RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK BIJ PAEDOLOGISCH INSTITUUT DE PIONIER LOCATIE AMSTERDAM (CLUSTER 4) Plaats : Amsterdam BRIN-nummer : 23FA Cluster : 4 Onderzoek uitgevoerd op : 21 februari 2012 Rapport vastgesteld te Utrecht op 5 juli 2012 HB3020646/7 Documentnummer: 3302307
Pagina 2 van 11
1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs voerde op 21 februari 2012 een onderzoek uit op Paedologisch Instituut De Pionier, locatie Amsterdam, om na te gaan of er sprake is van tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs en in de naleving van wet- en regelgeving. De Pionier is een cluster 4-school voor speciaal onderwijs aan kinderen met psychiatrische problemen en zeer moeilijk opvoedbare kinderen. Aanleiding Op 30 november 2011 is tijdens het bestuursgesprek afgesproken dat op grond van de vierjarencyclus de inspectie in het tweede of derde kwartaal van 2012 een onderzoek uitvoert naar de kwaliteit van het onderwijs om het kwaliteitsprofiel van de school te actualiseren. Toezichthistorie Naar aanleiding van het kwaliteitsonderzoek van november 2007 bleek dat zich geen tekortkomingen voordeden in de basiskwaliteit van de school en kende de inspectie een PKO4- arrangement aan de school toe. Dit arrangement is tijdens het bestuursgesprek in maart 2009 omgezet naar een basisarrangement. Het basisarrangement is gehandhaafd tijdens het bestuursgesprek van december 2010 en november 2011. Onderzoeksopzet Deze rapportage is gebaseerd op: - Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. - Analyse van documenten die de school aan de inspectie toestuurde en die zicht bieden op de ontwikkelingen van de school. - Onderzoek op locatie waarbij de inspectie: o dossiers, waaronder handelingsplannen, bestudeerde en beoordeelde; o gesprekken voerde met de directie en de commissie voor de begeleiding; o de onderwijspraktijk observeerde in alle groepen; o bevindingen en conclusie besprak met de directie en een vertegenwoordiger van het bevoegd gezag. Uit het waarderingskader onderzocht de inspectie bij dit onderzoek de kern- en normindicatoren. Voor een volledig en actueel kwaliteitsprofiel voegde zij daaraan de indicatoren van het aspect 'cyclisch proces van kwaliteitszorg' toe. De indicator over de betrokkenheid van de ouders is niet beoordeeld omdat de inspectie niet met ouders heeft gesproken. Vanwege de klinische en dagbehandelsetting van de meeste leerlingen verlopen veel contacten en gesprekken over de leerlingen via De Bascule. Toezichtkader De inspectie baseert zich bij het onderzoek op het Toezichtkader speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs 2005. In het jaarwerkplan verantwoordt de inspectie verder welke wettelijke aspecten zij onderzoekt. Deze documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Pagina 3 van 11
Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek op het gebied van de onderwijskwaliteit en de wettelijke voorschriften. Daarna volgt een beschouwing waarin de inspectie de tekortkomingen toelicht en de schoolontwikkeling waar mogelijk in samenhang beschrijft. Hoofdstuk 3 bevat het toezichtarrangement. Pagina 4 van 11
2. BEVINDINGEN 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel vermeldt de inspectie welke indicatoren zij bij dit onderzoek heeft betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader (voortgezet) speciaal onderwijs. De bevindingen staan weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de school de desbetreffende indicator heeft gerealiseerd. De inspectie onderzocht daarnaast of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Cyclisch proces kwaliteitszorg 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 1.2 De school hanteert een onderwijsconcept dat aansluit bij haar leerlingenpopulatie. 1.3 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.4 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.5 De school evalueert regelmatig de leerlingenzorg. 1.6 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen en de leerlingenzorg. 1.8 De school rapporteert aan belanghebbenden inzichtelijk over de gerealiseerde kwaliteit van haar onderwijs. Systeem van leerlingenzorg 3.1 De commissie voor de begeleiding bepaalt de onderwijsrelevante beginsituatie van de leerlingen. 3.3 De school stelt een handelingsplan vast in overeenstemming met de ouders. 3.5 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de vorderingen en ontwikkeling van de leerlingen. 3.8 De commissie voor de begeleiding evalueert de uitvoering van het handelingsplan. Functionaliteit handelingsplanning 4.1 De leerinhouden komen overeen met de afspraken in de documenten voor handelingsplanning. Pagina 5 van 11
Leerstofaanbod 5.1 De school hanteert een leerstofaanbod voor de schoolse vakken. 5.4 Het leerstofaanbod sluit aan op het uitstroomperspectief van de leerlingen. 5.5 Het leerstofaanbod maakt het mogelijk gericht in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Onderwijstijd 6.3 De teamleden maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 6.4 De school stemt de hoeveelheid tijd af op de onderwijsbehoeften van (individuele) leerlingen. (Ortho)pedagogisch handelen 7.2 De teamleden gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om. 7.4 De teamleden handhaven de gedragsregels. 7.6 De teamleden stemmen hun (ortho)pedagogisch handelen af op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. (Ortho)didactisch handelen 8.2 De leraren leggen duidelijk uit. 8.4 De leraren stimuleren de leerlingen tot denken. 8.5 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 8.7 De leraren stemmen de instructie en verwerking af op de onderwijsbehoeften van de leerling. Actieve en zelfstandige rol leerlingen 9.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 9.3 De leerlingen hebben verantwoordelijkheid voor de organisatie van hun leerproces, die past bij hun ontwikkelingsniveau. Schoolklimaat 10.1 De school heeft inzicht in de beleving van de sociale veiligheid door leerlingen en personeel en in de incidenten die zich op het gebied van sociale veiligheid op school voordoen. 10.2 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op het voorkomen van incidenten in en om de school. 10.3 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op afhandeling van incidenten in en om de school. 10.4 De leerlingen en de teamleden voelen zich aantoonbaar veilig op school. Opbrengsten 11.4 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingen mag worden verwacht. 5 Wet- en regelgeving De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De onderwijstijd voldoet aan de wettelijke voorschriften (WEC, artikel 11). ja nee Pagina 6 van 11
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie beoordeelt de kwaliteit van het speciaal onderwijs op Paedologisch Instituut De Pionier te Amsterdam als voldoende. De leraren hebben voldoende vaardigheden voor het (ortho)pedagogisch en (ortho)didactisch handelen. In de afgelopen jaren heeft de school sterk ingezet op het verhogen van de veiligheid in de school en het invoeren van competentiegericht werken voor de leerlingen. Binnen het systeem van leerlingenzorg zijn drie van de vier normindicatoren als voldoende beoordeeld. De school hanteert op systematische wijze een cyclisch systeem voor de handelingsplanning. Een verbeterpunt daarin is het volg- en toetsinstrumentarium van de school, doordat de meeste leraren niet of niet systematisch gebruik maken van methodegebondentoetsen. Andere verbeterpunten zijn: een planmatige en inzichtelijke uitvoering van het cyclisch proces van kwaliteitszorg met een schoolbrede evaluatie van het handelen van leraren, van de leerlingenzorg en van de opbrengsten; borging van bereikte kwaliteitsverbetering en rapportage daarvan aan belanghebbenden; de functionaliteit van de handelingsplanning; vergroten van de betrokkenheid van de leerlingen bij hun eigen ontwikkeling en vooruitgang en, daarmee samenhangend, het bevorderen van de zelfstandigheid van de leerlingen. De informatie in schoolplan en schoolgids over de werkwijze van De Pionier voldoet niet aan de wet- en regelgeving (WEC, artikelen 21 en 22). Hieronder volgt een toelichting op het bovenstaande. Toelichting Systeem van kwaliteitszorg De naastgelegen kinderpsychiatrische instelling De Bascule bepaalt in sterke mate de werkwijze van de school. De meeste leerlingen (in- of extern) krijgen op De Bascule een behandeling tijdens hun verblijf op school. De directie meldt hierover dat de samenwerking met De Bascule dankzij de inspanningen van de schoolleiding - de laatste tijd is verbeterd, na een lange periode waarin de school zich overwegend heeft moeten schikken naar de instelling. Een complicerende factor voor de school is dat de behandelperiode in de zorg sterk is verkort, waardoor de in de kliniek opgenomen leerlingen eveneens steeds korter op de school verblijven. Dit stelt hoge eisen aan de kwaliteit van de procedures die de zorgfunctionarissen - inclusief de intern begeleiders - binnen de school moeten hanteren. In korte tijd moeten zij een goed en zo volledig mogelijk beeld zien te krijgen van de capaciteiten van de leerlingen inclusief de belemmerende en bevorderende factoren voor hun onderwijs, zodat er zo snel mogelijk een operationeel handelingsplan is. De schoolleiding én de commissie voor de begeleiding (cvb) realiseren zich terdege dat een goed systeem voor de leerlingenzorg en van kwaliteitszorg en de basis vormt voor een snelle en adequate inrichting van het onderwijs. Om het kwaliteitsbeleid te versterken volgen de directeur en een intern begeleider scholing voor de implementatie van een cyclisch systeem van kwaliteitszorg. In de afgelopen periode Pagina 7 van 11
zijn al enkele kwaliteitskaarten afgenomen, zoals die van de beroepshouding, professionalisering en zorg en begeleiding; andere kaarten komen in volgende jaren aan de beurt. De school heeft na afname een aantal verbeteractiviteiten uitgevoerd, zoals het vergroten van de veiligheid en het verbeteren van het pedagogisch handelen van leraren. De schoolleiding constateerde dat in de lespraktijk verbeteringen zichtbaar zijn, onder andere in het (meer) eenduidig pedagogisch handelen van leraren. Om dit te bereiken hebben leraren zich ingespannen om onder meer het competentiegericht werken in te voeren, evenals het Paraplu -model om het gedrag van leerlingen hanteerbaar te maken. Ondanks deze inspanningen is het systeem van kwaliteitszorg nog onvoldoende operationeel. De activiteiten spelen zich nu vooral af in de hoofden van de betrokkenen en de te bereiken doelen zijn niet eenduidig geformuleerd. Dat uit zich onder andere in een gebrekkige planmatigheid van de verbeteracties en in het ontbreken van een planning met concrete doelen voor de verbeteracties. De inspectie is van mening dat de school met een meer systematische aanpak ook meer rendement uit de verbeteractiviteiten kan halen. Daarnaast heeft de school niet helder vastgelegd hoe zij haar doelen wil behalen en hoe zij kan vaststellen dat deze zijn behaald. Zo heeft de school er ondanks de uitgevoerde verbeteractiviteiten nog te weinig zicht op of het pedagogisch handelen van het team volgens de schoolnorm voor voldoende kwaliteit is en welke vervolgactiviteiten eventueel noodzakelijk zijn. De school besteedde recent een studiedag aan het evalueren van het systeem van leerlingenzorg, maar ook hierbij zijn de verbeteracties nog niet in doelen en tijd uitgewerkt. Dat geldt ook voor het leren en onderwijzen: er zijn wel observaties uitgevoerd, maar deze zijn niet op schoolniveau gebundeld in de vorm van concrete verbeterpunten. Daarnaast schiet de borging van bereikte - verbeteringen tekort. De school heeft hiervoor aanzetten gedaan door te starten met het schrijven van een zorgplan en daarnaast door groepsafspraken over bijvoorbeeld gedrag en buitenspelen, op te nemen in de klassenmappen. Tevens heeft de school een begeleidingsplan voor het begeleiden van nieuwe leraren binnen de school. Over andere zaken zoals bijvoorbeeld de wijze waarop leraren werken met de verschillende methoden binnen de verschillende stromen leerlingen (A, B, C). heeft de school geen afspraken vastgelegd. Ook is het onderwijsconcept voor deze leerlingenstromen niet uitgewerkt. Een volgend verbeterpunt is de evaluatie van de opbrengsten. De school wil dit mogelijk maken door de invoering van een leerlingvolgsysteem. Daarna wil zij de opbrengsten voor de verschillende stromen leerlingen gaan evalueren. Het handmatige systeem dat de school nu nog gebruikt, leent zich volgens de school minder goed voor een systematische evaluatie van de opbrengsten. De school kan zich ook nog verbeteren door een jaarverslag op te stellen dat kan dienen als verantwoording voor de ontwikkelactiviteiten van de school. Zij beschikt over een kort beschrijvend verslag op hoofdlijnen, maar dat is te beknopt en te weinig geobjectiveerd om te kunnen dienen als verantwoording. Ook voor ouders en/of verzorgers is er geen informatie over de verbeteractiviteiten beschikbaar in bijvoorbeeld de schoolgids of op de website van de school. Systeem van leerlingenzorg en functionaliteit van de handelingsplanning Het systeem van leerlingenzorg is van voldoende kwaliteit omdat drie van de vier indicatoren van voldoende niveau zijn. De handelingsplannen zijn opgenomen in een cyclisch proces en de cvb stelt aan de hand van de methodeonafhankelijke toetsen - die de school tweemaal per jaar afneemt - vast of de ontwikkeling van de leerlingen volgens plan verloopt. Een verbeterpunt is echter het gebruik van methodegebonden toetsen. De school heeft geen afspraken over óf en hoe zij methodegebonden toetsen gebruikt. Daarmee ontbreekt een belangrijk evaluatiemiddel voor de school en voor leerlingen ontbreekt tevens de feedback op Pagina 8 van 11
wat zij wel en niet beheersen, evenals het zicht op welke leerdoelen in de leerstof voor de komende periode moeten worden nagestreefd. De school wil binnenkort starten met het opstellen van Individuele Ontwikkelingsplannen (IOP s), dat individuele ontwikkeldoelen moet bevatten. De school wil deze koppelen aan de uitstroombestemming van de leerlingen, met een planning van de te doorlopen leerstof. De functionaliteit van de handelingsplannen is onvoldoende, omdat de vertaalslag naar de dagelijkse lespraktijk niet inzichtelijk is. De ene leraar gebruikt een dag- of weekschema met de belangrijkste leerstof, de ander gaat uit van de voortgang van de leerstof in de methoden. Dit is onvoldoende als planningsinstrument. Pedagogisch en didactisch handelen van leraren Het pedagogisch handelen van de leraren is overwegend van voldoende kwaliteit. Leraren gaan respectvol met de leerlingen om en weten hun handelen veelal af te stemmen op de leerlingen. Het verdient waardering dat leraren - aangestuurd vanuit een werkgroep - lespakketten hebben samengesteld voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen. De leerlingen krijgen echter te weinig de mogelijkheid om zelfverantwoordelijkheid te ontwikkelen voor hun eigen werk, terwijl de werkwijze van enkele leraren hier als goed voorbeeld kan dienen. Een meerderheid van de leraren geeft de leerlingen per les op welke opdrachten zij moeten doen, met eventueel nog een vervolgopdracht voor wanneer zij klaar zijn. Door deze wijze van werken en doordat leraren onvoldoende gebruikmaken van methodetoetsen als middel om feedback te geven, krijgen de leerlingen te weinig de kans om een zelfstandige werkhouding en zo ook meer motivatie te kunnen ontwikkelen. Voor een deel van de leerlingen moet het mogelijk zijn om hen een grotere mate van vrijheid te geven en zo hun zelfverantwoordelijkheid te stimuleren. Het (ortho)didactisch handelen van leraren is van voldoende kwaliteit. Leraren maken in meer of mindere mate gebruik van klassenmanagementvaardigheden om de lessen te organiseren en de school gebruikt hiervoor kijkwijzers. De school hanteert echter geen duidelijke afspraken over de eisen waaraan een instructie moet voldoen en wanneer en voor welke vakgebieden zij individuele instructie of instructie aan (sub)groepen leerlingen wil geven. Dat is vooral van belang omdat de school binnenkort met het tijd-blokkensysteem gaat werken en er momenten van zelfstandig werken nodig zijn om instructietijd te organiseren voor de leerlingen die niet de hele dag aanwezig zijn. Nu heeft de school geen vaste opbouw voor de lessen bepaald en is er geen kenmerkende didactische schoollijn voor het onderwijs op De Pionier. Doordat de school nog geen onderwijsconcept heeft geformuleerd voor de leerlingen in de A-, B- en C- stromen, ontbreekt de basis voor een rode draad door de lessen en door de groepen heen. Onderwijstijd De school is ervoor verantwoordelijk dat leerlingen voldoende tijd krijgen om de basisvaardigheden te leren. Een punt van aandacht voor de school is het afstemmen van de onderwijstijd op de individuele behoeften van leerlingen. Dit is van groot belang aangezien de school na de voorjaarsvakantie al start met het werken met lesblokken. Een deel van de jongeren zal vanwege hun behandeling niet de volledige onderwijstijd op school aanwezig zijn, waardoor de noodzaak voor een beargumenteerde verdeling van de lestijd en het werk des te groter is. Leerlingen zullen slechts in bepaalde lesblokken aanwezig zijn. De school onderscheidt hiervoor een opbouw in tijd van één derde van de lestijd tot twee derde en tot slot naar volledige onderwijstijd. Schoolklimaat Als onderdeel van het schoolklimaat voert de school zowel een preventief als curatief veiligheidsbeleid, dat een werkgroep op dit moment bundelt tot een veiligheidsplan. In 2009 is voor het laatst een peiling van de veiligheidsbeleving onder personeel en leerlingen gehouden. Volgens de inspectienorm zou dit elke twee jaar moeten gebeuren en om deze reden is de Pagina 9 van 11
bijbehorende indicator onvoldoende (10.1). Leerlingen en personeel geven in gesprekken met de inspectie overigens aan dat zij zich voldoende veilig voelen in de school. Opbrengsten De inspectie beoordeelt de resultaten van het onderwijs nog niet. De school heeft geen eigen doelen gesteld voor haar leerlingen waaraan zij de resultaten van de leerlingen kan afmeten. De school heeft er daardoor geen zicht op of de leerlingen voldoende vorderingen maken. Aan de andere kant ontbreekt het de inspectie nog aan standaarden waaraan zij de opbrengstgegevens van scholen kan afmeten. De inspectie verwacht van scholen dat zij met ingang van de nieuwe wetgeving voor alle leerlingen ontwikkelingsperspectieven opstellen en werken met door- en uitstroomniveaus voor leerlingen. Pagina 10 van 11
3. TOEZICHTARRANGEMENT Kwaliteit De Inspectie van het Onderwijs kent aan de school voor speciaal onderwijs De Pionier, locatie Amsterdam het basisarrangement toe. Naleving De inspectie heeft in de naleving de volgende tekortkomingen geconstateerd. Schoolplan Het schoolplan kent een aantal tekortkomingen. De inspectie heeft de schoolleiding een overzicht gegeven van de wettelijk verplichte onderdelen die ontbreken of onvolledig zijn. Dit betreft onder andere een beschrijving van het kwaliteitsbeleid waarin bewaking en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs is beschreven (WEC, art. 21 lid 1). Daarnaast ontbreekt het beleid over sponsorgelden. Schoolgids De Pionier heeft geen geactualiseerde schoolgids voor het schooljaar 2011/2012 (WEC, art. 22, art. 46, art. 40 en art. 2). Daarmee voldoet de school niet aan de wettelijke verplichting voor het informeren van ouders. De inspectie heeft de schoolleiding een overzicht gegeven van de wettelijk verplichte onderdelen die ontbreken of onvolledig zijn. Het bevoegd gezag dient de geconstateerde tekortkomingen in de naleving van wettelijke voorschriften op te heffen. Met de schoolleiding zijn de volgende afspraken gemaakt: Met ingang van het schooljaar 2012-2013, beschikt de school over een geactualiseerde schoolgids en een schoolplan zodat de school aan de wetgeving voldoet. De inspectie ontvangt per 1 augustus 2012 het schoolplan en de schoolgids van De Pionier. Pagina 11 van 11