43e jaargang nr januari 2017

Transcriptie

1 43e jaargang nr januari 2017 Pagina 1

2 ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB t.n.v. G. Keijzers Postbus AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament!!!!!! Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: Atlas 5 op het lanceerplatform, klaar voor de lancering van een SBIRS GEO satelliet. INHOUD: ISS Nieuws... 3 Drie ruimtevaarders overleden... 6 Chinese lanceringen... 7 Ruimtevaartberichten... 8 Sterrenkunde berichten Saturnus' maan Daphnis Wat er aan de sterrenhemel te zien is Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde Film Fly me to the Moon Pagina 2

3 Shane Kimbrough (links) en Peggy Whitson) aan het werk tijdens hun ruimtewandeling EERSTE RUIMTEWANDELING IN 2017 De astronauten commandant Shane Kimbrough en boordwerktuigkundige Peggy Whitson verlieten op vrijdag 6 januari de luchtsluis Quest. Daarmee begonnen ze aan een 6 uur en 32 minuten durend verblijf buiten het ruimtestation. Ze begaven zich naar de rechterzijde van het station, naar de belangrijkste zonne-energie truss. Daar moesten zij een aantal oude batterijen vervangen. Het voorbereidende werk was op oudejaarsavond al uitgevoerd. Vanuit het vluchtleidingscentrum in Houston waren met behulp van de robotarm de oude NiH2 batterijen verwijderd en naar een nabijgelegen pallet geplaatst. De nieuwe lithium-ion werden geïnstalleerd, zodat de astronauten de drie zogeheten adapterplaten konden plaatsen. Zij verwijderden ook nog twee NiH2 batterijen en plaatsten die op de pallet. Ze voltooiden deze werkzaamheden sneller dan gepland en hadden een uur over voor andere werkzaamheden. Kimbrough fotografeerde uitvoerig de Alpha Magnetic Spectrometer waarmee problemen zijn. En dat heeft te maken met een koelingssysteem. Whitson hielp hem daarbij met een mislukt extern licht experiment. Dat zal later vervangen worden. Verder brachten ze een set van schilden ter bescherming tegen micrometeorieten buiten de luchtsluis. Deze zullen een volgende keer aangebracht worden. Na nog een paar klusjes uitgevoerd te hebben, keerden ze terug in de luchtsluis. De 56-jarige Whitson kan terugzien op in totaal zeven ruimtewandelingen tijdens haar drie ruimtevluchten. Zij staat met 46 uur en 18 minuten op de veertiende plaats en behoort tot de meest ervaren ruimtevaarders. Pagina 3

4 TWEEDE RUIMTEWANDELING SUCCESVOL VOLTOOID De tweede ruimtewandeling duurde 5 uur en 58 minuten. Deze werd uitgevoerd door de ruimtevaarders Shane Kimbrough en Thomas Pesquet op 13 januari. Zij vervingen de batterijen aan de rechterkant van het lab. truss. Het ISS telt vier sets grote zonnepanelen die draaien om de zon te volgen. Elke set is uitgerust met een 12 Ni-HM batterij die de verkregen elektriciteit (zonne-energie) opslaat. Die elektriciteit is nodig voor de tijd dat het ruimtestation in de schaduw van de aarde verblijft. In totaal telt het ISS 48 NiH2 batterijen en die zullen de komende jaren allemaal vervangen gaan worden door meer krachtigere lithium-ion batterijen. Kimbrough en Pesquet installeerden ook drie adapterplaten en monteerden de derde NiH2 batterij op een van hen. Zes van de negen andere NiH2 batterijen waren al gemonteerd op een HTV-pallet. Thomas Pesquet breidt zich voor op zijn ruimtewandeling De drie andere werden later op het pallet aangebracht om vervolgens met het overige vuilnis en niet meer bruikbaar materiaal en apparatuur in de HTV-capsule te deponeren. Tijdens de terugkeer naar de aarde van deze Japanse module zal bijna alles door de wrijvingshitte verbranden. Deze ruimtewandeling was de 197e, nodig voor de opbouw en onderhoud van het ruimtestation. Het was de vierde voor Kimbrough en de eerste voor de Fransman Pesquet. Hij was trouwens de vierde Fransman die een ruimtewandeling uitvoerde. KERSTMIS IN HET ISS Net als de mensen op aarde vierden ook de ruimtevaarders in het ruimtestation op dezelfde wijze kerst.. Een vrije dag, het uitpakken van geschenken en gezellig praten met hun families en vrienden. Die geschenken waren al eerder met het Japanse ruimtevrachtschip HTV verstuurd maar met het uitpakken moesten ze wachten tot Eerste Kerstdag. Pagina 4

5 Na het wakker worden, hoefden ze nu niet meteen aan het werk. Integendeel, ze konden genieten van een vrije dag. Uiteraard spraken zij ook hun kerstwensen uit. Het was een dag van veel naar buiten kijken en vooral genieten van het prachtige uitzicht op de aarde.. Een goede gelegenheid om heel veel foto's te maken. verzorgen voor Brazilië, Mexico en andere Midden- en Zuid-Amerikaanse landen. De ruimtevaarders, Whitson, Kimbrough en Perquet (met kerstmuts) beginnen aan hun maaltijd Net als op aarde was het ook genieten van een kerstdiner al was die niet zo uitgebreid als ze op aarde met hun families zouden beleven. Hun maaltijd bestond uit kalkoen, groene bonen, aardappelpuree, maïsbrood met spijs en fruitsalade. Er was deze keer ook peperkoek, chocolade cake en warme chocolademelk. ARIANE 5 SCHIET TWEE COMMUNICATIESATELLIETEN OM DE AARDE De zevende Ariane 5 raket dit jaar verliet op 21 december lanceerbasis Kourou in Frans Guyana. In de neuskegel voerde het twee communicatiesatellieten met zich mee, de Star One D1 en de JCSAT 15. De 55-meter hoge raket bracht beide kunstmanen, die in Californië zijn gebouwd, allereerst in een geostationaire overgangsbaan om de aarde op een hoogte van bij 249,2 kilometer onder een hoek van 6 graden met de evenaar. De 6433 kg wegende Star One D1 werd als eerste weggeschoten en 43 minuten later gevolgd door de 3400 kg wegende Japanse JCSAT 15 communicatiesatelliet. De Star One D1 zal video- radio- internet-, telefoon, en directe televisieverbindingen Ariane 5 op weg naar de ruimte op 21 december Hij komt in de plaats van de augustus 2000 gelanceerde Brasilsat B4, die verouderd is. De Japanse JCSAT 15 geeft programma's door aan betalende abonnees van Sky Perfect JSAT's SKY Perfect TV, die 3,4 miljoen klanten telt. Verder geeft het gegevens door aan. Verder geeft het gegevens oor aan de zee- en luchtvaart. Enkele weken na de lancering bereikte de Star One D1 zijn bestemming op 84 gr. W.L. Beide kunstmanen hebben een geplande levensduur van tenminste 15 jaar. Pagina 5

6 AMERIKAANSE ASTRONAUT EUGENE CERNAN OVERLEDEN Na een lang ziekbed overleed op 16 januari de Amerikaanse ruimtevaarder Eugene Cernan op 82-jarige leeftijd. Hij was vooral bekend als de laatste Amerikaan die de maan verliet. vervolgens weer terug te keren naar het moederschip. De bedoeling van deze missie was alle landingssystemen te testen. Echt landen mocht hij tijdens de Apollo 17 maanreis die op 7 december 1972 aanving. Met Harrisson Schmitt landde hij in het heuvelachtige Taurus-Littrow op 11 december Liefst drie wandelingen voerden zij op de maan uit. Terug op aarde had Cernan een verblijfsduur van 566 uur en 15 minuten op zijn naam staan. Cernan heeft nog een tijd aan het Apollo- Sojoez Test Project meegewerkt, maar voordat die werd uitgevoerd had Cernan in 1996 al ontslag bij NASA genomen. Vooral de laatste jaren uitte hij zijn ongenoegen over de wanorde in de Amerikaanse ruimtevaartwereld. Het ontbreekt aan pioniersgeest en daardoor zakken de V.S. in de achterhoede. Van Rusland zijn ze afhankelijk geworden wat de bemande ruimtevaart betreft. Terug naar de maan? Ja, maar dan zullen ze verwelkomd worden door de Chinezen. BRITSE ASTRONAUT PIERS SELLERS OVERLEDEN Eugene Cernan Cernan werd geboren in Chicago op 14 maart Tijdens zijn marineperiode werkte hij als gevechtspiloot. In 1963 selecteerde NASA hem als kandidaat-astronaut, een van de veertien in de derde groep. Zijn eerste ruimtevlucht maakte hij tezamen met Thomas Stafford. Dat was op 3 juni 1966 aan boord van de tweepersoonscapsule Gemini 9. Die vlucht duurde twee uur en tien minuten., waarbij rendez-vous technieken werden uitgevoerd. Tijdens deze missie maakte hij als tweede Amerikaan een ruimtewandeling. Aan boord van de Apollo 10 capsule maakte hij een tweede ruimtevlucht. Tezamen met Thomas Stafford en John Young vloog hij in mei 1969 naar de maan. In de maanlander Snoopy daalde hij met Stafford naar enkele kilometers boven het oppervlak af om De in Engeland geboren astronaut Piers Sellers overleed op 26 december op 61-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker. Piers wist al bijna een jaar geleden dat hij aan deze ongeneeslijke en fatale ziekte leed. Piers Sellers in zijn laatste levensjaar Pagina 6

7 Aan boord van de space shuttlemissies STS- 112, STS-121 en STS-132 maakte hij drie ruimtevluchten. In die tijd voerde hij zes ruimtewandelingen uit van in totaal ongeveer 41 uur met het opbouwen van het ruimtestation. Voordat hij aan zijn carrière als ruimtevaarder begon, was hij wetenschapper op het gebied van het weer en het klimaat. Hij hielp mee aan het verbeteren van computermodellen op die gebieden. Ook bestudeerde hij de ijskappen, de verontreiniging van de atmosfeer en de stijging van de zeespiegel. Piers Sellers is geboren op 11 april 1955 in Crowborough in Engeland. Na zijn afstuderen aan de Universiteit van Edinburgh in Schotland in 1981, verhuisde hij naar de V.S.. In 1982 begon hij als wetenschapper aan het Goddard Space Flight Center. In 1996 selecteerde NASA hem als ruimtevaarder. Zijn eerste ruimtereis maakte hij in 2002 aan boord van de space shuttle Atlantis. Zijn tweede vlucht vond in juli 2006 plaats aan boord van de space shuttle Discovery. In 2010 ging hij opnieuw de ruimte in, nu wederom aan boord van de space shuttle Atlantis. In totaal verbleef Piers 35 dagen in de ruimte. In 2011 verliet hij de NASA en keerde terug naar het Goddard waar hij adjunct-directeur van de afdeling wetenschappen en exploratie werd. Nadat hij vernomen had dat hij leed aan alvleesklierkanker stortte hij zich nog harder op zijn werkzaamheden. Sellers stond bekend als een geboren optimist. KOSMONAUT IGOR VOLK OVERLEDEN De Russische ruimtevaarder Igor Volk is op dinsdag 3 januari overleden. Hij is 79 jaar geworden. Igor Volk was nog een kosmonaut uit het Sovjet-tijdperk. Hij maakte in 1984 een ruimtevlucht naar het ruimtestation Saljoet 7. Die was speciaal bedoeld ter voorbereiding voor hem om hem te laten vliegen aan boord van de Russische space shuttle Buran. Zover is het echter niet gekomen. Dat project werd al na een onbemande vlucht geannuleerd. Volk werd geselecteerd in juli Hij behoorde tot een groep burger testpiloten. Kosmonaut Igor Petrovich Volk Met Dzhanibekov en Savikskaya vertrok hij aan boord van de Sojoez T-12 op 17 juli 1984 vanaf lanceerbasis Baikonoer voor een zevende vlucht naar de Saljoet 7. Tijdens deze missie maakte Savitskaya als eerste vrouw een ruimtewandeling. Na 11 dagen, 19 uur en 14 minuten keerden zij op 29 juli weer terug naar de aarde. Spoedig na de landing maakte Volk in een TU-154LL Buran lesvliegtuig een landing die vergelijkbaar was met die bij een landing van een bemande Buran. Dat gebeurde op Zhukovsky Air Base in de buurt van Moskou. Daarmee werd aangetoond dat een kosmonaut na een verblijf in de gewichtloze toestand in de ruimte in staat was een landing op aarde uit te voeren. Igor Petrovich Volk werd op 12 april geboren in Kharkiv, een grote stad in de Oekraine. Op die dag zou 24 jaar later de eerste mens in de ruimte worden geschoten, Joeri Gagarin. In 1956 begon hij aan een vliegopleiding aan de Kirovograd Militaire luchtmacht school. Als burger testpiloot vloog hij o.a. de MIG-21, MIG-25 en de SU-27. Zijn laatste vlucht maakte hij in een toestel dat nu te zien is in het Technik Museum Speyer in Duitsland. Igor Volk werd onderscheiden met de titel Held van de Sovjet-Unie en Orde van Lenin in CHINESE SATELLIET VOOR KLIMAATONDERZOEK GELANCEERD China is een van de landen die nogal veel luchtvervuiling veroorzaakt. Laat het nou dat land zijn dat ook een kunstmaan om de aarde brengt die uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer gaat volgen. Dat gebeurt met een Pagina 7

8 nabij-infrarood spectrometer aan boord van de TanSat. Concentraties kooldioxide worden niet alleen gevolgd regionaal maar over de gehele wereld. TanSat De lancering van de 620 kg wegende TanSat gebeurde op 22 december met een Long March 2D raket. Gedurende drie jaar wil China op deze wijze nagaan hoe het de uitstoot van kooldioxide kan verminderen. CHINA LANCEERDE 'GEHEIME' SATELLIET Wat die nieuwe Chinese kunstmaan, die China op 6 januari lanceerde, nu gaat doen, is alleen maar gokken. Chinese regeringsfunctionarissen hebben er nauwelijks informatie over verstrekt. Wat we wel weten is dat de lancering met een Long March 3B raket plaatsvond en de kunstmaan in een geostationaire baan om de aarde is gekomen. De overgangsbaan lag op 204 bij kilometer hoogte. met een hoek van 27,5 graden met de evenaar. Deze laatste gegevens zijn van de Amerikaanse militaire dienst afkomstig. Met deze lancering was China het eerste land dat in 2017 een kunstmaan in de ruimte bracht. CHINA BRACHT TWEE FOTOSATELLIETEN IN DE RUIMTE Of de lancering van twee fotosatellieten met een Long March 2D raket op 28 december helemaal gelukt is, is nog de vraag. Volgens het Amerikaanse leger bevinden ze beide in een lagere baan dan de bedoeling is. De twee SuperView 1 of Gaojing 1 draaien in een eivormige baan om de aarde op een hoogte variërend van 214 tot 524 kilometer onder een hoek van 97,6 graden met de evenaar. Hopelijk is er genoeg brandstof aan boord om de kunstmanen naar een grotere hoogte te brengen. Het moet de bedoeling zijn op een cirkelvormige hoogte van ongeveer 500 kilometer te laten functioneren. Die is toch nodig om ze acht jaar in bedrijf te kunnen laten blijven. De beide kunstmanen van elk 560 kg hebben tot taak foto's te verzamelen voor het bedrijf Siwei Star Co Ltd. De camera's bestrijken steeds een strook van 12 kilometer breed.. De zwart-wit foto's hebben een resolutie van ongeveer 50 centimeter. De kleurenfoto's daarentegen van 2 meter. De beelden zijn voor gebruik in de landmeetkunde, voor stedenbouw, landbouw, olie- en gas exploratie en gasexploratie, veiligheid, marine, leger enz. ATLAS 5 LANCEERDE MODERNE SPIONAGESATELLIET Een Atlas 5 van United Lauch Alliance bracht op vrijdag 20 januari met succes de derde Space Base Infrared System Geosynchronous Earth Orbit Satellite (of afgekort SBIRS GEO Flight 3) in een baan om de aarde. Dat gebeurde na een dag uitstel vanwege een probleem met een sensor en vliegtuigen die zich in de buurt van de raketbaan bevonden. Na 43 minuten bereikte deze kunstmaan zijn geostationaire overgangsbaan. Gedurende de negen dagen die hierna volgden, werd deratmotor zes maal ontstoken. Toen had de satelliet zijn plek boven de evenaar op geostationaire hoogte bereikt. Van hieruit zal het in een vroeg stadium vijandelijke raketlanceringen gaan opsporen, die daarna met een anti-raketsysteem uitgeschakeld kunnen worden. Deze SBIRS GEO is de derde van het nieuwe type. De eerste twee gingen in 2011 en 2013 de ruimte in. Door drie soorten satellieten in twee verschillende banen om de aarde te laten draaien, denken de V.S. onze gehele planeet in het infrarood in de gaten te kunnen houden. De apparatuur aan boord kunnen sneller en nauwkeuriger waarnemen. Pagina 8

9 De neuskegel met de satelliet Het is de bedoeling dat rond 9 november de vierde SBIRS GEO in een baan om de aarde gebracht zal worden. Hiervoor zal opnieuw een Atlas 5 zorgen. Eind 2021 en eind 2022 staan de volgende twee voor vertrek op het programma. MISLUKTE JAPANSE LANCERING Het lukte Japan niet op zaterdag 14 januari met een kleine raket de door een student gebouwde cubesat TRICOM-1 in een baan om de aarde te brengen. De lancering van de 9,5 meter hoge SS raket met een doorsnede van 52 centimeter had eigenlijk vier dagen eerder moeten plaatsvinden, maar het slechte weer hield de raket aan de grond. Zou de lancering gelukt zijn dan zou deze drietrapsraket werkend op vaste brandstof de kleinste ter wereld zijn geweest die een satelliet in een baan om de aarde had geschoten. Lancering van de cubesat TRICOM-1 met een SS raket De raket werd via een rail weggeschoten. Van het moment dat de eerste tap was leeggebrand en de tweede moest gaan werken, werden er geen gegevens meer ontvangen. Daaruit concludeerden de technici der iets was misgegaan en de lancering als mislukt moest worden beschouwd. De raket met de satelliet waren de Stille Oceaan ingedoken.. De bij de lancering bijna 2,9 ton wegende raket had de satelliet op 180 kilometer hoogte in een omloopbaan om de aarde moeten brengen. Daarbij zou het een hoek met de evenaar van 31 graden gaan maken. MINOTAUR 1 GAAT SPIONAGESATELLIET LANCEREN De Amerikaanse luchtmacht heeft laten weten dat zij eind 2018 een satelliet van National Reconnaissance Office zal laten lanceren met een Minotaur 1 raket. Deze missie staat Pagina 9

10 bekend onder de naam NROL-111. De lancering zal geschieden vanaf Wallops Island in Virginia. De raket is eigendom van Orbital ATK en het wordt de twaalfde lancering sinds 2000 toen het in bedrijf werd genomen. Verdere details, met name over de kunstmaan, werden niet bekend gemaakt. De viertraps Minotaur 1 is uitgerust met de onderste twee motoren van de ontmantelde Minuteman raket, een projectiel dat in het verleden bedoeld was kernkoppen te vervoeren. NIEUWE MOTOREN VOOR DE SOJOEZ U Russische ingenieurs gaan de motoren vervangen van de twee volgende Sojoezlanceringen naar het ISS. Uit onderzoek naar de mislukte lancering in december is gebleken dat er fabricagefouten en of vreemde voorwerpen hebben geleid tot de crash van het Progress ruimtevrachtschip die maand. Het contact met het onbemande vrachtschip ging toen na zes minuten verloren. De Progress MS-04 stortte vervolgens in Siberië neer. De oorzaak moet een vervroegde scheiding van een rakettrap zijn geweest. Dat had te maken met de raketmotor RD Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met technici van NASA. ZAL IN 2022 EEN EXPLOSIE AAN DE HEMEL TE ZIEN ZIJN? In 2022 zal een dubbelster samensmelten tot 1 ster en vervolgens exploderen. Die ster zal zo'n duizend keer helderder worden en als een van de helderste sterren aan de nachtelijke hemel te zien zijn. Die voorspelling hebben Amerikaanse onderzoekers onlangs gedaan. Het draait allemaal om dubbelster KIC Die twee sterren draaien om elkaar heen. Onderzoek heeft uitgewezen dat hun omlooptijd geleidelijk afneemt en dus steeds dichter naar elkaar toe gaan bewegen. Zo ziet het er naar uit volgens studies van de laatste twee jaar. Naar verwachting zal die samensmelting rond 2022 gaan plaatsvinden. Het kan ook best een jaar eerder of een jaar later worden. Maar gebeuren zal het in ieder geval en die explosie zorgt voor een spektakel aan het firmament.. Dat is de voorspelling nu. En nu maar hopen dat het ook uitkomt, want maar al te vaak bleken voorspelling op een misser uit te lopen. METEOORINSLAG IN ZWEDEN Een hemellichaam met een doorsnede van zo'n vijf kilometer heeft het ontstaan veroorzaakt van de zogeheten Siljan ring in Zweden. Het heeft voor een inslagkrater gezorgd met een doorsnede van ongeveer 60 kilometer die geleidelijk aan bedekt werd met een 2,5 kilometer dik sediment. Dat beweert geoloog Sanna Alumark na haar studie aan de Lund University in Zweden. Die inslag moet zo'n 380 miljoen jaar geleden hebben plaatsgevonden. Het heeft een cirkel van meren doen ontstaan waarvan de grootste Siljan is. Zover bekend, is dat de grootste inslag in Europa. De RD-0110 motor van een Sojoez U raket De lancering van de volgende Sojoez U met daarop een Progress is uitgesteld van 2 februari naar niet eerder dan 21 februari. Pagina 10

11 MAAN DAPHNIS VAN DICHTBIJ GEFOTOGRAFEERD Opname gemaakt op 16 januari 2017 op een afstand van ongeveer kilometer. Het kleinst zichtbare detail meet altijd nog 168 meter NASA's ruimtevaartuig Cassini heeft voor het eerst een foto van zeer dichtbij van het korrelige maantje Daphnis gemaakt. Dat gebeurde op 16 januari op een afstand van slechts kilometer. Dat hemellichaampje draait om Saturnus in de zogeheten Keeler Gap, een ongeveer 42 kilometer brede opening tussen de ringen. Deze ongeveer 8 kilometer in doorsnede metende herdersmaantje ontdekten wetenschappers in Het draait niet in exact hetzelfde vlak als de ringen maar maakt een lichte hoek. Het komt dan weer boven dan weer onder de ringen uit. Dat betekent dat het door zijn lichte zwaartekracht golfbewegingen veroorzaakt in de ringen. Die golfbewegingen werden in juni 2009 heel goed zichtbaar namelijk door de schaduw van Daphnis over de ringen. Die werd op een gegeven moment langer en nam na de maximale lengte weer af. De brandstof in Cassini is bijna op. Tijdens zijn laatste omloopbaan om de planeet tussen 26 april en 15 september zal het toestel een fatale duik in de atmosfeer van Saturnus maken. Daphnis is vernoemd naar een pastorale dichter, herder en een leidinggevende speler in de Griekse mythologie. Hij was de zoon van Hermes, de broer van Pan en een afstammeling van de Titanen. Andere kleine maantjes om Saturnus stammen eveneens van de Titanen af. Op 8 juni 2009 maakte Cassini deze fraaie opname van Daphnis schaduw over de ringen. Het toestel bevond zich toen op kilometer afstand. Ook zijn de golfbewegingen in de ringen duidelijk zichtbaar. Pagina 11

12 WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE MAAND FEBRUARI 2017 MERCURIUS Deze maand staat Mercurius te dicht bij de zon om hem te kunnen zien. Tot 7 februari beweegt Mercurius door het sterrenbeeld Boogschutter, vervolgens tot 24 februari door de Steenbok en daarna door de Waterman. VENUS Een niet te missen als een heldere ster schittert Venus aan de avondhemel. Gaat pas zo'n vier uur na de zon onder. Venus bevindt zich in het sterrenbeeld Vissen. MARS Ook in het sterrenbeeld Vissen treffen we Mars aan niet ver van Venus. Op 2 februari staan beide planeten heel dicht bij elkaar. JUPITER Elke dag verschijnt deze reuzenplaneet steeds vroeger in het sterrenbeeld Maagd aan de nachtelijke hemel. Eind deze maand al rond uur en is vervolgens de gehele nacht waarneembaar. SATURNUS Om deze planeet met de ringen te kunnen zien, moeten we 's ochtends kijken. Laag in het zuidoosten treffen we hem tot 24 februari in het sterrenbeeld Slangendrager aan en daarna in het sterrenbeeld Boogschutter. URANUS Is maar kort aan de avondhemel in het sterrenbeeld Vissen tot omstreeks uur met een goede verrekijker te vinden. NEPTUNUS Kan alleen nog in de eerste week van februari met een sterrenkijker in het sterrenbeeld Waterman opgespoord worden. VAN DAG TOT DAG 02 febr.: Omstreeks uur bedekt de Maan een sterretje van Vissen. 04 febr.: Rond 0,33 uur begint vanaf de donkere rand van de Maan de bedekking van een sterretje van Walvis. 04 febr.: Maan Titan van Saturnus bereikt de grootste westelijke afstand tot Saturnus. 04 febr.: Rond uur begint de bedekking van een ster van Stier door de Maan. 05 febr.: Twee bedekkingen deze avond. De eerste begint omstreeks 18,54 uur en de tweede omstreeks uur. Beide sterren maken deel uit van de open sterrenhoop Hyaden. 05 febr.: Rond uur schuift de donkere rand van de Maan over een ster van Stier. 05 febr.: Opnieuw schuift de donkere rand van de Maan over een ster van Stier. Nu rond uur. 05 febr.: Iets boven de Maan zien we Alderbaran staan de helderste ster van Stier. 06 febr.: In de vroege ochtend zijn de vier grootste manen van Jupiter ten westen van de planeet te zien. 11 febr. Deze ochtend bereikt komeet 45P/Honda-Mrkos-Pajdusakova de kortste afstand tot de aarde. Zie verder onder Kometen. 11 febr.: GEDEELTELIJKE MAANSVERDUISTERING Weinig spectaculair, want alleen het noordelijkste deel van de maan komt in de bijschaduw terecht. Die zal dan iets minder helder te zien zijn. Dit natuurverschijnsel speelt zich tussen 1.33 en 1.44 uur af. 10 op 11 en 11 op 12 febr.: Beide nachten is ster Regulus van Leeuw vlakbij de Maan te zien. 12 febr.: Deze ochtend bereikt maan Titan de grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 14 febr.: Omstreeks 3.50 uur eindigt de bedekking van de maan Europa door Jupiter. 15 febr.: Linksonder de Maan prijkt Jupiter. 16 febr.: Rechtsboven de Maan schittert Jupiter. 16 op 17 febr.:de vier grootste manen van Jupiter zijn ten westen van de planeet te vinden. 20 febr.:maan Titan bereikt deze ochtend zijn grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 21 febr.: Rechts van de maansikkel zien we Saturnus. 26 febr.: RINGVORMIGE ZONSVERDUISTERING Pagina 12

13 Deze is niet in Europa te zien. Daarvoor moet je naar het zuidelijk deel van Zuid- Amerika, zuidelijk deel van Afrika en een deel van Antarctica. Uiteraard de zee tussen deze gebieden in. Een goede reis toegewenst. 27 febr.: Rond uur verschijnt boven de westelijke horizon een smalle maansikkel. Gebruik op je spannende zoektocht een verrekijker. 27 en 28 febr.: Beide avonden staat onder Mars (1 graad) planeet Uranus. Een ideale gelegenheid om nu deze lichtzwakke planeet te vinden. Grijp die kans. 28 febr.: Maan Titan bereikt de grootste westelijke afstand tot Saturnus. 28 febr.: Rechtsboven de smalle maansikkel schittert Venus. KOMEET 41P/TUTTLE-GIACOBINI-KRESAK Vanaf half februari kunnen we bij helder weer een komeet bewonderen. Aanvankelijk beweegt het zich pal noordwaarts in het grensgebied van de sterrenbeelden Leeuw en Kreeft op minder dan 10 graden ten oosten van de open sterrenhoop M 44, de Kribbe in het sterrenbeeld Kreeft. In de nachten van 16 en 17 februari vinden we de komeet dichtbij de bolvormige sterrenhoop M 3 in het sterrenbeeld Jachthonden. Dit kun je het beste bekijken na middernacht, omdat het sterrenbeeld al wat hoger aan het firmament staat. De helderheid van deze komeet is aanvankelijk magnitude 10 en loopt op naar magnitude 8. Blijf de komeet een aantal nachten volgen. 'VALLENDE STERREN' Er zijn deze maand geen zwermen actief. Een saaie bedoeling. Niet uitgesloten blijft dat er af en toe er zich eentje laat zien. MAANFASEN Eerste Kwartier Volle Maan Laatste Kwartier Nieuwe Maan 04 februari 11 februari 18 februari 26 februari DE ZON Opkomst: Ondergang: 01 febr uur uur 10 febr.: 8.04 uur uur 20 febr.: 7.44 uur uur 28 febr.: 7.20 uur uur ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Bijeenkomst op een vrijdagavond in februari - bespreking nieuwtjes - waterraketten - bespreking project - bespreking excursie - kijken naar de maan - wat verder ter tafel komt Aanvang: uur, Einde: uur UDEN - VELDHOVEN Bijeenkomst op vrijdagavond 10 februari Gezamenlijke bijeenkomst beide kernen in Veldhoven of Uden. - bespreking nieuwtjes - bespreking excursie - bespreking sterrenkijkavond - Wat verder ter tafel komt Aanvang: uur, Einde: uur Mogelijk dat bij helder weer deze avond een sterrenkijkavond voor de deelnemers wordt georganiseerd. Een geschikte avond om naar de komeet te kijken. Zie elders in ASTRUIM. De volgende Astruim verschijnt 20 februari 2017 CONTRIBUTIE/LIDMAATSCHAP BETALEN Er is weer een jaar verstreken waarin wij jullie heel veel nieuws op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde hebben kunnen aanbieden. Steeds vaker krijgen wij leuke reacties hoe blij en tevreden men wel is. Ook voor 2017 willen wij jullie op de hoogte houden over alles wat er in de ruimte gebeurt of gaat gebeuren. Daarom maak VANDAAG nog minimaal 20 euro over op: NL60 INGB t.n.v. G. Keijzers en vermeldt daarbij Lid/abonnee N.J.R.S Graag willen wij jullie weer heel veel leesplezier bezorgen. Pagina 13

14 FILM; FLY ME TO THE MOON Vanaf 18 februari draait in het Haagse koepeltheater Omniversum de spannende animatiefilm Fly me to the Moon. In deze grootbeeldfilm reizen drie jonge vliegen stiekem mee op de historische vlucht van de Apollo 11 naar de maan. Het is 1969 en de gehele wereld praat over de eerste bemande vlucht naar de maan. Tiener Nat en zijn vrienden IQ en Scooter willen niets liever dan meevliegen op deze historische vlucht. Ze smeden een plan om aan boord te komen van de raket en dat lukt ze. Hun families kijken vanaf de aarde in spanning toe. Onderweg brengt een technisch defect de missie ernstig in gevaar. De drie vrienden weten echter het probleem op te lossen en zijn zonder dat de mensen het weten de helden van de dag. Na een lastige landing kijkt de wereld mee als Nat samen met Neil Armstrong de eerste stappen op de maan zetten. Fly me to the Moon is een spannende en humoristische Nederlands gesproken animatiefilm voor de gehele familie. Op een onderhoudende manier kom je ook nog eens veel te weten over die historische gebeurtenis. Op het 840 vierkante meter koepelscherm van het Omniversum is het voor jong en oud daarom een onvergetelijke ervaring. Het beeld is zo groot dat de bezoeker zich in het ruimteschip en op de maan waant. Zo'n reis wil je toch niet missen! Omniversum, Pres. Kennedylaan 5, Den Haag. Tel.: Pagina 14

15