden. Allemaal nodig voor de bouw en overdracht van het project en het beheer en onderhoud van de spoorlijn. Bovendien moet iedere producent, leverancier en aannemer over de juiste certificaten beschikken om ook de kwaliteit van de werkwijzen te garanderen. De aanleg van de spoorlijn levert dus een enorm archief op. Hoewel bijna alles digitaal is opgeslagen en toegankelijk gemaakt, staan er honderden ordners vol met correspondentie, verslagen, memo s, financiële overzichten, rapporten, adviezen, testresultaten, contracten, verzekeringspapieren, onteigeningsdocumenten, kadasterkaarten, foto s en krantenartikelen. Kilometerslang. Voor later.

persoonlijk commitment 068 069 de heer ir. j. buis contractmanager kijfhoek en sophiaspoortunnel bij de projectorganisatie betuweroute van 1997 2005 Kom niet aan de Betuweroute, want dan kom je aan mij. Dat is denk ik het gevoel dat ons binnen de projectorganisatie Betuweroute bindt. Als zeer gemêleerd gezelschap van over de hele wereld zijn we toegegroeid naar een collegiale vriendenclub. Wellicht heeft de boze buitenwereld de onderlinge emotionele band versterkt. Bovendien hebben we allemaal persoonlijke verantwoordelijkheden gekregen. Inclusief de bijbehorende beslissingsbevoegdheid en financiële armslag. Dan kún je ook wat. Met een groot persoonlijk commitment als gevolg: de bouw van de Betuweroute moest en zou een succes worden. Natuurlijk heb je met de Sophiaspoortunnel alle ogen op je gericht; daarvan was ik me erg bewust. De Sophiaspoortunnel was een van de eerste design- en constructcontracten binnen het project. En met driehonderd miljoen euro het grootste contract. We hadden de ene audit na de andere. Een goede zaak overigens. Als organisatie hadden we zelf al bij het begin gekozen voor een transparante, integere manier van werken. Ik vind het oprecht plezierig om te kunnen aantonen wat ik heb gedaan met het belastinggeld dat mij is toevertrouwd. Zo n verantwoordingstructuur is een verrijking voor alle partijen aan weerszijden van de tafel: aannemerij én overheid. Ik kom uit de internationale aannemerij, projecten in het buitenland. Daar wordt niet over iedere extra euro gezeurd. Terwijl hier echt een cultuur van meerwerkbonnetjes heerst en dat was wel even wennen. Dit is de schuld van het Nederlandse aanbestedingssysteem. De goedkoopste aanbieder wint. Op andere criteria wordt bijna niet geselecteerd. Zelfs wij weten vaak dat het voor de aangenomen prijs gewoon niet kan. Met dat meerwerk moet het dus verdiend worden. Bovendien beloon je met deze methode ook niet een loyale en goede aannemer die een stap harder loopt; de volgende keer moet hij immers weer gewoon de goedkoopste zijn. Jan Buis

1001 afspraken met gemeenten en provincies 070 073 de inspraakreacties en het overleg met gemeenten, provincies en waterschappen leiden tot veel aanpassingen van het ontwerp-tracébesluit. als de bouw van start kan gaan, worden met alle betrokken partijen afspraken gemaakt over de uitvoering. sommige gemeenten maken van de gelegenheid gebruik om de lokale bereikbaarheid of veiligheid te verbeteren. convenant gemeente valburg 3 centimeter dik convenant gemeente zevenaar 1,7 centimeter dik convenant gemeente barendrecht 1,5 centimeter Tijdens de plan- en besluitvorming krijgt het ministerie van Verkeer en Waterstaat te maken met de belangen van gemeenten, provincies en andere instanties. In Gelderland vormen de betrokken gemeenten en de provincie een bestuurlijk overleg, dat een aantal gezamenlijke voorwaarden formuleert. Dit Gebundeld Bestuurlijk Overleg eist onder meer dat de nieuwe spoorlijn zo strak mogelijk en op maaiveldhoogte langs de A15 komt te liggen. Verder eist men een aantal tunnels en een volwaardig containeruitwisselpunt bij Valburg. In tegenstelling tot Gelderland bundelen de Zuid- Hollandse bestuurders zich niet. overeenkomsten Het kabinet-kok besluit in 1995 de Betuweroute in zijn geheel aan te leggen, met een extra pakket aan maatregelen om de gemeenten en provincies tegemoet te komen. Als de bouw van de spoorlijn kan beginnen, wordt met bijna iedere betrokken gemeente en provincie een convenant afgesloten. En daarnaast objectovereenkomsten met de waterschappen en Rijkswaterstaat. Hierin staan afspraken over wat en hoe wordt gebouwd, en over het beheer en het onderhoud van kruisende wegen en waterlopen tijdens de aanleg.

gedetailleerde afspraken In ieder convenant staat precies wat er moet gebeuren in het gebied en hoe het werk moet worden uitgevoerd. De afspraken zijn heel gedetailleerd. Bijvoorbeeld welke kleur een bepaald wegdek krijgt en hoeveel vervangende bomen geplant moeten worden. Juist die specifieke afspraken zorgen ervoor dat sommige convenanten zeer omvangrijk zijn geworden. De drie dikste convenanten zijn die met de gemeenten Valburg (3 centimeter dik), Zevenaar (1,7 centimeter) en Barendrecht (1,5 centimeter). Dat juist zij de dikste convenanten hebben afgesloten, ligt voor de hand. In Valburg wordt namelijk het containeruitwisselpunt gerealiseerd, bij Barendrecht komt voor 9 sporen een overkapping over een lengte van 1,5 kilometer en dicht bij de kern van Zevenaar wordt een 2,3 kilometer lange spoortunnel aangelegd. bijbestellingen Veel gemeenten en provincies doen bij het project een bijbestelling voor extra werkzaamheden. Een mooi voorbeeld hiervan is te vinden in Zevenaar. De oude parallelweg die hier en daar nog geen twee meter breed is, krijgt een metamorfose en wordt de ontbrekende schakel in de gemeentelijke ringweg, met vrij liggende fietspaden. En dat alles op het dak van de nu onzichtbare spoortunnel. Een ander voorbeeld is de bouw van twee extra viaducten over de A15 voor de provincie Gelderland. Op diverse plaatsen zijn sloten verbreed, fietspaden verlegd en rotondes veiliger gemaakt. Uiteraard tegen betaling door de gemeente of provincie die deze bijbestelling plaatst. vernieuwend Het afsluiten van convenanten voor de uitvoering van een infraproject is voor veel bestuurders tot dan toe ongebruikelijk. De reacties verschillen dan ook. Sommigen zijn niet zo happig om meteen alles dicht te timmeren, anderen maken van de gelegenheid gebruik om een en ander tot in de kleinste details te regelen. Welke van beide wegen ook wordt bewandeld, de voordelen zijn onmiskenbaar. Want op voorhand afspraken maken over vereisten en vrijheden voorkomt veel discussie en waarschijnlijk extra kosten en oponthoud tijdens de uitvoering. Dat is de verwachting vooraf, en dat blijkt ook in de praktijk zo te werken. Dit bestuurlijke experiment opent daarmee dan ook interessante perspectieven voor latere publieke projecten.