Herstel van een functioneel compleet veenlandschap

Herstel van een functioneel compleet veenlandschap Veldwerkplaats Veenherstel, Groote Peel, 9 oktober 2009 Gert-Jan van Duinen Hein van Kleef Wilco Verberk

Herstel van een functioneel compleet veenlandschap Veldwerkplaats Veenherstel, Groote Peel, 9 oktober 2009 Veenherstel -Intact landschap -Betekenis voor biodiversiteit -Gevolgen van aantasting -Herstelbeheer

Hoogveenlandschap lagg kern overgangs veen kern overgangs veen

Hoogveenlandschap

Intact veenlandschap (Nigula, Estland)

Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic RIZA

Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg Transitional mire = minerotrophic overgangsveen minerotrophic

Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

Betekenis biodiversiteit

- eten - schuilen - voortplanten - verpoppen Landschapsgebruik fauna Heterogeniteit is zeer belangrijk voor (mobiele) fauna

Grauwe Klauwier: divers dieet

Landschapsgebruik fauna goede vlieger goede zwemmer leven >1 jaar selectieve eiafzet } ruimte gebruik } tijd gebruik (levenscyclus) match tussen fauna en landschap # waterlichamen # watertypen # configuratie

Betekenis onderdelen veenlandschap Onderzoek in Estland

Levensgemeenschappen in intact hoogveen intact (Watermacrofauna Estland)

Levensgemeenschappen in intact hoogveen Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenkern intact (Watermacrofauna Estland)

Levensgemeenschappen in intact hoogveen Lagg Overgangsveen Totaal aantal soorten Libellen Kokerjuffers Waterkevers Aantal soorten met voorkeur (RL) Libellen Kokerjuffers Waterkevers Percentage RL soorten met voorkeur Kern 16 16 47 20 18 50 3 (3) 7 (5) 24 (7) 10 (3) 6 (1) 18 (4) 45% 24% Randen en overgangen van grote betekenis voor zeldzame en bedreigde hoogveensoorten!

Voorbeeld van soorten die gebonden zijn aan gradiënten Coenagrion hastulatum Haliplus fulvicollis

Betekenis biodiversiteit

Exploitatie hoogvenen

Aantasting hoogvenen in Nederland Aantasting veenrestanten (afname kwaliteit) intensivering van de landbouw kunstmest ingrepen in waterhuishouding 1000 PO4 surface water vermesting verdroging verzuring 100 NL EST 10 1 0 0 1 10 NH4 + NO3 surface water 100 1000

Veenwinning, ontginning

Aantasting hoogvenen in Nederland Nederland Estland Eenvormige landschappen

Estland Lagg/ overgangs veen N = 11 Nederland Veenrestanten N = 198 Odonata - Libellen Somatochlora arctica Somatochlora flavomaculata Coenagrion hastulatum 45% 18% 18% 0% 0% 3% Trichoptera - Kokerjuffers Trichostegia minor Hagenella clathrata Limnephilus stigma Anabolia brevipennis Limnephilus griseus 45% 27% 27% 9% 9% 10% 5% 2% 0% 0% Coleoptera - Waterkevers Agabus affinis Agabus striolatus Agabus unguicularis Graptodytus granularis Helophorus laticollis Hydroporus glabriusculus Nartus grapii 27% 18% 9% 9% 9% 18% 36% 7% 2% 2% 1% 0% 0% 3% Tracheobionta - Vaatplanten Carex lasiocarpa Carex limosa Hammarbya paludosa Sparganium natans Utricularia intermedia Vaccinium uliginosum 27% 45% 18% 9% 18% 9% 0% 0% 0% 0% 0% 5% Rode Lijst soorten in intacte hoogvenen en hoogveenrestanten

Herstelmaatregelen Tegengaan van aantasting: -Afname oppervlakte -Afname kwaliteit VERdroging VERmesting VERzuring

Probleemstelling Intact Aangetast

Probleemstelling Intact Herstelmaatregelen?

Vergelijking macrofaunasamenstelling tussen: * 27 Herstel-wateren * 20 Relict-wateren

Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking tussen verschillende veenrestanten 2.5 ph relict vernat PO4 diepte drijvende vegetatie Fe 0 Ca EGV wel/geen herstelmaatregelen doorzicht -2.5-2.5 0 2.5 Vernatting als herstelmaatregel levert meer van hetzelfde op

Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking tussen verschillende veenrestanten 140 120 Aantal soorten 100 80 60 40 vernat 20 relict 0 0 10 20 Aantal monsters 30

36 karakteristieke macrofauna soorten Cum. number of characteristic species 40 34 35 30 24 25 20 15 10 restoration 5 remnant 0 0 10 20 30 number of sampling sites Aanwezigheid van relict populaties in niet vernatte hoogvenen

Vergelijking voor-na vernatting

Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking voor en na uitvoering van maatregelen

Species assemblages in the Netherlands Niet alle soorten van hoogveenlandschap hebben baat bij alleen beter vasthouden van regenwater en herstel veenvorming

Levensgemeenschappen in hoogveenrestanten Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenrestanten Referentie Hoogveenkern

Levensgemeenschappen van hoogveenherstel Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenrestanten Hoogveenherstel Referentie Hoogveenkern

Perspectieven voor herstelbeheer

Verspreidingsdata PGO s RL soorten Soorten Somatochlora arctica Somatochlora flavomaculata Coenagrion hastulatum N 13 62 63 Trichostegia minor Limnephilus stigma Hagenella clathrata Limnephilus griseus Anabolia brevipennis 47 34 8 9 7 Utricularia intermedia Hammarbya palustris Carex lasiocarpa Sparganium natans 48 31 637 81 1040

Verspreidings data PGO s RL soorten

Gemiddeld aantal soorten Kerngebieden 6,0 3 5,0 4,0 6 5 3,0 2,0 1,0 Hoogveenrestanten Laagvenen Vennen Gebieden met 3 soorten

Case studie Korenburgerveen: Landschap Hydrologische voeding Dekzandrug Tertiaire aardlaag met keileem

Korenburgerveen: 8 soorten

De Wieden: 6 soorten

Greveschutven: 5 soorten

6,7 7,1 375,8 452,5 5,6 5,3 4,6 104,1 57,8 59,0

Hoogveenherstel: sleutelfactoren KOOLSTOF + LICHT Ondiepe inundatie Diepe inundatie & 2000 µmol l-1 CO2 & 100 µmol l-1 CO2 Hoge CO2 concentratie in water nodig voor veenmosgroei CO2 uit afbraak veen en oxidatie van CH4 Wordt gestimuleerd door gebufferd grondwater in veenbasis Bron: Tomassen e.a. (2002)

Hoogveenherstel: drijftilvorming 1600 Opdrijvend veen Mariapeel 8 0 4 Tuspeel 1200 [CH4] µmol l -1 Bargerveen 2 Haaksbergerveen 8 4 8 4 8 2 2 800 4 2 0 400 0 0 0% 0 3 4 75% 25% 5 6 7 ph Gebufferd water in veenbasis zorgt voor hogere productie CH4 opdrijven veen Bron: Tomassen e.a. (2002)

Ligging in landschap bepalend voor veenontwikkeling Veentjes in geul en stroomafwaarts van hoogste waterstand betere hoogveenontwikkeling dan veentjes naast geul of op hoogste punt toevoer CO2-rijk grondwater stabiele waterstand Bron: Verschoor e.a. (2003)

Samenvattende conclusies Hoogveenlandschap meer dan hoogveenkern Gradiënten (zuurbuffering/grondwater) belangrijke dragers van biodiversiteit Gradiënten en terreinheterogeniteit sterk aangetast, maar nog wel relictpopulaties aanwezig Perspectieven voor herstel van juiste condities, van standplaats tot landschapschaal