Een lastige puber: een gril of iets meer?

Transcriptie

1 Een lasge puber: een gril of iets meer? Wim Beyers Vakgroep Ontwikkelings- Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie Universiteit Gent Een eerste typering... Welk beeld van jongeren wordt opgehangen door de media? Hoeveel % van de jongeren komt terecht in de BJZ? Gaat het van kwaad naar erger met onze jongeren?

2 1. Een wijdverspreidde opvatng (stereotype) over de adolescene krisch kunnen bespreken: De adolescene is een moeilijke leefjd! BEELDVORMING 2. De problemen van sommige jongeren kunnen plaatsen binnen de normale ontwikkeling. NORMALE ONTWIKKELING 3. De problemen van sommige jongeren kunnen plaatsen binnen de context waarbinnen ze opgroeien (gezin, leefjdgenoten). GEZIN - LEEFTIJDGENOTEN 4. Beheersen van principes van hulpverlening en intervene bij jongeren met problemen. INTERVENTIEMOGELIJKHEDEN De ape-jaren (Google) roken hoort nog aljd bij de apejaren hé en mijn twee dochters in hun apejaren die nu van die idiote oorringen in hun neus dragen en de hele nacht in de kelder gitaar zitten te spelen hij verglijdt meer en meer van braaf en volgzaam baasje naar een ener in zijn apejaren Omdat er één iemand iets zegt die tegen uw gedacht indruist moet iedereen deraan geloven, awel manneke s te zien da ge in uw apejaren zit zenne ik ben mijn zotste apejaren voorbij en krijg nu heel geleidelijk aan een beetje verstand 'k Ben gelukkig zelf die apejaren een beetje kwijt Da forum dient hier ni voor zo'n kinderachgheden hé, volgens mij zijde gij ne puber in zijn apejaren, Toen Jan 13 jaar was, was het al duidelijk dat zijn apejaren voor zijn ouders,leerkrachten en hemzelf niet makkelijk zouden worden

3 - Populaire visie: - De adolescene is een moeilijke leefjd! - Emoonele beroering Sturm und Drang - Emoonele onrust Storm and Stress - Maar ook: gedragsproblemen & opstandigheid de ape-jaren - Vaak bestreden: - Te veel aandacht voor oppervlakkige aspecten - Media: Probleemjongeren krijgen teveel aandacht! - Wetenschap: Onterechte veralgemeningen - Stadia-theorieën werken deze negaeve beeldvorming in de hand! - Elke fase heeft zijn eigen problemen die opgelost moeten worden (ontwikkelingstaken)! - vb. Anna Freud: emoonele onrust is normaal en zelfs normaef voor jongeren! - vb. Erikson: jongeren staan voor het oplossen van hun identeitscrisis! Jeugdonderzoek Vlaanderen groep van 4829 jongeren (12-18j) uit heel Vlaanderen - representaef mbt. geslacht, leefjd, schooltype, -grootte, verstedelijkingsgraad, studierichng - éénmaal gemeten met vragenlijst De Witte, H., Hooge, J., & Walgrave, L. (2000). Jongeren in Vlaanderen: Gemeten en geteld. Universitaire Pers: Leuven.

4 Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: 1. Eenmalige stemmingen/problemen versus langdurende patronen - Veel uitproberen/experimenteren, weinig echte delinquenten - Veel wisselende stemmingen, weinig echt depressieven Negaeve beeldvorming klopt niet! I t 2. Spanningen bij nieuwe taken versus spanningen als signalen van gestoorde ontwikkeling - Stress bij eerste verliefdheid is geen chronische stress - Maar, ook: Chronische stress gaat niet vanzelf over! Sommige jongeren hebben echt ernsge problemen of stoornissen! Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: 3. Problemen van de adolescene versus problemen van vóór de adolescene - Al een heel leven ansociaal (life-course persistent) versus ansociaal vanaf adolescene (adolescencelimited) (Moffitt)

5 Moffitt (1993) Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: 3. Problemen van de adolescene versus problemen van vóór de adolescene - Al een heel leven ansociaal (life-course persistent) versus ansociaal vanaf adolescene (adolescencelimited) (Moffitt) - Depressieve gevoelens bij eerste liefdesverdriet zijn geen chronische depressie die stamt uit de kinderjd! Veel problemen gaan spontaan over, zonder gevolgen. Maar, voorgeschiedenis is belangrijk! Tijdens de adolescene vaak uitvergrong van reeds eerder bestaande problemen!

6 Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: - Eenmalige stemmingen/problemen versus langdurende patronen Cognief -Spanningen bij nieuwe taken versus spanningen als signalen van gestoorde ontwikkeling - Problemen van de adolescene versus problemen van vóór de adolescene Conclusie: - De adolescene, dat is meer dan alleen maar ape-jaren! - Emoonele onrust en probleemgedrag zijn niet normaef of algemeen ee geldend! d - Ernsge emoonele onrust of ernsge gedragsproblemen zijn (bijna) nooit het directe of logische gevolg van de vele veranderingen in de adolescene! - Sommige jongeren hebben wél ernsge problemen, bij hen gaat er iets fout in de ontwikkeling. Zij verdienen bijzondere aandacht! Zijn alle pubers lasg? Lichamelijke ontwikkeling Lichaam Hormonen Hersenen Cognieve ontwikkeling Formeel-Operaoneel denken Cognief egocentrisme Emoonele ontwikkeling Labiliteit én regulae Kennis van emoes Spreken over emoes Identeitsontwikkeling Zelfconcept en waardering Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren kaderen binnen de normale ontwikkeling? Proces: Identeitssjl Produkt: Identeitsstatus

7 Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Algemeen Meisjes Jongens Verschil Groei in de Snellere M lopen 2 kinderjd groei jaar voor. Start M 2-2,5 Bij langere 7, ,6-16 jaar eerder. Aanvang kinderen (mediaan (mediaan 13) Tussen 11 groeispurt eerder 10,6) en 14 jaar zijn M langer. Toename Sterkst 1 jaar 6-11 cm/jaar 10,5 cm/jaar Top bij J later lichaamslengte de groeispurt 12 jaar 14 jaar langer na begin van hoogtepunt: hoogtepunt: & hoger J Toename J 2 jaar later, Relae tussen A & lichaamsgewicht toename HV Piek: 12,6-13 Piek: 14-14,6 maar meer 2,7 kg/jaar 3,4 kg/jaar Einde groeispurt Finale lengte ~ lengte vóór 17 jaar 18,6 jaar groeispurt Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Algemeen Meisjes Jongens Verschil jaar; M zijn 1 jaar Begin 9-14 jaar M = eerder. Menarche / Gemiddeld Gemiddelde spermarche 13,4 jaar onduidelijk Gemiddeld Gemiddeld M zijn 1 jaar Geslachtsrijp 15 jaar 16 jaar eerder.

8 - Oorzaken van verschillen: - Tussen landen en etnische groepen: socio- economisch - Erfelijke factoren - Voedingstoestand (beter = vroeger) - Stress (meer = vroeger) - Lichaamstraining (sterk = later) - Gezinswarmte (meer = later) - Psychische problemen (meer = vroeger) - Gedragsproblemen (meer = vroeger) - IQ (lager = vroeger) Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam - Zie leefjden in Tabel 3.1: - Grote verschillen tussen jongeren in jdsp van lichamelijke veranderingen! - Leefjd = mediaan = 50% heeft verandering al doorgemaakt! Kalenderleefjd biologische ontwikkelingsleefjd! Kalenderleefjd psychosociale ontwikkelingsleefjd! Cognief Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Directe invloeden Biologische veranderingen Indirecte effecten Biologische veranderingen OPVATTINGEN (fantasieën, gevoelens, angsten) REACTIES van ANDEREN (ouders, leefjdgenoten) CULTURELE betekenis (normen, wensen) Psychische effecten Psychische effecten

9 Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam - VROEG rijp zijn is voor JONGENS eerder posief: - Hogere eigenwaarde - Maar, risico op probleemgedrag g - VROEG rijp zijn is voor MEISJES negaef: - toename in gewicht leidt tot laag zelfbeeld (langdurig) - risicofactor voor ontwikkeling van ansociaal gedrag - Let op! Vroeger ook al vaak problemen in gedrag! Vroege puberteit versterkt bestaande problemen. - Let op! Vroegrijpe meisjes hebben een hogere status bij oudere jongens, en dit hangt samen met probleemgedrag! Interace Individu id x Omgeving - Alsaker (1995): opeenhoping van ontwikkelingstaken! - Veranderingen in relae met ouders en leefjdgenoten t - Lichamelijke veranderingen - Overgang naar middelbare school - Weinig sociale steun van minder rijpe leefjdgenoten! eenzaamheid, stress, probleemgedrag n ckmech hanisme Feedba Normale lichamelijke ontwikkeling: Hormonen (GRH) = Follikel Smulerend Hormoon en Luteïniserend Hormoon borstvorming menstruae eicelrijping eisprong zaadvorming spermarche

10 Normale lichamelijke ontwikkeling: Hormonen Hypothalamus regelt ook: - Groeihormoonhuishouding groeispurt - Corsolhuishouding (corsol = stress-hormoon ) Normale corsolcyclus: - piek bij opstaan (acvae) - daarna daling - stress: acute sjging (buffertoestand) Puberteit: - inkorng van corsolreace op stress - rol van testosteron? Gewelddadige jongeren - lagere corsolspiegel - minder sterke reace op stress Normale lichamelijke ontwikkeling: Hormonen - Directe effecten van ontwikkeling in hormonen: - Testosteron e o aggressie e (jongens) - Oestrogenen stemming (meisjes) - Indirecte effecten van ontwikkeling van hormonen: - Hersenen worden gevoeliger voor geslachtshormonen (hypothalamus, amygdala) - Vooral bij seksueel en seksegebonden gedrag

11 Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen Groeispurt = Toename massa van hersenen (vroege adolescene) - Frontale kwabben: tot t 11 à 12 jaar (planning, organisae, abstract denken) - Temporale kwabben: tot 16 à 17 jaar! (emoonele funces, taal) Grijze cellen - Toename tot vlak voor puberteit - Afname daarna! Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen = hersencellen (neuronen, gliacellen, synapsen)

12 Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen Witte stof = verbindingen tussen hersencellen (axonen) Toename tot in adolescene! = myelinisae van axonen = sneller maken van de communicae tussen neuronen Groeispurt = Toename massa van hersenen Grijze cellen - Toename tot vlak voor puberteit - Afname daarna! Witte stof Toename tot in adolescene! Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen = hersencellen (neuronen, gliacellen, ll synapsen) I t = verbindingen tussen hersencellen (axonen) Toename van efficiëne van hersenen! Specialisae van de hersenen! Herstructurering! Eerder bij meisjes dan bij jongens!

13 Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen Nieuwe interpretae Sturm und Drang! In vroege adolescene zijn hersenen nog onrijp! Cognief - Gebied in hersenen betrokken bij jplanning, beheersing, redeneren (prefrontale cortex) - Gebied in hersenen betrokken bij complexe, emoonele beslissingen (temporale kwabben) - Belangrijke verbindingen nodig om verstandige beslissingen te nemen Door de lichamelijke en sociale ontwikkeling worden adolescenten vaak geconfronteerd met complexe situaes, voordat de hogere-niveau funces van de hersenen die nodig zijn om hierin beslissingen te nemen ontwikkeld zijn! Puberteitskenmerken: ruziemaken, stemmingswisselingen, risico-gedrag Normale cognieve ontwikkeling: FOD 1. Werkelijkheid id versus Mogelijkheid id abstract denken & meta-denken over niet-waarneembare en niet-ervaren dingen (toekomst) over zaken die anders kunnen zijn dan ze nu zijn denken over mogelijkheden zelfreflece, dagdromen, fantasie liefde, rechtvaardigheid, 2. Empirisch-Inducef versus Hypothesch-Deducef vooronderstellingen (hypotheses) maken + gevolgen (deduces) trekken beweringen & redeneringen: wat als, als dan experimenterend denken & theoresch denken 3. Enkelvoudig versus Combinatorisch combinaes van ideeën combinaes van eigenschappen nagaan kwantaeve relaes tussen eigenschappen uitdrukken causale verbanden afleiden Dus: krisch denken!

14 Normale cognieve ontwikkeling: Egocentrisme Normale cognieve ontwikkeling: Egocentrisme Het adolescente cognieve egocentrisme (Elkind) - Bijproduct van nieuwe, nog onvolmaakte cognieve structuur (Elkind) - Adolescent kan zich nog onvoldoende verplaatsen in zienswijze van andere personen Uingsvormen - Naïef idealisme (overschatng van resulaten van eigen denken) - Zwart-wit redeneringen (denken in absolute categorieën) - Imaginair publiek (ik word bekeken!) - Ik ben het centrum van de wereld - Wat vinden anderen van mij? Schaamte... - Persoonlijke fabel - Overwaardeing van eigen gevoelens en opvatngen - Onkwetsbaarheid Nieuwe visie (Lapsley) - Egocentrisme komt voort uit - spanning tussen onafhankelijkheid en verbondenheid (onafhankelijkheidsstreven persoonlijke fabel) (streven naar verbondenheid imaginair publiek) - Ondersteund in onderzoek

15 Cfr. Nieuwe interpretae Sturm und Drang! In vroege adolescene zijn hersenen nog onrijp! - Gebied in hersenen betrokken bij planning, beheersing, redeneren (prefrontale cortex) - Gebied in hersenen betrokken bij complexe, emoonele beslissingen i (temporale kwabben) - Belangrijke verbindingen nodig om verstandige beslissingen te nemen Door de lichamelijke/sociale ontwikkeling worden adolescenten vaak geconfronteerd met complexe situaes, voordat de hogere-niveau funces van de hersenen die nodig zijn om hierin evenwichge beslissingen te nemen, ontwikkeld zijn! Puberteitskenmerken: ruziemaken, stemmings- wisselingen, risico-gedrag, emoonele labiliteit Geleidelijk toenemende vaardigheden in emoonele regulae! - vb. afstemmen van posieve en negaeve emoes - vb. confrontae aangaan met emoes - vb. betere kennis over emoes - vb. anders spreken over emoes Normale emoonele ontwikkeling: Labiliteit & Regulae Normale emoonele ontwikkeling: Kennis - Specifiek (zie voorbeeld Olthof) - tussen 7 en 12 jaar leren van onderscheid tussen schuld en schaamte - vanaf 12 jaar scherpere onderscheidingen tussen schuld en schaamte - Algemeen ~ cognieve ontwikkeling - emoe zit vanbinnen - mentale kant van emoes - opmisme over controleerbaarheid/beheersbaarheid van emoes

16 Normale emoonele ontwikkeling Labouvie-Vief et al. (1989) Normale identeitsontwikkeling: Definie - Identeit = combinae van essenële psychische kwaliteiten die persoon typeren en onderscheidbaar maken; Gevoel van identeit = ervaring daarvan (samenhang en connuïteit) + sociale kant: anderen (h)erkennen mij - Verwant begrip: het zelf (zelfconcept of zelfbeeld) -Dus: - identeit = kenmerken die persoon gevoel van eigenheid en connuïteit geven en hem/haar tot dezelfde mens maken in ogen van anderen (Erik Erikson); - zelfconcept = zelfbeeld (= antwoord op vraag Wie ben ik? ); lading van zelfbeeld = zelfwaardering - Identeitsverwarring = niet kunnen integreren en zijn/haar plaats in maatschappij niet kunnen vinden Uingsvormen: - Problemen met inmiteit - Vervaging van jdsperspecef - Gebrek aan concentrae en inzet (bv. op school) - Keuze van negaeve identeit (= als ongewenst en gevaarlijk, maar ook zeer waarschijnlijk voorgesteld; is omgekeerde identeit )

17 Normale identeitsontwikkeling: Zelfbeeld Evolue van kinderjd naar adolescene (1) Andere inhoud: vb. 1 (Damon & Hart) Vroege adolescene: interpersoonlijke implicaes van eigen kenmerken Cognief Late adolescene: levensovertuigingen g en toekomstplannen vb. 2 (Harter) Kinderen: concrete beschrijvingen (sociale en gedragsmage buitenkant) t) Adolescenten: abstractere beschrijvingen (innerlijke) (2) Toenemende differenae - in verschillende eigenschappen - steeds meer variae in funce van context (vb. ouders en vrienden) (3) Steeds meer integrae in samenhangend geheel - Vroege adolescene (12 jaar): tegenstrijdigheden nog geen probleem - Midden-adolescene ( jaar): zeer bewust van tegenstrijdigheden (hoort niet zo) - Late adolescene (18 jaar): geen probleem meer Normale identeitsontwikkeling: Zelfwaardering Ontwikkeling Jonge kinderen: heel posief Basisschool: realisscher, minder posief Vroege adolescene: verdere daling Verklaringen: Cognief Verandering van referenegroep (overgang g secundair onderwijs) Tijdsp van lichamelijke rijping (vroeg = negaef, vooral bij meisjes) Domeinen hebben verschillend belang (1) Fysieke verschijning: meisjes minder tevreden I t (2) Acceptae door anderen: wordt steeds belangrijker Betekenis voor funconeren van adolescenten Depressieve en suïcidale adolescenten: vaak heel lage zelfwaardering Delinquente adolescenten: lang niet aljd lage zelfwaardering Verklaringen: - Sociale factoren; omgang met leefjgenoten - Vermijden lage zelfwaardering (afstand nemen van dominante cultuur) - Streven naar posief zelfbeeld (aansluiten bij deviante referenegroep; tolereren of aanmoedigen afwijkend gedrag)

18 Normale identeitsontwikkeling: Sjlen Identeitssjl = manier waarop adolescent omgaat met informae die relevant is voor eigen identeit Basisdee: identeit opbouwen = informae over zichzelf op juiste manier verwerken 3 verschillende sjlen (of oriëntaes) Informaeve oriëntae: i gaan informae i op aceve manier evalueren Normaeve oriëntae: laten zich leiden door verwachng en opvatngen van belangrijke anderen Diffuus-vermijdende oriëntae: doen niets met deze informae (stellen keuzes uit, vermijden conflicten, maken opportunissche keuzes) Alle adolescenten kunnen in principe alle sjlen gebruiken, maar ontwikkelen een voorkeur Vergelijking drie sjlen inzake funconeren Diffuus-vermijdende sjl = meest problemasch (1) Meer internaliserende problemen (bv. depressie) (2) Meer externaliserende problemen (bv. gedragsproblemen) (3) Meer eetstoornissen t (4) Hulpverlening aan alcohol- en drugsverslaafden loopt moeilijker Cognief Normale identeitsontwikkeling: Status - STATUS = mogelijke uitkomst van identeitsproces - James Marcia: halfgestructureerd interview over allerlei domeinen (beroep, godsdienst, poliek - ideologie, seksrol) - Twee CRITERIA: - mate van EXPLORATIE: (openstaan voor) afwegen van, uitproberen van keuzemogelijkheden -mate van BINDING: in staat t zijn bindingen en verplichngen aan te gaan I t - Vier STATUSSEN: Binding achievement foreclosure Explorae moratorium diffusion

19 Zijn alle pubers lasg? kaderen binnen de normale ontwikkeling? Lichamelijke ontwikkeling Cognieve ontwikkeling Emoonele ontwikkeling Identeitsontwikkeling te tso t e... sommige jongeren labiel en kwetsbaar voor problemen. Internaliserende problemen (Hoofdstuk 10) Externaliserende problemen (Hoofdstuk 11) Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren I t De veelheid en dynamiek van ontwikkeling en ontwikkelingstaken in de adolescene maakt Zijn alle pubers lasg? Gezin - Ouders Opvoeding Conflicten Gezinsfunconeren Leefjdgenoten - Vrienden Vriendschappen Vriendengroepen Sociale status Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren begrijpen vanuit de context waarbinnen ze opgroeien?

20 Invloed van gezin - ouders: Opvoeding Ondersteuning verzorgende/beschermende omgeving voor ontwikkeling Cognief gericht op fysiek en emooneel welzijn van kind daardoor voelt kind zich begrepen en geaccepteerd vb. bemoedigen, accepteren, helpen, samenwerken, affece tonen, prompt/adequaat reageren op signalen Ouderlijke controle overdracht van kennis, waarden, normen bieden van structuur (= sturen) Soorten controle! Autoritaeve controle reden en uitleg waarom iets moet of niet mag door informae en aanwijzing (induce) beroep doen op verantwoordelijkheid (demandingness) posief effect op ontwikkeling Autoritaire controle machtsuitoefening, restricviteit stellen van strikte regels (geen bewegingsvrijheid) toepassen van macht (vb. straf, verbieden) negaef effect op ontwikkeling Psychologische controle! vb Invloed van gezin - ouders: Opvoeding

21 1,00000 Zscore: Aanvaarding Zscore: Controle 0,50000 n a e M 0,00000 Vlaanderen (2000) -0, , Ward Method Frequency Valid Percent Ward Method Autoritair Onverschillig Toegeeflijk Democrasch Invloed van gezin - ouders: Opvoeding DEMOCRATISCH (steun + controle) Meest posieve ontwikkeling Bevordert ontwikkeling zelfstandigheid Posief zelfbeeld AUTORITAIR (te veel controle) (straffen) Meer kans op probleemgedrag Lagere sociale competene Geen groot zelfvertrouwen TOEGEEFLIJK (te weinig i controle) Zwakke controle van impulsen Gebrek aan sociale vaardigheden Moeilijk verantwoordelijkheid opnemen Sterk gericht op leefjdgenoten Meer probleemgedrag g ONVERSCHILLIG (te weinig ondersteuning) Negaef zelfbeeld Slechte schoolprestaes Gebrek aan empathie Negaeve sociale verwachngen Gebrek aan zelfcontrole l Verhoogd risico op delinquene

22 Invloed van gezin - ouders: Conflicten Conflict = meningsverschil vb. Adolescent wil iets doen (weggaan met vrienden) en ouder zegt: eerst iets anders doen (mee tafel afruimen) Frequene (1 à 2x per week) Vroege adolescene: vaker (toenemende zelfstandigheid) id) Late adolescene: minder Meestal conflicten met moeder vroege adolescene midden adolescene late adolescene frequene conflicten intensiteit conflicten Onderwerpen Vaak: alledaagse aspecten gezinsleven (bv. huisregels, jdsp thuiskomen) Zelden: ideologie (bv. poliek, waarden) en persoonlijke zaken (bv. seksualiteit, relaes) Cognief Invloed van gezin - ouders: Conflicten Rol van ouders (opvoeding): weinig ondersteuning: meer conflicten meer autoritair: i meer conflicten Cognief Gevolgen (verschillende visies): I t Onderzoek: Normaef : Normaal aspect van ontwikkeling Gezond : Belangrijk voor ontwikkeling (bv. meer open communicae) Ongezond : Aanwijzing problemen in relae Meestal steun voor derde visie ( ongezond ) Als meer en ernsger conflicten, dan meer problemen (externaliserend en internaliserend) Ook negaeve effecten op ouders (vaak meer uitgesproken) Verschil betekenis ouders adolescenten: Adolescenten: geen effect op relae/ onschadelijk Ouders: meer en langer zorgen

23 Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Systeembenadering: Er moet duidelijke hiërarchie zijn Gezin omvat verschillende subsystemen: oudersysteem systeem van kinderen Problemen met subsystemen (1) Ouders niet op één lijn - Verschillende opvoedingssjlen (minder erg) - Tegenstrijdige verwachngen (erger) - Onderlinge machtsstrijd (ergst) (ernsge huwelijksdisharmonie) (2) Grenzen tussen subsystemen te vaag/onduidelijk - Kind neemt plaats in subsysteem ouders in (vb. ouder ziet kind als gelijke, of ouder gaat coalie aan met kind tegen andere ouder) - Personen van buiten gezin bemoeien zich (3) Omgekeerde hiërarchie - ouders oefenen te weinig gezag uit - gezagsvacüum ontstaat t t - vaak bij jeugdige delinquenten Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Cohesie Los Zand Kluwen - (Te) weinig betrokkenheid - (Te) veel betrokkenheid - grote emoonele afstand - te weinig afstand - weinig steun - te veel steun - weinig controle - autonomie en individualiteit beperkt toegestaan - meer (externaliserend) - leidt tot veel problemen bij probleemgedrag adolescenten Flexibiliteit = vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden (komen vaak voor in adolescene) Chaosch Rigide - te hoog aanpassingsvermogen g - te laag aanpassingsvermogen g - te weinig structuur - te weinig veiligheid - zelfde regels blijven hanteren - ernsge conflicten en opstandig gedrag

24 Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Vorige benaderingen: Vorm van interaces belangrijk (bv. hoe is macht verdeeld binnen gezin? Nu: Inhoud van interaces is belangrijk = manier van communiceren Vele disfunconele patronen van I t communicae niet laten uitspreken, verwijten maken, niet luisteren oude koeien uit de gracht halen niet durven communiceren (uit angst voor escalae) Belangrijker dan gezinshiërarchie bij voorspelling gedragsproblemen Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen William W. Hartup (1983, 1993, 1996) The best indicator of how well your child will adapt as an adult is not school grades or IQ, it is the quality of their peer friendships. A child s ability to get along with others is possibly the most important factor in how he or she will succeed as an adult. Vriendschap = relae tussen twee mensen die elkaar graag mogen I t Essenële kenmerken: Gelijkwaardigheid (gevoel van) Wederkerigheid (tweerichngsverkeer) Betrokkenheid (iets voor elkaar over hebben) Belangrijke funces: Opbouwen en onderhouden van vriendschappen Leren van waarden en normen Ontwikkeling van perspecef nemen Ontwikkeling van zelf en identeit Leren van sociale vaardigheden (conflicthantering, omgaan met agressie, communicae en asserviteit)

25 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen 1. (Al of niet) vrienden hebben meer sociaal competent (vb. sociale vaardigheden, samenwerken) betere psychische gezondheid (vb. zelfwaardering, minder eenzaamheid)!! voorzichg interpreteren (richng?; effect andere relaes?) 2. Wie zijn de vrienden (kenmerken)? vaak zelfde kenmerken, posief én negaef gelijkheid kan ontstaan via twee (parallelle) processen 1. Selece (= gelijkheid van bij begin) - vanuit behoefte om te gaan met mensen zoals wij - posieve bevesging; g; vorming identeit 2. Wederzijdse socialisae (= meer gelijk worden) - imitae (elkaar als rolmodel zien) - (non)verbale beloning en aanmoediging 3. Kwaliteit van vriendschapsrelae - belangrijk voor instandhouden vriendschap - moeilijk te meten: zelf-rapportage, subjecef, visie 1 persoon - percepe kan voor twee partners in relae heel zijn - discrepane tussen percepes van de twee vrienden hangt meer samen met psychosociaal funconeren (dan percepe van één van de vrienden) Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen Korte termijn: vooral emooneel (plezier) Lange termijn: sociaal, emooneel, cognief vriendschap = unieke context voor ontwikkeling mogelijkheid om specifieke vaardigheden te leren! Cognief Sociale ontwikkeling prosociale vaardigheden (vb. helpen) affeceve band (vb. zich open stellen) conflicten oplossen Fundament voor latere liefdesrelaes Emoonele ontwikkeling veilige basis; daardoor uitwisseling ineme gevoelens emoes leren uitdrukken en reguleren omzetten emoes in gedrag (bv. helpen; luisterend oor) vriendschap is zelf intense emoonele ervaring Cognieve ontwikkeling (minder gekend) leren ideeën uitwisselen en onder woorden brengen standpunten van anderen leren zien denken over denken (denken over cognies)

26 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen Ook negaeve effecten (mogelijk)! ~ kenmerken van vrienden - socialisae van deviant gedrag - smuleren tot gebruik alcohol, sigaretten, drugs ~ lage kwaliteit van relae - problemen met vrienden verstorend gedrag op school - veel conflicten conflictueus interacepatroon (of sjl) ~ hoge kwaliteit van relae - self-disclosure onzekerheid, afhankelijkheid, angst - grotere kans op deze negaeve gevoelens bij meisjes! Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Sociale Status Sociale status t = sociale posie in groep Twee processen: Sociale acceptae (peernominaes tof / aardig ) Sociale verwerping (peernominaes niet tof ) f) Bepalende kenmerken: Individuele kenmerken (gedrag) Kenmerken van groep (normen/waarden) Interace: gedrag (hard studeren) verworpen in ene groep (kantjeslopers) wordt aanvaard in andere groep (strevers) Gevolgen: Posieve status: zelfwaardering, welbevinden, prosociaal gedrag Negaeve status: t eenzaamheid, drugs, agressie en delinquene Stabiliteit: Disconnuïteit it zou regel moeten zijn: betekenis gedrag verandert met leefjd (vb. verlegen: geen verwerping bij kinderen, wel bij adolescenten) Toch: Relaef stabiel (op alle leefjden zelfde)! Belang van prosociaal gedrag (samenwerking, betrokkenheid, helpen) Combinae van agressie en ontbreken van prosociaal gedrag leidt tot blijvende verwerping

27 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Sociale Status 5 verschillende statusgroepen: Acceptae + POPULAIR CONTROVERSIEEL - meer cognieve vaardigheden -meer sociaal (= populairen) -minder agressief/verstorend -meer agressie, > verworpenen -minder eenzaamheid/ -meer regels overtreden teruggetrokken - - acef en handig -meer sociaal vaardig: - ( gedrag in relaonele doelen GEMIDDELD groepen) posieve relaes - minder goed dan populairen 15% 5% Verwerping - - minder slecht dan + GENEGEERD verworpenen VERWORPEN -niet of nauwelijks - meer zichtbaar dan - meer agressief/ opgemerkt genegeerden verstorend (regels -minder sociaal vaardig 58% overtreden, conflicten dan gemiddelden -respecteren regels -verlegen en gereserveerd (minder dan verworpenen) 7% met ouders/ leraren) -meer sociaal geïsoleerd en teruggetrokken -meer depressie en angst 15% - Zijn alle pubers lasg? Gezin - Ouders Leefjdgenoten - Vrienden hen labiel en kwetsbaar voor problemen. Internaliserende problemen (Hoofdstuk 10) Externaliserende problemen (Hoofdstuk 11) Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren begrijpen vanuit de context waarbinnen ze opgroeien? De context waarin sommige jongeren opgroeien maakt

28 Hoe kunnen we jongeren helpen? Jongeren met problemen: - De sociale wereld van leefjdgenoten - De beleving van het eigen lichaam en de seksualiteit - Existenële eenzaamheid - Identeitsontwikkeling I t - Veranderende d gezin - Maatschappelijke omstandigheden Hoe kunnen we jongeren helpen? Normaal vs Abnormaal gedrag? - Onderscheid is gradueel - Normale problemen: - geven last - oplosbaar zonder specifieke behandeling - gaan soms vanzelf over - Stoornissen: veel ingrijpender in frequene, duur, intensiteit en omvang van problemen deskundige hulp nodig - Stoornis = Ongebruikelijk patroon van gedragingen, dat gepaard gaat met leed of minder goed funconeren, of dat (sterk) de kans verhoogt op lijden, dood of vrijheidsverlies

29 Hoe kunnen we jongeren helpen? Professionele hulpverlening l - Hulp bij het oplossen of beter hanteerbaar maken van problemen. - Ingaan op belemmeringen en klachten + Aansluiten bij posieve mogelijkheden van jongere en omgeving! g I t - Het gestagneerde ontwikkelings- of adaptaeproces weer op gang brengen. - Aanreiken van een toekomstperspecef - Vergroten van mogelijkheden tot ontwikkeling - Verruimen van keuzemogelijkheden - Vergroten vrijheid tot nemen van beslissingen - Soms ook: probleemgedrag inperken, ombuigen, stoppen! Let op! Hulp vragen is niet eenvoudig voor jongeren! Cognief Normaal/abnormaal? Hoe kunnen we jongeren helpen? De relae adolescent-hulpverlener l l - Ambivalene tegenover de HV: Schaamte versus behoefte aan hulp Houding van de HV: Cognief aceve rol van jongere in de therapie beklemtonen duidelijke informae bieden over mogelijkheden van de therapie en verwachngen t.a.v. de jongere - Wantrouwen en vertrouwen: Kwetsbaarheid, verborgen agenda? Houding van de HV: Jongere als gelijkwaardige gesprekspartner Afspraken over doorgeven van informae Beroepsgeheim Sjl jongere respecteren Steun & veiligheid bieden

30 Cognief Hoe kunnen we jongeren helpen? De relae adolescent-hulpverlener l l - De posie van de ouders: Wie komt met hulpvraag? Adolescent afhankelijk van ouders Houding van de HV: Duidelijke afspraken over wie betrokken wordt in de hulpverlening Eventueel werken met co-therapeut - De opbouw van de werkrelae: Hoe inspelen op de hulpvraag? Houding van de HV: Concreet: aansluiten bij ontwikkelingstaken; verwarrende situae analyseren Toekomstgericht: leer- en ontwikkelingsprocessen smuleren (bijv. opdrachten) Flexibel inspelen op wisselende en onverwachte probleemsituaes Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Begeleiding/ondersteuning - Ondersteunen van de movae om hulp te vragen - Verhelderen en analyseren van de probleemsituae - Nagaan in hoeverre bepaalde vaardigheden of oplossingsmethoden van de adolescent een rol kunnen spelen bij de problemen waarvoor zij hulp vragen I t - Benoemen van gevoelens ivm de probleemsituae zonder de aard van die gevoelens te veroordelen - Bespreken van keuzen en beslissingen - Bespreken van opvatngen en normen van de jongere bij het nemen van beslissingen - Geruststellen t - Bespreken van concrete gedragsveranderingen die binnen het bereik van de jongere liggen

31 Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: De protocollaire aanpak - vertrekt van classificaesysteem voor psychopathologie (vb. DSM-IV of ICD-10) - belang van goede diagnose - niet voor elke stoornis - voorbeelden: protocolbehandeling voor jongeren met obesitas of eetbuien oudertraining bij ouders van kinderen of adolescenten met externaliserend gedrag het Pak aan programma voor kinderen met depressie faalangsttraining sociale vaardigheidstraining Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Psychodynamische therapie - psychodynamisch model centraal staat het intra-psychisch conflict niet-opgeloste conflicten uit vroege fasen in de ontwikkeling werken door in de adolescene en de volwassenheid - diagnose via gesprek en projeceve methoden - gesprekken, psychodrama - emooneel intensief Gedragstherapie - analyse van factoren die actueel gedrag uitlokken en in stand houden - diagnosek funce-analyse (dagboek, observae-opdracht) betekenis-analyse - behandeling gedragstherapeusche technieken: exposure, mediae, token-economy betekenis van bepaalde smuli veranderen aanleren van nieuwe vaardigheden cognieve herstructurering

32 Voorbeeld puntenkaart 1. s Morgens op jd klaar Op afspraak thuis 5 3. Kamer opruimen - vuile was in wasmand 5 - propere was in kast 5 4. Ruzie met broer/zus - muziek niet hoger dan tv-programma s afspreken 10 Totaal per dag Totaal per week punten ma di wo do vr za zo Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Psychodynamische therapie - psychodynamisch model centraal staat het intra-psychisch conflict niet-opgeloste conflicten uit vroege fasen in de ontwikkeling werken door in de adolescene en de volwassenheid - diagnose via gesprek en projeceve methoden - gesprekken, psychodrama - emooneel intensief Gedragstherapie - analyse van factoren die actueel gedrag uitlokken en in stand houden - diagnosek funce-analyse (dagboek, observae-opdracht) betekenis-analyse - behandeling gedragstherapeusche technieken: exposure, mediae, token-economy betekenis van bepaalde smuli veranderen aanleren van nieuwe vaardigheden cognieve herstructurering

33 Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Interpersoonlijke probleemoplossing - het gezamenlijk oplossen van problemen in het gezin - Stap-voor-stap methode: - Probleemstelling -Brainstorming - Beslissing - Evaluae van de uitvoering - Gezinsraad - Wekelijks - Acef luisteren Systeemtherapie - adolescent houdt stabiliteit gezin in stand door zelf als probleemgeval te fungeren - intervene: - ieder gezinslid geeft visie op de problemen - verandering in het gezinssysteem bekomen - de omstandigheden bepalen de keuze voor een bepaalde invalshoek Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: voor problemen die de samenleving als bedreigend d ervaart! - voor externaliserende problemen Cognief - intervene via dwang of drang - ernst van de problemaek in rekening brengen (cfr. Moffit: adolescene-gelimiteerde of levensloop-persistente delinquene) - succesvolle hulpverlening voor externaliserende problemaek: - structuur biedende vaardigheidstrainingen en gedragstherapeusche intervenes (zowel in groep, individueel als systeemintervenes); aandacht voor probleemoplossen, waarnemen en interpreteren van informae in het sociale verkeer; hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te sturen; aandacht voor mogelijkheden in de leefomgeving van de jongere - parcipae van ouders - mulmodale intervenes

34 Om te besluiten... Sommige jongeren hebben problemen. NIET ALLE PUBERS ZIJN LASTIG! Vaak kunnnen we die begrijpen vanuit de normale ontwikkeling en de context twaarin jongeren opgroeien! JA, EEN GRIL (ALS JE WIL)... Soms zijn die problemen ernsg, niet vanzelf voorbijgaand, en storend. DAN IS GOEDE HULP NODIG, INTERVENTIE! Normaal/abnormaal? Referenes: Slot, W., & van Aken, M. (2010). Psychologie van de adolescene: Basisboek. Baarn: ThiemeMeulenhoff. Peeters, J. (1995). Moeilijke adolescenten. Leuven: Garant. Peeters, J. (2000/2003). Ansociale jongeren. Leuven: Garant. Rigter, J. (2002). Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen. Bussum: Counho. Contact: Wim Beyers: Universitair Centrum Kind & Adolescent: