Market Timing 27 augustus 2012 Technische & kwantitatieve analyse GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. Diverse markten TRENDS 2e ST 1e ST koers 1e W 2e W W/V% W/V% KT LT 5D 20D AEX INDEX - + 322 328 329.64 337.00 347.00-1.83 1.96 BRENT CRUDE + + 103 108 114.74 117.00 126.00 0.91 8.04 NYMEX CRUDE + - 87 93 97.19 99.00 101.00 1.27 8.25 DAX INDEX + + 6760 6875 6971.07 7150.00 7500.00-0.99 4.21 DJ STOXX 600 INDEX - + 260 264 268.00 273 278-1.77 3.15 DOW JONES INDEX + + 12950 13075 13157.97 13338.00 14550.00-0.88 0.63 EUR/USD + - 1.2287 1.2440 1.2503 1.2700 1.3400 1.29 1.99 BUND FUTURE + + 135 140 143.73 146.00 153.00 1.13 0.36 GOUDPRIJS + + 1590 1630 1678.50 1690.00 1790.00-1.51 3.96 NASDAQ COMPOSITE + + 2980 3030 3069.79 3120.00 3230.00-0.22 3.78 NIKKEI-225 INDEX + - 8350 9000 9085.00 9200.00 10200.00-1.14 5.21 S&P 500 INDEX + + 1365 1385 1411.13 1422.00 1550.00-0.50 1.82 ZILVER + - 2840 2950 3113.50 3300.00 3700.00 8.89 11.07 Samenvatting Een week geleden werd aangegeven dat aandelenindices kwetsbaarder waren voor winstnemingen. Aan een winstreeks van 11 aangesloten weken in de AEX kwam vorige week een einde (zie trendoverzicht). Op wereldschaal is het technisch beeld sterk verbeterd en de correctie vorige week lijkt dan ook tijdelijk van aard. Het aantal landen in een dalende trend is sterk afgenomen. Alleen China, Brazilië, Rusland en Japan blijven achter. De regio Pacific trekt relatief sterk aan. Wall Street verzwakt ten opzichte van de Europa, waarbij de belangstelling vooral lijkt terug te keren naar de automobielsector, banken, basic resources en technologie. De grondstoffenindices presteren nog bovengemiddeld in relatie tot andere assets. Goud en zilver maken een comeback. De performancestatistieken voor deze twee edele metalen zijn historisch het sterkst in de maand september. De sterkere correlatie tussen de goudprijs en Amerikaanse dollar suggereert daarom een verzwakking van de dollar ten opzichte van de euro. De euro noteert onder $ 1,27 nog steeds in een dalende trendkanaal. De staatsobligaties uitgegeven door de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland worden relatief minder aantrekkelijk, maar houden de stijgende trends vast. Met name het langlopende segment in de V.S. profiteerde vorige week het meest. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
Trendoverzicht Asset Allocatie (instrumenten) STIJGENDE TREND TOPVORMING % IShares Brclys 20+ Yr Treasury Bnd Fnd 2.64 ishares Barclays TIPS Bond Fd 1.29 iboxx EU Sov. Germany Index 7-10 Yr. pr 1.19 IShares Brclys 7-10 Yr Treasury Bnd Fnd 1.05 PowerShares Emrgng Mkt Sovereign Dbt 1.04 RJ/CRB Index 0.84 ishares Barclays Credit Bond Fund 0.81 iboxx EU Sov. Netherl. Index Overall PR. 0.67 ishares Barclays Aggregate Bond Fund 0.53 ishares Barclays Inter Govt Credit Bd Fd 0.45 ishares MSCI Pacific ex-japan Index F 0.16 SPDR Dow Jones Global Real Estate -0.02 ishares S&P GSCI Commodity-Indexed Tr -0.06 Vanguard REIT -0.11 Ishares FTSE Epra Nareit Asia -0.13 ishares MSCI ACWI Indx Fund -0.41 S&P 500 Index -0.50 Vanguard Total Stock Market -0.52 Ishares Ftse Epra Nareit US Prop -0.76 DJ STOXX 600 EUR Price -1.77 ishares FTSE/EPRA European Property F -2.82 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Silver 5000 Oz. COMEX Continuous 9.81 ishares MSCI Japan Index Fd -0.43 SPDR Gold Trust 3.35 ishares MSCI Emerging Markets Index F -1.04 United States Oil Fund LP -0.75 Ishares MSCI Latin America (USD) -1.30 De ishares MSCI All Countries World Index Fund kan nog steeds een (H)oofd- (S)chouderpatroon vormen onder druk van de dalende weerstandlijn langs de toppen van 2011 en 2012 (zie grafiek). Symmetrie in de koersniveaus van de schouders is een veelvoorkomend verschijnsel. In kwantitatieve zin kleurt de candle nu blauw, hetgeen een aantrekkend positief momentum weerspiegelt. Eind januari van dit jaar werd na de positieve kruising tussen het 20-/120-daags koersgemiddelde deze conditie ook waargenomen. Een opwaartse uitbraak boven de dalende weerstandlijn lijkt naderbij te komen. ishares MSCI ACWI Index Fund na de golden cross nu een blauwe candle! 2
De aandelenindices in Brazilië, China, Rusland en Japan zorgen als gevolg van de aanhoudende dalende trend voor een rem op al teveel optimisme. Deze negatieve divergentie blijft vanuit risicomanagement aandacht verdienen. Trendoverzicht Landenindices STIJGENDE TREND % TOPVORMING % TURKIJE-National 100 1.61 Hang Seng Index -1.17 INDIA-Sensex 30 0.71 INDONESIE-JCI 0.51 TORONTO-S&P/TSX Composite -0.06 POLEN-WIG Index -0.21 NASDAQ COMPOSITE INDEX -0.22 MALEISIE-KLCI -0.34 Sydney-All Ordinaries Index -0.39 S&P 500 INDEX -0.50 SWISS MARKET INDEX -0.82 MEXICO-IPC -0.83 Dow Jones Industrials 1897-2001 -0.88 DAX INDEX -0.99 FTSE 100 INDEX -1.30 MILAAN-FTSE/MIB -1.41 CAC 40-1.58 Bel-20-1.63 AEX-index -1.83 MADRID-IBEX 35-3.32 BODEMVORMING % DALENDE TREND % RUSLAND-RTS 0.02 TOKYO/NIKKEI 225/DOW JONES INDEX -1.08 Bovespa -1.11 CHINA-Shanghai & Shenzhen 300-1.63 In Hong Kong flirt de beursgraadmeter met de 20/120-daags koersgemiddelden en de dalende weerstandlijn. Verder is het beeld hetzelfde als in de ishares MSCI ACWI Index Fund (zie vorige pagina). HANG SENG vanaf 2011 3
In de Indiase Sensex-30 index lijken de bulls aan de winnende hand. SENSEX-30 vanaf 2009 Het feit, dat in de westerse bedrijfssectoren (zie onder) het merendeel van de beurskoersen in een stijgende trendfase is beland, moet de aandelenbelegger wel gunstig stemmen. Momenten van zwakte bieden in dat geval nieuwe koopkansen. Trendoverzicht bedrijfssectoren STIJGENDE TREND % TOPVORMING % S&P 500 Health Care Sector 0.62 DJ STOXX Food&Bev. 0.12 S&P 500 Financials Sector 0.00 S&P 500 Consumer Discretionary Sector -0.25 S&P 500 Index -0.50 S&P 500 Information Technology Sector -0.60 S&P 500 Energy Sector -0.68 DJ STOXX Chemical -0.72 S&P 500 Consumer Staples Sector -0.86 S&P 500 Materials Sector -0.97 S&P 500 Telecom Services Sector -1.14 S&P 500 Industrials Sector -1.26 S&P 500 Utilities Sector -1.35 DJ STOXX Health Care -1.36 DJ STOXX Pers&House -1.48 DJ STOXX Constr&Mat -1.53 DJ STOXX Insurance -1.60 DJ STOXX Technology -1.62 DJ STOXX Media -1.66 DJ STOXX 600(P)-Euro -1.77 DJ STOXX Retail -1.82 DJ STOXX Utility -1.86 DJ STOXX Telecom -1.89 DJ STOXX Trav&Leisur -1.94 DJ STOXX Bank Index -1.94 DJ STOXX Auto&Parts -2.35 DJ STOXX Industrial -2.55 DJ STOXX Oil & Gas -2.91 DJ STOXX Fin.Serv. -3.13 BODEMVORMING % DALENDE TREND % S&P 500 Automobile & Comp. -1.45 DJ STOXX Basic Resr. -2.64 4
De Europese vastgoedsector heeft dit kalenderjaar relatief sterker gepresteerd dan de Europese aandelenindex. Hoewel de opgaande trend intact is, wordt op weekbasis een relatief verkoopsignaal afgegeven. DJ Stoxx 600 REIT vanaf 2011 (+ relatieve sterkte versus DJ Stoxx 600 index) Op wereldschaal blijkt overigens ook dat wereldwijd vastgoed verzwakt ten opzichte het edele metaal goud. In plaats van de weging in aandelen op te hogen in het kader van rendementsoptimalisatie lijkt een indirecte (her)belegging in een goud ETF meer voor de hand te liggen (zie relatieve verzwakking in de grafiek). SPDR Dow Jones Global Real Estate versus SPDR Gold Trust Eén argument is gebaseerd op bekend veronderstelde beursstatistieken. Volgens de Stock Trader s Almanac 2012 blijkt sinds 1950 de maand september de slechtste maand van het jaar te zijn voor wat betreft de Dow Jones Industrial Average, de S&P 500 index, de Nasdaq (sinds 1971), Russell 1000 en Russell 2000 (sinds 1979). Jaren waarin presidentsverkiezingen waren voor september milder gestemd, maar nog altijd over de volle breedte van de markt negatief. Daarnaast zijn er nog de performancestatistieken van de edele metalen goud en zilver (zie volgende pagina). Terwijl de maand september voor de beleggingscategorie aandelen de slechtste van het jaar blijkt te zijn, geldt voor de prijsvorming van goud en zilver het omgekeerde. Vorige week steeg de prijs van zilver met bijna +10% en de goudprijs werd in kwantitatieve zin beloond met een golden cross dankzij een kruising van het 20-daags prijsgemiddelde boven het 120-daags prijsgemiddelde. 5
Commodities STIJGENDE TREND % TOPVORMING % Soybean Oil Pit CBOT Continuous 5.89 Gold 100 Troy Oz. COMEX Cont 3.33 Soybean Meal Pit CBOT Cont 2.05 NY-DJ-AIG Grains Index 1.88 NY-DJ-AIG Commodity Index 1.57 RJ/CRB Index 0.84 Goldman Sach Commodity Indx 0.22 NY-DJ-AIG Petroleum Index 0.16 Corn Pit CBOT Continuous 0.15 NY-DJ-AIG Energy Index -0.06 Rough Rice Pit CBOT Continuous -0.06 Brent Crude Oil Continuous -0.18 Gas Natural NYMEX Continuous -0.59 Wheat Pit CBOT Continuous -0.67 Cocoa ICE FUT US Continuous -1.92 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Silver 5000 Oz. COMEX Cont. 9.81 Orange Juice (FCOJ-1) ICE FUT US Continuous 9.93 Palladium NYMEX Continuous 7.91 NY-DJ-AIG Industrial Metals Index 3.17 Platinum NYMEX Continuous 5.32 Cotton No. 2 ICE FUT US Continuous 2.61 Crude Oil Light Sweet Continuous 0.11 Copper High Grade COMEX Continuous 1.81 Coffee C ICE FUT US Continuous -0.06 NY-DJ-AIG Softs Index -0.91 NY-DJ-AIG Livestock Index -2.13 Sugar World No.11 Continuous -2.28 De grondstoffenindices zitten in de lift (zie trendoverzicht hierboven). Wellicht belangrijker nog is de constatering dat ook hier een dalende weerstandlijn moet worden overwonnen. Deze beleggingscategorie is in de laatste tijd harder in waarde opgelopen dan aandelen. De relatieve sterkte op indexniveau houdt aan. ishares S&P GSCI Commodity Indexed Trust (tov ishares MSCI ACWI index) 6
Edele metalen De performancestatistieken van de goud- en zilverprijs treft u hieronder aan. Goudprijs maandrendementen vanaf 1 januari 1975 De maand september blijkt de meest profijtelijke maand voor een belegging in goud of zilver. Zilverprijs maandrendementen vanaf 1 januari 1964 Afgezien van een prijsdip in de maand oktober lijkt op basis van de hierboven vermelde maandrendementen een periode aan te breken van zes maanden (t/m februari), waarin de vraag naar beide edele metalen het aanbod overstijgt. Indien er thans een keuze gemaakt moet worden tussen goud of zilver dan gaat de voorkeur uit naar zilver. NB Voor de edele metalen platina en palladium (niet getoond) zijn de statistieken juist ongunstig. 7
Zilverprijs op weekbasis vanaf 2007 + relatieve sterkte ten opzichte van goud Obligaties & rentecontracten De 30-jaars Amerikaanse staatslening is opgeveerd vanaf een voormalige weerstandzone (zie onder). De opgaande trend wordt gecontinueerd. US 30-jaars T-Bond vanaf 2011 op dagbasis Hetzelfde positieve beeld zien we terug in de Duitse bund future (zie volgende pagina). De symmetrische driehoek houdt vraag en aanbod gevangen en in 75% van dit koerspatroon wordt de oorspronkelijke richting van de trend voortgezet (bron: The Encyclopedia of Chart Patterns, Bulkowski). 8
Bundfuture vanaf 2011 op dagbasis VALUTA De goudprijs (in het geel) breekt uit boven een dalend trendkanaal. De EUR/USD (in het groen) heeft de dalende trend nog niet opwaarts gebroken (> $ 1,2700), maar gelet op hetgeen hiervoor is vermeld lijkt dat slechts een kwestie van tijd. Goudprijs en EUR/USD vanaf 2011 STIJGENDE TREND % TOPVORMING % US Dollar-Euro -1.24 US Dollar - Norwegian Krone -1.36 US Dollar - Swiss Franc -1.25 BODEMVORMING % DALENDE TREND % UK Pound Sterling - US Dollar 0.62 Euro-Australian Dollar 1.85 Euro-Canadian Dollar 1.52 Euro - US Dollar 1.25 Euro-Japanese Yen 0.38 Euro-Swiss Franc -0.04 Euro-Norwegian Krone -0.11 US Dollar - Japanese Yen -1.19 9
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend 10
ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw - sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend Paars - sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend Geel - overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart - overgangsfase tussen stijgende en dalende trend (geen positie) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn belegging - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. 11