Perspectief energiebesparing sociale voorraad
|
|
- Gustaaf van der Wal
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 April Perspectief energiebesparing sociale voorraad Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm en op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Atriensis b.v.. Atriensis b.v. Insulindelaan 122 Postbus AV Eindhoven T F I E info@atriensis.nl KvK Oost Brabant ABN AMRO
2 Inhoudsopgave I Investeren in energiebesparing: kiezen! 3 2 Huidige energetische kwaliteit 7 3 Verbeterscenario s 13 4 Conclusies 17 2
3 I Investeren in energiebesparing: kiezen! Vanaf 1 januari 2009 ontvangen nieuwe huurders bij de sleuteluitreiking een energieprestatiecertificaat. Een nieuwe taak voor corporaties. Van de meeste woningen ligt het certificaat op de plank. Leuke informatie voor de huurders. Maar wat zijn de gevolgen voor het vastgoedbeleid? In dit eerste hoofdstuk komen in het kort alle terreinen van energiebesparingsbeleid aan bod. In het vervolg van dit rapport staat energiebesparing in de bestaande woningvoorraad centraal Naar energiebesparingsbeleid Krijgen verhuurmedewerkers straks verontwaardigde huurders aan de balie met oranje of rode labels in de hand? Hoe te reageren als ze vloerisolatie of een zonneboiler eisen? Wijzen op extreem ongunstige terugverdientijden, technische belemmeringen of het strategisch voorraadbeheer dat dergelijke maatregelen niet verstandig acht? Ook voor vastgoedmedewerkers levert de verplichte energetische informatie een stortvloed aan vragen op. Welk verbeteringseffect hebben reeds voorgenomen energiebesparende maatregelen op de labels? Welke investering maakt de door Aedes in het Convenant Energiebesparing corporatiesector (oktober 2008) toegezegde besparing van 20% mogelijk? Sommige woningcorporaties bezien de klimaatcrisis vanuit de leunstoel. Een hype, een overheid die spelregels aanhoudend wijzigt, een beleidsomgeving die om volstrekt andere prioriteiten vraagt. Weer andere corporaties vallen op bezielde wijze de krediet- én klimaatcrisis op alle denkbare terreinen aan met een scala aan initiatieven. Isolatie van de bestaande voorraad. Energieneutrale nieuwbouw. Voorlichtingscampagnes richting huurders. Aanschaf van bestelbusjes voor de servicedienst met energielabel A. Tot zelfs de ontwikkeling en exploitatie van groene energieproductiebedrijven.
4 4 Die luie leunstoel is geen optie. Energiezuinigheid is nu eenmaal meer en meer een cruciaal aspect van de vastgoedwaarde. De markt straft te zijner tijd hoe dan ook energetisch slechte producten af. Het gewijzigde woningwaarderingsstelsel laat niet lang meer op zich wachten. Afwaardering van rode labels en opwaardering van groene labels. Verstandige woningzoekenden betrekken zeker in krimpgebieden- de energienota bij de beoordeling van de totale woonlasten. En door de aanscherping van de nieuwbouweisen neemt het komende decennium de kwaliteitskloof met de bestaande voorraad verder toe. De aanval is de beste verdediging. Maar jammer genoeg hebben corporaties over het algemeen onvoldoende zicht op het milieurendement van hun maatregelen. Welke maatregel levert hoogste milieuwinst op? En hoe zit het met kosten en baten? Een illustratie. Een woningcorporatie exploiteert ongeveer woningen. Er is een vijftal beleidsvelden waarop energiebesparing mogelijk is: 1. Realisatie van 20% besparing in de periode tot en met 20 in de bestaande bouw. 2. Nieuwbouw 20% energiezuiniger dan volgens de eisen van het Bouwbesluit. Het handelt in deze illustratie om 100 woningen per jaar, ofwel gedurende het komende decennium. 3. Gedragsbeïnvloeding. De corporatie weet 25% van de huurders te bereiken. Deze huurders besparen ieder gemiddeld jaarlijks 10% op hun gas- en elektraverbruik. 4. Duurzame energie. De corporatie uit dit voorbeeld heeft vooral eengezinswoningen en investeert daarom in PV-panelen op de hellende daken. 5. Alle werkprocessen worden duurzaam ingericht. Van een vervoersplan voor de medewerkers, aanschaf van hybride busjes voor de servicedienst tot energielabel A voor het eigen kantoor en bewustwordingscampagnes voor kantoorpersoneel.
5 Figuur: Vijf beleidsvelden voor de energiebewuste corporatie 1 Bestaan- de bouw Aantal Bespa- Vertreksituatie Besparing Besparing Besparing Besparing Invest. Terug- Inves- wo- ring gas/ jaar elektra/ in euro/ in ton tot. (in verdien- tering ningen jaar jaar CO2/ / jaar milj. ) tijd (jaar) per kilo CO % gas 1500 m3 gas , NieuwN ieuw- bouw % gas 500 m3 gas , Gedrag 4 Duur- zame energie 5 Werken % gas en elektra kwh/m m3 gas kwh 4 m2 PVpaneel per woning, totaal dus m , , Totaal , De spreiding in resultaten per beleidsveld is enorm. Zo vraagt de jaarlijkse terugdringing van uitstoot van één kilogram CO 2 bij nieuwbouw om een aanvullende investering van 83. Een andere optie is duurzame energie: benutting van afvalwarmte, plaatsing van PV-panelen of warmtepompen. De reductie per kilogram CO 2 kost in het geval van PV-panelen 8. Dit bedrag ligt bij energiebesparing in de bestaande bouw nog maar op 6. Meest rendabel is echter gedragsbeïnvloeding. Iedere euro levert jaarlijks de reductie van één kilogram CO 2 op. Iets geheel anders is de besparingspotentie voor een corporatie. Nu liggen de cijfers anders. Het aandeel nieuwe woningen is uiteraard relatief gering ten opzichte van de bestaande voorraad. En ook de ontwikkeling van duurzame energie vraagt om een lang tijdpad, terwijl de realistische kansen beperkt zijn. De figuur bij de illustratie maakt duidelijk dat deze corporatie tweederde van zijn milieuwinst boekt door verbetering van bestaande voorraad. Op de tweede plaats komen maatregelen op het gebied van gedragsbeïnvloeding en duurzame energie. Nieuwbouw komt op de laatste plaats en draagt amper bij aan vermindering van milieubelasting.
6 Een afwachtende houding op het gebied van energiebesparing is voor een corporatie funest. De vastgoedwaarde vermindert en de verhouding tussen prijs en kwaliteit verslechtert door stijging van energietarieven. Wel is een verstandige mix nodig in de in te zetten maatregelen om tot zo n optimaal mogelijk milieurendement te komen. Overigens zijn -mits kleinschaligmaatregelen met een geringe impact en laag milieurendement zeker niet per definitie af te raden. Onderschat het belang van het uittesten van nieuwe technieken en de voorbeeldwerking niet Energiebesparing in de bestaande voorraad In het vervolg beschrijven we alleen het eerste van de 5 mogelijke beleidsterreinen voor woningcorporaties: energiebesparing in de bestaande voorraad. Atriensis heeft voor ongeveer 40 woningcorporaties in totaal woningen energielabels opgesteld en afgemeld in de database van SenerNovem (2008). Deze data zijn geanalyseerd met behulp van software van Vabi: de module Energie & CO 2 beleid. Hiermee handelt het om ongeveer 4% van de totale sociale voorraad. In hoofdstuk 2 analyseren we deze voorraad. Is deze voorraad representatief voor de totale voorraad? Hoofdstuk 3 schetst energetische verbeterscenario s voor de sociale sector. Tenslotte presenteren we in hoofdstuk 4 de belangrijkste conclusies.
7 2 Huidige energetische kwaliteit 7 Atriensis heeft in opdracht van ongeveer 40 woningcorporaties in totaal zo n energielabels volgens de ISSO 82.1 opgesteld en afgemeld in de database van SenterNovem. Hiermee handelt het om ongeveer 4% van de totale voorraad van ongeveer 2,4 miljoen sociale huurwoningen. Mag dit als betrouwbare steekproef voor het totale landelijke sociale bezit beschouwd worden? Het aandeel corporaties op het platteland versus in stedelijke gebieden wijkt in deze steekproef niet substantieel af van het totale landelijke sociale bezit. Hetzelfde geldt voor het aandeel grondgebonden versus gestapelde woningen. Belangrijkste aspect voor een betrouwbare steekproef is de leeftijd van de woningen. Immers de eisen aan energiezuinigheid zijn de afgelopen decennia fors gestegen. De blauwe lijn in de grafiek geeft het aandeel woningen als percentage van het totale aantal sociale huurwoningen dat in de betreffende tijdsperiode opgeleverd is (bron: Sectorbeeld realisaties woningcorporaties verslagjaar 2007, CFV 17 november 2008). De rode lijn grafiek geeft het aandeel woningen als percentage van het totale aantal huurwoningen uit de steekproef van Atriensis dat in de betreffende tijdsperiode opgeleverd is. De verschillen blijven relatief beperkt. Daarom is het aannemelijk dat conclusies uit deze steekproef van 4% geëxtrapoleerd kunnen worden naar de totale sociale sector van 2,4 miljoen woningen. Figuur: Spreiding woningbezit naar bouwjaarklasse (% van totaal) < >=2000 CFV Atriensis
8 2.1 Gemiddelde energie-index index per corporatie Volgens de methode van de ISSO 82.1 zijn voor ongeveer zelfstandige huurwoningen van zo n 40 woningcorporaties de energie-index en het bijbehorende energielabel bepaald. Het verband tussen energie-index en energielabel is als volgt: Figuur: Energielabel en inergie-index 8 Energielabel Energieindex van tot A 1,05 B 1,06 1,30 C 1,31 1,60 D 1,61 2,00 E 2,01 2,40 F ,90 G 2,90 Door de aanscherping van isolatie-eisen ten tijde van de bouw zullen corporaties met gemiddeld jonger woningbezit een betere energieprestatie bezitten. Immers tot medio jaren zeventig gerealiseerde woningen bezitten in hun oorspronkelijk staat het rode energielabel G. In de jaren tachtig gerealiseerde woningen bezitten in hun oorspronkelijke staat energielabel D of E. Woningen uit de jaren negentig energielabel B of C en woningen van na 2000 energielabel A of B. In 3 decennia verbetert vanuit de bouwvoorschriften de energie-index van ongeveer 3,0 (energielabel G) naar ongeveer 1,0 (energielabel A). Een verbetering per jaar vanuit aangescherpte bouwvoorschriften van 0,067. De aanscherping van de EPC zal het komende decennium de energie-index van nieuwe woningen verder drukken. Overigens zal nagenoeg geen enkele woning van voor 1990 nog de oorspronkelijke energetische staat bezitten. De verwarmingsinstallatie van het opleveringsmoment is er niet meer. En in bezit van voor 1980 hebben corporaties op aanzienlijke schaal energiebesparing in de gebouwschil doorgevoerd. Kortom gemiddeld ouder bezit zal een lagere energie-index opleveren. Maar onderhoud en investeringen van corporaties zwakken dit effect af. Vanuit de resultaten van de afzonderlijke ongeveer adressen van de steekproef is de gemiddelde energie-index voor elk van de corporaties bepaald. Hoe groot is dit effect?
9 Figuur: Gemiddelde energie-index naar gemiddeld bouwjaar per corporatie (2008) 2,40 2,20 2,00 1,80 1,60 9 1,40 1,20 1, Energie-index 2008 Lineair (Energie-index 2008) De gemiddelde energie-index is 1.8, ofwel middel in energielabel D. Corporaties met een gemiddeld bouwjaar van 1970 scoren ongeveer een energie-index van 2,0: de grens tussen de energielabels D en E. Corporaties met een gemiddeld bouwjaar van 1983 scoren ongeveer een energie-index van 1,6: de grens tussen de energielabels C en D. Per jaar verbetert de energie-index dus met ongeveer 0,031. Eerder zagen we dat vanuit de bouwvoorschriften zonder onderhoud of verdere verbeteringen een verschil per 0,067 te verwachten zou zijn. Dat dit in werkelijkheid 0,031 slechts bedraagt, is te verklaren vanuit energiebesparende maatregelen van de corporaties, die dit verschil weer terugbrengen. 2.2 Gemiddelde energie-index index naar bouwjaar Vervolgens kijken we naar de gemiddelde energie-index naar bouwjaar van de totale steekproef van ongeveer woningen.
10 Figuur: Gemiddelde energie-index naar woningtype en bouwjaarklasse 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 10 1,2 1,0 0,8 < >=2000 Eengezins Gestapeld Gemiddeld Bouweis De totale gemiddelde energie-index is 1.8, ofwel midden in energielabel D. De verschillen tussen grondgebonden en gestapelde woningen zijn beperkt. Het gemiddelde energielabel bij vooroorlogse woningen is F. Bij vroeg naoorlogse woningen (tot 1970) is het gemiddelde energielabel E. Woningen uit de zeventiger jaren van de vorige eeuw scoren gemiddeld energielabel D en uit de jaren tachtig en negentig energielabel C. De eerste woningen uit de eenentwintigste eeuw scoren gemiddeld energielabel B. De allerjongste woningen bereiken al energielabel A. De zwarte gestippelde lijn geeft indicatief aan welke energie-index de woningen zouden hebben indien corporaties geen energetische verbeteringen doorgevoerd zouden hebben, ofwel de energieprestatie vanuit de bouwvoorschriften.
11 2.3 Gemiddelde technische kwaliteit naar bouwjaar Hoe staat het met de energetische kwaliteit van de gebouwschil? De dichte gebouwschil bestaat uit vloeren, daken en gevels. Gemiddeld handelt het per woning om ongeveer 120 m 2. In het tot 1970 gerealiseerde sociale bezit komt gemiddeld per woning maar liefst nog zo n 70 tot 100 m 2 dichte geveldelen voor, die beperkt tot niet geïsoleerd zijn (rood in de figuur). Het gaat om zowel daken, vloeren als gevels. In het sociale bezit uit de zeventiger jaren gaat het gemiddeld om 40 m 2 dichte geveldelen. Hier handelt het vooral om vloeren. 11 Met name in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw de opstartfase van energiezuinig bouwen- zijn veel constructies naar inzichten van heden matig geïsoleerd (oranje in de figuur). Een verstandige aanpak is lastig. De besparing door extra isolatie is relatief gering, terwijl de kosten hoog zijn. Figuur: Isolatiekwaliteit gebouwschil naar bouwjaarklasse (in m 2 per gemiddelde woning) < >=2000 Rc<= <Rc<= <Rc<=2.50 Rc>2.50
12 De individuele combi-installatie is het meest voorkomende installatietype. Het aandeel ketels met verbeterd rendement maakt snel plaats voor ketels met hoog rendement (HR107). Woningen uit de jaren negentig van de vorige eeuw beschikken nog vaak over de oorspronkelijke ketel met verbeterd rendement. Corporaties vervangen ketels na 15 tot jaar. Je mag daarom verwachten dat in 20 er praktisch geen ketels met verbeterd rendement meer voorkomen in de sociale sector. Op beperkte schaal met name in vooroorlogse woningen- komen er nog gaskachels en keukengeisers voor. Bij mutaties vervangen in principe alle corporaties deze door individuele combi-installaties met een ketel met hoog rendement. Ook dit aantal zal richting 20 dus vanzelf verminderen. Daarnaast komen op bescheiden schaal collectieve installaties voor: van kleinschalige blokverwarming tot grootschalige blokverwarming en stadsverwarming. Bij blokverwarming handelt het praktisch altijd over ketels met hoog rendement. Figuur: Installatietype naar bouwjaarklasse (%) % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% < >=2000 ind. VR-combi ind. HR-combi overige installaties
13 3 VerbeterscenarioÊs 3.1 Plannen corporaties Bij tweederde van de ongeveer 40 deelnemende corporaties is in overleg geïnventariseerd wat de meest waarschijnlijke energetische situatie van hun woningbezit in 20 is. Hierbij zijn de sloop- en verkoopplannen, de nieuwbouw én de energetische verbeteringen aan het bestaande en in exploitatie te houden bezit betrokken. In die bestaande en in exploitatie te houden woningen wordt volgens de corporaties het komende decennium ontbrekende dak-, vloer- en glasisolatie aangebracht en alle woningen hebben in 20 een HR107-ketel. 13 De gemiddelde verbetering van de energie-index bedraagt ruim 20%. De meest corporaties komen gemiddeld in energielabel C terecht. De aanvullende investering ten opzichte van bestaand beleid bedraagt voor deze corporaties ongeveer inclusief per gemiddelde woning. Deze kosten schuilen voornamelijk in de schilisolatie en niet in de ketelvervanging. Dit laatste hebben corporaties al voorzien in de regulier woningexploitatie. Corporaties met gemiddeld ouder bezit scoren in 20 iets ongunstiger, maar de verschillen worden kleiner. Figuur: Gemiddelde energie-index naar gemiddeld huidig bouwjaar: opgave corporaties 2,40 2,20 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1, Energie-index 2008 Energie-index 20 Lineair (Energie-index 2008) Lineair (Energie-index 20)
14 3.2 VerbeterscenarioÊs rscenarioês Voor de steekproef van ongeveer woningen is een tweetal verbeterscenario s opgesteld. De scenario s komen neer op toepassing van de volgende voorzieningen indien nog ontbreken en ook technisch mogelijk zijn: Figuur: Verbeterscenario s (groen: aanwezig; oranje: afwezig) 14 Maatregel (indien dit nog ontbreekt) Vloerisolatie (100 mm) Dakisolatie (100 mm) Spouwisolatie Paneelisolatie (50 mm) HR++ beglazing i.p.v. enkelglas HR++ beglazing i.p.v. dubbelglas Kierdichting draaiende delen Zonneboiler HR107 combi-installatie Isolatie cv-leidingen (onverwarmde vertrekken) Isolatie warmwatercirculatieleidingen Warmteterugwinning ventilatie Gelijkstroomventilator (i.p.v. wisselstroom) Individuele bemetering Verbeterscenario 1 Verbeterscenario 2 Bij verbeterscenario 1 gaat de gemiddelde energie-index van ongeveer 1,8 maar ongeveer 1,4. Een verbetering van ruim 20%. Bij verbeterscenario 2 daalt de gemiddelde energie-index verder naar ongeveer 1,25. Een verbetering van ongeveer 30%. Het verschil met de opgave van de corporaties zelf in de vorige paragraaf schuilt in het gegeven dat corporaties ook verbetering gaan boeken door sloop en verkoop van energetisch slechte woningen en de bouw van energetisch goede nieuwe woningen. De verbeteringen in deze paragraaf richten zich volledig op het bestaande bezit en niet op sloop, verkoop en nieuwbouw gedurende het komende decennium. De verbetering is bij oudere woningen uiteraard veel groter. Het effect van dergelijke energie-investeringen is dat de energetische kwaliteit van woningen van verschillende bouwperioden convergeren: de verschillen nemen af. Gemiddeld bereikt het woningbezit energielabel C bij verbeterscenario 1 en energielabel B bij verbeterscenario 2.
15 Figuur: Gemiddelde energie-index per woning per bouwjaarklasse naar verbeterscenario 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 15 1,2 1,0 0,8 < >=2000 Bestaand Verbeterscenario 1 Verbeterscenario 2 Welke aanvullende investeringen brengen de beide verbeterscenario s met zich mee? Bij verbeterscenario 1 bedragen de investeringskosten inclusief btw per gemiddelde woning Bij verbeterscenario 2 bedragen de investeringskosten inclusief btw per gemiddelde woning 9.000, ofwel meer ten opzichte van scenario 1. De spreiding is investeringskosten naar bouwjaar is uiteraard hoog. Bij verbeterscenario 1 van nihil in de jongste tot inclusief btw in de oudste sociale huurwoningen. Bij verbeterscenario 2 van inclusief btw in de jongste tot inclusief btw in de oudste sociale huurwoningen.
16 Figuur: Gemiddelde investeringskosten per woning per bouwjaarklasse naar verbeterscenario < >=2000 Verbeterscenario 1 Verbeterscenario 2
17 4 Conclusies Energiebesparing in de bestaande voorraad is slechts één van de vijf velden waarop corporaties kunnen bijdragen aan terugdringing van de milieuproblematiek. Een energiebeleidsplan helpt corporaties om balans aan te brengen tussen die gebieden. Investeren in energiebesparing in de bestaande voorraad is over het algemeen zeker rendabel. De terugverdientijden van de meeste strategieën voor de bestaande voorraad zijn overzichtelijk en het levert een directe bijdrage aan het onder controle houden van de woonlasten. De investering per bespaarde kilogram aan CO 2 uitstoot is gunstiger dan bij bijvoorbeeld investeringen in extra besparingen in nieuwbouw of duurzame opwekking van energie. 17 De gemiddelde energie-index van de bestaande sociale voorraad schommelt rond 1,8 ofwel middel in label D. Oudere woningen scoren uiteraard beduidend slechter en jongere beter. Corporaties met gemiddeld ouder bezit scoren daardoor ook slechter. Is het gemiddelde bouwjaar ouder dan 1970, dan is een energie-index van meer dan 2,0 waarschijnlijk, ofwel label E. Corporaties met gemiddeld jonger bezit scoren uiteraard beter. Is het gemiddelde bouwjaar jonger dan 1980, dan mag je een energie-index van lager dan 1,6 verwachten, ofwel label C. Corporaties verwachten zelf het energielabel het komende decennium meer dan 20% te zullen verbeteren. Dat realiseren zij door sloop en verkoop van energetisch slechtere woningen en door energiezuinige nieuwbouw. Daarnaast realiseert men uiteraard besparende maatregelen in de bestaande en in exploitatie te behouden woningen. Ontbrekende dak-, vloer- en glasisolatie wordt het komende decennium aangebracht en alle woningen hebben in 20 een HR107 ketel. De aanvullende investeringskosten per gemiddelde woning raamt men op inclusief btw. Dit bedrag richt zich op de bouwkundige isolatie. Het vervangen van ketels ziet men als reguliere exploitatie. Op alle ongeveer woningen is uniform een tweetal verbeterscenario s losgelaten, zonder rekening te houden met eventuele sloop, verkoop en nieuwbouw. Het eerste scenario behelst het aanbrengen van reguliere isolatie aan dak, vloer en gevel als deze nog ontbreekt en als het technisch mogelijk is. Ook valt vervanging van enkelglas door HR++ beglazing onder het eerste scenario. Als er nog geen HR107 ketel aanwezig is, wordt deze aangebracht. De extra investering inclusief die voor de ketelvervanging- bedraagt per gemiddelde woning. De energie-index verbetert dan van ongeveer gemiddeld 1,80 (energielabel D) in de huidige situatie naar ongeveer gemiddeld 1,40 (energielabel C): een verbetering van ruim 20%. Uitgaande van een gemiddeld huidig aardgasverbruik van m 3 per woning per jaar levert dit een jaarlijkse besparing op van zo n 300 m 3 aardgas ofwel ongeveer 200 bij een tarief van 0,67 per m 3 aardgas. De terugverdientijd is daarmee ongeveer 17 jaar. De reductie van CO 2 uitstoot bedraagt per woning 540 kilogram per jaar. Deze getallen betekenen voor de hele
18 sector met 2,4 miljoen woningen een aanvullende investering van 8,4 miljard het komende decennium. De CO 2 reductie is daardoor 1,3 miljoen ton op jaarbasis. Het tweede scenario behelst aanvullend ten opzichte van het eerste scenario het vervangen van dubbele beglazing door extra isolerende HR++ beglazing, toepassing van gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning en zonneboilers. De totale investering van dit scenario bedraagt per gemiddelde woning. De energie-index verbetert dan van ongeveer gemiddeld 1,80 (energielabel D) in de huidige situatie naar ongeveer gemiddeld 1,25 (energielabel B): een verbetering van ongeveer 30%. Uitgaande van een gemiddeld huidig aardgasverbruik van m 3 per woning per jaar levert dit een jaarlijkse besparing op van zo n 450 m 3 ofwel ongeveer 300 bij een tarief van 0,67 per m 3 aardgas. De terugverdientijd is daarmee ongeveer 30 jaar. De reductie van CO 2 uitstoot bedraagt per woning 810 kilogram per jaar. Deze getallen betekenen voor de hele sector met 2,4 miljoen woningen een aanvullende investering van 21,6 miljard het komende decennium. De CO 2 reductie is daardoor 1,9 miljoen ton op jaarbasis. De conclusie luidt dat verbeterscenario 1 voor de gehele corporatiesector absoluut realistisch is. Uiteraard handelt het om woningen die nog minimaal 15 jaar regulier in exploitatie blijven. De terugverdientijd van verbeterscenario 1 valt daarmee binnen de restant exploitatieperiode. Wel is het zaak om de maatregelen op korte termijn door te voeren, zodat er ook nog een ruimte restant exploitatieperiode overblijft. Actueel inzicht in het strategisch voorraadbeleid is hierbij noodzakelijk. Gebleken is dat de meeste corporaties al opteren voor verbeterscenario 1 en dat zij de kosten iets lager inschatten omdat ketelvervanging al in de exploitatie voorzien is. Berekeningen wijzen op ongeveer per gemiddelde woning, corporaties gaan uit van ongeveer per gemiddelde woning. Sommige kosten vallen in hun ogen al onder de reguliere exploitatie en vormen geen investering. De verlaging van de gemiddelde energieindex gaat overigens eerder richting 25%. Dit heeft te maken met het gegeven dat sloop, verkoop en nieuwbouw eveneens een gunstig effect hebben op de gemiddelde energie-index. Het toekomstige woningwaarderingsstelsel beloont groene labels. Hierdoor zal op termijn een deel van die investering via de huur en dus bedrijfswaarde terugvloeien. Omdat ook huurders bij verbeterscenario 1 gemiddeld ruim 20% besparen behoort ook een directe verhoging van de huur tot de mogelijkheden. Een vorm van woonlastengarantie zal dat proces vergemakkelijken. Ook het gelijktijdig met de verhoging van de huur verlagen van het voorschot van de energienota is nuttig. Realisatie van verbeterscenario s die verdergaan dan verbeterscenario 1 vormt in alle gevallen maatwerk en geldt niet generiek voor het totale corporatiebezit. De terugverdientijd zal in veel gevallen de restant exploitatietermijn overschrijden, een eventuele huurverhoging is niet interessant genoeg meer voor huurders in relatie tot de energiebesparing of de overlast door de ingreep is te fors voor het woongenot. Toch zijn forsere ingrepen zijn zeker wel denkbaar in combinatie met groot onderhoud, renovatie of herstructurering. Mutaties vormen ook een interessant moment. Verlenging van de restant levensduur is een must. En tenslotte biedt klantgestuurde energiebesparing mogelijkheden. Zeker voor plug and play voorzieningen.
Benchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2011
Afdrukdatum 23 03 2012 1 energetische kwaliteit sociale huursector 2011 Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
Nadere informatieVan energielabels naar energiebesparingsbeleid
Afdrukdatum 05 12 2008 1 Van energielabels naar energiebesparingsbeleid Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
Nadere informatieBenchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2012
Afdrukdatum 06 04 2013 1 Benchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2012 Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
Nadere informatieEnergiebesparingspact met bewoners
Afdrukdatum 09 06 2009 1 Energiebesparingspact met bewoners Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
Nadere informatieAtriensis b.v. Insulindelaan 124 Postbus AV Eindhoven T F I E KvK Oost Brabant
1 Benchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2010 Atriensis b.v. Insulindelaan 124 Postbus 842 5600AV Eindhoven T 040 2367859 F 040 2364278 I www.atriensis.nl E info@atriensis.nl KvK Oost Brabant
Nadere informatieBenchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2009
1 Benchmark energetische kwaliteit sociale huursector 2009 Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
Nadere informatieRapportage SHAERE 2012
Voor u ligt de benchmarkrapportage SHAERE 2012. Deze rapportage beschrijft de voortgang van de verbetering van de Energie Index (EI) van corporatiewoningen in 2012. Wat is SHAERE? SHAERE (Sociale Huursector
Nadere informatieInvesteringskosten energiebesparing gedekt
Datum 28 september 09 Afdrukdatum 27 09 09 1 Investeringskosten energiebesparing gedekt Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een
Nadere informatieBenchmarkrapportage 2013
Benchmarkrapportage 2013 Hartelijk dank voor het deelnemen aan de monitoringronde 2013. Voor u liggen de resultaten voor uw corporatie ten opzichte van de totale groep deelnemende corporaties. Graag vernemen
Nadere informatieInvesteringskosten energiebesparing gedekt
Afdrukdatum 30 09 2009 1 Investeringskosten energiebesparing gedekt Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
Nadere informatieScenario's voor huurverhoging bij energiebesparing
1 Scenario's voor huurverhoging bij energiebesparing Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of
Nadere informatieEnergiebesparing op aanvraag?
Afdrukdatum 05 12 2008 1 Energiebesparing op aanvraag? Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of
Nadere informatieRapportage energiebesparingsmonitor SHAERE 2013
27 maart 2014 Rapportage energiebesparingsmonitor SHAERE 2013 Aedes vereniging van woningcorporaties Publicaties Postbus 29121, 2509 AC Den Haag 088 233 37 00 E-mail publicaties@aedes.nl 2/14 Inhoud Inleiding
Nadere informatieEnergetisch verbeterplan Complex 2075 Brabantse Waard
Project Energetisch verbeterplan complex 2075 Versie 2.0 Afdrukdatum 11 februari 2015 1 Energetisch verbeterplan Complex 2075 Brabantse Waard Atriensis b.v. Pastoor Petersstraat 170-40 Postbus 842 5600AV
Nadere informatieAanpak energiebesparing woningvoorraad Portaal Nijmegen. 13 mei 2014 Stephan Huisman afdeling Strategie & Vastgoed Senior projectleider
Aanpak energiebesparing woningvoorraad Portaal Nijmegen 13 mei 2014 Stephan Huisman afdeling Strategie & Vastgoed Senior projectleider Wat loopt er allemaal? Duurzaamheid is: Energiebesparing Gezond wonen
Nadere informatieKANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN
April 2002 ECN-RX--02-013 KANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN Nieuw Den Helder Centrum als praktijkvoorbeeld J.C.P. Kester E. Sjoerdsma H. van der Veen (Woningstichting
Nadere informatieENERGETISCHE VERBETERINGSMAATREGELEN IN DE SOCIALE HUURSECTOR ENKELE UITKOMSTEN VAN DE SHAERE-MONITOR 2010-2013
ENERGETISCHE VERBETERINGSMAATREGELEN IN DE SOCIALE HUURSECTOR ENKELE UITKOMSTEN VAN DE SHAERE-MONITOR 2010-2013 1 WAT IS DE SHAERE-MONITOR? In de afgelopen jaren zijn allerlei initiatieven ontplooid om
Nadere informatieScenario's voor huurverhoging bij energiebesparing
1 Scenario's voor huurverhoging bij energiebesparing Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of
Nadere informatieHemelbestorming of aardverschuiving?
oktober 2012 1 Hemelbestorming of aardverschuiving? Aandachtspunten bij introductie van zonnepanelen en zonneboilers in Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd,
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
4 juli 2007 19:11 uur Blz. 1 / 8 cursus Luc Volders - 2-7-2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: FB Projectgegevens: testpand 1234AB Software: EPA-W Kernel 1.09 07-06-2007 Vabi Software
Nadere informatieRapportage Energiebus. BC Kleine Jan, Huizen
Rapportage Energiebus BC Kleine Jan, Huizen Type woningen: 54 eengezinswoningen met een oppervlak van 100 m2. Bouwjaar: 1957 Op verzoek van: Bewonerscommissie Verhuurder: De Alliantie Datum bezoek: 21-6-2013
Nadere informatieVerbetering energieprestatie: een zaak van kleine stapjes?
Verbetering energieprestatie: een zaak van kleine stapjes? Nico Nieboer 3 november 2015 Delft University of Technology Challenge the future Inleiding Presentatie uitkomsten onderzoek naar verbetering energieprestatie
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
Beta Testbedrijf E. van Dijk 007 Kleveringweg 12 2616 LZ Delft info@vabi.nl Delft, 8 februari 2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: Opdrachtgever BV A. Bee Projectgegevens: Voorbeeldproject
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 2/25 3/25 1. Praktijk van het verleden
Nadere informatieEnergie-Index advies tbv huursector
Energie-Index advies tbv huursector Ulft, 2 juli 2015. Project: ATAG E-I oplossingen Projectnummer: 2015-018 Woningtype: Rij-tussenwoningen bj 46/64, 65/74, 75/91 Opdrachtgever: ATAG Verwarming Nederland
Nadere informatieEEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING VOOR IEDEREEN
A SUSTAINABLE ENERGY SUPPLY FOR EVERYONE A SUSTAINABLE ENERGY SUPPLY FOR EVERYONE o o o o Portaal (6x) Bo-Ex Stanleylaan Bo-Ex Livingstonelaan Isolatie Geen Wel Wel Glas enkel Dubbel Dubbel
Nadere informatieEnergiebesparing in de Leidse huursector
- Leiden - 2014 Rondetafel 26 juni Energiebesparing in de Leidse huursector Bert Bakker StookjerijkTrofee 2014 prijsuitreiking op slotbijeenkomst do avond 20 november te Utrecht Energieprestaties 2013
Nadere informatieHemelbestorming of aardverschuiving?
1 Hemelbestorming of aardverschuiving? Aandachtspunten bij introductie van zonnepanelen en zonneboilers in Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd,
Nadere informatieAchtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE DUURZAAMHEID
Achtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE DUURZAAMHEID donderdag 19 maart 2015 Duurzaamheid Duiding en context Groningen heeft de ambitie om in 2035 een energieneutrale stad te zijn.
Nadere informatieenergiebesparing bestaande bouw Noord-West Veluwe
energiebesparing bestaande bouw Noord-West Veluwe Marc Smijers M 06-23924330 www.smijers-energieadvies.nl info@smijers-energieadvies.nl 1 Onderwerpen Hoe komt energielabel tot stand Relatie (of niet!)
Nadere informatieEnergie Prestatie in beleid en organisatie
1 Energie Prestatie in beleid en organisatie 6 november 2008 2 Patrimonium naoorlogse woningvoorraad ca. 6000 woningen 2/3 gestapelde bouw (galerij en portiek) 1/3 grondgebonden jaarlijks ca. 100 nieuwbouw
Nadere informatieenergiebesparing bestaande bouw Harderwijk 26 mei 2015
energiebesparing bestaande bouw Harderwijk 26 mei 2015 Marc Smijers M 06-23924330 www.smijers-energieadvies.nl info@smijers-energieadvies.nl 1 Onderwerpen Relatie tussen energielabel en energiegebruik
Nadere informatieDuurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over:
Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam (ver)bouwen Energie besparen Zelf duurzame energie opwekken Subsidies en regelingen ~38% Energielabel D of lager Anticiperen op
Nadere informatieNaar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050
Naar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050 Datum mei 2017 1 Naar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050 Datum mei 2017 Samenvatting 1 2 3 Betreft Naar energieneutrale sociale woningvoorraad
Nadere informatieRapportage kwantitatieve resultaten project Blok voor Blok
Rapportage kwantitatieve resultaten project Blok voor Blok December 2013 Van: werkgroep Monitoring Aan: projectgroep Blok voor Blok 0. Inleiding Deze rapportage is tot stand gekomen op basis van aangeleverde
Nadere informatieEnergietransitie bij Renovatie
Energietransitie bij Renovatie Ir. Frans de Haas de Haas & Partners Studiedag Energietransitie bij Renovatie, naar de passief bouwen standaard? 9 oktober 2008 Inhoud 1981 Inhoud 1984 Inhoud 1997 Inhoud
Nadere informatieu kunt er niet omheen
EPA-W Advies Het energielabel: u kunt er niet omheen Eigenaren van woningen zijn bij de verkoop of verhuur verplicht om een Energielabel te overhandigen aan de koper of huurder. Als erkend EPA-W Adviseur
Nadere informatieStook je rijk 2014. Rondetafel Energiebesparing in de Helmondse huursector. 29 Oktober 2014
Stook je rijk 2014 Rondetafel Energiebesparing in de Helmondse huursector 29 Oktober 2014 Programma 19.00 uur Inloop 19.30 uur Opening en aanleiding 19.40 uur Presentatie Woonbond, Robert Willé 19.50 uur
Nadere informatieSlimme keuzes voor woningconcepten met warmtepompen
Slimme keuzes voor woningconcepten met warmtepompen Interactie tussen gevelisolatie, ventilatiesystemen en capaciteit warmtepompsystemen Per 1 januari 2015 worden de EPCeisen aangescherpt. Voor woningen
Nadere informatieWinst en comfort uit duurzaamheid. Bouw op onze kennis
Winst en comfort uit duurzaamheid Bouw op onze kennis Even voorstellen "Het verschil tussen gewoon en uitzonderlijk is vaak dat kleine beetje extra, waarin samenwerking en krachtenbundeling mijn drijfveer
Nadere informatieISSO publicatie 82.2 aangepast 2014. Hoofdstuk 5 ISSO publicatie 82.2
ISSO publicatie 82.2 aangepast 2014 Hoofdstuk 5 ISSO publicatie 82.2 5 Het EPA-maatwerkadviesrapport Het eindresultaat van het adviesproces moet men uiteindelijk vastleggen in een adviesrapport dat met
Nadere informatieFinanciële overheidssteun t.b.v. de huursector
Financiële overheidssteun t.b.v. de huursector Constan Custers RVO.nl Bijeenkomst d.d. 10 november 2016 Subsidies stapelen mag Voorbeeld: van E.I. > 2,7 (G) naar NOM - 9.500 STEP - 2.000 ISDE lucht-waterwarmtepomp
Nadere informatieBijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding
Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven Datum Referentie Behandeld door 13 december 2011 20111278-07 P. Smoor/LSC 1 Inleiding
Nadere informatieKennisdeling. CirculAIR HT150 + CO 2 gestuurde ventilatie USE MINIMUM GET MAXIMUM. Nijkerk
Reduses B.V. Ampèrestraat 19D 3861 NC Nijkerk T +31 (0)33 24 66 551 E info@reduses.nl I www.reduses.nl Real Dutch Smart Energy Systems Kennisdeling CirculAIR HT150 + CO 2 gestuurde ventilatie Nijkerk 01-03-2018
Nadere informatieEnergie-Index advies t.b.v. huursector
Energie-Index advies t.b.v. huursector Ulft, 11 februari 2016. Project: ATAG E-I oplossingen Projectnummer: 2015-018 Woningtype: Rij-tussenwoningen bj 46/64, 65/74, 75/91 Opdrachtgever: ATAG Verwarming
Nadere informatie3 Energiegebruik huidige situatie
3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat
Nadere informatieNieuwe woningwaarderingsstelsel. (puntenstelsel) en het energielabel
19 april 2010, HBV Maaskant Nieuwe woningwaarderingsstelsel (puntenstelsel) en het energielabel Susan Huijbregts Campagnemedewerker energieteam Waarom energie besparen? Woonlasten verlagen (de afgelopen
Nadere informatieInvesteren in groen en betaalbaar wonen
Verkort Beleidsplan Het Gooi en Omstreken 2013-2018 Investeren in groen en betaalbaar wonen Ambities in 2017 In Baarn, Blaricum, Bunschoten, Gooise Meren, Hilversum en Wijdemeren Voorwoord Maarten van
Nadere informatieEnergie-Index advies tbv huursector
Energie-Index advies tbv huursector Ulft, 11 februari 2016. Project: ATAG E-I oplossingen Projectnummer: 2014-050 Woningtype: Portiekwoningen bj 46/64, 65/74, 75/91 Opdrachtgever: ATAG Verwarming Nederland
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieStookjerijkTrofee 2014 prijsuitreiking op slotbijeenkomst donderdagavond 20 november te Utrecht
StookjerijkTrofee 2014 prijsuitreiking op slotbijeenkomst donderdagavond 20 november te Utrecht Stookjerijk 2014 Rondetafel Energiebesparing in de Haarlemse huursector Systematiek energielabels Waar gaat
Nadere informatiePROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF
PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per
Nadere informatie4- Wki. ï\ \0; Toelichting maatwerk Woningen Gemeente Bloemendaal. najaar 2008. Bezoekdatum. Gemeentelijk woning bestand. Complex omschrijving
4- Wki Toelichting maatwerk Woningen emeente Bezoekdatum Complex omschrijving Naam Adres Postcode en woonplaats Contactpersoon unctie najaar 2008 emeentelijk woning bestand emeentebloemendaal Brouwerskolkweg
Nadere informatie1 e Monitor Energie Besparen Gooi en Vecht Resultaten op 31 december 2013
1 e Monitor Energie Besparen Gooi en Vecht Resultaten op 31 december 2013 Inleiding Het doel van het project Energie Besparen Gooi en Vecht is om in drie jaar tijd 4.000 woningen te verduurzamen. Onder
Nadere informatieBetere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars
Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met stadswarmte Bestaande woningen, nieuwbouwwoningen en
Nadere informatieVoorwoord. Tenslotte is ook het aspect gedrag van belang. Daar staan we in de publicatie Energiegedrag in de woning (RIGO, 2009) uitgebreid bij stil.
Kernpublicatie WoON Energie 2006 Kernpublicatie WoON Energie 2006 Voorwoord De isolatiegraad van de gemiddelde Nederlandse woning is in de afgelopen jaren toegenomen. Daarbij gaat het met name om dak-
Nadere informatieDuurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over:
Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam (ver)bouwen Energie besparen Zelf duurzame energie opwekken Duurzame financiering Subsidies ~45% Energielabel D of lager Een gemiddeld
Nadere informatieNaar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050
Naar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050 1 Naar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050 Samenvatting 1 2 3 Betreft Naar energieneutrale sociale woningvoorraad in 2050 4 Betreft Naar energieneutrale
Nadere informatieEnergiebesparing. Handleiding en stappenplan voor huurdersorganisaties
Energiebesparing Handleiding en stappenplan voor huurdersorganisaties Eerste druk, november 2007 ENERGIEBESPARING Handleiding en stappenplan voor huurdersorganisaties Eerste druk, november 2007 2007, Nederlandse
Nadere informatieVoorbeeldwoningen 2011
Voorbeeldwoningen 2011 Bestaande bouw >> Als het gaat om energie en klimaat Voorbeeldwoningen 2011 Bestaande bouw Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Doel en gebruik van voorbeeldwoningen 7 3 Uitwerkingen voorbeeldwoningen
Nadere informatieBouwlokalen: Energieplus Bouwen en Renoveren. Haico van Nunen
: Energieplus Bouwen en Renoveren Haico van Nunen 2013 BOUWHULPGROEP: advies en architectuur Architectuur en stedenbouw: de bestaande stad Advisering: wijk- en locatieontwikkeling Innovatie: energie, milieu
Nadere informatieEnergie in het Grote Woononderzoek 2013 Hoe evolueert de energiekwaliteit van de Vlaamse woningen?
Energie in het Grote Woononderzoek 2013 Hoe evolueert de energiekwaliteit van de Vlaamse woningen? Griet Verbeeck & Wesley Ceulemans Universiteit Hasselt Studiedag De energiekwaliteit van het Vlaamse woningenpark,
Nadere informatieBeknopte beschrijving wijzigingen label methodiek woningen
Beknopte beschrijving wijzigingen label methodiek woningen Datum: juli 2009 Conceptversie Hoofdstuk 6 ISSO 82.1 In de onderstaande notitie zijn de wijzigingen en uitbreidingen beschreven die per 1 oktober
Nadere informatieStaal en duurzaamheid
Staal en duurzaamheid ENDIS strategie Optimaal gebruik van staal Een energieneutraal gebouw De hoogst mogelijke classificatie in BREEAM-NL Een betaalbaar en financieel rendabel gebouw Integraal ontwerp
Nadere informatieenergielabel Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen.
Energieprestatiecertificaat energielabel Bestaande bouw Woning/Woongebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Energieklasse zeer energie zuinig A B A ++
Nadere informatieVvE s met Energie. Onderzoek VvE Schiezicht 10 april 2014 Wouter van den Acker PKW
VvE s met Energie Onderzoek VvE Schiezicht 10 april 2014 Wouter van den Acker PKW Inhoud Het Energiemodel Bestaande situatie Trias Energetica Maatregelen Scenario s Hoe verder? Energieadvies voor Schiezicht
Nadere informatieCasus VerbeterUwHuis.nl
Casus VerbeterUwHuis.nl Project Naam deelnemer >>Als het gaat om energie en klimaat 1 A. In de gesprekken die jullie met bewoners gaan voeren is het van belang om zo veel mogelijk informatie boven tafel
Nadere informatieRekenkamer Metropool Amsterdam T.a.v. de heer J. de Ridder Postbus 202 1000 AE Amsterdam
pagina 1 / 5 Rekenkamer Metropool Amsterdam T.a.v. de heer J. de Ridder Postbus 202 1000 AE Amsterdam Datum: 15 maart 2016 Kenmerk: 201/0007, JvdV Archiefnummer: 5.90/3 Betreft: Bestuurlijke Reactie op
Nadere informatieEnergie Index berekening (EI)
1 Energie berekening (EI) 2onder1 kap woningen Molenwijk Malden: Randwijksingel, 32 stuks. Wat is een Energie : Het berekent het energieverbruik van de woning en geeft dat aan met een getal tussen de 0
Nadere informatie1.405 (doel 1.450) 7,2. 3,0 mln. 7,5 mln. 29,6 mln 25,0 mln. 54,6 mln. kwaliteit woningen. visie en doelstellingen kwaliteit bezit
5 Kwaliteit bezit visie en doelstellingen kwaliteit bezit De kwaliteit van de woning is cruciaal voor het thuisgevoel van de bewoners. We zetten in op verduurzaming van het bezit onder de voorwaarde dat
Nadere informatieEnergieneutraal via de Passief bouwen route
Energieneutraal via de Passief bouwen route ing. J.J.P. (Jan Pieter) van Dalen Slotsymposium 14 september 2015 Verbouw monument Verbouw van een monument Monument als bedoeld in art. 1 onder d (Monumentenwet
Nadere informatieHet energiebeleid van Habeko wonen Martin Bogerd directeur bestuurder.
Verslag bijeenkomst 21 januari 2015 van Stichting Bewonersbelangen Habeko Wonen (SBHW) in samenwerking met Habeko wonen en gastspreekster Antoinette Vunderink van Het Energiehuis over Hoe houd ik mijn
Nadere informatieB (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden B (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieEnergieambities in strategisch voorraadbeleid
TEN KROODE & VAN ZEE ORGANISATIE-ADVISEURS Energieambities in strategisch voorraadbeleid Artikel 090.003 12 februari 2008 In opdracht van SenterNovem Ten Kroode & Van Zee, organisatie-adviseurs www.tkvz.nl
Nadere informatieRapportage Energiebus
Rapportage Energiebus Nieuwe Leliestraat Amsterdam Type woningen: 14 portiekwoningen, 70 m2 Bouwjaar: 1974 Op verzoek van: Bewonerscommissie Nieuwe Leliestraat Verhuurder: De Alliantie Datum: 21-10-2014
Nadere informatieKennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal
Ing. Vincent Keppel Accountmanager Vabi Kennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal TIP: Houd pen en papier bij de hand!!!! Ir. Roy Zold Directeur PVM welke data & welk doel Vraagstelling corporaties
Nadere informatieEnergielabel en Bodemenergie
Energielabel en Bodemenergie 10 oktober 2017 Gebruikersoverleg bodemenergie Silvia van den Heijkant Sweegers en de Bruijn Adviseur duurzaamheid SweBru Ingenieursbureau voor binnenklimaat en technische
Nadere informatieF (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden F (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieHaalbaarheidsonderzoek koopwoningen Molenwijk energieneutraal
Haalbaarheidsonderzoek koopwoningen Molenwijk energieneutraal Eindrapportage In opdracht van de gemeente Katwijk BMC Implementatie Januari 2017 B.M.A. Lont MSc L. Dols MSc E.J. Timmerman MSc Projectnummer:
Nadere informatieEnergielabel. Van letters naar cijfers. Van energielabel naar energie index; Wat wijzigt en wat merkt u er van?
Energielabel Van letters naar cijfers Van energielabel naar energie index; Wat wijzigt en wat merkt u er van? Een korte terugblik. 2008: energielabel verplicht bij verkoop en verhuur 2010: verbeterd energielabel;
Nadere informatieFINANCIËLE HAALBAARHEID DOELSTELLINGEN ENERGIEAKKOORD CORPORATIESECTOR. 12 oktober 2016
FINANCIËLE HAALBAARHEID DOELSTELLINGEN ENERGIEAKKOORD CORPORATIESECTOR 12 oktober 2016 MANAGEMENTSAMENVATTING Aanleiding In 2012 is het Convenant Energiebesparing Huursector ondertekend. Hiermee heeft
Nadere informatieRijksoverheid. Veel besparingsmogelijkheden t/m t/m 100. Dubbel glas. Dubbel glas. Niet extra geïsoleerd. Niet van toepassing. Nee.
Rijksoverheid Energielabel woning Westvest 191 2611BZ Delft BAG-ID: 0503010000010395 Veel besparingsmogelijkheden Energielabel B Registratienummer 863374920 Datum van registratie 13-01-2016 Geldig tot
Nadere informatieBinnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort
Binnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort Rob Nagel Honeywell Dag van de Installatie VSK, Jaarbeurs Utrecht 2 februari 2010 Binnenklimaat besparing door comfort Woningmarkt in
Nadere informatieDuurzaam bouwen en renoveren. Wim Gilijamse Lector Duurzame Energievoorziening
Duurzaam bouwen en renoveren Wim Gilijamse Lector Duurzame Energievoorziening Ontwikkeling energieprestatie woningen 3,5 3 2,5 nieuw bestaand EPC 2 1,5 1 0,5 0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
Nadere informatieEnergiebesparende werkzaamheden J.W. Frisolaan 2 t/m 38 (even) J.W. Frisolaan 9 t/m 23 (oneven)
Energiebesparende werkzaamheden J.W. Frisolaan 2 t/m 38 (even) J.W. Frisolaan 9 t/m 23 (oneven) 7 februari 2018 Woningstichting Naarden telefoon 035-694 73 75 e-mail wsn@woningstichtingnaarden.nl 1 Programma
Nadere informatieBenut alle kansen van zonnepanelen
1 Benut alle kansen van zonnepanelen 2 5 voorbeelden: Pitch 1 3 Vabi Assets dag 2015 Klik om een thema te maken Vabi Assets dag 2015 Goed Wonen Joris Wismans 2650 woningen Toekomst Duurzaam woningbezit
Nadere informatieSubsidieplafond Bedrijven 495.000, - (incl. woningbouwverenigingen, dorpshuizen, scholen, sportverenigingen)
Subsidieregeling duurzame investeringen door bedrijven Doel: Lokale economische activiteit stimuleren en tegelijk bijdrage leveren aan doelstelling duurzaam bouwen. In dat kader moeten investeringen betrekking
Nadere informatieAppendix. Kansen voor zonnewarmte in het hart van de energietransitie. Position Paper
Appendix Kansen voor zonnewarmte in het hart van de energietransitie Position Paper 16 november 2018 B 2 Kansen voor zonnewarmte in het hart van de energietransitie Appendix A: warmtenetten gevoed met
Nadere informatieEnergiebesparende werkzaamheden. J.P. Thijssepark in Naarden
Energiebesparende werkzaamheden J.P. Thijssepark 34 104 in Naarden 1 19.15-19.30 uur ontvangst 19.30-20.15 uur presentatie Marvin de Jong Projectleider Henk Snoeks Architect 20.15-21.00 uur beantwoorden
Nadere informatieHet voordeel voor de klant berekenen bij Energiebesparende voorzieningen
Aangeboden door: Het voordeel voor de klant berekenen bij Energiebesparende voorzieningen Rob Timmermans MFP Het klimaatakkoord Is het van belang hoe jouw klant denkt over het klimaatakkoord? De meeste
Nadere informatieProgramma extra 5 PJ sociale sector
Programma extra 5 PJ sociale sector Afdrukdatum 10 november 2017 1 Programma extra 5 PJ sociale sector Inhoudsopgave 2 1 Inleiding 1 1.1 Context 3 1.2 Overzicht 4 Programma Omvang 2018 (PJ) 2019 (PJ) 2020
Nadere informatieGewijzigd op: 12-6-2014 10:23. Petten, 4 juni 2014. Het ministerie van BZK. Afdeling Policy Studies ECN-N--14-015. Van Tigchelaar, C. Aan.
Petten, 4 juni 2014 Afdeling Policy Studies Van Tigchelaar, C. Aan Het ministerie van BZK Kopie Onderwerp Nulmeting subsidieregeling voor verhuurders Aanleiding In het Nationaal energieakkoord is met de
Nadere informatieFinanciële bijdrage van de huurder bij investeringen in verduurzaming en vergroening
O P I N I E S T U K Financiële bijdrage van de huurder bij investeringen in verduurzaming en vergroening Bijna iedereen is het er wel over eens dat een significante vermindering van het energieverbruik
Nadere informatieKernboodschappen Woningcorporaties Nederland dicht bij huis
Kernboodschappen Woningcorporaties Nederland dicht bij huis Oktober 2014 Thema 1 Goed wonen en een goede dienstverlening We vinden het in Nederland normaal dat iedereen goed kan wonen. Maar niet iedereen
Nadere informatieEnergie besparen is verleidelijk
Energie besparen is verleidelijk Wie / wat is Energie Actief Soest (EAS)? 14 maart 2019 EAS en Groene Kerk - Emmakerk 1 Energie Actief Soest Ontstaan in 2011 / 2012 met Zonaanbidders Burgerinitiatief bestaat
Nadere informatieVerkenning Utiliteitsbouw
Verkenning Utiliteitsbouw Robin Niessink Aanleiding In de Kamerbrief van 28 november 2016 over energiebesparing schrijft minister Blok (BZK, 2016): In de Borgingscommissie is besloten dat er naast de label
Nadere informatie2 e Monitor Energie Besparen Gooi en Vecht Resultaten op 31 december 2014
2 e Monitor Energie Besparen Gooi en Vecht Resultaten op 31 december 2014 Inleiding Het doel van het project Energie Besparen Gooi en Vecht is om in drie jaar tijd 2.500 tot 4.000 woningen te verduurzamen.
Nadere informatienetwerk nieuw bouwen raak-project voor slim bouwen Kurt Boomgaard / Wytse Kamsma / Hans Hoogervorst
raak-project voor slim bouwen Kurt Boomgaard / Wytse Kamsma / Hans Hoogervorst wie zijn wij? Kurt Boomgaard architect en docent bouwkunde Wytse Kamsma, Erik Geerts studenten bouwkunde, specialisatie architectuur
Nadere informatieEnergie en duurzaamheid. Informatiebijeenkomsten VvE Belang 2016
Energie en duurzaamheid Informatiebijeenkomsten VvE Belang 2016 Mr C.J.C.M. (Kees) Oomen Klik Directeur om Organisatie de titelstijl en Public van Affairs het Stichting VvE Belang model te bewerken ing.
Nadere informatie