L. Hazebroek & D. Willems 3547/ 3689

Agendapunt commissie: 4.2 steller telefoonnummer email L. Hazebroek & D. Willems 3547/ 3689 Lieke.Hazebroek@valkenswaard.nl agendapunt kenmerk datum raadsvergadering portefeuillehouder H. Tindemans E. Buiter onderwerp 683027/683037 Inkomensafhankelijke regelingen, één systematiek - effecten aan de gemeenteraad A. Samenvatting In dit Raadsvoorstel en onderzoeksrapportage van BMC (zie bijlage 1) staan effecten van drie scenario s voor de draagkrachtsystematiek. In dit voorstel staan ook twee scenario s opgenomen waarbij de huidige situatie blijft gehandhaafd. Op basis daarvan adviseren we een scenario (Middenweg) dat recht doet aan de wens van de Raad. Dit scenario brengt aanzienlijk minder kosten met zich mee dan de variant die er in àlle gevallen voor zorgt dat iedere euro loont. B. Voorgesteld besluit 1. De voorkeur uit te spreken voor scenario 1b. Middenweg. Dit houdt in: toepassing draagkrachtprincipe van 30% boven 110% bijstandsnorm; hanteren inkomensberekening volgens Participatiewet (voorzover mogelijk binnen wettelijke kaders); dat voor dit scenario 434.000 aan financiële middelen nodig is, waarvoor op dit moment binnen de bandbreedte geen ruimte voor is. 2. Het college de opdracht te geven zo spoedig mogelijk met dekkingsvoorstellen te komen. C. Inleiding Proces besluitvorming De Raad heeft d.d. 19 juni 2017 een amendement ingediend met als opdracht een voorstel dat voorziet in de introductie van een glijdende schaal in alle gemeentelijke verordeningen die zien op inkomensondersteuning, inkomensafhankelijke eigen bijdrage en inkomensafhankelijke kwijtschelding van lokale heffingen. 1

Raadsvoorstel draagkrachtsystematiek In een eerder Raadsvoorstel (301832/303461) bent u gevraagd een richtinggevend besluit te nemen over het invoeren van de draagkrachtsystematiek en uitgangspunten. Dit voorstel met principebesluit is besproken in de Raad van 30 november jongstleden. Raadsvoorstel effecten draagkrachtsystematiek In onderhanden Raadsvoorstel (683027/683037) worden effecten van de draagkrachtsystematiek met diverse draagkrachtpercentages in beeld gebracht in diverse scenario s. Ook komen er alternatieve scenario s aan bod. Ten tijde van het in routing brengen van dit Raadsvoorstel heeft de Raadsvergadering van het eerste Raadsvoorstel (301832/303461) nog niet plaatsgevonden. Besluitvorming van dat voorstel kan dus niet verwerkt worden in dit Raadsvoorstel. Huidige situatie De gemeente Valkenswaard ondersteunt door middel van diverse minimaregelingen het inkomen van inwoners met een laag inkomen. In de huidige situatie zijn veel regelingen beschikbaar voor mensen tot een bepaald inkomen (bijvoorbeeld 110% of 130% van de bijstandsnorm). Mensen met een inkomen boven deze grens, hebben bij een aantal regelingen geen recht op een vergoeding. De Gemeenteraad vindt de huidige werkwijze niet wenselijk en wil één systematiek voor inkomensafhankelijke regelingen/voorzieningen. Om te komen tot een nieuwe systematiek, zijn huidige regelingen geïnventariseerd. Conclusies zijn: - Voorzieningen/regelingen Het is niet mogelijk, door beperkingen vanuit wet- en regelgeving, om een eenduidige glijdende schaal voor alle inkomensafhankelijke regelingen te hanteren. In Raadsvoorstel (301832/303461) met bijbehorende notitie is dit reeds nader toegelicht. - Gebruik van voorzieningen Analyse van ervaringsgegevens van voorzieningen/regelingen Gemeente Valkenswaard laat zien dat er 3.000 inwoners gebruik maken van een inkomensafhankelijke regeling/voorziening van de gemeente. Iets meer dan de helft maakt gebruik van 1 voorziening. 13% van de inwoners heeft meer dan 3 voorzieningen. Hierbij gaat het om gemiddeld 5 voorzieningen. Aantal voorzieningen Percentage inwoners 1 53% 2 26% 3 8% >3 13% 2

Onderstaande tabel laat per voorziening zien hoeveel mensen er gebruik van maken. Hierbij is het zo dat iemand van meerdere voorzieningen gebruik kan maken. Regeling Bereik in personen Bijzondere bijstand 814 Collectieve ziektekostenverzekering - start 123 Collectieve ziektekostenverzekering - extra 374 Collectieve ziektekostenverzekering - extra uitgebreid 351 Kwijtschelding gemeentelijke belasting 550 Algemene voorziening hulp bij huishouden (schatting) 620 Peuterspeelzaal Ouderenbijdrage 52 Wmo Maatwerkvoorziening 966 Totaal 3.850 Ontwikkelingen regeerakkoord In het regeerakkoord is een passage opgenomen over de eigen bijdrage Wmo. Daarin staat vermeld dat stapeling van kosten voorkomen moet worden en inwoners met een Wmovoorziening maximaal 17,50 betalen per 4 wekelijkse periode. Deze maatregel zou per 1 januari 2019 in moeten gaan volgens het regeerakkoord. Voor verdere toelichting verwijzen we u naar bijlage 2. D. Wat willen we bereiken? Het doel is te komen tot een centrale en rechtvaardige inkomensondersteuning en een laagdrempelige toegang voor inwoners. Hierin is geen sprake van harde staffelgrenzen en is er slechts een beperkte stapeling van kosten. E. Wat gaan we er voor doen? We beschrijven twee oplossingsrichtingen waaruit gekozen kan worden. De eerste oplossingsrichting bevat de draagkrachtsystematiek en bevat drie scenario s. De tweede oplossingsrichting beschrijft het handhaven van de huidige situatie in twee scenario s. Oplossing 1. draagkrachtsystematiek Hierbij wordt een draagkrachtberekening toegepast voor inkomensafhankelijke regelingen. Inwoners dienen een bepaald percentage van hun inkomen boven een bepaald % bijstandsnorm in te zetten voor regelingen en/of voorzieningen waarvan zij gebruik maken; de gemeente draagt bij in de kosten. 3

Belangrijk hierbij is het: eenmalig vaststellen van het inkomen 1 ; actief wijzen van inwoners op tegemoetkomingen; afschaffen van harde inkomensgrenzen; tegengaan van stapeling van kosten van gemeentelijke voorzieningen. Reikwijdte: Bij onderstaande regelingen wordt de berekeningssystematiek geharmoniseerd en draagkrachtprincipe toegepast: Bijzondere bijstand 2 Collectieve ziektekostenverzekering Algemene voorziening hulp bij huishouden Bij onderstaande regelingen wordt de berekeningssystematiek niet aangepast, maar wordt het bestede bedrag wel in mindering gebracht op de draagkracht (als iemand zich meldt voor een andere voorziening): Maatwerkvoorziening Wmo (eigen bijdrage CAK) Leerlingenvervoer Ouderbijdrage peuterspeelzalen VVE Gemeentelijke belasting (afvalstoffenheffing) Onderstaande voorzieningen laten we buiten beschouwing: Alle kinderen doen mee. Deze is wel meegenomen in de effectmeting van BMC. Effecten draagkrachtsystematiek BMC heeft een aantal scenario s doorgerekend. Uit deze berekeningen komt het volgende naar voren; Toepassing van het draagkrachtprincipe heeft vooral een voordelig effect voor mensen die gebruik maken van 2 of meer voorzieningen Een lager draagkrachtpercentage heeft met name een effect voor mensen die gebruik maken van 2 of meer voorzieningen Bij meerpersoonshuishoudens met kinderen is er weinig verschil tussen de verschillende draagkrachtpercentages. Dit houdt waarschijnlijk verband met de impact van de regeling Alle kinderen doen mee. Deze voorziening is gericht op lage inkomens. 1 Voor een bepaalde vastgestelde periode, bijv. 1 jaar 2 Behalve kostensoorten bedoeld voor levensonderhoud. Deze worden buiten beschouwing gelaten. Zie bijlage 1 van de notitie Eén systematiek inkomensafhankelijke regelingen. 4

Iedere euro laten lonen is kostbaar Houd rekening met hogere uitvoeringslasten Invoering abonnementstarief Wmo eigen bijdrage (regeerakkoord) lijkt met name effect te hebben op midden en hoge inkomens Inkomensafhankelijke regelingen gemeente Valkenswaard hebben substantieel effect bovenop Rijksregelingen Scenario s draagkrachtsystematiek De systematiek bevat twee knoppen om aan te draaien; het draagkrachtpercentage en het startpunt van de draagkracht. Hierbij zijn allerlei scenario s denkbaar. BMC heeft in de scenario-analyse drie varianten van de draagkrachtsystematiek uitgewerkt. Nr. Scenario Toelichting Draagkrachtpercentage Startpunt draagkracht 1a. Iedere euro loont De Raad in Valkenswaard heeft de wens dat iedere extra bruto euro die wordt verdiend door een inwoner, netto 3 loont. Dit scenario is dusdanig samengesteld dat dit het geval is. 10% 130% 1b. Middenweg Deze variant zit tussen beide uitersten, waar een balans is gevonden tussen betaalbaarheid en effect 30% 110% 1c. Budget is leidend In deze variant is het huidige budget van de voorzieningen leidend. De programmakosten worden niet overschreden 60% 110% Bedrijfsvoering Voor de drie scenario s is de impact op bedrijfsvoering hetzelfde. Een globale inschatting van kosten komt neer op incidenteel 60.000 en structureel 30.000. Incidenteel zijn er met name kosten verbonden aan de communicatie; inwoners dienen op de 3 Netto inkomen in analyse = bruto inkomen - belastingen en eigen bijdragen gemeentelijke voorzieningen + Rijksregelingen en gemeentelijke tegemoetkomingen 5

hoogte te worden gebracht en we kunnen veel vragen van hen verwachten. De structurele hogere kosten worden veroorzaakt door de berekening van het netto inkomen; dit is intensief en neemt extra tijd in beslag. 1a. Iedere euro loont Impact doelgroepen Dit scenario komt het dichtst bij het principe dat elke euro netto loont. Er is nagenoeg geen sprake van armoedeval. Met name inkomensgroepen boven 115% met 2 of meer voorzieningen hebben hier voordeel bij. Impact programmakosten Dit scenario brengt een kostenplaatje van programmakosten mee van ruim 4 miljoen. Dit is 1,4 miljoen meer dan de huidige kosten. 1b. Middenweg Impact doelgroepen Dit scenario zorgt ervoor dat armoedeval in de meeste gevallen rechtgetrokken wordt. Hierdoor is er geen sprake meer van scherpe terugval in inkomen. Impact programmakosten Dit scenario brengt een kostenplaatje van programmakosten mee van circa 3 miljoen. Dit is circa 0,4 miljoen meer dan de huidige kosten. 1c. Budget is leidend Impact doelgroepen Dit scenario zorgt ervoor dat de groep met lagere inkomens alleen voordeel heeft. Bij 2 of minder voorzieningen is dit de groep tot 130% bijstandsnorm. Bij 3 of meer voorzieningen is het de groep tot minimumloon. Bij een aantal situaties (boven 130% bijstandsnorm) is er sprake van armoedeval. Impact programmakosten Dit scenario brengt een kostenplaatje van programmakosten met zich mee van circa 2,6 miljoen. Dit is gelijk aan de huidige kosten. 6

Oplossing 2. Huidige situatie (tijdelijk) handhaven Indien de Raad wil wachten met invoeren draagkrachtsystematiek, zijn er twee opties mogelijk. Beide opties voldoen niet geheel aan de wens van de Raad zoals die benoemd is in het amendement. Een bruto hoger inkomen zal niet altijd leiden tot een netto hoger inkomen. De opties zorgen niet voor het tegengaan van stapeling van kosten. 2a. De huidige situatie wordt volledig gehandhaafd Iedere regeling binnen de verschillende gemeentelijke domeinen behoudt de eigen vorm van inkomensberekening en de daarbij behorende inkomensafhankelijke tegemoetkoming of eigen bijdrage. 2b. De inkomensnormen worden geharmoniseerd De normen van een aantal regelingen, waar mogelijk, worden gelijk getrokken. Het is niet mogelijk om in deze situatie de regeling bijzondere bijstand mee te nemen. Deze regeling zit volgens de Participatiewet verbonden aan het draagkrachtprincipe. Uitgangspunten van deze optie: - Ondergrens draagkrachtinkomen: 110% bijstandsnorm - Glijdende schaal tussen 110-130% bijstandsnorm waar mogelijk - Bovengrens 130% bijstandsnorm - Vermogen buiten beschouwing De vorm, zoals hierboven beschreven, wordt nu al toegepast voor de collectieve ziektekostenverzekering. Verder zou dit ingezet kunnen worden bij de algemene voorziening hulp bij huishouden en deels voor de bijzondere bijstand. Impact doelgroepen: Bij bijzondere bijstand wordt nu vanaf 110% bijstandsnorm op meeste kostensoorten 35% draagkracht toegepast. Deze optie biedt geen oplossing in het voorkomen van stapeling van kosten. Impact programmakosten Er is weinig impact op programmakosten. Wmo - Geschatte kosten zijn nagenoeg gelijk aan huidige (geschatte) kosten van 1.128.400. De bovengrens van netto inkomen ligt bij algemene voorziening hulp bij huishouden op 1.500 (eenpersoonshuishouden) en 1.900 (meerpersoonshuishouden). Er is een glijdende schaal tussen 1.300 en 1.500 (eenpersoonshuishoudens) en 1.700-1.900 (meerpersoonshuishoudens). De boven- en ondergrens van de huidige regeling is bij 65- plussers nagenoeg gelijk aan de glijdende schaal 110-130% bijstandsnorm. 7

Het merendeel van de groep die gebruik maakt van deze voorziening is 65-plusser. Dit betekent dat er weinig impact op programmakosten zal zijn. Bijzondere bijstand en collectieve ziektekostenverzekering - Er is geen impact op programmakosten. Er is geen wijziging voor bijzondere bijstand omdat hier geen glijdende schaal toegepast kan worden. De huidige draagkrachtberekening van de bijzondere bijstand blijft intact. De berekening van inkomen is al volgens de uitgangspunten van deze variant. De collectieve ziektekostenverzekering wordt al uitgevoerd volgens de uitgangspunten van deze variant. Kwijtschelding gemeentelijke belastingen - Er is geen impact op programmakosten. Door landelijke kaders kunnen we de berekeningssystematiek van kwijtschelding gemeentelijke belastingen niet aanpassen en kan er geen kwijtschelding verleend worden bij een inkomen boven 100% van de bijstand. Een glijdende schaal is dus niet mogelijk. Onderwijs - Er is geen impact op programmakosten. De regelingen onder onderwijs hebben een sterke relatie met regelingen van de Rijksoverheid. Voor meer toelichting hierover verwijzen wij u naar het Raadsvoorstel behandeld op 30 november jongstleden. Impact bedrijfsvoering Impact op bedrijfsvoering is beperkt, ervan uitgaande dat de invoering van deze variant voor nieuwe aanmeldingen geldt. Er worden bedragen aangepast maar berekeningssystematiek blijft nagenoeg hetzelfde. Dit betekent voor bedrijfsvoering dat er twee systematieken naast elkaar gebruikt worden. Dit hoeft echter niet tot grote problemen of extra inzet te leiden. Voordeel De inwoner krijgt minder te maken met verschillende staffels/schalen. Voor een aantal regelingen zullen de normen gelijk getrokken worden. De impact op de bedrijfsvoering is niet groot en de kosten blijven nagenoeg gelijk. Nadeel Deze optie voldoet niet aan de wens van de Raad zoals die benoemd is in het amendement. Een bruto hoger inkomen zal niet altijd leiden tot een netto hoger inkomen. Het zorgt niet voor het tegengaan van stapeling van kosten. Conclusie In deze optie zal alleen de eigen bijdrage van de Wmo algemene voorziening hulp bij het huishouden kunnen worden meegenomen. 8

Conclusie/voorstel Draagkrachtsystematiek vs. handhaven huidige situatie Bij de varianten van draagkrachtsystematiek is er sprake van het tegengaan van stapeling van kosten. Dit is niet het geval bij het handhaven van de huidige situatie. Ook worden inkomen en inkomensgrenzen zoveel mogelijk op dezelfde wijze berekend. Programmakosten nemen toe (behalve bij 1c). Bedrijfsvoeringskosten nemen toe. Incidenteel zijn er met name kosten verbonden aan de communicatie; inwoners dienen op de hoogte te worden gebracht en we kunnen veel vragen van hen verwachten. De structurele hogere kosten worden veroorzaakt door de berekening van het inkomen en toepassing draagkrachtprincipe; dit is intensief en neemt extra tijd in beslag. We raden de draagkrachtsystematiek aan omdat stapeling van kosten wordt tegengegaan en het de mogelijkheid biedt om armoedeval te voorkomen. Ook is er meer eenduidigheid in berekening inkomen en inkomensgrenzen. Draagkrachtsystematiek Variant 1a heeft het gunstigst effect op alle inkomensgroepen. Er lijkt geen sprake van armoedeval. Het kostenplaatje is echter zeer hoog. Variant 1c heeft alleen effect voor lage inkomens en er is sprake van armoedeval. Voordeel is dat er geen extra kosten aan verbonden zijn. Het voldoet echter niet aan de doelstelling. Binnen de draagkrachtsystematiek raden we Variant 1b aan. Deze variant heeft effect voor alle inkomensgroepen en gaat armoedeval tegen met een reëler kostenplaatje. De middelen die hiervoor benodigd zijn, ad 374.000 + 60.000 geschatte kosten bedrijfsvoering, passen evenwel ook niet binnen de ruimte die de bandbreedte van de vastgestelde begroting op dit moment biedt. 9

De voor- en nadelen van de verschillende scenario s: Impact Berekening 1a. Elke euro loont Voordeel alle inkomensgroepen. Geen armoedeval 1b. Middenweg Voordeel alle inkomensgroepen Beperkte armoedeval 1c. budget leidend Voordeel alleen lage inkomens Armoedeval 2a. huidige situatie Voordeel alleen lage inkomens Armoedeval 2b. huidig+ harmonisatie inkomensnormen Doelgroepen Programmakosten Bedrijfsvoering* Anti-cumulatie Dezelfde berekening inkomen Voordeel m.n. lage inkomens Armoedeval + 1,4 miljoen 2018: 60.000 structureel: 30.000 + 374.000 2018: 60.000 structureel: 30.000 0 2018: 60.000 structureel: 30.000 Dezelfde inkomensgrenzen Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja 0 0 Nee Nee Nee 0 0 Nee Nee Ja Draagkrachtsystematiek = varianten 1a, 1b, 1c Huidige situatie = varianten 2a, 2b *Geschatte kosten 10

Voorstel Op basis van de huidige beschikbare informatie, stellen we het volgende voor: 1. De voorkeur uit te spreken voor scenario 1b. Middenweg. Dit houdt in: - toepassing draagkrachtprincipe van 30% boven 110% bijstandsnorm; - hanteren inkomensberekening volgens Participatiewet (voorzover mogelijk binnen wettelijke kaders); - dat voor dit scenario 434.000 aan financiële middelen nodig is, waarvoor op dit moment binnen de bandbreedte geen ruimte voor is. 2. Het college de opdracht te geven zo spoedig mogelijk met dekkingsvoorstellen te komen. F. Betrokken partijen Intern bij de gemeente zijn de diverse afdelingen betrokken en hebben input geleverd. De Adviesraad Sociaal Domein is betrokken bij het proces van in beeld krijgen effecten van de draagkrachtsystematiek. Er heeft in een eerder stadium afstemming plaatsgevonden over het draagkrachtprincipe. Daarnaast heeft een afvaardiging van de Adviesraad Sociaal Domein deelgenomen aan een werksessie, waarbij het rekenmodel, uitkomsten en mogelijke gevolgen besproken werden. BMC heeft onderzoek verricht naar de effecten van de draagkrachtsystematiek. G. Beheer en onderhoud Niet van toepassing. H. Financiën In de navolgende tabel staat de voorgestelde oplossing onder scenario 2. Het voorgestelde besluit om alléén een voorkeur uit te spreken, brengt geen financiële consequenties met zich mee. 11

Scenario 1 = scenario 1a Scenario 2 = scenario 1b Scenario 3 = scenario 1c Kosten voorgestelde oplossing: 1b. Middenweg Geschatte meerkosten scenario Kostensoort Kosten in Geschatte programma-meerkosten: 374.000 Geschatte meerkosten bedrijfsvoering 2018*: 60.000 Totaal geschatte meerkosten 2018 434.000 Geschatte meerkosten bedrijfsvoering structureel: 30.000 Totaal geschatte meerkosten structureel 404.000 *In 2018 zijn er hoge meerkosten in de bedrijfsvoering. Dit komt doordat het een nieuwe regeling betreft waarbij veel voorlichting gegeven moet worden, vragen beantwoord moeten worden en alle klantsituaties herzien moeten worden. De geschatte totale meerkosten voor 2018 zijn 434.000. De geschatte totale meerkosten structureel zijn: 404.000. In de raadsvergadering van 2 november 2017 is middels een amendement 125.000 beschikbaar geste ld voor de invoering van de glijdende schaal. Voor bovenstaande meerkosten van 309.000 ( 279.000 structureel) is echter geen ruimte in de bandbreedte van de begroting na verwerking van de moties en amendementen uit de raadsvergadering van 2 november jongstleden. Aanvullend wordt opgemerkt dat bovenstaande geschatte bedragen zijn. De daadwerkelijke bedrijfsvoeringskosten worden pas na het implementatietraject bekend. 12

I. Vervolgstappen Aanpassingen Wet-/regelgeving De huidige berekeningssystematieken voor de betrokken regelingen liggen vastgelegd in verordeningen, beleidsregels en besluiten. Wanneer de Raad kiest voor eenzelfde systematiek voor alle maatregelen, moet een aantal verordeningen en regelingen worden aangepast: Wmo - Verordening maatschappelijke ondersteuning gemeente Valkenswaard (2017) Werk en inkomen - Nota bijzondere bijstand (2008) - Notitie voor tegemoetkoming ziektekosten (2015) Verordening kwijtschelding gemeentelijke belastingen - Verordening op de heffing en de invordering van afvalstoffenheffing en reinigingsrechten 2017 Implementatie De werkgroep implementatie bereidt alle zaken voor om te kunnen starten met de nieuwe systematiek na definitieve besluitvorming. J. Communicatie Het is van belang dat iedereen goed en tijdig geïnformeerd wordt, het is daarom noodzakelijk dat er een communicatieplan komt. Dit zal o.a. omvatten: Mensen die nu gebruik maken van een voorziening, worden gericht per brief geïnformeerd. Daarnaast zal er publicatie in lokale kranten en nieuwsbladen plaatsvinden. Op de website staat een heldere, visuele uitleg over hoe het werkt en wat de gevolgen zijn. Ook zal er communicatie via social media plaatsvinden. K. Bijlage(n) 1. Effecten regeerakkoord; plannen abonnementstarief Wmo; 2. Bestuurlijke brief d.d. 22 november 2017 met als onderwerp inkomensafhankelijke regelingen, één systematiek effecten. L. Ter inzage liggende stukken 1. Onderzoeksrapportage BMC. Burgemeester en wethouders van Valkenswaard 13

Raadsbesluit De raad van de gemeente Valkenswaard; Gezien het voorstel van het college van burgemeester en wethouders d.d. 21 november 2017, nummer 683027/683161; Gelet op de behandeling in de vergadering van de raadscommissie d.d. 7 december 2017; BESLUIT Op basis van de huidige beschikbare informatie, stellen we het volgende voor: 1. De voorkeur uit te spreken voor scenario 1b. Middenweg. Dit houdt in: - toepassing draagkrachtprincipe van 30% boven 110% bijstandsnorm - hanteren inkomensberekening volgens Participatiewet (voorzover mogelijk binnen wettelijke kaders) - dat voor dit scenario 434.000 aan financiële middelen nodig is, waarvoor op dit moment binnen de bandbreedte geen ruimte voor is; 2. Het college de opdracht te geven zo spoedig mogelijk met dekkingsvoorstellen te komen Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van de gemeenteraad d.d. 21 december 2017. Kenmerk: 683027/683037 de griffier, de voorzitter, drs. C. Miedema drs. A.B.A.M. Ederveen. 14