Inhoud. Voorwoord 1 1 DEEL I INVLOEDEN 13

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord 1 1 DEEL I INVLOEDEN 13 1 Het sociale ontwikkelingstraject Inleiding Sociale vaardigheden Aspecten van sociale competentie Het ik en de ander Een verwant begrip Ontwikkelingsverloop van sociale vaardigheden Sociale ontwikkeling en probleemgedrag Socialisatie De invloed van het gezin Inleiding Opvoeding Opvoeden en sociale ontwikkeling De invloed van broers en zussen Gedrag van de ouders Gezinsfunctioneren De school Inleiding De leerkracht De stijl van lesgeven Schooltype De klasgenoten Het klasklimaat 5 1

2 6 de sociale ontwikkeling van het schoolkind 3.7 De relatie school en gezin De vrije tijd Inleiding Besteding van de vrije tijd Internet: bedreiging of uitdaging? Het spelen van (agressieve) computergames De invloed van tv en dvd Biologische factoren Inleiding Tweelingenonderzoek Controle over gedrag Neurobiologische bevindingen De ontwikkeling van het brein Puberteit Beschadigingen van het brein 8 3 DEEL II RELATIES 85 6 Waarom kiezen kinderen voor elkaar? Inleiding Afstemmingsmodel Kenmerkenmodel Behoeftemodel Vriendschappen Inleiding Omschrijving van vriendschap Het bepalen van vriendschappen Wat doen vrienden samen? De positieve invloed van vriendschappen Vriendschap en antisociaal gedrag Vriendschappen: gevolg of oorzaak? Vriendschap en hechting De rol van de ouders 118

3 inhoud 7 8 Het populaire kind Inleiding Populariteit en vriendschap Populair tegenover afgewezen Sociometrisch bepaalde posities Drie verschijningsvormen van populariteit Drie vormen van populariteit naast elkaar De ontwikkeling van populaire kinderen Het hoogbegaafde kind Inleiding Definities Kenmerken Creativiteit Bepaling van hoogbegaafdheid Problemen Onderpresteren Rol van de ouders Uitgangspunten voor een adequate begeleiding door de school Scholing Leidinggevende kinderen Inleiding Omschrijvingen Leiderschapskenmerken Achtergronden Bepaling van het leiderschap Typen leiderschap Leiderschap en hoogbegaafdheid Niet de leider alleen Tot slot Afgewezen kinderen Inleiding Wat houdt afwijzing in? Het proces van afwijzing Gevolgen van een aanhoudende afwijzing 170

4 8 de sociale ontwikkeling van het schoolkind 11.5 Gedragskenmerken van afgewezen kinderen Omgaan met andere kinderen Afgewezen agressieve kinderen Afgewezen kinderen met teruggetrokken gedrag De rol van de ouders De rol van de leerkracht Eenzame kinderen Inleiding Wat is eenzaamheid? Leeftijd Vóórkomen Oorzaken Gevolgen Invloed van het gezin De rol van de leerkracht Eenzaamheid, afwijzing en vrienden Hoe eenzame kinderen te helpen? Gepeste kinderen Inleiding Omschrijving van pesten Vormen van pesten Het vóórkomen van pesten Biografische factoren Oorzaken van pesten Gevolgen van pesten Pesten, afwijzing en vrienden Het gezin De school Antipestprogramma s 215 DEEL III GEDRAG Kinderen met prosociaal gedrag Inleiding Omschrijving van prosociaal gedrag 221

5 inhoud Empathie Prosociaal gedrag en persoonlijkheid Bestaat onbaatzuchtig prosociaal gedrag? Hoe is het prosociale gedrag te verklaren? De opvoeding De school Burgerzin Kinderen met antisociaal gedrag Inleiding Agressie nader bekeken Directe en indirecte agressie Agressie en opvoeden Herhaling van agressie Maatschappelijke omstandigheden en traumatische gebeurtenissen Agressie en zelfbeheersing Agressie en school Verklaringen Adviezen voor ouders en leerkrachten Inleiding Bevorderen van sociaal gedrag door ouders Specifieke opvoedingselementen in de sociale ontwikkeling Adviezen voor ouders Bevorderen van sociaal gedrag op school Raadgevingen aan leerkrachten Professionele hulp 271 Over de auteur 273 Literatuur 274 Bijlage 1 Vragenlijst sociale competentie 281 Bijlage 2a Wat ouders kunnen doen in het begeleiden van het internetgebruik door hun kinderen 282

6 10 de sociale ontwikkeling van het schoolkind Bijlage 2b Regels die ouders kunnen hanteren met betrekking tot het internetgebruik 283 Bijlage 3 Gedragskenmerken van twee groepen populaire kinderen 284 Bijlage 4 Kenmerken van hoogbegaafde kinderen 285 Bijlage 5 Eenzaamheidsvragenlijst 286 Bijlage 6 Interventieprogramma van Olweus 287 Bijlage 7 Vragenlijst prosociaal gedrag 289 Bijlage 8 Manieren van opvoeden die agressie in de hand werken 290 Bijlage 9 Adviezen bij afgewezen kinderen 292 Bijlage 10 Adviezen bij eenzame kinderen 293 Bijlage 11 Adviezen bij gepeste kinderen 294 Bijlage 12 Omgangsregels van de Leeuwenburch (OBS Middelburg) Een voorbeeld 295 Bijlage 13 Klassikale preventieprogramma s 296 Register 300