Preventie van erfelijke hemoglobinopathieën in Nederland

Transcriptie

1 capita selecta Preventie van erfelijke hemoglobinopathieën in Nederland P.C.Giordano en C.L.Harteveld Hemoglobinopathieën zijn defecten die de aanmaak van het hemoglobinemolecuul verstoren. Ouders die beiden gezonde dragers zijn (heterozygoten) kunnen homozygote of dubbelheterozygote ernstig zieke kinderen krijgen voor wie er alleen symptomatische behandeling is. Binnen het bestel van een goed functionerende gezondheidszorg behoort de mogelijkheid voor risicoparen om te besluiten tot primaire preventie en de organisatie daarvan verdient prioriteit. Preventie van hemoglobinopathieën is gebaseerd op het verstrekken van informatie aan potentiële dragers, het verrichten van dragerschapsdiagnostiek en het aanbieden van counseling, diensten die in principe door reeds bestaande instanties binnen de gezondheidszorg kunnen worden aangeboden. Drie momenten waarop preventie van recessieve aandoeningen kan worden aangeboden zijn de preconceptionele fase, vroeg in de zwangerschap (prospectieve primaire preventie) en in de postnatale fase bij een eventuele volgende zwangerschap (retrospectieve primaire preventie). Door het verstrekken van basisinformatie en het aanvragen van hemoglobinopathiediagnostiek is de huisarts een van de belangrijkste schakels in de primaire preventie. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150: Hemoglobinopathieën zijn recessief erfelijke kenmerken die de aanmaak van het hemoglobinemolecuul verstoren. Door mutaties in de globinegenen kan de genexpressie worden verstoord, zoals bij de α- en β-thalassemieën, maar ook de structuur van de betreffende genproducten, de globinen, kan worden aangetast, waardoor abnormale hemoglobinen ontstaan, zoals HbS, HbC, HbD en HbE. Verschillende combinaties van deze relatief vaak voorkomende erfelijke kenmerken veroorzaken de ernstige en β-thalassaemia major (tabel 1). 1 2 Dragers zijn in principe gezond, maar ouders die beiden drager zijn, heterozygoten derhalve, vormen een risicopaar met een kans van 25% om ernstig zieke kinderen te krijgen; die zijn dan homozygoot of dubbelheterozygoot voor de afwijkende genen. In mediterrane landen wordt al 30 jaar een actief preventiebeleid aan risicoparen aangeboden. 3 In Nederland wordt allang gewaarschuwd voor de gevolgen van het ontbreken van een preventiebeleid. 4-6 De dragerschapsfrequentie is vooral hoog onder recente en minder recente migranten en per jaar worden minstens 60 nieuwe patiënten verwacht met een ernstige hemoglobinopathie (tabel 2). 7 Deze incidentie is grosso modo ruim 3 maal zo hoog als de norm die de WHO hanteert voor de invoering van een preventiestrategie voor risicogroepen. Leids Universitair Medisch Centrum, Laboratorium voor Diagnostische Genoomanalyse, Hemoglobinopathieënlaboratorium, Geb. 2, S-6-P, Postbus 9600, 2300 RC Leiden. Hr.dr.P.C.Giordano en hr.dr.c.l.harteveld, klinisch-biochemisch en moleculair genetici. Correspondentieadres: hr.dr.p.c.giordano (p.c.giordano@lumc.nl). preventie van hemoglobinopathie in nederland Routinematige prenatale diagnostiek voor ernstige hemoglobinopathie is in Nederland al vanaf het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw mogelijk. 8 Dat wil zeggen dat de 8 klinisch-genetische centra (KGC s) in Nederland al vele jaren de mogelijkheid hebben om counseling aan te bieden en het KGC te Leiden beschikt over een ruime expertise op het gebied van hemoglobinopathieonderzoek, risicovaststelling, genotype-fenotypecorrelatie en prenatale diagnostiek. 9 Echter, slechts enkele geïnformeerde risicoparen vinden de weg tot prenatale diagnostiek, door gebrek aan kennis in de eerste lijn van de gezondheidszorg op dit vakgebied en het ontbreken van een landelijk preventieprotocol bloedonderzoek: voor wie en waarom? Het diagnostische potentieel van de Nederlandse laboratoria voor hemoglobinopathiedragerschap is 5 jaar geleden geïnventariseerd Sindsdien is het aantal laboratoria dat het geadviseerde diagnostische protocol toepast aanzienlijk gestegen en is de onderzoekskwaliteit sterk verbeterd. 14 Gemakshalve kunnen hemoglobinopathiedragers in 3 groepen worden verdeeld. α-thalassemiedragers. De α-thalassemiedragers zijn meestal licht anemisch of vertonen gering afwijkende microcytaire kenmerken, waardoor zij vaak langdurig, zonder indicatie daarvoor, ijzertherapie ondergaan. De lichte α + -thalassemievormen (-α/αα) komen zeer frequent voor bij Afrikanen, Aziaten en bewoners rondom de Middellandse Zee. Met 2137

2 tabel 1. Vaak voorkomende risicocombinaties van genen voor hemoglobinopathieën bij kinderen van gezonde dragers genotype van het kind β-thal/β-thal β-thal/hbe HbS/HbS HbS/β-thal HbS/HbD Punjab HbS/HbC HbS/HbE HbS/HbO Arab α -thal/α -thal α -thal/α + -thal verwacht fenotype met licht beloop Hb-Bart s-hydrops foetalis HbH-ziekte betrekking tot preventie zijn het met name de Chinezen en Zuidoost-Aziaten, die vanwege de hoge frequentie van α (--/αα)-thalassemiedeleties risico lopen op de ernstigste vorm, Hb-Bart s-hydrops foetalis. 15 De intermediaire HbHziekte kan door combinaties van α (--/αα) met de frequent voorkomende α + -genotypen ((-α/αα) en (-α/-α)) in meerdere etnische groepen ontstaan. β-thalassemie- en HbE-dragers. De β-thalassemie- en HbEdragers zijn meestal microcytair anemisch en dragen voor circa 30% bij aan het aantal kinderen dat geboren wordt met een ernstige hemoglobinopathie. HbS-, -C- en -D-dragers. De HbS-, -C- en -D-dragers zijn meestal niet anemisch, tenzij zij ook drager zijn van een α-thalassemie, hetgeen bij 20% van de HbS-dragers in Nederland het geval is. In deze groep wordt het grootste aantal kinderen met geboren (zie tabel 1). De in 2002 gepubliceerde NHG-standaard Anemie vestigt alleen de aandacht op anemie bij immigranten. 16 Om de dragers van HbS, HbC en HbD niet te missen zou de arts vaker een bloedonderzoek moeten aanvragen op basis van de familieanamnese of vanwege herkomst uit een land met een hoge dragerschapsfrequentie. een abnormale uitslag met een advies tot vervolgonderzoek Een laboratorium dat conform de afgesproken protocollen werkt (te vinden op doorklikken op Basis laboratorium protocol ), zal bij een abnormale uitslag het volgende beknopte advies verstrekken: Is de drager een kind, dan wordt de onderzoeksaanvrager geadviseerd om bloedonderzoek van beide ouders te laten verrichten; 1 van de 2 is dan immers obligaat drager en het is van belang om uit te sluiten dat het om een risicopaar gaat. Is de drager in de reproductieve leeftijd, dan wordt bloedonderzoek geadviseerd van de partner en van eventuele broers en zusters van de drager of de draagster; die broers en zusters hebben 50% kans op dragerschap. Heeft de drager geen kinderwens meer, dan wordt bloedonderzoek geadviseerd voor de inmiddels geboren kinderen; deze hebben 50% kans op dragerschap en kunnen al een partner hebben. Is de onderzochte persoon een kind met een ernstige hemoglobinopathie, dan zal het risicopaar counseling geadviseerd worden door een van de 8 KGC s in Nederland die, desgewenst, ook voor prenatale diagnostiek bij een volgende zwangerschap naar het KGC te Leiden kunnen verwijzen. Brief op maat. Sinds 5 jaar verstrekt het Referentielaboratorium in Leiden bij afwijkende uitslagen met genetische relevantie ook een informatiebrief op maat gericht aan de patiënt zelf. De brief wordt verstuurd aan de arts of onderzoeksaanvrager in een open envelop, met het verzoek om naar eigen inzicht de inhoud van de brief met de patiënt te bespreken en de brief te overhandigen. De informatie in deze brief op maat, die inmiddels ook door enkele ziekenhuislaboratoria wordt gebruikt, is zowel bruikbaar voor de patiënt als voor de arts, die meteen een passende uitleg kan geven. De respons op dit dragerschapscertificaat is positief en steeds vaker komen risicoparen naar aanleiding van deze brieven bij KGC s terecht. de 3 interventiefasen en hun effect op primaire preventie Vóór de conceptie. De huisarts is bij uitstek de initiator van prospectieve primaire preventie in de preconceptiefase (voor de uitleg van enkele begrippen zie tabel 3). De basisdragerschapsanalyse van het lokale laboratorium kost enkele euro s. Is de uitslag niet-afwijkend, dan heeft de huisarts zowel dragerschap bij de patiënt als de kans op een risicopaar uitgesloten. Bij een afwijkende uitslag volgt verwijzing voor bloedonderzoek bij de al dan niet aanstaande partner dan wel de familie. Uitleg aan de patiënt is een kwestie van ongeveer 10 min (zie tabel 3) en stuit bij de tweedegeneratieallochtonen doorgaans niet op taalproblemen. Informatiefolders in meerdere talen zijn overigens beschikbaar op Heeft de huisarts een risicopaar gediagnosticeerd, dan is verwijzing naar een KGC aangewezen (telefoonnummers staan in Informatie voor de huisarts op Vroeg in de zwangerschap. Verloskundige, gynaecoloog en huisarts zijn de hoofdrolspelers tijdens de eerste zwangerschapscontrole. Een pilotstudie die onlangs in Gouda is gehouden, heeft aangetoond dat hemoglobinopathieanalyse bij vrijwel 100% van de aanstaande moeders gewenst en uitvoerbaar is. Ook hebben deze pilot en een vergelijkbare pilot 2138

3 die nu gaande is in verloskundige praktijken aangetoond dat analyse bij de partners van de gediagnosticeerde dragers van en β-thalassemie op korte termijn verricht kan worden. 19 Na het eerste zieke kind. De kinderhematoloog is degene die wordt geconfronteerd met een peuter die verwezen is in verband met klachten die wijzen op hemoglobinopathie. De specialist zal dan de ouders van het kind, een obligaat risicopaar, meteen naar een KGC verwijzen voor retrospectieve primaire preventie (zie tabel 3) en naar het Referentielaboratorium voor genotype-fenotypecorrelatie. Inmiddels heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ingestemd met de uitbreiding van de neonatale screening via de hielprik met 15 aandoeningen en vanaf 2007 kan de hemoglobinopathiescreening worden geïmplementeerd. Screening zal zowel secundaire preventie (morbiditeitspreventie; zie tabel 3) als primaire preventie bevorderen indien de ouders van een ziek kind of van een drager naar een KGC worden verwezen. meer mogelijkheden bij primaire preventie Vroege zwangerschap. Wanneer ouders vroeg in de zwangerschap als risicopaar worden gediagnosticeerd, zijn er bij een ongunstige uitslag 2 mogelijkheden: de ouders bereiden zich voor op de kans op de geboorte van een ernstig ziek kind (25%) of vragen om prenatale diagnostiek. De meeste risicoparen die prenatale diagnostiek aanvragen, hebben al besloten de zwangerschap af te breken in geval van een ongunstige uitslag. Vóór het huwelijk. Een medische controle vóór het huwelijk, waarbij ook naar dragerschap voor hemoglobinopathie wordt gekeken, is in veel culturen gebruikelijk De identificatie van een risicopaar zou in sommige culturen tot de keuze voor een andere huwelijkspartner kunnen leiden, zoals in Iran of in Israël, of tot een andere reproductieve keuze. Voordat er kinderen komen. Wanneer een risicopaar als zodanig wordt gediagnosticeerd in de fase vóór er kinderen tabel 2. Theoretische voorspelling van het aantal geboorten van kinderen met een hemoglobinopathie major in Nederland per jaar op basis van bekende of geschatte prevalentie- en incidentiegetallen in de verschillende immigrantenpopulaties populatiegroepen; populatiegrootte vermoedelijk schatting van het frequentie van te verwachten aantal per groep met vergelijk- (%) in 2004 aantal geboorten/ aantal dragers (%); hemoglobino- geboorten van kinderen baar risico op hemo- jaar bij de 2e generatie verhouding pathie major per met hemoglobinopathie globinopathie recente migranten 1000 geboorten major per jaar (in uitersten) Antillianen, Surinamers, C (31,4) (25,0) circa (10-24); 2,5-15, voornamelijk Kaapverdianen, Centraal- 1:10-1:4 Afrikanen Turken, Grieken, voormalig C (26,1) (17,5) circa (2,5-8); 0,3-1, Joegoslaven 1:40-1:12 en voornamelijk Marokkanen en andere C (19,8) (22,5 ) circa (5,5-6,5); voornamelijk Noord-Afrikanen 1:15-1:18 1,2-2 Zuid-Europeanen en C (5,9) (10,0) circa (0,5-8); 0,02-1,6 0,08-6,4 voornamelijk andere bewoners rondom 1:200-1:12 de Middellandse Zee Chinezen en Oost-Aziaten C (5,0) (6,2) circa (3-26); 0, ,6-40 voornamelijk recent* 1:30-1:3 en HbE/β-thalassemie Midden- en West-Aziaten, C (11,8) (18,7) circa (3-9); 1,5-4, voornamelijk inclusief vluchtelingen 1:30-1:11 en totaal (tenminste) (100,0) niet-westerse + circa (4-13,6); 0,9-6, EU-inwoners en 1:25-1:7 genaturaliseerde inwoners EU = Europese Unie. *De circa Indonesiërs van na 1945 en hun nazaten zijn niet meegerekend. De WHO adviseert de toepassing van een landelijk preventieprotocol bij populatiegroepen met een geboortefrequentie > 0,5:1000. Verdeeld in circa 70% en 30% ; uitgaande van circa 60 kinderen zijn er circa 240 risicoparen per jaar. 2139

4 tabel 3. Enkele begrippen in de preventie van erfelijke hemoglobinopathieën Preventie van erfelijke ziekten. Internationaal wordt met primaire preventie het voorkómen van de geboorte van een ongeneeslijk ziek kind bedoeld. Hierbij spreekt men van prospectieve primaire preventie als er nog geen ziek kind is geboren en van retrospectieve primaire preventie wanneer het risicopaar na de geboorte van een aangedaan kind preventie wenst voor een volgend kind. Secundaire preventie is preventie van morbiditeit bij een reeds geboren aangedaan kind. Neonatale screening leidt dus in eerste instantie tot secundaire preventie, maar is ook een van de trajecten die primaire preventie, retrospectief dan wel prospectief, tot gevolg kan hebben, wanneer een risicopaar wordt geïdentificeerd door respectievelijk de geboorte van een ziek kind of van een drager Basisinformatie. Wordt door de huisarts of een andere arts verstrekt bij dragerschapsonderzoek en aan personen die (eventueel) drager zijn bevonden, maar van wie nog niet bekend is of zij een risicopaar vormen en bevat de volgende geruststellende boodschappen: dragerschap is geen ziekte, maar een erfelijke eigenschap, de eventuele bloedarmoede is gering, een ijzerkuur is meestal niet nodig, foliumzuur kan de bloedarmoede al dan niet deels genezen, de eigenschap is niet besmettelijk, de drager zelf zal de echte ziekte nooit krijgen dit is voor betrokkene belangrijk, de eigenschap is een bescherming tegen de gevolgen van malaria, iedereen ook de arts zelf is een gezonde drager van onbekende erfelijke eigenschappen die ziekten bij de kinderen kunnen veroorzaken, en het is dus een voordeel te weten welke eigenschap men heeft, dragerschapsonderzoek stelt 2 gezonde dragers in staat te kiezen voor de geboorte van een niet-ziek kind. Erfelijkheidsadvisering (counseling). Wordt in klinisch-genetische centra verstrekt aan al dan niet potentiële risicoparen door speciaal daarvoor opgeleide klinisch genetici en vereist een bijzondere aanpak, omdat vaak culturele factoren aan de orde komen. Daarbij moet counseling non-directief, objectief en realistisch zijn, zodat de goed geïnformeerde ouders een keuze kunnen maken vóór of tegen prenatale diagnostiek, passend bij hun opvattingen en zonder, al dan niet ongewenste, culturele of religieuze invloeden. overgenomen voor casussen met thalassemie of een vergelijkbare erfelijke ziekte ( pdf ). 28 primaire preventie nu en in de nabije toekomst Een betere preventie van de hemoglobinopathieën zal ouders en kinderen veel leed besparen en de gezondheidszorg een economisch voordeel opleveren. Er is inmiddels een substantieel verschil met de situatie in de jaren negentig. Steeds meer laboratoria verrichten basisdragerschapsdiagnostiek en verstrekken de aanvrager advies voor vervolgonderzoek ten behoeve van preventie. Onderzoeksaanvragers nemen steeds vaker het advies van de laboratoria ter harte en vragen ook steeds vaker dragerschapsdiagnostiek aan op etnische indicatie. Enquêtes en studies hebben aangetoond dat ook in Nederland immigranten preventie van hemoglobinopathie wenselijk vinden en dat preventie vroeg in de zwangerschap haalbaar is. 19 In Leiden is inmiddels de technologie voor neonatale screening door middel van high-performance liquid chromatography (HPLC) gevalideerd om te worden ingezet bij een landelijke screening op hielprikmateriaal. Last but not least: de Organisation for Sickle Cell Relief (OSCAR Nederland) is in de laatste 5 jaar uitgegroeid tot een volwaardige, gesubsidieerde stichting ( die onder andere projecten uitvoert, symposia organiseert en patiënten een stem geeft. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 4 juli 2006 komen, zijn er verschillende keuzen mogelijk: (a) kinderloos blijven; (b) kinderen adopteren; (c) kunstmatige bevruchting met een op hemoglobinopathie gecontroleerde zaaddonor; (d) zwangerschap via een op hemoglobinopathie gecontroleerde eiceldonor; (e) prenatale diagnostiek en selectieve abortus; (f ) pre-implantatiegenetische diagnostiek met gameten van de beide ouders. 27 Nadat een ziek kind is geboren. De meeste ouders met een aangedaan kind kiezen bij een volgende zwangerschap voor prenatale diagnostiek Alle bovengenoemde alternatieven blijven uiteraard bestaan. Naar onze ervaring zullen deze ouders steeds vaker vragen naar de mogelijkheden voor pre-implantatiegenetische diagnostiek. De reden is dat het reeds geboren zieke kind een kans op genezing zou kunnen maken wanneer een geschikte beenmergdonor voorhanden zou zijn. De Gezondheidsraad heeft onlangs een positief advies uitgebracht aan de minister over HLA-gematchte embryoselectie. De minister heeft het advies alleen Literatuur 1 Steinberg MH, Forget BG, Higgs DR, Nagel RL. Disorders of hemoglobin. Cambridge: Cambridge University Press; Beers EJ van, Peters M, Biemond BJ. Pathofysiologie en behandeling van. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149: Bianco I, Graziani B, Lerone M, Congedo P, Ponzini D, Braconi F, et al. A screening programme for the prospective prevention of Medi terranean anaemia in Latium: results of seven years work. J Med Genet. 1984;21: Wieringa KJJ. Neonatale screening op. Ned Tijdschr Geneeskd. 1997;141: Giordano PC. Hemoglobinopathieën in Nederland. Diagnostiek, epidemiologie en preventie [proefschrift]. Leiden: Universiteit Leiden; Giordano PC, Breuning MH. Van gen naar ziekte; van hemoglobinegenen naar thalassemie en sikkelcelanemie. Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144: Giordano PC, Bouva MJ, Harteveld CL. A confidential inquiry estimating the number of patients affected with sickle cell disease and thalassemia major confirms the need for a prevention strategy in the Netherlands. Hemoglobin. 2004;28:

5 8 Fodde R, Losekoot M, Giordano PC, Harteveld CL, Bernini LF. Polymerase chain reaction: applications for beta-thalassemia diagnosis. In: Proceedings of the 30th Dutch Federation Meeting. Maastricht: Dutch Foundation Federation of Medical Scientific Societies; Giordano PC, Harteveld CL, Heister JGAM, Batelaan D, Delft P van, Plug R, et al. The molecular spectrum of beta-thalassemia and abnormal hemoglobins in the allochthonous and autochthonous Dutch population. Community Genet. 1998;1: Baars MJ, Henneman L, Kate LP ten. Deficiency of knowledge of genetics and genetic tests among general practitioners, gynecologists, and pediatricians: a global problem. Genet Med. 2005;7: Giordano PC, Harteveld CL, Bernini LF. The need for diagnosis and prevention of hemoglobinopathies in Northern Europe: the Dutch situation. Haematologica. 1999;84: Giordano PC, Harteveld CL. Standard protocol for hemoglobinopathy trait diagnostics using automated HPLC, preceeded by a simple pre-selective flowchart. The 9th International conference on thalassemia and hemoglobinopathies. Congres Proceedings P049. Palermo: Thalassemia International Federation; Giordano PC, Smit JW, Herruer M, Huisman W, Pouwels JGJ, Verhoef N, et al. Dragerschapsdiagnostiek en preventie van en thalassemia major. Aanbevelingen van de werkgroep hemoglobinopathieën. Nederlands Tijdschrift voor Klinische Chemie. [ter perse]. 14 Wijkamp C, Harteveld CL, Giordano PC. Quality control in laboratory hemoglobinopathies diagnostics in the Netherlands. CCLM. 2005: a Harteveld KL, Losekoot M, Fodde R, Giordano PC, Bernini LF. The involvement of Alu repeats in recombination events at the alpha-globin gene cluster: characterization of two alphazero-thalassaemia deletion breakpoints. Hum Genet. 1997;99: Wijk MAM van, Mel M, Muller PA, Silverentand WGJ, Pijnenborg L, Kolnaar BGM, et al. NHG-standaard Anemie. Huisarts Wet. 2003;46: Olney RS. Preventing morbidity and mortality from sickle cell disease. A public health perspective. Am J Prev Med. 1999;16: Giordano PC. Toward state of the art neonatal screening and primary prevention of the hemoglobinopathies in the Netherlands. Den Haag: ZonMw; Giordano PC, Plancke A, Meir CA van, Janssen CA, Kok PJ, Rooijen- Nijdam IH van, et al. Carrier diagnostics and prevention of hemoglobinopathies in early pregnancy in the Netherlands: a pilot study. Prenat Diagn. 2006;26: Angastiniotis M, Modell B, Englezos P, Boulyjenkov V. Prevention and control of haemoglobinopathies. Bull World Health Organ. 1995;73: Samavat A, Modell B. Iranian national thalassaemia screening programme. BMJ. 2004;329: Longinotti M, Pistidda P, Oggiano L, Guiso L, Frogheri L, Dore F, et al. A 12-year preventive program for beta-thalassemia in Northern Sardinia. Clin Genet. 1994;46: Maffei L, Foglietta E, Cappabianca MP, Lerone M, Mastropietro F, Bianco I. The prevention of the thalassemia maior: emergent problems. Haematologica. 2002;87:ELT Lena-Russo D, Erny N, Serradimigni F, Badens C, Aubinaud M, Merono F, et al. Maladies genetiques de l hemoglobine. Prevention dans les centres de planification et d education familiale de la protection maternelle et infantile a Marseille. Presse Med. 1996;25: Ghanei M, Adibi P, Movahedi M, Khami MA, Ghasemi RL, Azarm T, et al. Pre-marriage prevention of thalassaemia: report of a 100,000 case experience in Isfahan. Public Health. 1997;111: Levin M. Screening Jews and genes: a consideration of the ethics of genetic screening within the Jewish community: challenges and responses. Genet Test. 1999;3: Kuliev A, Rechitsky S, Verlinsky O, Tur-Kaspa I, Kalakoutis G, Angastiniotis M, et al. Preimplantation diagnosis and HLA typing for haemoglobin disorders. Reprod Biomed Online. 2005;11: Nieuwe mogelijkheden voor embryoselectie bij erfelijke aandoeningen. Den Haag: Gezondheidsraad; Abstract Prevention of hereditary haemoglobinopathies in the Netherlands Haemoglobinopathies are defects that interfere with the synthesis of haemoglobin. Parents who are both healthy carriers (heterozygotes) may produce severely affected homozygous or compound heterozygous children who can be treated only symptomatically. Offering Dutch couples at risk the possibility of primary prevention is a matter of good healthcare and its organisation deserves priority. The prevention of haemoglobinopathy is based on the provision of information to potential carriers, carrier diagnostics and counselling, services that can in principle be provided by existing public health care institutions. Three moments at which the prevention of recessive diseases can be offered are the phase of preconception, the phase of early pregnancy (prospective primary prevention) and the postnatal phase at the time of a following pregnancy (retrospective primary prevention). By providing basic information and requesting laboratory tests for the diagnosis of haemoglobinopathy, the general practitioner plays a crucial role in primary prevention. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150: