Over zelfredzaamheid, professionals en maatschappelijke ondersteuning

Transcriptie

1 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 1 Over zelfredzaamheid, professionals en maatschappelijke ondersteuning Werkconferentie Netwerk Ouderenzorg Haaglanden Haagse Hogeschool (15 februari 2013) Margot Scholte lector mw (Inholland) en senior projectleider (Movisie) Rode draad De opdracht van sociale ondersteuning Oplossingsrichtingen Nieuwe professionals en samenwerking

2 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 2 DE OPDRACHT De opdracht van Sociale Ondersteuning Sociale ondersteuning is een combinatie van zorg en welzijn De opdracht is tweeledig: Voortvloeiend uit de aangereikte wettelijke kaders en de maatschappelijke opdracht Voortvloeiend uit de behoeften en vragen die zich bij kwetsbare en hulpvragende burgers aandienen (beroepsprofielen en codes)

3 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 3 Sociale ondersteuning is van alle tijden Centrale vragen in ieder tijdsgewricht waar sociaal werk een antwoord op moet vinden / zich toe moet verhouden: Wie zijn de kwetsbaren en de hulpzoekenden? Wat vinden we als samenleving een gepast antwoord op hun noden? Hoe moeten ze geholpen worden (beroepsgroepen / werkwijzen)? Hoe moet dit worden gefinancierd en georganiseerd? Nodig: Ontwikkelen passende deskundigheid + profilering (vereist een goed samenspel tussen financiers, beroepskrachten en management) De omslag op dit moment in de tijd 1. Van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving Wet maatschappelijke ondersteuning ( het nieuwe denken ) Welzijn nieuwe stijl (Uitvoeringskader Wmo) en acht bakens Transities en transformaties: AWBZ, Jeugdzorg, Participatiewet 2. De huidige praktijk is te complex Praktijkproblemen: versnippering, vergaande specialisatie, onvoldoende samenwerking Complexe oplossingen: deeloplossingen, specialiseren en coördineren 3. Trammelant en tierelier (Marten Toonder) Bezuinigingen Decentralisatie

4 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 4 trammelant en tierelier Transformatie en bezuinigingen op Jeugdzorg (jeugdbescherming, jeugd GGZ) en passend onderwijs Bezuinigen en beperken beschutte arbeid Ontmanteling wijkenbeleid (op rijksniveau en corporaties (heffingen maken spelruimte klein) Bezuinigingen en beperken toegankelijkheid AWBZ (vgl PGB): zorg voor ouderen Gezondheidszorg dichtbij Koopkrachtgevolgen Beleid en maatregelen landen bij zelfde groepen. Tegelijk beroep op sociale handigheid Onbalans eerste en tweede lijn Sociaal cultureel werk: 1,3 miljard O.a. maatschappelijk werk en opvanghuizen: 1,8 miljard Totaal welzijn (breed): 3,1 miljard 186,50 p.p. Zorgverzekeringswet / AWBZ / tweede lijn: 60 miljard 3610,- p.p. Kosten tweedelijnszorg stijgen jaarlijks met circa 10 %, de kosten in de eerste lijn blijven gelijk of dalen licht (Van Ewijk, 2010). Een groeiende groep mensen belandt in de marge

5 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 5 De zoektocht naar oplossingen Gekozen oplossingsrichtingen Zelfredzaamheid en burgerkracht: Eigen verantwoordelijkheid: zelf doen en niet te gemakkelijk leunen op formele zorg Ondersteuning zoeken in het eigen netwerk Vrijwilligers inschakelen bij overbelasting / tekorten in eigen netwerk Werken aan een veerkrachtige samenleving Anders organiseren: Combinaties maken van collectieve voorzieningen en individueel maatwerk Nabije ondersteuning (aan huis, via social media, in de wijk) door generalisten (domeinoverstijgende professionals) Urgentie door ontstane schaarste (economische crisis): formele zorg nog veel meer dan voorheen voorbehouden voor de meest kwetsbaren!

6 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 6 Kwetsbaarheid, zelfredzaamheid en burgerkracht Kwetsbaarheid centraal Mensen die over onvoldoende hulpbronnen beschikken om op eigen kracht moeilijkheden en tegenslagen te overwinnen 9 risicofactoren Slechte gezondheid Geringe mate van psychisch welbevinden Inkomen < 110 % van het minimum loon Eénouder gezin Werkloosheid in de afgelopen 5 jaar Huishoudens met een uitkering Een huishouden waar niemand werkt Niet-westerse allochtonen Een slechte beheersing van het Nederlands (Jehoel-Gijsbers, 2004)

7 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 7 Patroon van kwetsbaarheid Wanneer risicofactoren samengaan en langere tijd duren ontstaat verbintenisproblematiek op vier niveaus: Verbintenis met zichzelf Controle kwijt, laag gevoel van eigenwaarde Verbintenis met anderen Eenzaamheid, geen ondersteunend netwerk Verbintenis met de maatschappij Niet participeren, grote afstand tot maatschappij Verbintenis met de toekomst Geen hoop meer hebben Van Regenmortel (2008) Kwetsbaarheid gaat m.a.w. niet alleen over koopkrachtplaatjes Eigen verantwoordelijkheid? Vraagverlegenheid Kwetsbare mensen zoeken niet uit zichzelf hulp / te laat hulp / zijn achterdochtig en hebben weinig vertrouwen in zichzelf en in anderen. Bovendien is het bij zwaardere zorg ongemakkelijk. Handelingsverlegenheid Hulpverleners / buren / naasten / vrijwilligers vinden het moeilijk om te gaan met kwetsbare mensen Acceptatieschroom Als hulp dan eindelijk wordt aangeboden, is die al snel niet nodig De betekenis van nabijheid, Lilian Linders (2010)

8 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 8 Zelfredzaamheid kent grenzen Enkele observaties: Veel burgers willen minder eigen verantwoordelijkheid in de zorg voor kwetsbare groepen (SCP, Een beroep op de burger, 2012) Zorgverplichtingen mogen niet te groot worden (SCP, 2012) Beroep op eigen kracht leidt tot maskeren van zorgvraag en verlies van controle (Grootengoed en Tonkens, 2013) Zorgbehoefte leidt tot verschraling van sociale netwerken (Komter, 2003) Mantelzorg (3,5 miljoen) en vrijwillige inzet (30-40%) zijn zeer wijd verspreid in Nederland Slechts beperkte extra zorgruimte bij mantelzorgers (Kwekkeboom, 2012) Beschikbare extra ondersteuning in de buurt richt zich niet op zorgvraag of is tijdelijk (Vreugdenhil-de Jager, 2012) Anders organiseren

9 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 9 Bewegingen in de ondersteuning Regie aan de poort (RVZ; december 2012): Knelpuntenanalyse (gebrekkige preventie, verkokerde hulpverlening, gebrekkige aansluiting zorg en welzijn). Oplossingsrichting: multidisciplinaire samenwerking in basiszorgteams in de wijk (huisarts, wijkverpleegkundige, maatschappelijk werker) Van systemen naar mensen (Schippers, Van Rijn; VWS, februari 2013): Inzetten op preventie Tegengaan medicalisering gewone leven Versterken zelfredzaamheid en sterke gemeenschappen (mantelzorgers en vrijwilligers) Groot deel van de AWBZ- en Wmo-gelden (nu bijna 30 miljard) naar de Wmo. Ruimte voor vakmanschap en herijking opleidingen De generalist als nieuwe professional

10 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 10 De nieuwe professional : een spin in het web Vanuit vertrouwen Vroegtijdig Licht Problemen voorkomen Gericht Problemen aanpakken Faciliteren van burgerinitiatief Doorpakken Talenten ontwikkelen Dicht op de leefwereld Kansgedreven Aanmoedigen en activeren eigen kracht Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE Kent alles en iedereen De ideale spin is een generalist Eén professional die van alle markten thuis is, beslissingsbevoegd is op alle terreinen, overal connecties heeft en vertrouwen geniet van het systeem en de burger, ondanks dat hij soms corrigeert en sanctioneert Dat betekent: deskundig en handelingsbekwaam op vele gebieden: (geestelijke) gezondheidszorg, veiligheid, welzijn, onderwijs, huisvesting, inkomen, financiën, arbeid, enzovoort, enzovoort Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

11 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 11 DE PRAKTIJK Stavaza: talloze projecten met nieuwe professionals Sociaal makelaar Gezondheidsbevorderaar Wijkcoach Frontlijnwerker Opbouwwerker nieuwe stijl Maatschappelijk werker (ns) Buurtwerker Huisverpleegkundigen Medewerker WMO POH GGZ Participatiecoach Krachtwerker Zichtbare schakel Brede welzijnswerker Sociale huisarts Netwerkregisseur CJG-coach Buurtregisseur Gezinscoach Wijkconsulent Sociale huisarts Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

12 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 12 Eén nieuwe super-professional? Eén generalist voor het sociale domein: Bijv. Wijkcoach Enschede Schaap met vijf poten Of de wijkverpleegkundige op haar Solex? Een specialisatie van de verpleegkundige: de zichtbare schakel

13 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 13 Dus zoeken we alternatieven Werken met teams Frontlijnteam Sociaal team Basisteam Sociaal wijkteam FACT-team Wijkteam Wijknetwerk Krachtteam Kernteam Signaleringsnetwerk Allerhande probleemgestuurde netwerken (in zorg én welzijn) Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE Volgens allerlei Samenwerkingsmodellen en principes Ketensamenwerking Netwerksamenwerking Wrapped around care Sluitende aanpak Casemanagement Regievoering Eén gezin één plan Bloemmodel Amaryllis-concept Een duo om verbindend te kunnen werken Een combinatie van 2 beroepsgroepen / typen professionals: Bijv. Krachtteams in Eindhoven maatschappelijk werker Opbouwwerker

14 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 14 Een team om verbindend te kunnen werken Een team dat generalistisch werkt: Bijv. Amaryllis concept Leeuwarden of de basiszorgteams (ha, verpleegkundige, mw) Een team van sociale- en zorgprofessionals aangevuld met vrijwilligers Een team van professionals aangevuld met vrijwilligers: Bijv. Maatschappelijke Dienstverlening Alexander Een vreemde eend in de bijt?

15 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 15 Met als gevolg: nieuwe complexiteit FACT-team Vanuit GGZ Thuisbegeleider vanuit de thuiszorg CJG-coach vanuit CJG Verpleegkundige in de wijk vanuit de gezondheidszorg Gezinscoach vanuit de jeugdzorg Sociale teams domeinoverstijgend (Wijk)maatschappelijk werker vanuit AMW ZorgAdviesTeam vanuit onderwijs Basiszorgteam vanuit de gezondheidszorg POH-GGZ bij de huisarts Wijkcoach vanuit de gemeente Elk domein zijn eigen spin in het web Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE Het samenspel van generalisten en specialisten

16 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 16 Een typering van deskundigheid Volgens het additieve model is een specialist een generalist die zich gespecialiseerd heeft en zodoende meer kennis en kunde heeft (onderscheid kwantitatief) Volgens het differentiële model heeft een specialist andere kennis dan een generalist, ze zien andere cliënten en hanteren andere scripts (onderscheid kwalitatief) Generalist versus specialist Generalisten Brede deskundigheid (lichte professionele kennis en competenties op breed terrein) én handelingsrepertoire Integrale afweging Afgewogen handelen tussen domeinen Blijft vinger aan de pols houden Specialisten Specifieke deskundigheid (diepgaande kennis en competenties op beperkt terrein) Diagnostiek en handelen beperkt tot één domein Klaar met interventie = afscheid cliënt De generalist is de deskundige van het gewone leven (Jo Hermanns) Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

17 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 17 Aanvliegroutes generalistisch werken Zorg huisarts, verpleeg- kundig(e) (specialist), verzorgende, Zorg Generalist zorg Individuele HV Generalist individuele HV Generalist SO SO Welzijn Individuele hulpverlening maatschappelijk werker (HBO-)pedagoog, SPH er, Hogeschool Inholland Samenlevingsopbouw opbouwwerker, sociaal cultureel werker, vormingswerker, wijkagent, woonconsulent De generalist werkt domeinoverstijgend Focus op samenwerking en afstemming Generalist zorgverlening Belang van een gemeenschappelijke taal Belang van een gemeenschappelijke visie Generalist hulpverlening Generalist samenlevingsopbouw Elkaar iets gunnen Streven naar organisatorische eenvoud Vroegtijdig, licht en gericht Scholte en Sprinkhuizen, Hogeschool Inholland

18 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 18 Verschillende typen generalisten onder elkaar Ouderenadviseur (ouderen) Huisarts (gezondheid) Verpleegkundige (zorg) Jeugdzorgwerker (jeugd) Wijkagent (veiligheid) Woonconsulent (huisvesting) generalist Kwartiermaker (GGZ) Scholte en Sprinkhuizen, 2012 Diaconaal werker (zingeving) CJG-functionaris (opvoeding) Sociaal raadslieden (sociaal juridisch) Reïntegratiecoach (arbeid) Oplossing op de korte termijn: verbinden van webben Weten wat ieder te bieden heeft goede randvoorwaarden Sobere organisatiestructuren Elkaar gunnen Elkaar kennen Discretionaire bevoegdheid Cliënten / burgers centraal stellen Elkaar vertrouwen

19 Inholland / Sociaal Werk in de Wijk 19 Zelfredzaamheid doe je samen Boodschap Formele en informele structuren versterken elkaar Kijk naar de kansen van collectieve arrangementen (Trefpunt De Bilt, Van Harte Resto s, Meitinkers, Welzijn op recept) Organiseer het sober Wees zorgvuldig, behoud het goede en hoed je voor de waan van de dag Hogeschool Inholland