Binnen en buiten met aandacht verbonden Psychisch welzijn in het peripartum Lokaal Multidisciplinair Netwerk Deurne-Borgerhout Marijs Lenaerts Psychologe/psychotherapeute Moeder&Baby www.moederbaby.be 8 december 2017
Inleiding Psychiatrische stoornissen bij kraamvrouwen komen frequent voor. - peripartum is een periode van grote overgang en verandering - nieuw/beginnend ouderschap is niet vanzelfsprekend: groeien in nieuwe rol; ontwikkelen van moederlijke vaardigheden - zoeken naar een nieuw evenwicht op verschillende domeinen (rolverwachtingen!) - realiteit is vaak anders dan verwachting - Gedroomde baby en baby kunnen zien als eigen persoontje - Borstvoeding -.. 2
Babyblues: 50 tot 80% Postpartumdepressie (PPD): 10 tot 20% Postpartum angst- en aanpassingsstoornissen: 13 % Postpartumpsychose (PPP): 1 à 2 op 1000 bevallingen Verergering/heropflakkering van reeds langer bestaande psychiatrische stoornissen 5
Babyblues Klinisch verloop: 80% verdwijnt spontaan 20% evolueert naar postpartumdepressie Aanpak: rust moeder op verhaal laten komen, ook over beleving van de bevalling ondersteunen en geruststellen 6
Postpartumdepressie: belangrijkste symptomen, eigen aan de specifieke context - angst, onzekerheid, twijfelzucht (evt. met paniekaanvallen) - overbezorgdheid om het wel en wee van de baby - gedachten rond verwerping van de baby - obsessionele gedachten - zelfdepreciatie, waardeloosheid, schuld en schaamte (falend, geen goede moeder) - fysische symptomen: - slaapstoornissen, uitputting, gebrek aan energie, concentratiestoornissen, libidoverlies, 7
Postpartumdepressie: Risico factoren zwangerschapsdepressie het doormaken van een ernstige third day blues het voorkomen van stemmingsstoornissen in de persoonlijke anamnese of de familiale anamnese biologische variabelen: hormonale hypothesen, tijdsrelatie ontzwangering en begin psychopathologie psychologische variabelen: ambivalente gevoelens rond het moederschap, conflictueuze relatie met de eigen moeder psychosociale variabelen: huwelijks- of partnerrelatieproblemen, partnergeweld, stressvolle life-events in het voorbije jaar (bv. huisvestingsproblemen, onverwachte werkloosheid, ), gebrek aan sociale steun of omkadering obstetrische complicaties, pariteit, opleidingsniveau, sociale klasse lijken geen/beperkte risicofactoren te vormen 8
Psychologische factoren Persoonlijkheidsstructuur van de jonge moeder verwachtingspatronen rond het moederschap: faciliterende moeder cijfert zichzelf weg regulerende moeder ziet het zorgen voor de baby als een opdracht laag zelfwaardegevoel, onzekerheid, perfectionisme, (falen van) borstvoeding traumatische gebeurtenissen in eigen jeugd ( ghosts in the nursery ) 9
Sociale factoren conflicten tussen verschillende rolverwachtingen verstoorde partnerrelatie lage socio-economische status stoornissen bij de vader complexe familiestructuren ongeplande zwangerschap gebrekkige sociale context 10
Systematisch opsporen PPD Waarom belangrijk? frequent voorkomen grote kans op missen, zeker binnen de huidige cultuur van ideale zwangerschap en moederschap: nadruk vooral op lichamelijk welzijn van moeder en baby onwilligheid/weerstand om over negatieve gevoelens te praten angst voor stigmatisering: slechte moeder Angst en schaamte om over negatieve gevoelens te spreken jonge moeder is sowieso overweldigd, moe, mogelijk ernstige gevolgen voor moeder, kind en omgeving: partnerrelatie onder druk moeder-kindhechting en interactie in gevaar 11
Behandelingsstrategieën: Postpartumdepressie informatie, geruststelling en ondersteuning (ook materieel) psychotherapie hulp om de stressoren te verminderen psychofarmaca hospitalisatie: moeder-babyopname Prognose: moeder-kindrelatie tot ontwikkeling laten komen binnen een holding environment gunstig bij vlugge opsporing en behandeling kans op recidief bij volgende bevalling: +/- 25-30% (afhankelijk van het ziektebeeld) 12
En wat met de vaders? postpartumstress en depressie bij jonge vaders correlatie PPD moeders en depressie bij vaders hun relatie met baby implicaties voor gezinssysteem en bredere familiale context 13
Enkele bedenkingen rond opsporing en preventie van perinatale psychiatrische problematiek (1) belang van het opsporen van kwetsbare vrouwen en risico-moeders tijdens zwangerschap (of zelfs voordien) zwangere vrouwen moeten meer systematisch bevraagd worden (huidige gevoelswereld, psychiatrische voorgeschiedenis, familiale antecedenten) 10-15% angst en depressieve klachten weinig gedetecteerd zwangere vrouwen en jonge moeders lezen en horen veel (media), maar doen weinig ervaring op in moederlijke vaardigheden (moeten het zelf maar wat uitzoeken) 14
Nog enkele bedenkingen rond opsporing en preventie van perinatale psychiatrische problematiek (2) belang van de prenatale voorlichtings- en informatiesessies (in ziekenhuizen en geboortehuizen) voor zwangere vrouwen en hun partners te weinig educatieve componenten ( parenting en coping strategies ) te weinig aandacht voor emotionele en psychologische aspecten van het moederschap te weinig aandacht voor dingen die kunnen mislopen ( depressie aanpraten ) het zwaartepunt van pre- en postnatale zorg ligt nog teveel op het lichamelijk welzijn van moeder en baby en op allerhande praktische problemen, waardoor psychologische en emotionele noden nogal eens over het hoofd gezien worden stigma/weerstand om negatieve en/of ambivalente gevoelens te uiten perinatale zorg nog teveel in de kinderschoenen (te weinig continuïteit in zorg) 15
Diagnosestelling PPD Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS) (wordt over de hele wereld gebruikt) self-rating 10 items in diverse populaties en talen gevalideerd score van > 12 wijst op depressie geen somatische items 16
1. Ik kan lachen en de humor van dingen EPDS inzien: (1) Evenveel als anders Niet zo vaak Veel minder vaak Helemaal niet 2. Ik zie met plezier uit naar dingen: Evenveel als anders Minder als anders Een stuk minder als anders Bijna niet 3. Ik geef mezelf onnodig de schuld als er iets misgaat: Ja, meestal Ja, soms Niet vaak Nee, nooit 4. Ik maak me zorgen en voel me beklemd zonder duidelijke reden: Nee, helemaal niet Bijna nooit Ja, soms Ja, heel vaak 5. Ik ben bang en in paniek zonder duidelijke reden:* Ja, heel vaak Ja, soms Nee, niet vaak Nee, helemaal niet 6. Ik heb geen grip meer:* Ja, meestal kan ik het helemaal niet aan Ja, soms kan ik het niet zo goed meer aan Nee, meestal kan ik de dingen prima aan Nee, ik kan alles prima aan 17
7. Ik ben zo ongelukkig dat ik slaapproblemen EPDS heb:* (2) Ja, meestal Ja, soms Niet vaak Nee, helemaal niet 8. Ik voel me triest of ellendig:* Ja, meestal Ja, soms Niet vaak Nee, helemaal niet 9. Ik ben zo ongelukkig dat ik moet huilen:* Ja, meestal Ja, heel vaak Soms Nee, nooit 10. Het is bij me opgekomen mezelf iets aan te doen:* Ja, heel vaak Soms Bijna nooit Nooit Antwoorden krijgen resp. score 0, 1, 2 of 3 (voor met * gemerkte items: 3, 2, 1 of 0). Een score van 12 of meer is indicatief voor PPD. De schaal is vrij te gebruiken mits bronvermelding (Cox, Holden & Sagovsky, 1987, British Journal of Psychiatry, vol 150) 18
Vroedvrouwen en postpartumdepressie Hoe kunnen ze helpen? (1) Ondersteunende spilfiguren Vroegtijdige opsporing en detectie van PPD Meer know-how rond PPD verwerven (en welke impact het kan hebben op moeder en baby) Tijd nemen en luisteren Gebruik van de EPDS Thuiszorg en begeleiding Teamwerking (huisarts, Kind & Gezin, gynaecoloog, pediater, ) 19
Vroedvrouwen en postpartumdepressie Hoe kunnen ze helpen? (2) Borstvoeding Voorlichtingsavonden voor zwangere vrouwen (en hun partners) Openlijk praten over PPD Kan helpen het stigma te verkleinen Een plaats geven aan moeilijke, emotionele items Waarom niet uitbreiden naar het postpartum toe? (geeft meer continuïteit in de zorg en ondersteuning) en vertel nu eens hoe het met je gaat? 20
Stress, angst en depressie tijdens zwangerschap en postpartum Impact op de (relatie met de) baby
De invloed van stress Uit onderzoek blijkt dat baby s die in de baarmoeder blootgesteld zijn aan hoge of wisselende niveaus van moederlijke stresshormonen, een verminderde capaciteit hebben om op stressvolle gebeurtenissen te reageren 7-12-2017 M.J.Rexwinkel(c) OKL2013 22
Das Fremde in Mir - Wat zou vader kunnen ervaren? - Wat zou omgeving kunnen ervaren? - Wat zou er in het hoofd van moeder kunnen omgaan? - Wat zou het voor de baby kunnen betekenen?
Postpartumdepressie en impact op de baby - Afvlakking in het contact - Beperkte draagkracht - Alle energie nodig om eigen stress arousal onder controle te houden - Discontinuïteit in het contact - Moeilijker kunnen lezen van de signalen van de baby en/of signalen van de baby interpreteren vanuit eigen gemoedstoestand
Gevolgen voor de baby Regulatiemoeilijkheden Onveilige gehechtheid Ontwikkelingsproblemen op latere leeftijd Cognitief Emotionee/gedrag/sociaal Psychomotorisch
Behandeling op Moeder&Baby rust en medicatie emotionele beschikbaarheid van het team voor de moeder en voor de baby Spoken die accuraat werkmodel in de wegstaan het mee dragen van de moeilijke baby het mee zoeken naar wat is er aan de hand? het ondersteunen van de onderlinge afstemming en het contact www.moederbaby.be 26
Wat kan je doen? alert zijn op volgende signalen (vanuit observatie, gesprekken): Moeder: moe, uitgeput, eerder afgevlakt in het contact, eerder gesloten en gespannen hoe beleeft ze het moederschap en de baby (alert zijn voor de manier waarop ze eventuele moeilijkheden van de baby ervaart) Baby: huilbaby en betekenis hiervan voor de moeder Omgeving: Ervaart de moeder dat ze kan terugvallen op omgeving? Steunfiguren? Evenwicht draagkracht en last? Hoe vertelt moeder hierover? Of is er geen omgeving in beeld? 27
Wat kan je doen? (2) Moeder op verhaal laten komen en emotioneel beschikbaar zijn Negatieve gevoelens bij de moeder kunnen dragen Hulp voorstellen zowel praktisch als psychisch maar NIET opdringen (Uitzondering: acute gevaarsituatie van de baby) Indien vermoeden van PPD : overleg met collega s en mogelijke ingangspoorten zoeken om mogelijkheid PPD bespreekbaar te maken Liever eerlijk spreken over bezorgdheid dan via indirecte wegen moeder bevragen : PPD komt vaak voor en tijdige ondersteuning/behandeling kan negatieve spiraal voorkomen 28
Perinatale netwerken Heel veel verschillende initiatieven: zien we door de bomen het bos niet meer? Overzicht? Kwaliteitsgarantie? Richtlijnen voor uitbouw van? Pilootproject Vlaamse Gemeenschap