PROVINCIAAL GEBOUWENPLAN 2013-2015 Energietransitie in de gebouwde omgeving Gebouwenplan Verdere verbetering energetische gebouwkwaliteit Bijdrage werkgelegenheid bouwsector Stimuleren inbreng kennisinstellingen Projectnaam : Provinciaal Gebouwenplan Opdrachtgever: Bert Nijmeijer Projectleider : Pieta Walma Datum : April 2013 Versie : 1 Status : concept Pagina 1 van 6
1. Ambitie en doelstelling 2015 Het Provinciaal Gebouwenplan 2013-2015 is het vervolg op het eerste woningenplan (100.000 woningenplan) en is geschreven in opdracht van het college van Gedeputeerde Staten vanuit het coalitieakkoord 'Energiek en scherp aan de wind: op naar een ondernemend, duurzaam en sociaal Groningen!' Het college van Gedeputeerde Staten wil dat de provincie Groningen koploper is de energietransitie. Deze ambities geven richting aan de doelstelling van het provinciaal gebouwenplan, maar een doelstelling die realistisch is in de huidige tijd. In deze samenvatting beschrijven we het provinciaal beleid voor de energietransitie in de gebouwde omgeving voor de periode 2013 2015. Het is onze doelstelling om in de komende twee jaar door te bouwen aan de verbetering van de (energetische) kwaliteit van de woningen en utiliteitsgebouwen in onze provincie. Deze verbetering is op tal van fronten te bereiken en de projecten die we gaan uitvoeren richten zich dan ook op verschillende doelgroepen, typen gebouwen en disciplines. Jaarlijks maken wij een uitvoeringsprogramma, waarin we een korte evaluatie van de lopende projecten maken en nieuwe projecten beschrijven. Bij de projecten gaan we ons maximaal inspannen om aan te haken bij Europese en Nationale programma's. 2. Beleidskader Het beleidskader voor energietransitie in de gebouwde omgeving wordt grotendeels bepaald door Europese afspraken en richtlijnen, die zijn vertaald in landelijke wetgeving. Europees beleid Het Europese beleidskader van het Gebouwenplan is de Europese 2020 strategie, een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei in Europa. Eén van de vijf hoofddoelstellingen heeft betrekking op klimaat en energie. Hierin staan de bekende 20% doelstellingen, die in 2020 gerealiseerd moeten zijn: Terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen met 20%; Verhogen van het aandeel van hernieuwbare energie in de energiemix van de EU tot 20%; Verhogen van de efficiëntie van het energieverbruik met 20%. De Europese trend 1 laat zien dat de eerste twee doelen op schema liggen, de reductie van het energieverbruik blijft achter. De gebouwde omgeving neemt een belangrijke plaats in het energieverbruik. Gebouwen zijn namelijk verantwoordelijk voor circa 40% van het Europees energieverbruik en verantwoordelijk voor circa 36% van de CO 2 - emissie. In Nederland zijn die percentages vergelijkbaar. Er is dus een groot besparingspotentieel aanwezig in de gebouwde omgeving, ook in Nederland en de provincie Groningen. Landelijk beleid Nederland heeft het Tweede Nationale Energie Efficiëntie Actie Plan (NEEAP) opgesteld (juni 2011). Het NEEAP onderscheidt 4 hoofdsectoren: gebouwde omgeving, industrie en MKB, Transport en Land- en tuinbouw. Voor de gebouwde omgeving beschrijft het NEEAP het Nationaal Plan voor het bevorderen van bijna-energieneutraal bouwen. Dit Nationaal Plan bevat: 1. een definitie van bijna-energieneutrale 2 gebouwen; 2. tussentijdse streefcijfers voor het verbeteren van de energieprestatie van nieuwe gebouwen per 2015; 3. informatie over het gevoerde beleid en maatregelen ter bevordering van energieneutrale gebouwen. Het Nationaal Plan voor het bevorderen van bijna-energieneutrale gebouwen schets de Nederlandse strategie om te komen tot bijna-energieneutrale gebouwen in 2020. Daarnaast gaat het in op de transformatie van bestaande gebouwen die worden gerenoveerd tot bijna-energieneutrale gebouwen. 1 Bron: Europa aan zet Het Europees beleid voor duurzaamheid in de gebouwde omgeving - december 2012 - Robert Nuij, Directoraat-Generaal voor Energie, Energie Efficiency 2 Een gebouw is energieneutraal wanneer sprake is van een energieverbruik van tenminste nul, en het gebouw niet meer energie uit het openbare net (gas en/of elektriciteit) betrekt dan de duurzame energie die het opwekt of uit duurzame bronnen in de directe omgeving van het gebouw betrekt. Pagina 2 van 6
Dit betekent: in 2020 een Energieprestatie-eis van (bijna) nul voor nieuwe gebouwen. in 2015 50% energie-efficiënter bouwen ten opzichte van 1997 Provinciaal beleid De provincie Groningen kent verschillende beleidsdocumenten waarin beleid ten aanzien van energie wordt beschreven. De belangrijkste zijn het Provinciaal Omgevingsplan (POP) en het. Daarnaast bestond het woningenplan, waar dit gebouwenplan het vervolg op is. Het Provinciaal Omgevingsplan (POP) verwijst naar het woningenplan als het om de doelstellingen voor energietransitie in de gebouwde omgeving gaat en daarbij de aandacht voor de kwaliteit van het binnenmilieu van onder andere (basis)scholen, buurthuizen, verenigingsgebouwen, bejaardenhuizen. Het beschrijft het hoofddoel van het programma als het leveren van een bijdrage aan de energietransitie en economische structuurversterking door de uitbouw van het (duurzame) energiecluster en het versnellen van decentrale en duurzame energieopwekking. Dit gebouwenplan is een deelproject van de programmalijn Slimme Decentrale Energiesystemen. Het Woningenplan 2008-2011 is een actieplan voor energietransitie in de gebouwde omgeving. Veel verschillende projecten zijn inmiddels in dit kader uitgevoerd. In november 2012 is het woningenplan geëvalueerd. Per brief (zaaknummer 425304) is Provinciale Staten hierover geinformeerd. Dit gebouwenplan zet de strategie van de succesvolle lijnen voort. Ook het deelproject LDEB komt voort uit het en ondersteunt lokale initiatieven bij het opzetten van duurzame energie opwekking en energiebesparing. Het project heeft overlap met dit gebouwenplan. We zorgen voor een zorgvuldige afstemming bij de uitvoering van beide projecten. 3. Ontwikkelingen Landelijke stand van zaken energielabels In de particuliere woningenmarkt zijn weinig woningen gelabeld, hier valt nog veel winst te halen; Woningcorporaties hebben vrijwel al hun bezit gelabeld en kunnen daarmee focus aanbrengen in renovatieplannen. Moeilijke en onzekere tijden voor de bouwsector De bouw in Nederland staat al een aantal jaren onder druk. Tot nu toe heeft de crisis aan circa 40.000 mensen in de bouw hun baan gekost en voor komend jaar is de verwachting dat daar nog eens 27.000 werklozen bijkomen uit deze sector. Dit geeft duidelijk aan dat er wat aan de hand is in de Nederlandse bouwsector. De nieuwbouwproductie stagneert. Daarom is focussen op nieuwbouw wel nuttig, maar weinig effectief; Woningcorporaties heroriënteren zich op de gevolgen van het nieuwe Regeer - en Woonakkoord. Nieuwbouw plannen worden opgeschort, renovatieplannen heroverwogen; De particuliere woningeigenaar blijft gewenst of ongewenst langer in huidige woning wonen. Aandacht voor en vraag naar energiebesparingsmaatregelen groeit langzaam. Onafhankelijke voorlichting blijft belangrijk. Energiebesparing en werkgelegenheid In opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft SEO Economisch Onderzoek een onderzoek verricht naar Werkgelegenheidseffecten van energiebesparing in de gebouwde Omgeving. Er worden 2 scenario's beschreven. De conclusie van dit rapport is dat de investering in extra energiebesparing in de gebouwde omgeving een fors aantal extra banen oplevert (ca. 50.000 extra banen in scenario 1, tot ruim 82.000 banen in scenario 2, voor de periode 2013 2020). De vraag naar energiebesparing en het stimuleren ervan heeft dus positieve effecten op de werkgelegenheid in de bouwsector. Pagina 3 van 6
Energiearmoede Uit een onderzoek van Rijksuniversiteit Groningen, in opdracht van Agentschap NL, is af te leiden dat een belangrijk deel van de huishoudens in Noord- en Oost Groningen te maken heeft met energiearmoede. Er is sprake van energiearmoede als een huishouden een betalingsachterstand heeft van de gas- en/of elektriciteitsrekeningen. Door de stijgende energieprijzen maken de energiekosten een steeds groter deel uit van de woonlasten van huurders en woningeigenaren. Gezien de ontwikkeling van energiearmoede en de impact ervan in de huishoudens is het ook van sociaal belang dat het energieverbruik omlaag gaat. Dit geldt niet alleen voor de individuele huishoudens, maar ook op hoger maatschappelijk niveau in scholen, dorps- en gemeentehuizen en ander (maatschappelijk) vastgoed. 4. Provinciale rol en samenwerking Provinciale rol Zoals gezegd is het onze doelstelling om aan de (energetische) kwaliteitsverbetering van de gebouwde omgeving te werken. We bouwen zelf geen huizen en we hebben niet de financiële mogelijkheden om subsidies te verstrekken. Maar met een integrale aanpak kan onze organisatie een wel belangrijke speler in het veld zijn. We gaan door met de strategie van de succesvolle lijnen uit het woningenplan. Daarnaast gaan we ons richten op het faciliteren van nieuwe initiatieven. We bundelen relevante informatie en delen deze. We gaan kennisontwikkeling ondersteunen en verspreiden. Maar ook het opzetten en het (laten) uitvoeren van regelingen, zoals de regeling ''asbest eraf, zonnepanelen erop'', bij agrariërs, vormt een onderdeel van het plan. Daarnaast gaan we een aantal projecten financieel ondersteunen. Kortom, onze rol is faciliterend, stimulerend, verbindend, uitvoerend, initiërend en samenwerking bevorderend. Samenwerking Nog meer dan voorheen werken we voor de realisatie van onze ambities samen met de gemeenten binnen de provincie en met onze buurprovincies. Daarnaast werken we samen met landelijke organisaties, zoals Agentschap.NL. We gaan het integraal werken binnen onze organisatie intensiveren. We blijven met woningcorporaties in gesprek en gaan de samenwerkingen aan om de goede voorbeelden zoveel mogelijk kans op navolging te geven. We gaan vanuit het milieudomein een beleidskader opstellen, om er zorg voor te dragen dat de RUD een bijdrage kan leveren aan de realisatie van de provinciale doelstellingen op het gebied van toezicht en handhaving bij nieuwbouw.. Kenniscentra zoals het Energiekenniscentrum van de Hanzehogeschool en de Energy Academy Europe zullen waar mogelijk ingezet worden. Door de juiste informatie aan te reiken in de opleiding neemt de kwaliteit van toekomstige uitvoerders toe. Mogelijke nieuwe samenwerkingspartners zijn de zorginstanties in onze provincie. Deze organisaties hebben veel vastgoed in bezit dat aangepast moeten worden en waar een grote energiebesparingspotentie is. Naast de grote ziekenhuizen denken we dan vooral verzorgingshuizen. 5. Conclusies en projecten op hoofdlijnen Op basis van voorgaande hoofdstukken beschrijven we hier de voornaamste conclusies die hieruit getrokken zijn. Deze conclusies vormen de basis voor het nieuwe Gebouwenplan. Conclusies Er is nog steeds veel energie te besparen in de gebouwde omgeving; Gezien de slechte omstandigheden in de nieuwbouw en de grootste besparingspotentie ligt de focus op de bestaande bouw; De particuliere woningeigenaar is een lastig te benaderen, maar belangrijke doelgroep; De particuliere woningeigenaar lijkt eerder geneigd tot aanschaf van zonne-panelen, dan het investeren in "onzichtbare" energiebesparingsmaatregelen; Professionele opdrachtgevers zoals provincie, gemeenten en woningcorporaties kunnen ondanks de beperktere financiele middelen nog steeds een belangrijke rol spellen, door als opdrachtgever voor nieuwbouw of renovatie van energiebesparing een belangrijk onderwerp te maken; Pagina 4 van 6
De vraag naar energiebesparing en het stimuleren ervan heeft positieve effecten op de werkgelegenheid in de bouwsector. Een deel van de huishoudens in de provincie Groningen heeft te maken met energie-armoede; Energie-armoede komt in een groot deel van de krimp-gebieden voor; Het toepassen van energiebesparingsmaatregelen en het opwekken van duurzame energie kan een positief effect hebben op het remmen van energie-armoede; Projecten op hoofdlijnen Op basis van voorgaande conclusies zal het Provinciaal Gebouwenplan zich, zolang de nieuwbouw niet aantrekt, voornamelijk richten op de bestaande gebouwenvoorraad Wat het type gebouwen betreft kiezen we vooral voor woningbouw en maatschappelijk vastgoed. Denk hierbij aan de eigen gebouwen van provincie en gemeente, (basis)scholen, sporthallen, zwembaden en zorgcomplexen. Wanneer er zich specifieke trajecten aandienen, pakken we de overige utilitietsmarkt ook op. Binnen de energietransitie richten de projecten zich vooral op de eerste twee stappen van de Trias Energetica: te weten energiebesparing en duurzame energieopwekking (in willekeurige volgorde). Op het gebied van duurzame energieopwekking is er een project vanuit het Rijk: de asbestdaken van boerderijen vervangen door zonne-cellen (PV-panelen) voor elektriciteitsopwekking. De uitvoering van dat project valt onder het Provinciaal Gebouwenplan. Voor de particuliere woningeigenaar dragen we onze kennis en ervaring over aan de grote gemeenten en blijven we zijdelings betrokken bij :SLIM woningen met energie. Daarnaast zal er in 2013 een duurzaamheidslening geopend worden. Met de Helpende Hand geven we invulling aan lokale energiebesparingsinitiatieven. Het scholenplan loopt door tot eind 2013. Vanaf 2014 zetten we die kennis en ervaring in voor de zorgsector. We onderzoeken de mogelijkheid van het oprichten van een bouwkwaliteitsteam (Q-team) bij de RUD ter ondersteuning van BWT op het gebied van energieprestatie van gebouwen bij de gemeenten. Op dit moment ontbreekt voor de Groninger gemeenten een borging van onderlinge samenwerkingafspraken en afspraken met de provincie, evenals een concreet uitvoeringskader die bijdragen om de klimaat- en energiedoelstellingen van de gemeenten te halen. De gemeenten hebben elkaar en de provincie nodig om kennis en capaciteit te bundelen. De gemeenten hebben het (kennis)netwerk van de provincie nodig om verbindingen te leggen tussen de publieke partijen onderling en tussen publieke en private partijen. De provincie heeft de gemeenten nodig om plannen te realiseren. Daarom gaan we met de gemeenten een Koepelovereenkomst Energie 2013-2015 opstellen. Wanneer de Koepelovereenkomst Energie tot stand komt zal energietransitie in de gebouwde omgeving hier ook een onderdeel van uitmaken. Daarnaast stimuleert de provincie samenwerking met kennisinstellingen en spannen we ons in voor het binnenhalen van Europese en nationale subsidies en regelingen met betrekking tot energietransitie in de gebouwde omgeving. In de Uitvoeringsprogramma's van het Provinciaal Gebouwenplan zijn de specifieke projecten per jaar nader uitgewerkt. Het uitvoeringsprogramma van 2013 is opgenomen in bijlage 1. In 2014/2015 zullen een aantal projecten uit 2013 doorlopen. Daarnaast zal de focus gericht worden op: Verzorgingshuizen op basis van de aanpak van het Scholenplan; Q-team, mogelijk in samenwerking met RUD; E-neutraal renoveren: aantrekken van Europees subsidie in samenwerking met buurprovincies en/of internationale parters. Daarnaast zal een orientatie plaatsvinden op de volgende projecten: Orientatie op de energietransitie bij overige utiliteitsgebouwen. Pagina 5 van 6
Visueel aantrekkelijke zonnepanelen; kunnen zonnepanelen ook mooi zijn? Mogelijke partners: academie voor de bouwkunst, Minerva en Libau PV-prive. In Noord-Holland zijn goede ervaringen opgedaan op een groepsaankoop van een zonnepanelensysteem: "SamenZonneEnergie". Kennisontwikkeling over mogelijke belemmeringen van het huidige netwerk bij het toepassen van zonneenergie. Blauwe stad: orientatie op tijdeljike energie-neutrale nieuwbouw Tenslotte laat het Gebouwenplan ruimte voor zich nog aandienende energiebesparende projecten in de gebouwde omgeving. 6. Planning en capaciteit 2013-2015 De looptijd van het Provinciaal Gebouwenplan en daarmee van de geplande projecten is 3 jaar (2013 tot en met 2015). Per project is bekeken wanneer het wenselijk is deze te starten en is er een inschatting gemaakt van a) de looptijd, en b) de benodigde capaciteit (projectbegeleiding vanuit de provincie). Dit betekent voor projectleiding en projectondersteuning in totaal 2 fte. 7. Kosten en budget 2013-2015 Er is een structureel budget beschikbaar van 175.000 per jaar (voor de periode 2012 t/m 2015). Dit budget bestaat uit 125.000 per jaar structureel en 50.000 per jaar intensivering zoals toegezegd bij het coalitieakkoord. De projectkosten kunnen worden gedekt binnen het budget 650414 (MB). Hiermee wordt het budget van het woningenplan volledig besteed. 8. Monitoring en evaluatie De evaluatie van de uitvoering van dit projectplan draait mee in de cycli van het Energie Programma 2012-2015. Dit betekent dat er eind 2013 een tussenevaluatie plaats vindt. 9. Communicatie Wat betreft communicatie sluit dit projectplan aan bij de lijn die in het Communicatieplan 2012 2015 wordt uitgezet. Pagina 6 van 6