Herstel van een functioneel compleet veenlandschap

Transcriptie

1 Herstel van een functioneel compleet veenlandschap Veldwerkplaats Veenherstel, Groote Peel, 9 oktober 2009 Gert-Jan van Duinen Hein van Kleef Wilco Verberk

2 Herstel van een functioneel compleet veenlandschap Veldwerkplaats Veenherstel, Groote Peel, 9 oktober 2009 Veenherstel -Intact landschap -Betekenis voor biodiversiteit -Gevolgen van aantasting -Herstelbeheer

3 Hoogveenlandschap lagg kern overgangs veen kern overgangs veen

4 Hoogveenlandschap

5 Intact veenlandschap (Nigula, Estland)

6 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic RIZA

7 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

8 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

9 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

10 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg Transitional mire = minerotrophic overgangsveen minerotrophic

11 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg Transitional mire = minerotrophic overgangsveen minerotrophic

12 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

13 Nigula bog, Estonia Raised bog = hoogveen ombrotrophic Transitional mire = overgangsveen minerotrophic Lagg minerotrophic

14 Betekenis biodiversiteit

15 - eten - schuilen - voortplanten - verpoppen Landschapsgebruik fauna Heterogeniteit is zeer belangrijk voor (mobiele) fauna

16 Grauwe Klauwier: divers dieet

17 Landschapsgebruik fauna goede vlieger goede zwemmer leven >1 jaar selectieve eiafzet } ruimte gebruik } tijd gebruik (levenscyclus) match tussen fauna en landschap # waterlichamen # watertypen # configuratie

18 Betekenis onderdelen veenlandschap Onderzoek in Estland

19 Levensgemeenschappen in intact hoogveen intact (Watermacrofauna Estland)

20 Levensgemeenschappen in intact hoogveen Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenkern intact (Watermacrofauna Estland)

21 Levensgemeenschappen in intact hoogveen Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenkern intact (Watermacrofauna Estland)

22 Levensgemeenschappen in intact hoogveen Lagg Overgangsveen Totaal aantal soorten Libellen Kokerjuffers Waterkevers Aantal soorten met voorkeur (RL) Libellen Kokerjuffers Waterkevers Percentage RL soorten met voorkeur Kern (3) 7 (5) 24 (7) 10 (3) 6 (1) 18 (4) 45% 24% Randen en overgangen van grote betekenis voor zeldzame en bedreigde hoogveensoorten!

23 Voorbeeld van soorten die gebonden zijn aan gradiënten Coenagrion hastulatum Haliplus fulvicollis

24 Voorbeeld van soorten die gebonden zijn aan gradiënten Coenagrion hastulatum Haliplus fulvicollis

25 Betekenis biodiversiteit

26 Exploitatie hoogvenen

27 Exploitatie hoogvenen

28 Exploitatie hoogvenen

29 Exploitatie hoogvenen

30 Exploitatie hoogvenen

31 Exploitatie hoogvenen

32 Exploitatie hoogvenen

33 Exploitatie hoogvenen

34 Exploitatie hoogvenen

35 Aantasting hoogvenen in Nederland Aantasting veenrestanten (afname kwaliteit) intensivering van de landbouw kunstmest ingrepen in waterhuishouding 1000 PO4 surface water vermesting verdroging verzuring 100 NL EST NH4 + NO3 surface water

36 Veenwinning, ontginning

37 Aantasting hoogvenen in Nederland Nederland Estland Eenvormige landschappen

38 Estland Lagg/ overgangs veen N = 11 Nederland Veenrestanten N = 198 Odonata - Libellen Somatochlora arctica Somatochlora flavomaculata Coenagrion hastulatum 45% 18% 18% 0% 0% 3% Trichoptera - Kokerjuffers Trichostegia minor Hagenella clathrata Limnephilus stigma Anabolia brevipennis Limnephilus griseus 45% 27% 27% 9% 9% 10% 5% 2% 0% 0% Coleoptera - Waterkevers Agabus affinis Agabus striolatus Agabus unguicularis Graptodytus granularis Helophorus laticollis Hydroporus glabriusculus Nartus grapii 27% 18% 9% 9% 9% 18% 36% 7% 2% 2% 1% 0% 0% 3% Tracheobionta - Vaatplanten Carex lasiocarpa Carex limosa Hammarbya paludosa Sparganium natans Utricularia intermedia Vaccinium uliginosum 27% 45% 18% 9% 18% 9% 0% 0% 0% 0% 0% 5% Rode Lijst soorten in intacte hoogvenen en hoogveenrestanten

39 Herstelmaatregelen Tegengaan van aantasting: -Afname oppervlakte -Afname kwaliteit VERdroging VERmesting VERzuring

40 Probleemstelling Intact Aangetast

41 Probleemstelling Intact Herstelmaatregelen?

42

43 Vergelijking macrofaunasamenstelling tussen: * 27 Herstel-wateren * 20 Relict-wateren

44 Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking tussen verschillende veenrestanten 2.5 ph relict vernat PO4 diepte drijvende vegetatie Fe 0 Ca EGV wel/geen herstelmaatregelen doorzicht Vernatting als herstelmaatregel levert meer van hetzelfde op

45 Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking tussen verschillende veenrestanten 2.5 ph relict vernat PO4 diepte drijvende vegetatie Fe 0 Ca EGV wel/geen herstelmaatregelen doorzicht Vernatting als herstelmaatregel levert meer van hetzelfde op

46 Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking tussen verschillende veenrestanten Aantal soorten vernat 20 relict Aantal monsters 30

47 36 karakteristieke macrofauna soorten Cum. number of characteristic species restoration 5 remnant number of sampling sites Aanwezigheid van relict populaties in niet vernatte hoogvenen

48 Vergelijking voor-na vernatting

49 Onderzoek naar fauna en herstel hoogvenen Vergelijking voor en na uitvoering van maatregelen

50 Species assemblages in the Netherlands Niet alle soorten van hoogveenlandschap hebben baat bij alleen beter vasthouden van regenwater en herstel veenvorming

51 Levensgemeenschappen in hoogveenrestanten Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenrestanten Referentie Hoogveenkern

52 Levensgemeenschappen van hoogveenherstel Overgangsveen Lagg-zones Hoogveenrestanten Hoogveenherstel Referentie Hoogveenkern

53 Perspectieven voor herstelbeheer

54 Verspreidingsdata PGO s RL soorten Soorten Somatochlora arctica Somatochlora flavomaculata Coenagrion hastulatum N Trichostegia minor Limnephilus stigma Hagenella clathrata Limnephilus griseus Anabolia brevipennis Utricularia intermedia Hammarbya palustris Carex lasiocarpa Sparganium natans

55 Verspreidings data PGO s RL soorten

56 Gemiddeld aantal soorten Kerngebieden 6,0 3 5,0 4, ,0 2,0 1,0 Hoogveenrestanten Laagvenen Vennen Gebieden met 3 soorten

57 Case studie Korenburgerveen: Landschap Hydrologische voeding Dekzandrug Tertiaire aardlaag met keileem

58 Korenburgerveen: 8 soorten

59 De Wieden: 6 soorten

60 Greveschutven: 5 soorten

61 6,7 7,1 375,8 452,5 5,6 5,3 4,6 104,1 57,8 59,0

62 Hoogveenherstel: sleutelfactoren KOOLSTOF + LICHT Ondiepe inundatie Diepe inundatie & 2000 µmol l-1 CO2 & 100 µmol l-1 CO2 Hoge CO2 concentratie in water nodig voor veenmosgroei CO2 uit afbraak veen en oxidatie van CH4 Wordt gestimuleerd door gebufferd grondwater in veenbasis Bron: Tomassen e.a. (2002)

63 Hoogveenherstel: drijftilvorming 1600 Opdrijvend veen Mariapeel Tuspeel 1200 [CH4] µmol l -1 Bargerveen 2 Haaksbergerveen % % 25% ph Gebufferd water in veenbasis zorgt voor hogere productie CH4 opdrijven veen Bron: Tomassen e.a. (2002)

64 Ligging in landschap bepalend voor veenontwikkeling Veentjes in geul en stroomafwaarts van hoogste waterstand betere hoogveenontwikkeling dan veentjes naast geul of op hoogste punt toevoer CO2-rijk grondwater stabiele waterstand Bron: Verschoor e.a. (2003)

65 Samenvattende conclusies Hoogveenlandschap meer dan hoogveenkern Gradiënten (zuurbuffering/grondwater) belangrijke dragers van biodiversiteit Gradiënten en terreinheterogeniteit sterk aangetast, maar nog wel relictpopulaties aanwezig Perspectieven voor herstel van juiste condities, van standplaats tot landschapschaal