Het vermogen om effectief te communiceren in de klas vraagt om betrokkenheid, interactie, een positieve sfeer, verwachtingen van de leraar en uitdagingen. Effectieve communicatie in de klas versterkt het geheugen van leerlingen en heeft een positieve invloed op hun gedrag. Hoe kun je met verbale en non-verbale communicatie het leerproces van leerlingen beïnvloeden en positief gedrag in de klas ondersteunen? Hoe communiceer je om het juiste emotionele klimaat te creëren? Wat zijn effectieve vraagtechnieken? Dit pocketboek geeft je antwoord op deze vragen en biedt tools, tips en technieken om je communicatievaardigheden te versterken. In samenwerking met 9 789461 182562 EFFECTIEVE COMMUNICATIE IN DE KLAS Pocketboek Effectieve communicatie in de klas Pocketboek EFFECTIEVE COMMUNICATIE IN DE KLAS Pocketboek Richard Churches
Inhoud Pagina Inleiding 5 Woorden hebben invloed 15 Lichaamstaal en non-verbale communicatie 35 Gevoelens, emotioneel klimaat en het leerproces 57 Het uitleggen, organiseren en introduceren van het leerproces 71 Effectieve vraagtechnieken 83 Groepsprocessen, leerstijlen en psychologische voorkeuren 101 119 Effectieve communicatie in de klas 3
Voorwoord Uit onderzoek blijkt steeds weer hoe bepalend onderwijs, het leerproces en de processen in de klas zijn voor de effectiviteit van een school. Natuurlijk zijn allerlei andere dingen, zoals de schoolleiding, theorieën en beleid, van belang, maar het verschil wordt gemaakt door wat jij iedere dag in de klas doet. De effectiviteit van de leraar heeft specifiek te maken met: Betrokkenheid Interactieniveaus Vraagtechnieken Positieve sfeer De verwachtingen van de leraar Uitdagingen Het vermogen om effectief te communiceren is de basis voor al deze aandachtsgebieden. Hoe jij dat aanpakt van dag tot dag, van minuut tot minuut en zelfs van seconde tot seconde heeft een wezenlijke invloed op wat je leerlingen leren en onthouden en op hoe ze zich gedragen. In dit boek vind je een breed scala aan tips, tools en technieken om je communicatievaardigheden te versterken. Ze komen uit allerlei domeinen, waaronder de psychologie, taalmodellen bij hypnose (met name om effectiever suggesties te kunnen doen), NLP (neurolinguïstisch programmeren) en de neurowetenschap. Per hoofdstuk leggen we niet alleen snel en eenvoudig uit wát je kunt doen, maar ook hóé je het kunt doen. 4 Effectieve communicatie in de klas
Hoe werken effectieve leraren? Als er zoiets bestaat als een recept voor de effectiviteit van leraren, dan zijn dit de belangrijkste ingrediënten: 1. hoogwaardige inhoudelijke kennis 2. kennis van de best practices van de vakken waarin je lesgeeft 3. passie voor het werken met kinderen en leerlingen 4. uitstekende communicatieve vaardigheden Dit boek gaat over het vierde ingrediënt. Het bevat tips en strategieën waarmee je je woordgebruik en lichaamstaal kunt ontwikkelen. Sommige hoofdstukken zijn bedoeld om je te helpen effectiever te communiceren als het gaat om leren en uit het hoofd leren, en om daarmee ook je klassenmanagement te ondersteunen. Op de volgende drie bladzijden introduceren we een aantal algemene inzichten en theorieën over communicatie. Het is belangrijk dat je deze in je achterhoofd houdt als we de vier belangrijkste onderdelen van effectieve communicatie verkennen op bladzijde 10 en als we in de rest van het boek ingaan op specifieke strategieën die je als leraar kunt inzetten. 6 Inleiding
Inleiding Woorden hebben invloed Lichaamstaal en non-verbale communicatie Gevoelens, emotioneel klimaat en het leerproces Het uitleggen, organiseren en introduceren van het leerproces Effectieve vraagtechnieken Groepsprocessen, leerstijlen en psy chologische voorkeuren 119
Waarden, betere schoolprestaties en het leerproces Als je de communicatie in jouw klas wilt versterken, is het niet genoeg om op praktisch en theoretisch niveau te weten hoe communicatie werkt. Om de impact te maximaliseren, moet je je kennis kunnen implementeren en daar komen waarden bij kijken. Waarden (de dingen die belangrijk voor ons zijn) sturen onze emoties en gedrag. Schrijvers zoals Michael Fullan* hebben aangetoond dat de koppeling van waarden aan gedrag doorslaggevend is voor betere schoolprestaties. Dus neem bij het ontwikkelen van je communicatieve vaardigheden de tijd en: Denk na over je eigen waarden en hoe je die in de klas uit. Leg je waarden uit aan je leerlingen. Ze kunnen dan begrijpen waarom je iets wilt en ze kunnen voorspellen hoe je op bepaalde dingen zult reageren. Werk met je leerlingen aan waarden en het leerproces, zodat ze zich bewust worden van wat zijzelf belangrijk vinden aan hun leerproces. Bedenk bij het doorlezen van de samenvatting op de volgende bladzijden alvast op welke gebieden jij je eerst gaat richten om je communicatieve vaardigheden te versterken. Zoek naar de dingen die in het verlengde liggen van jouw waarden en begin daarmee; je zult extra gemotiveerd zijn om hieraan te werken. Daag jezelf daarna uit om dingen te verkennen waarover je nog niet eerder had nagedacht. * The Moral Imperative of School Leadership van Michael Fullan, Corwin Press, 2003. 120
Het hoe en waarom van communicatie Ontwikkel zowel je communicatieve vaardigheden als je pedagogische inzichten en vakkennis. Besef dat communicatie tweerichtingsverkeer is en dat de betekenis van jouw communicatie hem zit in de reactie die je krijgt. Besteed aandacht aan alle communicatieniveaus: woordgebruik, stemgebruik en lichaamstaal. Houd het gewenste resultaat in gedachten, merk op wanneer je het behaalt, wees flexibel en actief. Woorden hebben invloed Wat je zegt bevat een oppervlakkige boodschap en een verborgen boodschap (vooronderstelling). Zeg wat je wilt in positieve bewoordingen; noem niet wat je niet wilt. Gebruik yes-sets, verbindingswoorden en verpakte suggesties. Gebruik eerst samen oplopen en dan leiden en gebruik verhalen en metaforen om de effectiviteit van je communicatie te vergroten. 121
Lichaamstaal en non-verbale communicatie Lichaamstaal en stemgebruik zeggen in sommige situaties meer dan woorden. Ontwikkel je zintuiglijke gevoeligheid voor de lichaamstaal van anderen. Oefen en ontwikkel belangrijke communicatieve houdingen (zoals de Afweger) en ontwikkel je vocale vaardigheden. Gebruik naast je lichaamstaal, emoties en het leerproces ook de ruimte in je lokaal om te communiceren. Gevoelens, emotioneel klimaat en het leerproces Emoties en het leerproces zijn sterk met elkaar verbonden. Het emotionele klimaat dat je in je klas creëert, is van groot belang. Gebruik de techniek van het ankeren om je eigen emoties onder controle te houden. Emoties werken aanstekelijk. Onthoud dat de manier waarop jij met je klas omgaat, doorwerkt bij hun volgende les. Werk zowel aan je vaardigheden om een-op-een met leerlingen om te gaan als aan je presentatie voor de hele groep. 122
Het uitleggen, organiseren en introduceren van het leerproces Leg contact en houd de aandacht van de leerling vast. Leer de leerlingen hoe het geheugen werkt en gebruik strategieën die zorgen dat ze dingen beter onthouden. Plan je les zo dat je laat zien hoe dingen verband houden met elkaar en laat de perspectieven met de verschillende benaderingen zien, zoals in het model Vijf treden naar de hemel. Wees je bewust van verschillende motivatievoorkeuren en zorg dat je tijdens je lessen verwachtingen wekt. Effectieve vraagtechnieken Ontwikkel een repertoire van goede vragen. Kom niet te snel met het antwoord: geef leerlingen verwerkingstijd. Gebruik chunking om het onthouden te vergemakkelijken. Verwerk vraagtechnieken zoals de vragenmatrix in je lesactiviteiten. 123
Groepsprocessen, leerstijlen en psychologische voorkeuren Let op groepsprocessen en de invloed die deze hebben op het gedrag van je leerlingen. Betrap je leerlingen op goed gedrag en gebruik een beloningssysteem om positief gedrag in de klas te bevorderen. Let op psychologische voorkeuren. Sluit hierop aan om de motivatie en de verstandhouding te versterken, maar daag je leerlingen ook uit om flexibeler te worden. Wees je bewust van je eigen waarden als je lesgeeft. Maak ze duidelijk en zorg dat je authentiek bent in je gedrag. 124
Ter afsluiting Uitstekende communicatieve vaardigheden zijn geen vervanging voor vakkennis en goede pedagogische inzichten. Je hebt die allemaal nodig om een effectieve leraar te zijn. Kleine veranderingen maken vaak een groot verschil en er zijn geen extra financiën voor nodig; met je communicatieve vaardigheden doe je het gewoon. Als je je lespraktijk verandert, doe dat dan als reflecterende vakman : voer veranderingen stap voor stap door, test het effect en vraag feedback aan anderen. Anderen iets leren is de beste manier om zelf iets te leren. Gebruik materiaal uit dit boek bij trainingssessies met andere leraren en kies daarbij voor actieve werkvormen, net zoals je met kinderen en tieners zou doen. Uiteindelijk is leren een sociaal proces. 125
Het boek bestellen? Effectieve communicatie in de klas is te bestellen via onze webwinkel. Workshop of studiedag hierover? Dat is zo geregeld. Neem contact met ons op via dienstverlening@bazalt.nl. Wil je meer previews ontvangen meld je dan aan voor de 2 wekelijkse e-mailing. aanmelden Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ.