Apple s Vrienden 2011 Partnership for Children. All rights reserved proefpakket
Apple s Vrienden Hoe Apple s Vrienden is opgezet Hoe Apple s Vrienden is opgezet Basis Zippy s Vrienden is een programma dat jonge kinderen helpt om copingstrategieën en sociale vaardigheden te ontwikkelen. Het is herzien, uitgebreid en in een groot aantal landen en culturen onafhankelijk geëvalueerd met uitsluitend positieve bevindingen en door de Wereldgezondheidsorganisatie goedgekeurd. Tot nu toe hebben meer dan 550.000 kinderen in 19 verschillende landen het programma doorlopen en hun aantal neemt wereldwijd nog altijd toe. Apple s Vrienden bouwt op deze basis verder. Het programma staat niet op zichzelf en is niet bedoeld om kinderen nieuwe vaardigheden aan te leren. Apple s Vrienden is bedoeld als een lessenserie waarin kinderen bestendigen wat ze in de Zippy-lessen hebben geleerd. Apple s Vrienden is ontwikkeld in antwoord op de verzoeken die we van scholen en leerkrachten ontvingen. Flexibiliteit Het Zippy s Vrienden-programma telt 24 lessen en is ontwikkeld om als een afgerond geheel te worden onderwezen. Apple s Vrienden daarentegen is losser van opzet. Leerkrachten kunnen zelf kiezen wat ze uit het programma willen gebruiken. De beste manier om de in totaal 26 lessen te gebruiken is te beginnen met les 1 en systematisch naar de laatste les te werken. Maar als daarvoor de tijd ontbreekt, kunnen leerkrachten besluiten niet meer dan 8 lessen te doen (de twee inleidende lessen plus de laatste les van elke module) of een aantal modules of lessen over te slaan. Opbouw Apple s Vrienden begint met twee inleidende lessen, gevolgd door zes thema s of modules: Gevoelens Communicatie Vriendschappen Problemen oplossen Veranderingen Vorderingen maken Elk thema wordt behandeld in vier lessen, met uitzondering van module 4 les 3 en module 5 les 1, waarvoor alternatieve lesplannen zijn ontwikkeld. De meeste lessen duren 45 tot 60 minuten en verlopen volgens een vast stramien: Warming-up Activiteit Reflectie Training en ondersteuning Leerkrachten die Zippy s Vrienden hebben onderwezen zijn bekend met de filosofie achter het programma en de opzet van de lessen, en kunnen Apple s Vrienden zonder verdere training onderwijzen. Voor leerkrachten die Zippy s Vrienden niet kennen, wordt een training georganiseerd. Tijdens de training worden de uitgangspunten van beide lesprogramma s geïntroduceerd, wordt de noodzaak om de psychische gezondheid en het emotioneel welbevinden van jonge kinderen te stimuleren uitgelegd, en worden ervaringen uit de praktijk belicht. Op de volgende drie bladzijden vindt u tips om Apple s Vrienden te onderwijzen. 3
Apple s Vrienden Module 1, Gevoelens Gouden regels voor een goede oplossing: Hierdoor voel ik me beter Hiermee doe ik mezelf of anderen geen pijn 18
Apple s Vrienden Module 1, Gevoelens Module 1, les 4 Het verhaal afmaken Doel De kinderen helpen gevoelens van anderen te herkennen en oplossingen te bedenken om hen te helpen. Warming-up Besteed een paar minuten aan een van de warming-up activiteiten op blz. 74. Afspraken Wat heb ik nodig? Laat de afspraken aan de muur hangen en blijf de kinderen tijdens de activiteiten zo nodig aan de afspraken herinneren. Teken- of schrijfpapier Bijbehorende vertelplaat Herhaling van de vorige les Vraag de kinderen of zij zich de vorige les van Apple s Vrienden nog herinneren. Weet iemand nog waarover deze les ging? Wat was het doel van deze les? Activiteit 1 Vertel de kinderen dat u hun een kort verhaal over Apple en zijn vrienden gaat voorlezen, maar dat zij zelf over de afloop moeten beslissen. Lees het verhaal Wakker worden op blz. 22 en laat de kinderen de bijbehorende vertelplaat zien. Als u een echte hamsterknuffel heeft dan kunt u een van de kinderen vragen om hem aan het einde van het verhaal echt te laten ontsnappen, hij rent dan de klas uit! Vraag na het voorlezen aan de kinderen: Hoe voelen Tim en Lisa zich als zij te horen krijgen dat zij in de vakantie veel moeten helpen? Hoe voelen ze zich als Apple is ontsnapt? Hoe denk je dat Apple zich voelt als hij is ontsnapt? Activiteit 2 De kinderen gaan nu het verhaal afmaken. U kunt ervoor kiezen dit individueel, in groepjes of klassikaal te doen. Een andere mogelijkheid is een rollenspel. Verdeel de klas in groepjes van vijf of zes kinderen en vraag elk groepje om na te spelen wat er gebeurt. De groepjes kunnen daarna hun rollenspel aan de rest van de klas laten zien. Welke werkvorm u ook kiest, vraag de kinderen: Wat kan Tim doen? Wie kan hem helpen? Wat denken jullie dat er met Apple gaat gebeuren? Hoe loopt het verhaal af? Hoe voelen de hoofdpersonen zich aan het eind van het verhaal? Reflectie Besteed een paar minuten aan een van de reflectieactiviteiten op blz. 75 in de bijlagen. 20
Apple s Vrienden Module 1, Gevoelens 21
Apple s Vrienden Module 1, Gevoelens Wakker worden Als Tim de volgende morgen wakker wordt, zitten papa en Lisa al aan het ontbijt. Tim gaat naar de keuken en vraagt: Waar is mama? Waar zou die nou zijn? Mama is boven. Ze is bezig je kleine zusje te voeden, zegt zijn vader lachend. Het is maar goed dat jullie twee vakantie hebben, want mama krijgt het hartstikke druk. We hebben alle hulp nodig die we kunnen krijgen. Dat vindt Tim niet leuk om te horen. Maar ik moet vandaag Apple zijn kooi schoonmaken, zegt hij. En ik heb tegen Bella gezegd dat zij bij ons kan komen spelen, zegt Lisa. Echt. Ik heb het haar beloofd. Dat is allemaal prima, zegt papa. Later vandaag kunnen jullie je eigen dingen doen. Maar nu gaan we eerst hier aan de slag. Tim, zou jij willen beginnen de ontbijtspullen op te ruimen en de afwas te doen? En Lisa, help jij mij met de boodschappenlijst? Als Tim met alles klaar is, gaat hij naar zijn kamer. Apple ligt in de hoek van zijn kooi te slapen. Hij vindt het niet leuk om s morgens wakker gemaakt te worden. s Morgens slaapt hij altijd het lekkerst. Maar toch doet Tim de deur van zijn kooi open. Kom Apple, zegt Tim. Sorry hoor, maar je moet nu echt wakker worden. Het is tijd om je kooi schoon te maken. Tim steekt zijn hand in de kooi om Apple te pakken. Kom op! Op dat moment komt Lisa de kamer binnen. Maar Apple wil echt niet wakker worden gemaakt en bijt Tim in zijn vinger. Tim gilt van de pijn. Door de schrik laat Tim de hamster los. Apple valt op de vloer. De hamster blijft heel even staan en kijkt om zich heen. Dan rent hij de kamer uit en verdwijnt. O nee!, roept Tim. Apple is ontsnapt! 22
Apple s Vrienden - Module 4, Problemen oplossen Module 4, les 1 Soms heb ik hulp nodig Doel Om hulp vragen is een belangrijke copingstrategie, die desondanks door kinderen en volwassenen jongens in het bijzonder niet vaak wordt gebruikt. Kinderen gaan in deze les bij zichzelf na wie ze om hulp zouden kunnen vragen in verschillende situaties. Warming-up Afspraken Wat heb ik nodig? Besteed een paar minuten aan een van de warming-ups om de kinderen op de les voor te bereiden. Laat de afspraken aan de muur hangen en blijf de kinderen tijdens de activiteiten zo nodig aan de afspraken herinneren. Een aantal puzzels van vier of vijf stukjes (1 puzzel per groepje). Maak de puzzels door een afbeelding van een persoon of een dier in stukjes te knippen of te snijden. Neem van elk setje één puzzelstukje en doe dat bij de stukjes van een andere puzzel. Een bord of een vel papier om op te schrijven Tekening van een hand (zie het voorbeeld op de volgende bladzijde) voor ieder kind. Alternatief voor de kopieerbladen: vraag de kinderen hun eigen hand om te trekken of laat ze eventueel in tweetallen werken en de hand van hun klasgenootje omtrekken. Potlood en papier voor elk kind Herhaling van de vorige les Vraag de kinderen of zij zich de vorige les van Apple s Vrienden herinneren. Wie weet nog waar die les over ging? Wat was het doel van die les? Activiteit 1 Verdeel de klas in groepjes. Geef elk groepje een set puzzelstukjes. Vraag de kinderen de puzzel te leggen. De kinderen ontdekken dat in elk setje een verkeerd stukje zit. Zeg na een paar minuten tegen de kinderen dat ze de andere groepjes om hulp moeten vragen om het benodigde puzzelstukje te vinden zodat ze hun puzzel kunnen afmaken. Wacht tot alle puzzels gelegd zijn. Wijs de kinderen met nadruk op het feit dat ze hun puzzel alleen hebben kunnen afmaken omdat ze om hulp hebben gevraagd. Activiteit 2 Vraag de kinderen om situaties te bedenken waarin zij mogelijk hulp van anderen nodig hebben. Help de kinderen op weg met een aantal voorbeelden - je ziet een kat hoog in de boom die er niet meer uit durft te komen, je hebt de huiswerkopdracht die je voor morgen moet maken op school laten liggen, je bent in een grote winkel je moeder kwijtgeraakt, je begrijpt niets van de knutselopdracht van de juf. Vraag de kinderen aan wie zij hulp kunnen vragen als er een probleem is op school. En in het geval er thuis problemen zijn? En als ze met vrienden aan het spelen zijn? Op straat of in een winkel? Vraag de kinderen zoveel mogelijk mensen te bedenken die ze om hulp zouden kunnen vragen en schrijf alle suggesties op het bord of op een groot vel papier. Als de tijd het toelaat, kunt u een paar kinderen uitnodigen om de situaties uit te spelen. Zo oefenen ze om om hulp te vragen. Activiteit 3 Geef elk kind een kopie van de hand. Vraag de kinderen om op elke vinger de naam van iemand te schrijven die hen in een bepaalde situatie zou kunnen helpen. Geef zo nodig een voorbeeld, maar zeg nadrukkelijk dat elke hand anders wordt. Help kinderen die zelf niet (goed) kunnen schrijven. Vraag de kinderen of ze de hand die ze hebben getekend omhoog willen houden om hem aan de klas te laten zien. Vraag een aantal kinderen om aan de klas te vertellen wie zij om hulp zouden vragen. Vraag ook hoe het komt dat zij deze persoon hebben gekozen. Wijs de kinderen op het grote aantal verschillende mensen dat hen kan helpen. De kinderen kunnen de hand mee naar huis nemen zodat ze niet vergeten wie hen kunnen helpen. Als de tijd het toelaat, kunt u de kinderen vragen om de tekening van de hand om te draaien en om op de achterkant een tekening te maken van een persoon die zij zouden kunnen helpen. Benadruk aan het einde van de les dat iedereen bij sommige problemen hulp nodig heeft en dat het helemaal niet erg is om om hulp te vragen en dat iedereen ook hulp aan anderen kan bieden. Reflectie Besteed een paar minuten aan een van de reflectie-activiteiten op blz. 75 in de bijlagen. Voorbereding volgende les Ter voorbereiding van de volgende les wordt u gevraagd de 4 stappen voor een goede oplossing voor ieder kind in klein formaat op karton te kopiëren. Hiervoor kunt u kiezen uit twee verschillende varianten; zie blz. 46 en blz. 47. Verzamel zo u wilt gedurende de dagen voorafgaand aan de volgende les voorbeelden van ruzies of problemen die zich in de groep voordoen en schrijf ze op blanco kaarten. De voorkeur gaat uit naar problemen of ruzies die de kinderen tijdens de betreffende les zelf aandragen. 40
Apple s Vrienden - Module 4, Problemen oplossen 41
Apple s Vrienden - Bijlage 1, Warming-up activiteiten Warming-up activiteiten Warming-up activiteiten Hier volgen een paar warming-up activiteiten om kinderen voor te bereiden op de Apple s Vriendenlessen. Kies de activiteit die het best past bij uw klas en de betreffende activiteit. Afhankelijk van het thema of het moment kunt u elke week dezelfde warmingup gebruiken en zo het begin van elke les met een vast ritueel markeren. Maar u kunt ook verschillende activiteiten uitproberen. Of vraag de kinderen welke warming-ups zij het leukst en het nuttigst vinden. Voelt u zich vooral vrij om de voorbereidende activiteiten met eigen ideeën uit te breiden. Warming-up 1 Applesalade De zes hoofdpersonen in de verhalen in Apple s Vrienden heten Apple, Tim, Lisa, Bella, Emine en Kai. Zeg tegen de kinderen dat ze in een kring moeten gaan zitten en geef elk kind om de beurt de naam van een hoofdpersoon. Als u Tim zegt, wisselen alle kinderen die Tim heten van plaats. Hetzelfde voor de andere namen. Als u Applesalade zegt moeten alle kinderen van plaats wisselen. Kinderen zijn dol op dit spelletje! Warming-up 2 Apple zegt Zeg tegen de kinderen dat ze moeten gaan staan. Vertel de kinderen dat ze moeten doen wat Apple zegt (bijvoorbeeld: Apple zegt: Raak je tenen aan, Apple zegt: Glimlach enz.), maar als u de woorden Apple zegt niet uitspreekt, moeten de kinderen stil blijven staan. Een kind dat een opdracht uitvoert die niet wordt voorafgegaan door Apple zegt, is af. U moet voorafgaand aan de warming-up besluiten of dit betekent dat het kind niet meer mee mag doen of dat u alleen lacht omdat het niet goed heeft opgelet. Warming-up 3 Wat is goed voor jou vandaag? Elk kind vraagt aan zijn of haar buurman of buurvrouw één ding te noemen dat goed voor hem of haar is vandaag. Daarna stelt het tweede kind dezelfde vraag aan het eerste kind. Vraag de kinderen of een van hen de rest van de klas wil vertellen wat goed voor hen is vandaag. Zorg ervoor dat de kinderen het kort houden! Warming-up 4 Het Apple-lied Schrijf op een bekende melodie een eenvoudige tekst over Apple en zijn vrienden uit de verhalen. Schrijf de tekst zelf of maak er een groepsactiviteit van. Warming-up 5 Iets aardigs zeggen Ga met de kinderen in een kring zitten. Leg de kinderen uit dat ieder van hen iets aardigs gaat zeggen over het klasgenootje dat rechts van hem of haar zit. U kunt zelf beginnen door iets aardigs te zeggen over het kind dat rechts van u zit. Vraag daarna het kind rechts van u hetzelfde te doen over het kind dat rechts van hem of haar zit. Ga zo de hele kring rond. Warming up 6 Relax! Deze activiteit is overgenomen uit Zippy s Vrienden. Geef de kinderen de volgende instructies: Zit stil Doe je ogen dicht Haal diep adem Houd je adem een paar seconden in Adem uit Doe dit drie keer Zorg voor een extra ontspannen sfeer door zachte muziek op te zetten. Of vraag de kinderen, zolang ze hun ogen dicht hebben, met hun gedachten naar een mooie, stille plek te gaan. Warming-up 7 Volg de leider! Maak kaarten voor de Geheimendoos met opdrachten die kinderen stimuleren om nader tot elkaar te komen (bijvoorbeeld omhels een vriend(in), zeg iets aardigs tegen een vriend(in), geef een vriend(in) een zoen op zijn of haar wang, geef een klasgenoot een vriendelijke hand, zeg iets waarmee je een klasgenoot blij maakt ). Het kind dat de kaart uit de Geheimendoos pakt, is de leider die zegt wat iedereen moet doen. Warming-up 8 Klap in je handen Zeg tegen de kinderen dat u verschillende dingen gaat noemen die we tegen vrienden kunnen doen. Als de kinderen denken dat de voorgestelde handeling (bijvoorbeeld: je tong uitsteken, glimlachen, spelen, duwen, helpen enz.) een vriend(in) gelukkig maakt, moeten ze drie keer in hun handen klappen. Als ze denken dat het voorgestelde een vriend(in) ongelukkig maakt, mogen ze niet klappen. Nadat u dit spelletje een aantal keren met de kinderen hebt gespeeld, kunt u de kinderen zelf de handelingen laten zeggen. Hebt u zelf iets nieuws bedacht? Schrijf het op en stuur het naar de programmacoördinatoren, zodat in de toekomst meer leerkrachten van uw suggestie kunnen profiteren. Naast deze warming-up activiteiten zijn er meer manieren om de Apple s Vrienden-lessen van de reguliere lessen te onderscheiden. Zo kunt u de kinderen vragen om op te staan en in een kring te gaan zitten. Of draai een speciaal muziekje om aan te geven dat de Apple s Vrienden-les begint. 74
Apple s Vrienden - Bijlage 2, Reflectie Reflectie Reflectie Aan het eind van elke Apple s Vrienden-les moeten de kinderen in de gelegenheid worden gesteld om op de uitgevoerde les te reflecteren. We doen u drie suggesties aan de hand: Zeg tegen de kinderen dat ze in tweetallen moeten werken. Vraag elk kind om zijn of haar klasgenoot in een paar woorden te vertellen of het de activiteit(en) leuk vond en hoe het zich aan het eind van de les voelt. Zeg tegen de kinderen dat ze hun ogen moeten sluiten en in stilte over de les moeten nadenken. Vonden ze het leuk? Hoe voelen ze zich nu? Vraag tot slot een paar kinderen om hun gevoelens met de rest van de klas te delen. De kinderen kunnen een tekening maken om uit te beelden hoe ze zich voelen. Afhankelijk van de vaardigheden en de gevoelens van elk kind en de beschikbare tijd, kan de tekening een blij of een verdrietig gezicht zijn, maar ook een verder uitgewerkte tekening. U kunt een aantal kinderen vragen hun tekening te laten zien en uit te leggen waarom ze zich zo voelen. te wijzen als dat niet zo is. Vraag sommige kinderen hun keuze toe te lichten. Geef elk kind een kaart met aan de ene kant een blij gezicht en aan de andere kant een verdrietig gezicht. Vraag de kinderen aan het einde van de les met deze kaart te laten zien hoe zij de les vonden. Nodig een aantal kinderen uit te vertellen waarom zij de les wel of niet leuk vonden. Deze reflectie is geen formele evaluatie. Ziet u het vooral niet als een beoordeling van uw eigen kunnen. Het doel is de kinderen te leren om over zichzelf na te denken. Accepteer elke inbreng van de kinderen, ook al is wat ze zeggen in uw ogen soms misplaatst of ongegrond. Alleen zo leren en oefenen de kinderen hun gevoelens te verwoorden. Als kinderen geen kritiek krijgen, worden ze gestimuleerd om open en vrijer te communiceren en zo mogelijk hulp te vragen. Andere suggesties: Vraag de kinderen om in een rij te gaan staan, de kinderen die de les heel erg leuk vonden aan de ene kant en kinderen die de les helemaal niet leuk vond aan de andere kant. Vraag een aantal kinderen uit te leggen waarom ze een bepaalde plek in de rij hebben gekozen en hoe ze zich tijdens de les voelden. Vraag de kinderen hun duim omhoog te houden als ze de les leuk vonden en met de duim naar beneden 75
Apple s Vrienden - Bijlage 3, Afspraken Afspraken Als je iets wilt zeggen, steek je hand op Laat de ander uitpraten Luister naar elkaar Bedenk leuke dingen om tegen elkaar te zeggen Als je niets wilt zeggen, is dat ook goed 2007 Partnership for Children. All rights reserved. 77