Herstelstrategie voor hoogvenen op landschapsschaal

Transcriptie

1 Herstelstrategie voor hoogvenen op landschapsschaal André Jansen m.m.v. Hilde Tomassen & Gert-Jan van Duinen met dank aan: Gert Jan Baaijens, Ab Grootjans, Hans Joosten, Juul Limpens, Jan Roelofs, Sake van der Schaaf, Matthijs Schouten, Fons Smolders, Jan Streefkerk, Hein van Kleef, Wilco Verberk & Peter van der Molen

2 Opbouw presentatie 1. Aantastingen: van intact hoogveenlandschap naar restant Aantastingen hoogveenlandschap Resultaten vernatting hoogveenrestanten 2. Sturende processen hoogveenherstel Hoogveenherstel bij een hoge stikstofdepositie Sleutelfactoren: water, koolstof en licht 3. Herstelstrategieën voor hoogveenherstel Herstelstrategieën en -maatregelen Stappenplan herstelprojecten LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) 4. Vooruitblik naar herstel op landschapschaal

3 Hoogveenlandschappen lagg kern overgangsveen kern overgangsveen laagveen Hoogveenkern Zuur Mineraalarm Voedselarm

4 Hoogveenlandschappen lagg kern overgangsveen kern overgangsveen laagveen Hoogveenkern - Overgangsveen / lagg Zuur - Gebufferd Mineraalarm - Mineraalrijk(er) Voedselarm - Voedselrijk(er)

5 Laagveen - Overgangsveen - Hoogveen

6 Veenlandschap Soomaa, Estland (12 km hoogte)

7 Soomaa, Estland

8 Fochteloërveen (12 km hoogte)

9 Kern en randzone Fochteloërveen

10 Schematische dwarsdoorsnede hoogveen

11 Betekenis onderdelen compleet hoogveenlandschap Hoogveenglanslibel Veenbesparelmoervl. Lasiodiamesa sp. Speerwaterjuffer

12 Limnephilus griseus (1) Sparganium natans (1) Hydroporus glabriusculus (2) Agabus unguicularis (1) Graptodytus granularis (1) Coenagrion hastulatum (3) Vaccinium uliginosum (1) Carex limosa (11) Carex lasiocarpa (3) Agabus affinis (4) Nartus grapii (4) Somatochlora arctica (7) Somatochlora flavomaculata (2) Trichostegia minor (6) Agabus striolatus (2) Hagenella clathrata (4) Limnephilus stigma (3) Hammarbya paludosa (2) Utricularia intermedia (2) Helophorus laticollis (1) Anabolia brevipennis (1) Hoogveenkern (N=15) Overgangsveen en lagg (N=11) Rode-Lijstsoorten in intact hoogveenlandschap ph

13 Hoogveenlandschap Zuur - Gebufferd Voedselarm - Voedselrijk(er) Zuur (extreem) Voedselrijk lagg restant overgangsveen kern overgangsveen Hoogveenrestant

14 Het gaat om behoud en herstel

15 Ontwikkeling + Beheer Natuurkwaliteit (O+BN) Ministerie van LNV, Ministerie van EL&I en Bosschap Onderzoek naar de sturende processen voor een succesvol herstel en behoud van Nederlandse hoogvenen! Rapport (van Duinen e.a. 2011): Perspectieven voor hoogveenherstel in Nederland Samenvatting onderzoek en handleiding hoogveenherstel

16 Aantastingen hoogvenen in Nederland: Afname areaal door vervening en ontginningen Verlies gradiënten en biodiversiteit Restanten van hoogveenkernen Biodiversiteit in refugia

17 Aantastingen hoogveenrestanten in Nederland: Kwaliteitsverlies/belemmeringen voor herstel restanten Verdroging (drainage, waterwinning) Vermesting (stikstofdepositie) Verzuring (stikstof- en zwaveldepositie, verdroging) Gevolgen: Verlies functionaliteit hoogveensysteem (hydrologie, acrotelm, macroschaal) Afname of verlies karakteristieke flora en fauna Toename ongewenste/algemene soorten (vergrassing en opslag Berken) Herstel?

18 Resultaten vernatting hoogveenrestanten: vegetatie Wisselend succes vernattingsmaatregelen (ca ,-): Soms bultvormende veenmossen in 10 Nederlandse Natura 2000-gebieden Actief hoogveen (H7110_A) totale oppervlakte van 7,58 hectare. Veel plassen: vaak alleen Waterveenmos of zure waterplas zonder veenmossen Dominantie Pijpenstrootje Opslag Berken

19 Aantal soorten Resultaten vernatting hoogveenrestanten: watermacrofauna Aantal monsters Beter vasthouden van regenwater kan leiden tot: -afname invloed grondwater -afname variatie terreincondities -afname soortenrijkdom (incl. zeldzame, karakteristieke en Rode Lijst soorten)

20 Opbouw presentatie 1. Aantastingen: van intact hoogveenlandschap naar restant Aantastingen hoogveenlandschap Resultaten vernatting hoogveenrestanten 2. Sturende processen hoogveenherstel Hoogveenherstel bij een hoge stikstofdepositie Sleutelfactoren: water, koolstof en licht 3. Herstelstrategieën voor hoogveenherstel Herstelstrategieën en -maatregelen Stappenplan herstelprojecten LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) 4. Vooruitblik naar herstel op landschapschaal

21 Onderzoek sturende processen hoogveenherstel Kritische depositiewaarde (KDW) voor stikstof wordt in Nederland ruim overschreden! N-depositie: vegetatie niet langer N-gelimiteerd, maar door P Sterke toename kruiden bij kg N/ha/jaar Bij opheffen P-limitatie profiteert Sphagnum fallax Bobbink e.a Is hoogveenherstel mogelijk bij hoge N-depositie?

22 Effect N-depositie op interactie veenmossen en vaatplanten: Hoge atmosferische N depositie verhoogde invang droge depositie + Veenmos N-filter verzadigd + + veenmosgroei + lichtcompetitie N beschikbaarheid wortelzone decompositie & mineralisatie + Entomofauna + Groei grassen en berken + + Interceptie neerslag en verdamping + Verdroging!

23 Berken en fosfor (P) Depositie kg P/ha/jaar P input via berkenblad Meer dan dubbele van depositie Zelfs bij lage dichtheden van berken Bevoordeling van Sph. fallax & fimbriatum t.o.v. bultvormers

24 Herstelmaatregelen tegen vergrassing en opslag Zorgen voor hoge stabiele waterstanden; Verwijderen van bosopslag; Afname groei veenmos bij beschaduwing > 50%; in natte heiden bedekking vaatplanten >70%: lichtcompetitie! Maaien, plaggen of evt. begrazen; fasering in tijd en ruimte; Hoge en stabiele waterstanden gaan vergrassing en boomopslag lang niet altijd tegen Zijn condities voor veenmosgroei voldoende?

25 Hoogveenherstel: niet alleen water, ook KOOLSTOF + LICHT Ondiepe inundatie & 2000 µmol l -1 CO 2 Diepe inundatie & 100 µmol l -1 CO 2 Hoge CO 2 -concentratie in water nodig voor veenmosgroei!

26 HERKOMST koolstof voor veenmossen Onder terrestrische omstandigheden: atmosferisch koolstof Onder natte omstandigheden: CO 2 uit afbraak restveen: witveen! (ook via oxidatie van methaan) Invloed van gebufferd grondwater (ook voor herstel gradiënten!) Aanvoer van CO 2 -rijk grondwater (initiële fase veenvorming; heideveentjes)

27 Hoogveenherstel: drijftilvorming Methaangas (µmol l -1 ) Drijvend Afgezonken Methaangas zorgt voor drijfvermogen drijftillen Gebufferd water ([Ca 2+ ] > 100 μmol/l) in veenbasis kan productie methaangas stimuleren

28 Opbouw presentatie 1. Aantastingen: van intact hoogveenlandschap naar restant Aantastingen hoogveenlandschap Resultaten vernatting hoogveenrestanten 2. Sturende processen hoogveenherstel Hoogveenherstel bij een hoge stikstofdepositie Sleutelfactoren: water, koolstof en licht 3. Herstelstrategieën voor hoogveenherstel LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) Herstelstrategieën en -maatregelen Stappenplan herstelprojecten 4. Vooruitblik naar herstel op landschapschaal

29 LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) Benoemen sturende processen in waterhuishouding die standplaatscondities bepalen, in heden en verleden bij verschillende schaalniveaus Synthese: geeft sleutelprocessen & strategieën voor behoud en herstel Anker van elk beheer- en inrichtingsplan Sturende processen op landschapsschaal nog lang niet altijd goed genoeg bekend (PAS)

30 Opbouw presentatie 1. Aantastingen: van intact hoogveenlandschap naar restant Aantastingen hoogveenlandschap Resultaten vernatting hoogveenrestanten 2. Sturende processen hoogveenherstel Hoogveenherstel bij een hoge stikstofdepositie Sleutelfactoren: water, koolstof en licht 3. Herstelstrategieën voor hoogveenherstel LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) Herstelstrategieën en -maatregelen Stappenplan herstelprojecten 4. Vooruitblik naar herstel op landschapschaal

31 Welke herstelmaatregelen? (m.n. gericht op optimaliseren groeicondities voor veenmossen: stabiele waterstanden, koolstof en licht) Via beleid (bijv. emissies, wateronttrekking, drainage) Externe hydrologische maatregelen (retentiebekkens, bufferzones) Interne hydrologische maatregelen (o.a. dammen, compartimentering, oppervlakkige afvoer creëren) Optimaliseren koolstofbeschikbaarheid (CO 2 en CH 4 ) Bekkens: stimuleren drijftilvorming (introductie witveen, herstellen / vergroten buffering) Groei kruiden afremmen < 50-70% (boomopslag verwijderen, maaien, plaggen, begrazen) Introductie sleutelsoorten (acrotelmvorming) Herstelstrategie voor hoogveenherstel

32 Ongerept, afgetakeld, herstellend

33 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Wanneer pakket omgeven is door groter lager gelegen delen van veenrestant met meer perspectief voor herstel: prioriteit geven aan herstel in lager gelegen deel Veenpakket >1m dik Zwartveenrestant

34 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Wanneer pakket omgeven is door groter lager gelegen delen van veenrestant met meer perspectief voor herstel: prioriteit geven aan herstel in lager gelegen deel Bolsterlaag aanwezig Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Inundatie tot max. 50cm Veenpakket >1m dik Zwartveenrestant

35 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Wanneer pakket omgeven is door groter lager gelegen delen van veenrestant met meer perspectief voor herstel: prioriteit geven aan herstel in lager gelegen deel Bolsterlaag aanwezig Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Inundatie tot max. 50cm Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag mogelijk Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Plas-dras of inundatie tot max. 30cm Zwartveenrestant Veenpakket >1m dik Bolsterlaag afwezig Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag niet mogelijk Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Plas-dras vernatting

36 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Wanneer pakket omgeven is door groter lager gelegen delen van veenrestant met meer perspectief voor herstel: prioriteit geven aan herstel in lager gelegen deel Bolsterlaag aanwezig Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Inundatie tot max. 50cm Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag mogelijk Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Plas-dras of inundatie tot max. 30cm Zwartveenrestant Veenpakket >1m dik Bolsterlaag afwezig Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag niet mogelijk Hoog stabiel waterpeil in + om veenrestant + Plas-dras vernatting Veenpakket <1m dik Bolsterlaag aanwezig Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Plas-dras of inundatie tot max. 50cm Bolsterlaag afwezig Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag mogelijk Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Plas-dras of inundatie tot max. 30cm Witveenrestant Toevoer CO 2 -rijk water naar veenmoslaag niet mogelijk Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Plas-dras vernatting

37 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Zwartveenrestant Witveenrestant Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Vernatting tot maaiveld

38 Vernatting verdroogde witveenplaggen Wierdense Veld

39 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Zwartveenrestant Witveenrestant Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Vernatting tot maaiveld Complex van veenputten, greppels e.d. met relictpopulaties Eerst herstel habitat rondom complex Geleidelijke, in ruimte gefaseerde vernatting Monitoring

40 Hoogveenherstel: herstelstrategie bepaald door restveen en waterhuishouding Uitgangssituatie Herstelstrategie Zwartveenrestant Witveenrestant Hoog stabiel waterpeil in veen + ondergrond + Vernatting tot maaiveld Complex van veenputten, greppels e.d. met relictpopulaties Eerst herstel habitat rondom complex Zeer geleidelijke, in ruimte gefaseerde vernatting Monitoring Klein veentje in depressie Hoog stabiel waterpeil in minerale bodem om en onder veentje. Herstel toevoer CO 2 -rijk water

41 Opbouw presentatie 1. Aantastingen: van intact hoogveenlandschap naar restant Aantastingen hoogveenlandschap Resultaten vernatting hoogveenrestanten 2. Sturende processen hoogveenherstel Hoogveenherstel bij een hoge stikstofdepositie Sleutelfactoren: water, koolstof en licht 3. Herstelstrategieën voor hoogveenherstel LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) Herstelstrategieën en -maatregelen Stappenplan herstelprojecten

42 Stappenplan uitvoeren herstelmaatregelen in aangetaste hoogvenen

43 Dank u voor uw aandacht!

44 Minirestanten Het Bargerveen Het Bourtangermoor

45 Veenlandschap West-Siberië (12 km hoogte)

46 Veenlandschappen Khanty-Mansiysk (Siberië) Drents-Overijsselse venen