Groei voorbereiden De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Groei voorbereiden
WEGWIJZER Deze module bestaat uit drie hoofdstukken. Elk hoofdstuk bestaat uit vijf vaste onderdelen: Oriëntatie, Theorie, Opdrachten, Terugblik en Begrippen. Elk onderdeel is herkenbaar aan een eigen kleur. In het onderdeel Theorie staat alle theorie van het hoofdstuk achter elkaar. Aan het eind van de meeste theorieparagrafen staat een verwijzing naar de bijbehorende opdracht of opdrachten. Je herkent dit op de volgende manier: Opdracht 6 Datzelfde geldt voor het onderdeel Opdrachten. Aan het begin van de meeste opdrachten staat een verwijzing naar de bijbehorende theorie. Je herkent dit op de volgende manier: Theorie 3.5 De meeste inhoud van deze module is voor alle leerlingen bedoeld. Soms is een paragraaf, stukje tekst of opdracht alleen voor leerlingen uit een bepaalde leerweg bedoeld. Bijvoorbeeld voor leerlingen die Basisberoepsgerichte (BB) of Kaderberoepsgerichte (KB) leerweg volgen. Dit kun je dan herkennen aan de letter BB of KB in de kantlijn. Bij dit leerwerkboek ontvang je een tweejarige licentie op de bijbehorende Servicepagina. Op de Servicepagina vind je interactieve extra s zoals video s, animaties, infographics, werkbladen en formulieren. In de module wordt regelmatig door middel van een computersymbool verwezen naar deze extra s. Meer informatie over het activeren van de Servicepagina vind je op de achterzijde van dit leerwerkboek. Wij wensen je veel succes bij het doorwerken van deze module. De auteurs. Colofon Auteur: Martijn Kroon Redactie: Anneke Koek Beeld: Ontwikkelcentrum Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, 2016 2016 Ontwikkelcentrum, Nederland E-mail: info@ontwikkelcentrum.nl Internet: www.ontwikkelcentrum.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Teeltmedium bewerken en bemesten Hoofdstuk 2 Met plantmateriaal omgaan Hoofdstuk 3 Zaaien, planten en poten
Teeltmedium bewerken en bemesten 6
ORIËNTATIE 8 THEORIE 9 1.1 Natuurlijke grond 9 1.2 Kunstmatige grond 11 1.3 Eigenschappen van een teeltmedium 13 1.4 Grondsoorten 15 1.5 Meststoffen 18 1.6 Grondbewerking 26 1.7 Substraat 30 1.8 Kas klaarmaken met steenwol 34 1.9 Teeltwisseling 38 OPDRACHTEN 40 1 Grond en teeltmedium 40 2 De invloed van ph en EC 41 3 Doseringen berekenen en vergelijken 42 4 Een dosering berekenen 44 5 Een verpakking lezen 46 6 Een artikel over een landbouwmachine schrijven 48 7 Seizoensproducten kiezen 50 TERUGBLIK 54 BEGRIPPENLIJST 55 7
1 Teeltmedium bewerken en bemesten ORIËNTATIE Oriëntatie Planten hebben, zoals je weet, geen mond. Maar ze hebben wel, net als jij, water, voedsel en zuurstof nodig om te kunnen groeien. Water, voedsel en zuurstof noem je groeifactoren. Planten halen deze zaken met hun wortels uit het teeltmedium waarin ze staan. In dat teeltmedium moet dus voldoende water, voedsel en zuurstof zitten. Anders kunnen de planten niet groeien. Maar niet elk teeltmedium is hetzelfde of houdt deze stoffen even goed vast. Het teeltmedium waarin planten staan, moet je daarom bewerken en bemesten. Op die manier kunnen planten het beste groeien. Afb. 1Een plant heeft lucht, water, voeding, warmte en licht nodig. In dit hoofdstuk leer je welke soorten grond er bestaan en wat substraat is. Ook leer je hoe je de verschillende soorten grond het beste kunt bewerken. Daarnaast leer je wat bemesting is en waarop je daarbij moet letten. En je leest over het belang van teeltwisseling. Wat weet je al? Leerdoelen Je kunt aangeven welke grondsoorten in Nederland voorkomen. Je weet wat substraten zijn en wat de voordelen ervan zijn. Je weet welke eigenschappen een teeltmedium moet hebben. Je weet waaruit grond is opgebouwd. Je kunt uitleggen wat organische en anorganische stoffen zijn. Je weet waarom meststoffen van belang zijn. Je weet wat de voordelen van kunstmeststoffen zijn vergeleken met organische meststoffen. Je weet wat voedingselementen zijn en waarvoor ze dienen. Je weet wat mengmeststoffen zijn. Je kunt uitleggen wat duurzaam bemesten is. Je weet hoe je de grond kunt bewerken en met welke machines je dat kunt doen. Je kunt een kas klaarmaken met steenwol. Je kunt uitleggen wat teeltwisseling is en waarvoor het dient. 8
1 Teeltmedium bewerken en bemesten THEORIE 1.1 Natuurlijke grond Natuurlijke grond vind je in de natuur. De Nederlandse bodem bestaat uit verschillende grondsoorten. Die grondsoorten hebben namen als: vaaggronden, podzolgronden, lössgronden, rivierkleigronden, veengronden enzovoort. De grondsoorten kun je indelen naar hun oorsprong. Er zijn drie hoofdsoorten: zand, klei en veen. Als je deze soorten bekijkt, zie je meteen al grote verschillen. Zand is gelig tot bruinig van kleur en voelt wat scherp aan als je het tussen je vingers wrijft. Klei is grijs of bruin van keur. Als je klei vochtig maakt en op je handpalm uitwrijft, dan versmeert de klei. Veen is diepzwart van kleur. Het voelt zacht aan en versmeert ook als je het uitwrijft op je handpalm. BODEMKAART Afbeelding 1.1 noem je een bodemkaart. Van een bodemkaart kun je aflezen waar de bodem geschikt is voor verschillende agrarische doeleinden. ZEEKLEI Je kunt zeeklei herkennen aan de schelpjes die erin zitten. Deze schelpjes zijn na het droogvallen van de polder achtergebleven. Ze zijn afkomstig van zeediertjes die in het water leefden. Zeeklei vind je bijvoorbeeld in Zeeland en Flevoland. Er zitten veel mineralen in zeeklei. Afb. 1.1Bodemkaart van Nederland. RIVIERKLEI In rivierklei zitten heel weinig tot geen schelpen. In Nederland vind je rivierklei bijvoorbeeld rond de rivieren de Rijn en de Maas. ZANDGROND Zand is eigenlijk een gesteente. Door weer, wind en water is het in kleine stukjes afgebroken. Dit afbreken noem je het erosieproces of verweren. In zandgrond zitten veel mineralen. Zandgrond vind je vooral op de Veluwe en in Zuidoost-Brabant. HOOGVEEN Veengrond bestaat voornamelijk uit plantenresten. Je vindt deze grondsoort op de grens tussen Groningen, Drenthe en Zuidoost-Friesland. Vroeger werd veen afgegraven, gedroogd en als brandstof verkocht. Hoogveen is rijk aan voedsel. 9
1 Teeltmedium bewerken en bemesten THEORIE LAAGVEEN Laagveen is ook een voedselrijke grondsoort, maar vergeleken met hoogveen is laagveen veel drassiger. Laagveen tref je aan in het westen van het land en vooral in Utrecht en Noord- en Zuid-Holland. LÖSSGROND Lössgrond vind je in Nederland in Zuid-Limburg en in een heel klein gebiedje net onder Nijmegen. Löss is in de loop van eeuwen door de wind meegenomen en op die plekken terechtgekomen. Löss lijkt een beetje op zeeklei, maar bevat geen schelpjes. 1.1 Grond kun je in drie hoofdsoorten verdelen. Welke drie zijn dat? Meerdere antwoorden mogelijk. klei veen löss potgrond zand Opdracht 1 10
1 Teeltmedium bewerken en bemesten THEORIE 1.2 Kunstmatige grond In kassen wordt bijna niet in grond geteeld. Daar gebruik je kunststof materialen als teeltmedium. Deze kunstmatige grond wordt gemaakt in een fabriek. Je noemt het substraat. Substraten hebben veel voordelen: Je kunt precies zo veel water en voeding geven als de plant nodig heeft. Een substraat is bij het begin van de teelt nieuw en dus vrij van ziekten. Het substraat is dan steriel. Een substraat kun je ook hergebruiken. Je moet het dan wel opnieuw steriel maken. Hergebruik voorkomt veel afval. Een nadeel van substraten is dat ze duur zijn. Afb. 1.2Veel voorkomende substraten zijn: steenwol, kleikorrels en kokos. Afb. 1.3Substraten zijn materialen waarin de plantenwortels goed kunnen groeien en waaruit de planten goed voedingsstoffen kunnen opnemen. Verschillende groepen substraten: Potgronden Minerale substraten Organische substraten Substraten van aardolieproducten vele soorten glaswol veen polyfenol steenwol houtvezel poly-urethaan steenwolgranulaat puimsteen kleikorrels gebroken lava perliet kokos 11
1 Teeltmedium bewerken en bemesten THEORIE 1.2 Wat is een substraat? glasvezel klei steenwol veen Opdracht 1 12