Een lastige puber: een gril of iets meer?

Transcriptie

1 Een lasge puber: een gril of iets meer? Wim Beyers Vakgroep Ontwikkelings- Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie Universiteit Gent Een eerste typering... En ook hier Welk beeld van jongeren wordt opgehangen door de media? Hoeveel % van de jongeren komt terecht in de BJZ? Gaat het van kwaad naar erger met onze jongeren?

2 1. Een wijdverspreidde opvatng (stereotype) over de adolescene krisch kunnen bespreken: De adolescene is een moeilijke leefjd! BEELDVORMING 2. De problemen van sommige jongeren kunnen plaatsen binnen de normale ontwikkeling. NORMALE ONTWIKKELING 3. De problemen van sommige jongeren kunnen plaatsen binnen de context waarbinnen ze opgroeien (gezin, leefjdgenoten). GEZIN - LEEFTIJDGENOTEN 4. Beheersen van principes van hulpverlening en intervene bij jongeren met problemen. INTERVENTIEMOGELIJKHEDEN - Populaire visie: - De adolescene is een moeilijke leefjd! - Emoonele beroering Sturm und Drang - Emoonele onrust Storm and Stress - Maar ook: gedragsproblemen & opstandigheid Cognief de ape-jaren de ape-jaren - Vaak bestreden: - Te veel aandacht voor oppervlakkige aspecten - Media: Probleemjongeren krijgen teveel aandacht! - Wetenschap: Onterechte veralgemeningen - Stadia-theorieën werken deze negaeve beeldvorming in de hand! - Elke fase heeft zijn eigen problemen die opgelost moeten worden (ontwikkelingstaken)! - vb. Anna Freud: emoonele onrust is normaal en zelfs normaef voor jongeren! - vb. Erikson: jongeren staan voor het oplossen van hun identeitscrisis!

3 De ape - jaren (Google) roken hoort nog aljd bij de apejaren hé en mijn twee dochters in hun apejaren die nu van die idiote oorringen in hun neus dragen en de hele nacht in de kelder gitaar zitten te spelen hij verglijdt meer en meer van braaf en volgzaam baasje naar een ener in zijn apejaren Omdat er één iemand iets zegt die tegen uw gedacht indruist moet iedereen deraan geloven, awel manneke s te zien da ge in uw apejaren zit zenne ik ben mijn zotste apejaren voorbij en krijg nu heel geleidelijk aan een beetje verstand 'k Ben gelukkig zelf die apejaren een beetje kwijt Da forum dient hier ni voor zo'n kinderachgheden hé, volgens mij zijde gij ne puber in zijn apejaren, Toen Jan 13 jaar was, was het al duidelijk dat zijn apejaren voor zijn ouders,leerkrachten en hemzelf niet makkelijk zouden worden Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: 1. Eenmalige stemmingen/problemen versus langdurende patronen - Veel uitproberen/experimenteren, weinig echte delinquenten - Veel wisselende stemmingen, weinig echt depressieven Negaeve beeldvorming klopt niet! I t 2. Spanningen bij nieuwe taken versus spanningen als signalen van gestoorde ontwikkeling - Stress bij eerste verliefdheid is geen chronische stress - Maar, ook: Chronische stress gaat niet vanzelf over! Sommige jongeren hebben echt ernsge problemen of stoornissen!

4 Jeugdonderzoek Vlaanderen groep van 4829 jongeren (12-18j) uit heel Vlaanderen - representaef mbt. geslacht, leefjd, schooltype, -grootte, verstedelijkingsgraad, studierichng - éénmaal gemeten met vragenlijst De Witte, H., Hooge, J., & Walgrave, L. (2000). Jongeren in Vlaanderen: Gemeten en geteld. Universitaire Pers: Leuven. Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: 3. Problemen van de adolescene versus problemen van vóór de adolescene - Al een heel leven ansociaal (life-course persistent) versus ansociaal vanaf adolescene (adolescencelimited) (Moffitt) - Depressieve gevoelens bij eerste liefdesverdriet zijn geen chronische depressie die stamt uit de kinderjd! Veel problemen gaan spontaan over, zonder gevolgen. Maar, voorgeschiedenis is belangrijk! Tijdens de adolescene vaak uitvergrong van reeds eerder bestaande problemen!

5 Moffitt (1993) Hoe ruim zijn Sturm und Stress verspreid? Jeugdonderzoek Vlaanderen 2000 Drie vragen/opmerkingen: - Eenmalige stemmingen/problemen versus langdurende patronen Cognief -Spanningen bij nieuwe taken versus spanningen als signalen van gestoorde ontwikkeling - Problemen van de adolescene versus problemen van vóór de adolescene Conclusie: - De adolescene, dat is meer dan alleen maar ape-jaren! - Emoonele onrust en probleemgedrag zijn niet normaef of algemeen ee geldend! d - Ernsge emoonele onrust of ernsge gedragsproblemen zijn (bijna) nooit het directe of logische gevolg van de vele veranderingen in de adolescene! - Sommige jongeren hebben wél ernsge problemen, bij hen gaat er iets fout in de ontwikkeling. Zij verdienen bijzondere aandacht!

6 Zijn alle pubers lasg? Lichamelijke ontwikkeling Lichaam Hormonen Hersenen Cognieve ontwikkeling Formeel - Operaoneel denken Cognief egocentrisme Emoonele ontwikkeling Labiliteit én regulae Kennis van emoes Spreken over emoes Identeitsontwikkeling Zelfconcept en waardering Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren kaderen binnen de normale ontwikkeling? Produkt: Identeitsstatus Proces: Explorae, bindingen, trajecten Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Algemeen Meisjes Jongens Verschil Groei in de Snellere M lopen 2 kinderjd groei jaar voor. Cognief Start M 2-2,5 2,5 Bij langere 7, ,6-16 jaar eerder. Aanvang kinderen (mediaan (mediaan 13) Tussen 11 groeispurt eerder 10,6) en 14 jaar zijn M langer. Toename Sterkst 1 jaar 6-11 cm/jaar 10,5 cm/jaar Top bij J later lichaamslengte de groeispurt 12 jaar 14 jaar langer na begin van hoogtepunt: hoogtepunt: & hoger J Toename J 2 jaar later, Relae tussen A & lichaamsgewicht toename HV Piek: 12,6-13 Piek: 14-14,6 maar meer 2,7 kg/jaar 3,4 kg/jaar Einde groeispurt Finale lengte ~ lengte vóór 17 jaar 18,6 jaar groeispurt

7 Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Start geslachtsrijping Meisjes Jongens Verschil 9-14 jaar Menarche / Gemiddeld Gemiddelde spermarche 13,4 jaar onduidelijk Geslachtsrijp Gemiddeld 15 jaar jaar; M zijn 1 jaar M = eerder. Gemiddeld 16 jaar M zijn 1 jaar eerder. - Oorzaken van verschillen: - Tussen landen en etnische groepen: socio- economisch - Erfelijke factoren - Voedingstoestand (beter = vroeger) - Stress (meer = vroeger) - Lichaamstraining (sterk = later) - Gezinswarmte (meer = later) - Psychische problemen (meer = vroeger) - Gedragsproblemen (meer = vroeger) - IQ (lager = vroeger) Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam - Zie leefjden in Tabel : - Grote verschillen tussen jongeren in jdsp van lichamelijke veranderingen! - Leefjd = mediaan = 50% heeft verandering al doorgemaakt! Kalenderleefjd biologische ontwikkelingsleefjd! Kalenderleefjd psychosociale ontwikkelingsleefjd!

8 Cognief Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam Directe invloeden Biologische veranderingen Indirecte effecten Biologische veranderingen OPVATTINGEN (fantasieën, gevoelens, angsten) REACTIES van ANDEREN (ouders, leefjdgenoten) CULTURELE betekenis (normen, wensen) Psychische effecten Psychische effecten Normale lichamelijke ontwikkeling: Lichaam - VROEG rijp zijn is voor JONGENS eerder posief: - Hogere eigenwaarde - Maar, risico op probleemgedrag g - VROEG rijp zijn is voor MEISJES negaef: - toename in gewicht leidt tot laag zelfbeeld (langdurig) - risicofactor voor ontwikkeling van ansociaal gedrag - Let op! Vroeger ook al vaak problemen in gedrag! Vroege puberteit versterkt bestaande problemen. - Let op! Vroegrijpe meisjes hebben een hogere status bij oudere jongens, en dit hangt samen met probleemgedrag! Interace Individu id x Omgeving - Alsaker (1995): opeenhoping van ontwikkelingstaken! - Veranderingen in relae met ouders en leefjdgenoten t - Lichamelijke veranderingen - Overgang naar middelbare school - Weinig sociale steun van minder rijpe leefjdgenoten! eenzaamheid, stress, probleemgedrag

9 Hersenen Bloed Feedback! Directe effecten van meer hormonen: Testosteron aggressie (jongens) Oestrogenen neerslachge stemming (meisjes)! Corsol = anstresshormoon - Normaal (volwassenen) - Pubers Normale lichamelijke ontwikkeling: Hormonen zaadvorming spermarche borstvorming menstruae eicelrijping eisprong ochtend stress Normale lichamelijke ontwikkeling: Hormonen - Directe effecten van ontwikkeling in hormonen: - Testosteron e o aggressie e (jongens) - Oestrogenen stemming (meisjes) - Indirecte effecten van ontwikkeling van hormonen: - Hersenen worden gevoeliger voor geslachtshormonen (hypothalamus, amygdala) - Vooral bij seksueel en seksegebonden gedrag

10 Professionele hulp Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen Toename van efficiëne van hersenen! Specialisae van de hersenen! Herstructurering! Eerder bij meisjes dan bij jongens! Let op! 1. Puberteit: Herstructurering nog maar pas begonnen! onevenwichge, wisselvallige emoes impulsief en weinig doordacht gedrag 2. Rol ouders en omgeving (school): tolerant, begrijpend zijn maar ook nood aan duidelijke grenzen en structuur + nood aan sterke smulae! 3. Hierdoor gaan jongeren ook anders slapen! minder diep; hersenacviteit s nachts neemt toe toch niet minder slaap nodig! Integendeel! Normale lichamelijke ontwikkeling: Hersenen Nieuwe interpretae Sturm und Drang! In vroege adolescene zijn hersenen nog onrijp! Cognief - Gebied in hersenen betrokken bij jplanning, beheersing, redeneren (prefrontale cortex) - Gebied in hersenen betrokken bij complexe, emoonele beslissingen (temporale kwabben) - Belangrijke verbindingen nodig om verstandige beslissingen te nemen Door de lichamelijke en sociale ontwikkeling worden adolescenten vaak geconfronteerd met complexe situaes, voordat de hogere-niveau funces van de hersenen die nodig zijn om hierin beslissingen te nemen ontwikkeld zijn! Puberteitskenmerken: ruziemaken, stemmingswisselingen, risico-gedrag

11 Normale cognieve ontwikkeling: FOD 1. Werkelijkheid id versus Mogelijkheid id abstract denken & meta-denken over niet-waarneembare en niet-ervaren dingen (toekomst) over zaken die anders kunnen zijn dan ze nu zijn denken over mogelijkheden zelfreflece, dagdromen, fantasie liefde, rechtvaardigheid, 2. Empirisch-Inducef versus Hypothesch-Deducef vooronderstellingen (hypotheses) maken + gevolgen (deduces) trekken beweringen & redeneringen: wat als, als dan experimenterend denken & theoresch denken 3. Enkelvoudig versus Combinatorisch combinaes van ideeën combinaes van eigenschappen nagaan kwantaeve relaes tussen eigenschappen uitdrukken causale verbanden afleiden Dus: krisch denken! Normale cognieve ontwikkeling: Egocentrisme

12 Normale cognieve ontwikkeling: Egocentrisme Het adolescente cognieve egocentrisme (Elkind) - Bijproduct van nieuwe, nog onvolmaakte cognieve structuur (Elkind) - Adolescent kan zich nog onvoldoende verplaatsen in zienswijze van andere personen Uingsvormen - Naïef idealisme (overschatng van resulaten van eigen denken) - Zwart-wit redeneringen (denken in absolute categorieën) - Imaginair publiek (ik word bekeken!) - Ik ben het centrum van de wereld - Wat vinden anderen van mij? Schaamte... - Persoonlijke fabel - Overwaardeing van eigen gevoelens en opvatngen - Onkwetsbaarheid Nieuwe visie (Lapsley) - Egocentrisme komt voort uit - spanning tussen onafhankelijkheid en verbondenheid (onafhankelijkheidsstreven persoonlijke fabel) (streven naar verbondenheid imaginair publiek) - Ondersteund in onderzoek cfr. Hersenen! - Puberteit = - Wél toenemende vaardigheid om gevoelens te verwerken! - vb. afstemmen van posieve en negaeve emoes - vb. confrontae aangaan met emoes - vb. betere kennis over emoes (12 j) - vb. anders spreken over emoes - Maar, pubers of adolescenten zijn nog geen volwassenen! - Nog erg vaag en abstract spreken over gevoelens! - Nog sterke focus op mentale kant van gevoelens «emoe zit vanbinnen» - En, dus ook opmisme over controleerbaarheid van gevoelens! Normale emoonele ontwikkeling: Labiliteit & Regulae 27

13 Normale emoonele ontwikkeling Labouvie-Vief et al. (1989) Normale identeitsontwikkeling: Definie - Identeit = combinae van essenële psychische kwaliteiten die persoon typeren en onderscheidbaar maken; Gevoel van identeit = ervaring daarvan (samenhang en connuïteit) + sociale kant: anderen (h)erkennen mij - Verwant begrip: het zelf (zelfconcept of zelfbeeld) -Dus: - identeit = kenmerken die persoon gevoel van eigenheid en connuïteit geven en hem/haar tot dezelfde mens maken in ogen van anderen (Erik Erikson); - zelfconcept = zelfbeeld (= antwoord op vraag Wie ben ik? ); lading van zelfbeeld = zelfwaardering - Identeitsverwarring = niet kunnen integreren en zijn/haar plaats in maatschappij niet kunnen vinden Uingsvormen: - Problemen met inmiteit - Vervaging van jdsperspecef - Gebrek aan concentrae en inzet (bv. op school) - Keuze van negaeve identeit (= als ongewenst en gevaarlijk, maar ook zeer waarschijnlijk voorgesteld; is omgekeerde identeit )

14 Normale identeitsontwikkeling: Zelfbeeld en -waardering Zelfconcept: manier om over zichzelf te spreken - van concrete omschrijvingen (prille kinderjd) naar zelfrepresentaes (lagere schoolleefjd) naar meer abstracte omschrijvingen (innerlijke; adolescene) - van erg geïdealiseerd (prille kinderjd; zichzelf overschatten), naar meer realissch (adolescene; door perspecef nemen, door meer informae, gevoeligheid voor mening anderen) Zelfwaardering (ben je tevreden met/over jezelf?) - Verschillende ontwikkelingstrajecten in adolescene! - bepaald door zowel persoonlijkheidsfactoren e o e (vb. emoonele o e e stabiliteit, vroege rijping) als contextfactoren - lage ZW = risicofactor (depressie)! Normale identeitsontwikkeling: Zelfbeeld en -waardering Onderwijs! zelfwaardering prestaes op school veranderen van school (basis middelbaar): daling ZW Gezin autoritaeve opvoeding sjging ZW (ondermeer door induceve discipline) psychologische controle daling ZW via ZW ook invloed op relae met peers! vriendengroepen (normen en idenficae) sociale status (hogere status ~ hogere ZW) Geslacht iets lagere ZW bij meisjes (cfr. ideaal lichaamsbeeld) grotere schommelingen bij meisjes Cultuur, etnie, SES opleiding en beroep van ouders (niet zozeer inkomen) individualissche landen: hogere zelfwaardering Turkse/Marrokaanse jongeren: niet aljd lagere ZW! Sociale media, internet sociaal gebruik biedt kans tot verhoging ZW ook risico: negaeve feedback (dislikes) daling ZW blogs: illustrae abstracter en realisscher wordend zelfconcept

15 Cognief Normale identeitsontwikkeling: Status - STATUS = mogelijke uitkomst van identeitsproces - James Marcia: halfgestructureerd interview over allerlei domeinen (beroep, godsdienst, poliek - ideologie, seksrol) - Twee CRITERIA: - mate van EXPLORATIE: (openstaan voor) afwegen van, uitproberen van keuzemogelijkheden -mate van BINDING: in staat t zijn bindingen en verplichngen aan te gaan I t - Vier STATUSSEN: Binding achievement foreclosure Explorae moratorium diffusion Normale identeitsontwikkeling: Proces DIDS (Luyckx) UMICS (Crocet) Exploraon in breadth Cognief (ED) ndesurface(ed) Commitment (CM) Commitment (CM) Exploraon in depth Exploraon in depth (ED) (ED) Idenficaon with commitment (IC) Ruminave exploraon (RE) Reconsideraon of comittment (RC)

16 A new identy process model < < < Ruminave Exploraon Reconsideraon of Commitment Normale identeitsontwikkeling: Proces Onderzoek over trajecten van identeitsontwikkeling jarigen, cross-seconeel Curvilineaire ontwikkeling van exploraeprocessen, piek op jaar Lineaire toename van bindingsprocessen

17 Normale identeitsontwikkeling: Proces Mogelijk een nieuwe status: carefree diffusion! Bleken ook niet te rumineren, itt diffused diffusion! Maken zich dus geen zorgen over gebrek aan identeit. Is dit een nieuwe status, ook in onze huidige maatschappij? Zijn wel risicogroep voor normovertredend en gevaarlijk gedrag! Zijn alle pubers lasg? kaderen binnen de normale ontwikkeling? Lichamelijke ontwikkeling Cognieve ontwikkeling Emoonele ontwikkeling Identeitsontwikkeling te tso t e... sommige jongeren labiel en kwetsbaar voor problemen. Internaliserende problemen (Hoofdstuk 13) Externaliserende problemen (Hoofdstuk 14) Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren I t De veelheid en dynamiek van ontwikkeling en ontwikkelingstaken in de adolescene maakt

18 Zijn alle pubers lasg? Gezin - Ouders Opvoeding Conflicten Gezinsfunconeren Leefjdgenoten - Vrienden Vriendschappen Vriendengroepen Sociale status Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren begrijpen vanuit de context waarbinnen ze opgroeien? Invloed van gezin - ouders: Opvoeding Ondersteuning verzorgende/beschermende omgeving voor ontwikkeling Cognief gericht op fysiek en emooneel welzijn van kind daardoor voelt kind zich begrepen en geaccepteerd vb. bemoedigen, accepteren, helpen, samenwerken, affece tonen, prompt/adequaat reageren op signalen Ouderlijke controle overdracht van kennis, waarden, normen bieden van structuur (= sturen) Soorten controle! Autoritaeve controle reden en uitleg waarom iets moet of niet mag door informae en aanwijzing (induce) beroep doen op verantwoordelijkheid (demandingness) posief effect op ontwikkeling Autoritaire controle machtsuitoefening, restricviteit stellen van strikte regels (geen bewegingsvrijheid) toepassen van macht (vb. straf, verbieden) negaef effect op ontwikkeling Psychologische controle! vb

19 Invloed van gezin - ouders: Opvoeding 1,00000 Zscore: Aanvaarding Zscore: Controle 0,50000 n a e M 0,00000 Vlaanderen (2000) -0, , Ward Method Frequency Valid Percent Ward Method Autoritair Onverschillig Toegeeflijk Democrasch

20 Invloed van gezin - ouders: Opvoeding DEMOCRATISCH (steun + controle) Meest posieve ontwikkeling Bevordert ontwikkeling zelfstandigheid Posief zelfbeeld AUTORITAIR (te veel controle) (straffen) Meer kans op probleemgedrag Lagere sociale competene Geen groot zelfvertrouwen TOEGEEFLIJK (te weinig i controle) Zwakke controle van impulsen Gebrek aan sociale vaardigheden Moeilijk verantwoordelijkheid opnemen Sterk gericht op leefjdgenoten Meer probleemgedrag g ONVERSCHILLIG (te weinig ondersteuning) Negaef zelfbeeld Slechte schoolprestaes Gebrek aan empathie Negaeve sociale verwachngen Gebrek aan zelfcontrole l Verhoogd risico op delinquene Invloed van gezin - ouders: Conflicten Conflict = meningsverschil vb. Adolescent wil iets doen (weggaan met vrienden) en ouder zegt: eerst iets anders doen (mee tafel afruimen) Frequene (1 à 2x per week) Vroege adolescene: vaker (toenemende zelfstandigheid) id) Late adolescene: minder Meestal conflicten met moeder vroege adolescene midden adolescene late adolescene frequene conflicten intensiteit conflicten Onderwerpen Vaak: alledaagse aspecten gezinsleven (bv. huisregels, jdsp thuiskomen) Zelden: ideologie (bv. poliek, waarden) en persoonlijke zaken (bv. seksualiteit, relaes)

21 Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Systeembenadering: Er moet duidelijke hiërarchie zijn Gezin omvat verschillende subsystemen: oudersysteem systeem van kinderen Problemen met subsystemen (1) Ouders niet op één lijn - Verschillende opvoedingssjlen (minder erg) - Tegenstrijdige verwachngen (erger) - Onderlinge machtsstrijd (ergst) (ernsge huwelijksdisharmonie) (2) Grenzen tussen subsystemen te vaag/onduidelijk - Kind neemt plaats in subsysteem ouders in (vb. ouder ziet kind als gelijke, of ouder gaat coalie aan met kind tegen andere ouder) - Personen van buiten gezin bemoeien zich (3) Omgekeerde hiërarchie - ouders oefenen te weinig gezag uit - gezagsvacüum ontstaat t t - vaak bij jeugdige delinquenten Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Cohesie Los Zand Kluwen - (Te) weinig betrokkenheid - (Te) veel betrokkenheid - grote emoonele afstand - te weinig afstand - weinig steun - te veel steun - weinig controle - autonomie en individualiteit beperkt toegestaan - meer (externaliserend) - leidt tot veel problemen bij probleemgedrag adolescenten Flexibiliteit = vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden (komen vaak voor in adolescene) Chaosch Rigide - te hoog aanpassingsvermogen g - te laag aanpassingsvermogen g - te weinig structuur - te weinig veiligheid - zelfde regels blijven hanteren - ernsge conflicten en opstandig gedrag

22 Invloed van gezin - ouders: Gezinsfunconeren Vorige benaderingen: Vorm van interaces belangrijk (bv. hoe is macht verdeeld binnen gezin? Nu: Inhoud van interaces is belangrijk = manier van communiceren Vele disfunconele patronen van I t communicae niet laten uitspreken, verwijten maken, niet luisteren oude koeien uit de gracht halen niet durven communiceren (uit angst voor escalae) Belangrijker dan gezinshiërarchie bij voorspelling gedragsproblemen Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen William W. Hartup (1983, 1993, 1996) The best indicator of how well your child will adapt as an adult is not school grades or IQ, it is the quality of their peer friendships. A child s ability to get along with others is possibly the most important factor in how he or she will succeed as an adult. Vriendschap = relae tussen twee mensen die elkaar graag mogen I t Essenële kenmerken: Gelijkwaardigheid (gevoel van) Wederkerigheid (tweerichngsverkeer) Betrokkenheid (iets voor elkaar over hebben) Belangrijke funces: Opbouwen en onderhouden van vriendschappen Leren van waarden en normen Ontwikkeling van perspecef nemen Ontwikkeling van zelf en identeit Leren van sociale vaardigheden (conflicthantering, omgaan met agressie, communicae en asserviteit)

23 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen 1. (Al of niet) vrienden hebben meer sociaal competent (vb. sociale vaardigheden, samenwerken) betere psychische gezondheid (vb. zelfwaardering, minder eenzaamheid)!! voorzichg interpreteren (richng?; effect andere relaes?) 2. Wie zijn de vrienden (kenmerken)? vaak zelfde kenmerken, posief én negaef gelijkheid kan ontstaan via twee (parallelle) processen 1. Selece (= gelijkheid van bij begin) - vanuit behoefte om te gaan met mensen zoals wij - posieve bevesging; g; vorming identeit 2. Wederzijdse socialisae (= meer gelijk worden) - imitae (elkaar als rolmodel zien) - (non)verbale beloning en aanmoediging 3. Kwaliteit van vriendschapsrelae - belangrijk voor instandhouden vriendschap - moeilijk te meten: zelf-rapportage, subjecef, visie 1 persoon - percepe kan voor twee partners in relae heel zijn - discrepane tussen percepes van de twee vrienden hangt meer samen met psychosociaal funconeren (dan percepe van één van de vrienden) Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen Korte termijn: vooral emooneel (plezier) Lange termijn: sociaal, emooneel, cognief vriendschap = unieke context voor ontwikkeling mogelijkheid om specifieke vaardigheden te leren! Cognief Sociale ontwikkeling prosociale vaardigheden (vb. helpen) affeceve band (vb. zich open stellen) conflicten oplossen Fundament voor latere liefdesrelaes Emoonele ontwikkeling veilige basis; daardoor uitwisseling ineme gevoelens emoes leren uitdrukken en reguleren omzetten emoes in gedrag (bv. helpen; luisterend oor) vriendschap is zelf intense emoonele ervaring Cognieve ontwikkeling (minder gekend) leren ideeën uitwisselen en onder woorden brengen standpunten van anderen leren zien denken over denken (denken over cognies)

24 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Vriendschappen Ook negaeve effecten (mogelijk)! ~ kenmerken van vrienden - socialisae van deviant gedrag - smuleren tot gebruik alcohol, sigaretten, drugs ~ lage kwaliteit van relae - problemen met vrienden verstorend gedrag op school - veel conflicten conflictueus interacepatroon (of sjl) ~ hoge kwaliteit van relae - self-disclosure onzekerheid, afhankelijkheid, angst - grotere kans op deze negaeve gevoelens bij meisjes! Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Sociale Status Sociale status t = sociale posie in groep Twee processen: Sociale acceptae (peernominaes tof / aardig ) Sociale verwerping (peernominaes niet tof ) f) Bepalende kenmerken: Individuele kenmerken (gedrag) Kenmerken van groep (normen/waarden) Interace: gedrag (hard studeren) verworpen in ene groep (kantjeslopers) wordt aanvaard in andere groep (strevers) Gevolgen: Posieve status: zelfwaardering, welbevinden, prosociaal gedrag Negaeve status: t eenzaamheid, drugs, agressie en delinquene Stabiliteit: Disconnuïteit it zou regel moeten zijn: betekenis gedrag verandert met leefjd (vb. verlegen: geen verwerping bij kinderen, wel bij adolescenten) Toch: Relaef stabiel (op alle leefjden zelfde)! Belang van prosociaal gedrag (samenwerking, betrokkenheid, helpen) Combinae van agressie en ontbreken van prosociaal gedrag leidt tot blijvende verwerping

25 Invloed van leefjdgenoten - vrienden: Sociale Status 5 verschillende statusgroepen: Acceptae + POPULAIR CONTROVERSIEEL - meer cognieve vaardigheden -meer sociaal (= populairen) -minder agressief/verstorend -meer agressie, > verworpenen -minder eenzaamheid/ -meer regels overtreden teruggetrokken - - acef en handig -meer sociaal vaardig: - ( gedrag in relaonele doelen GEMIDDELD groepen) posieve relaes - minder goed dan populairen 15% 5% Verwerping - - minder slecht dan + GENEGEERD verworpenen VERWORPEN -niet of nauwelijks - meer zichtbaar dan - meer agressief/ opgemerkt genegeerden verstorend (regels -minder sociaal vaardig 58% overtreden, conflicten dan gemiddelden -respecteren regels -verlegen en gereserveerd (minder dan verworpenen) 7% met ouders/ leraren) -meer sociaal geïsoleerd en teruggetrokken -meer depressie en angst 15% - Zijn alle pubers lasg? Gezin - Ouders Leefjdgenoten - Vrienden hen labiel en kwetsbaar voor problemen. Internaliserende problemen (Hoofdstuk 13) Externaliserende problemen (Hoofdstuk 14) Hoe kunnen we de problemen van sommige jongeren begrijpen vanuit de context waarbinnen ze opgroeien? De context waarin sommige jongeren opgroeien maakt

26 Hoe kunnen we jongeren helpen? Jongeren met problemen: - De sociale wereld van leefjdgenoten - De beleving van het eigen lichaam en de seksualiteit - Existenële eenzaamheid - Identeitsontwikkeling I t - Veranderende d gezin - Maatschappelijke omstandigheden Hoe kunnen we jongeren helpen? Normaal vs Abnormaal gedrag? - Onderscheid is gradueel - Normale problemen: - geven last - oplosbaar zonder specifieke behandeling - gaan soms vanzelf over - Stoornissen: veel ingrijpender in frequene, duur, intensiteit en omvang van problemen deskundige hulp nodig - Stoornis = Ongebruikelijk patroon van gedragingen, dat gepaard gaat met leed of minder goed funconeren, of dat (sterk) de kans verhoogt op lijden, dood of vrijheidsverlies

27 Wat kan je doen? (1) Besteed aandacht aan een posief schoolklimaat,, zodat kinderen en jongeren er zich kunnen 'thuis' voelen. Hierdoor zullen ze zich ook beter in hun vel voelen. Ook jongeren met een aanleg voor depressie. Maak met de direce en leerkrachten een draaiboek over het informeren van ouders en het inschakelen van hulp voor kinderen waarvan je vermoedt dat ze misschien depressief zijn. Voorzie in het lessenpakket plaats voor het versterken van sociale vaardigheden. Leren omgaan met stress, verlies en depressieve gevoelens horen hierin thuis. Dit versterkt de weerbaarheid van kinderen en jongeren. Beklemtoon de dingen die de leerlingen goed kunnen. Focus daarbij op het goede gedrag, niet op de persoon. Zo verhoog je het gevoel van eigenwaarde en de movae van de leerling, zeker als de klasgenoten het horen. Een negaeve opmerking omwille van het gedrag gebeurt best onder vier ogen zodat de leerling niet 'afgaat' voor de hele klas. Laat leerlingen af en toe in groepjes werken. Leg hierbij de klemtoon op het samenwerken en niet op het concurreren. Zo kunnen leerlingen gebruik maken van elkaars sterke punten. Stel zelf de groepjes samen om uitsluing van bepaalde leerlingen te voorkomen. Wat kan je doen? (2) Tracht met een leerling die zich slecht voelt, snel geïrriteerd is en slechte resultaten behaalt, te praten over zijn/haar gevoelens. Probeer een sfeer van vertrouwen te scheppen waarin hij het gevoel krijgt dat hij met problemen bij jou terecht kan. Probeer zoveel mogelijk andere personen uit de omgeving van het kind of de jongere erbij te betrekken en samen te werken om een probleem aan te pakken: ouders, 'groene' leerkracht, zorgcoördinator, CLB. DUS: Herkennen van signalen (zie veel info deze les) Pleiten voor een psycholoog IN de school! Gericht doorverwijzen, via CLB

28 Wat kan je doen? (3) Hoe kunnen we jongeren helpen? Professionele hulpverlening l - Hulp bij het oplossen of beter hanteerbaar maken van problemen. - Ingaan op belemmeringen en klachten + Aansluiten bij posieve mogelijkheden van jongere en omgeving! g I t - Het gestagneerde ontwikkelings- of adaptaeproces weer op gang brengen. - Aanreiken van een toekomstperspecef - Vergroten van mogelijkheden tot ontwikkeling - Verruimen van keuzemogelijkheden - Vergroten vrijheid tot nemen van beslissingen - Soms ook: probleemgedrag inperken, ombuigen, stoppen! Let op! Hulp vragen is niet eenvoudig voor jongeren!

29 Cognief Normaal/abnormaal? Hoe kunnen we jongeren helpen? De relae adolescent-hulpverlener l l - Ambivalene tegenover de HV: Schaamte versus behoefte aan hulp Houding van de HV: Cognief aceve rol van jongere in de therapie beklemtonen duidelijke informae bieden over mogelijkheden van de therapie en verwachngen t.a.v. de jongere - Wantrouwen en vertrouwen: Kwetsbaarheid, verborgen agenda? Houding van de HV: Jongere als gelijkwaardige gesprekspartner Afspraken over doorgeven van informae Beroepsgeheim Sjl jongere respecteren Steun & veiligheid bieden Cognief Hoe kunnen we jongeren helpen? De relae adolescent-hulpverlener l l - De posie van de ouders: Wie komt met hulpvraag? Adolescent afhankelijk van ouders Houding van de HV: Duidelijke afspraken over wie betrokken wordt in de hulpverlening Eventueel werken met co-therapeut - De opbouw van de werkrelae: Hoe inspelen op de hulpvraag? Houding van de HV: Concreet: aansluiten bij ontwikkelingstaken; verwarrende situae analyseren Toekomstgericht: leer- en ontwikkelingsprocessen smuleren (bijv. opdrachten) Flexibel inspelen op wisselende en onverwachte probleemsituaes

30 Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Begeleiding/ondersteuning - Ondersteunen van de movae om hulp te vragen - Verhelderen en analyseren van de probleemsituae - Nagaan in hoeverre bepaalde vaardigheden of oplossingsmethoden van de adolescent een rol kunnen spelen bij de problemen waarvoor zij hulp vragen I t - Benoemen van gevoelens ivm de probleemsituae zonder de aard van die gevoelens te veroordelen - Bespreken van keuzen en beslissingen - Bespreken van opvatngen en normen van de jongere bij het nemen van beslissingen - Geruststellen t - Bespreken van concrete gedragsveranderingen die binnen het bereik van de jongere liggen Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: De protocollaire aanpak - vertrekt van classificaesysteem voor psychopathologie (vb. DSM-IV of ICD-10) - belang van goede diagnose - niet voor elke stoornis - voorbeelden: protocolbehandeling voor jongeren met obesitas of eetbuien oudertraining bij ouders van kinderen of adolescenten met externaliserend gedrag het Pak aan programma voor kinderen met depressie faalangsttraining sociale vaardigheidstraining

31 Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Psychodynamische therapie - psychodynamisch model centraal staat het intra-psychisch conflict niet-opgeloste conflicten uit vroege fasen in de ontwikkeling werken door in de adolescene en de volwassenheid - diagnose via gesprek en projeceve methoden - gesprekken, psychodrama - emooneel intensief Gedragstherapie - analyse van factoren die actueel gedrag uitlokken en in stand houden - diagnosek funce-analyse (dagboek, observae-opdracht) betekenis-analyse - behandeling gedragstherapeusche technieken: exposure, mediae, token-economy betekenis van bepaalde smuli veranderen aanleren van nieuwe vaardigheden cognieve herstructurering Voorbeeld puntenkaart 1. s Morgens op jd klaar Op afspraak thuis 5 3. Kamer opruimen - vuile was in wasmand 5 - propere was in kast 5 4. Ruzie met broer/zus - muziek niet hoger dan tv-programma s afspreken 10 Totaal per dag Totaal per week punten ma di wo do vr za zo

32 Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: Interpersoonlijke probleemoplossing - het gezamenlijk oplossen van problemen in het gezin - Stap-voor-stap methode: - Probleemstelling -Brainstorming - Beslissing - Evaluae van de uitvoering - Gezinsraad - Wekelijks - Acef luisteren Systeemtherapie - adolescent houdt stabiliteit gezin in stand door zelf als probleemgeval te fungeren - intervene: - ieder gezinslid geeft visie op de problemen - verandering in het gezinssysteem bekomen - de omstandigheden bepalen de keuze voor een bepaalde invalshoek Hoe kunnen we jongeren helpen? Hulpvormen: voor problemen die de samenleving als bedreigend d ervaart! - voor externaliserende problemen Cognief - intervene via dwang of drang - ernst van de problemaek in rekening brengen (cfr. Moffit: adolescene-gelimiteerde of levensloop-persistente delinquene) - succesvolle hulpverlening voor externaliserende problemaek: - structuur biedende vaardigheidstrainingen en gedragstherapeusche intervenes (zowel in groep, individueel als systeemintervenes); aandacht voor probleemoplossen, waarnemen en interpreteren van informae in het sociale verkeer; hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te sturen; aandacht voor mogelijkheden in de leefomgeving van de jongere - parcipae van ouders - mulmodale intervenes

33 Om te besluiten... Sommige jongeren hebben problemen. NIET ALLE PUBERS ZIJN LASTIG! Vaak kunnnen we die begrijpen vanuit de normale ontwikkeling en de context twaarin jongeren opgroeien! JA, EEN GRIL (ALS JE WIL)... Soms zijn die problemen ernsg, niet vanzelf voorbijgaand, en storend. DAN IS GOEDE HULP NODIG, INTERVENTIE! Referenes: Slot, W., & van Aken, M. (2013). Psychologie van de adolescene: Basisboek. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff. De Witte H., Hooge J., & Walgrave L. (2000). Jongeren in Vlaanderen gemeten en geteld: 12- tot 18-jarigen over hun leefwereld en toekomst. Leuven: Universitaire Pers. Peeters, J. (1995). Moeilijke adolescenten. Leuven: Garant. Peeters, J. (2000/2003). Ansociale i jongeren. Leuven: Garant. Rigter, J. (2002). Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen. Bussum: Counho. Contact: Wim Beyers: wim.beyers@ugent.be U i it i C t Ki d &Ad l t Universitair Centrum Kind & Adolescent: