Data en gemeenten: de inhaalslag is begonnen

Transcriptie

1 1/13 Data en gemeenten: de inhaalslag is begonnen Event DataGedreven Sturing 20 april 2017 Colofon: Tekst/fotografie: Henk de Kleine Tekeningen: INK-strategy

2 2/13 Zonder data ben je ook maar iemand met een mening Data is de brandstof waar de meest succesvolle ondernemingen van dit moment op draaien: Facebook, Google, Instagram, Amazon, AliBaba. Bij een commercieel bedrijf als Bol.com zijn hele batterijen ontwikkelaars bijna 24/7 om op basis van data (zoekgedrag, clickrates, conversie van kopregels en buttons) de website aan te passen. Een kopregel nèt iets anders verwoord of een knop voor de aankoop iets wijzigen: het kan een wereld van verschil maken. In deze organisatie werken sales (de front office) en de ontwikkelaars (de back office) continu samen. De klant is het vertrekpunt bij elke handeling. Hoe anders ligt dat (nog) bij gemeenten. Hier is het systeem nog veelal leidend. Maar in een aantal gemeenten verandert dat toch. Zo zijn Almere, Zaanstad en Eindhoven volop bezig met de zoektocht naar DataGedreven Sturing: hoe kun je op basis van feitelijke data beleid maken en bijsturen? Waar liggen dan de grenzen van de privacy? Op 20 april verzorgden de drie genoemde gemeenten een presentatie. Het kwartet werd volgemaakt door Cristian Gonzalez van VNG/KING, die vanuit deze organisatie intensief bezig is met de mogelijkheden van beter datagebruik in onder andere het sociaal domein. De verschillende presentaties riepen veel vragen op. Dat is mooi, want daarmee brengen we deze ontwikkelingen gezamenlijk verder. Daarom: lees dit verslag, lees ook de vragen en kom met reacties!

3 3/13 Gemeente Almere: van meten naar voorspellen naar beleid We kunnen een gemeente cijfermatig in beeld brengen. Maar weten we daarmee werkelijk iets over onze inwoners. Hun intenties, beweegredenen, gedrag? Feitelijk niet. Toch willen we dat ook weten als we daarmee onze dienstverlening kunnen verbeteren, zegt Paul Mulder, werkzaam bij de afdeling Statistiek en Ontwikkeling. te bouwen. Paul opent zijn presentatie met een sheet met daarop een aantal kengetallen van zijn gemeente. Het aantal inwoners en bedrijven. De demografische opbouw. Het aantal woningen. Als we eerlijk zijn is deze informatie nogal mager, eendimensionaal, zegt hij. We leven in een tijd waarin inmiddels koelkasten kunnen praten met het internet, The Internet of Things. We zien dat bedrijven als bol.com of CoolBlue heel actief kunnen inspelen op wat hun klanten bezig houdt. Daar blijven we als gemeenten nog flink bij achter, we moeten het vooral doen met statische informatie. Die is ook keurig ontsloten op websites zoals www. waarstaatjegemeente.nl. Daar heb je als beleidsmaker wel wat aan, maar we willen en kunnen meer. Daar zijn we in de gemeente Almere naar op zoek. Zodoende ontwikkelden we de Straatkubus. We gaan daarmee op zoek naar de haalbaarheid en ook de juridische grenzen van voorspellende informatie. Eenzaamheid voorspellen? Paul laat in zijn presentatie zien wat er gebeurt als je binnen de Straat- Kubus steeds verder inzoomt op een bepaald thema (bijvoorbeeld 75+) in een wijk (bijvoorbeeld de Filmwijk) en daarbinnen op postcodes. We willen immers onder andere weten waar bepaalde inwoners vooral

4 4/13 wonen, van welke voorzieningen ze gebruik maken en hoe het met de leefbaarheid ervoor staat. We hopen langs die weg te achterhalen of je zo ook iets kunt zeggen over het risico op vereenzaming. In elk geval is het een middel om wijkteams heel gericht op pad te sturen. Vervolgens ontstaan er dan ontmoetingen en gesprekken in de wijk. Die zijn waardevol voor ons, want daarmee kunnen we onze aannames toetsen en ontwikkelingen in de stad zichtbaar maken. Daar zit wel een grens aan. Zodra je op de zes-positie-postcode uitkomt kun je al al snel uitkomen op een bepaalde voordeur. Om die reden hebben we onze werkwijze ontwikkeld in samenwerking met het Ministerie van BZK, en gezamenlijk hebben we een zwaar juridisch traject ingezet. Bij de doorontwikkeling van de StraatKubus hebben we volop aandacht besteed aan de volgende vragen: Welke data mogen we gebruiken? (het informatieve kader) Is het wenselijk dat we bepaalde uitkomsten gebruiken? (het praktische kader) Op welke manier mogen we de data weergeven? (het juridische kader) bijstandssituatie. We denken van wel, en ook in redelijke mate of iemand in zo n situatie terecht komt. Dat willen we ook gaan doen binnen het domein van de Wmo en de Jeugdzorg. Ook willen we aan de hand van werkelijk gedrag voorspellingen doen over het ruimtelijk gebruik in Almere. Dat willen we vervolgens doortrekken naar bijvoorbeeld typen vervoersmiddelen en zo gericht gemeentelijk beleid opzetten of leerlingenvervoer beter inrichten. Je kunt ook nog denken aan een app waarbij een wijkteam heel eenvoudig inzicht heeft in alle voorzieningen die ergens lopen. Dat betekent dat we verschillende datastromen met elkaar moeten gaan combineren. Dat kan juridisch gevoelig worden, maar we houden dat sterk in de gaten. We willen ons vooralsnog niet voortdurend laten remmen door de grenzen, maar vooral laten inspireren door de mogelijkheden. Download hier de presentatie van Paul Mulder Het begin is er: voortijdige schooluitval teruggedrongen Inmiddels is de gemeente Almere volop bezig om te kijken waar je met cijfers en data het beleid kunt bijsturen. Dat hebben we gedaan bij het grote probleem van schoolverlaters. Dat lag zo n tien jaar geleden op maar liefst 20%. Op basis van informatiegestuurd werken hebben we bakens verzet, waarmee het percentage nu naar rond de 4% is gezakt. Dat is spectaculair te noemen, en het smaakt naar meer. We willen weten of we kunnen voorspellen wat de doorlooptijd is van een

5 5/13 Vragen aan Paul Mulder: Voor prognoses op huishoudsniveau heb je heel andere data nodig dan op stadsniveau (bijvoorbeeld: zoekgedrag op internet). Hoe kom je aan die data? Verwondert de uitkomst? Hoe verhoudt DataGedreven Sturing zich tot het maatwerk dat geleverd moet worden aan de inwoner? Hoe zorgen we ervoor dat de burger zelfinzicht krijgt in zijn/haar eigen data t.b.v. zelfredzaamheid? Het sociaal domein is erg breed. Wat is de prioritering als het gaat om DataGedreven Sturing? Hoe wordt binnen Almere gestuurd op het delen van info, waardoor enerzijds de burger goed geholpen wordt en anderzijds de wet- en regelgeving rondom privacy niet wordt overtreden? Wat wordt gedaan aan de kennis van de professionals (die klantcontact hebben) in relatie tot de privacywetgeving? Is er een Vergeet-mij -optie? Kan er een concreet voorbeeld genoemd worden over hoe privacy DataGedreven Sturing kan tegenhouden? Juridisch moet je rekening houden met (toekomstige) regels over algoritmes voor Kunstmatige Intelligentie. Als er conclusies op basis van modellen worden getrokken, moet zichtbaar kunnen worden gemaakt hoe men tot die conclusie kwam. Als de techniek er is, wordt die dan ook hoe dan ook gebruikt? Wat als je bang bent voor data? Leiden de nieuwe inzichten ook tot nieuwe interventies en procesaanpassingen?

6 6/13 Gemeente Zaanstad: is meten wel weten? 25 Terrabytes aan enkelvoudige data heeft de gemeente Zaanstad. Elke 0,05 seconde groeit het internet met 25 Terrabytes een informatie: tekst, beeld, cijfers. De hele wereldbevolking voegt er onophoudelijk wat aan toe. Nicolette van der Slot, informatiemanager van de gemeente Zaanstad, gaat in haar presentatie in op de vraag hoe je uit die stroom aan data de juiste informatie filtert en die wetenschap omzet in beleid. De gemeente Zaanstad werkt sinds enige tijd gestructureerd aan een werkwijze om grip te krijgen op het zeer omvangrijke werkveld Informatie- Voorziening. De gemeente ziet allerlei digitale ontwikkelingen op zich afkomen en dat vraagt om keuzes en een standpuntbepaling. Want wat moet je als gemeente met de trend dat social media in toenemende mate de wereld verovert? Hoe ga je om met mobiel werken? Wat wil je met Big Data of digitalisering in het algemeen. Vanuit die vraagstukken zijn drie thema s benoemd: Datagestuurd werken Informatiepositie verbeteren Slimme samenleving Van daaruit, zo laat Nicolette van der Slot op 21 april zien, zijn weer zes resultaten geformuleerd: Datalab: de mogelijkheid om te experimenteren Datapakhuis: data toegankelijk maken Data Academy: nadenken over ethische vraagstukken en de organisatie wegwijs maken in de materie maken. Qlikview: van beschrijvende analyses komen tot voorspellende analyses

7 7/13 Experimenteren in pilots De inzichten verankeren in de organisatie. Feitelijke foto Het motto van de dag ( Zonder data ben je ook maar iemand met een mening ) wordt door Nicolette kracht bijgezet met haar pleidooi voor het maken van de juiste feitelijke foto, om daarop als gemeente te acteren. Zo had de gemeente Zaanstad vorig jaar te maken met een flinke toevloed van statushouders. Dat is een vraagstuk dat omgeven is door aannames en emotie. Wij hebben op basis van data en informatie de discussie kunnen sturen. Het is nadrukkelijk niet bedoeld om mogelijke negatieve reacties proberen weg te poetsen. De feitelijke foto liet in dit geval ook nadelige gevolgen van de instroom van nieuwe inwoners zien. Dat dwingt ook tot kritisch naar jezelf kijken, de rol van de gemeente. We weten dat er nog een wereld te winnen is op het maken van de juiste feitelijke foto. Maar het is voor een gemeente een must om daar veel tijd en energie aan te besteden, het is de basis om verder te gaan. Data Pilot: Leren en ontwikkelen De gemeente Zaanstad wil meer dan meten en analyseren, vervolgt Nicolette haar presentatie. Kunnen we jeugdzorg voorspellen? Dat is een interessante vraag, die we met een flink aantal partners hebben opgepakt. Allereerst hebben we de maatschappelijke opgave geformuleerd: Waar willen we heen? Vervolgens hebben we gewerkt aan de feitelijke foto: Wat weten we nu al? Via analyses kun je komen tot een integrale oplossing. De gemeente Zaanstad heeft deze manier van werken inmiddels goed in de vingers, maar er blijft een blinde vlek, zegt Nicolette: De cijfers zeggen toch nog steeds niet hoe het nu werkelijk gaat met je inwoners. Geluk meten De gemeente Zaanstad heeft om die reden een Festival van de Verantwoording opgezet, vult Saskia de Man aan. Zij is strategisch adviseur Maatschappelijk Domein bij de gemeente Zaanstad. Saskia: Data vertellen maar de helft van het verhaal, wij willen van onze inwoners die andere helft horen. Door initiatieven als een GeluksMonitor en een Geluksballenbak hebben we mensen uitgenodigd om in gesprek te gaan over geluk. Zie het als de verdieping van kwantitatief onderzoek naar kwalitatief onderzoek, een tweetrapsraket die in de marketing ook veel wordt toegepast. De hele heisa rond de vlogger uit Poelenburg was mede de aanleiding om in de wijk het gesprek aan te gaan. Het maakt deel uit van de zoektocht waar we nog volop in zitten. We zoeken antwoorden op vragen als: Wat wil je echt weten?, Hoe ga je dat doen en op welk onderwerp? en Hoe ga je in de uitvoering met data aan de slag? We nodigen iedereen van harte uit om met ons op zoek te gaan naar antwoorden op die vragen. Download hier de presentatie van Nicolette van der Slot

8 8/13 Vragen aan Nicolette van der Slot: Hoe trek je datagericht personeel aan, in concurrentie met het bedrijfsleven? Kunnen onderzoekers van andere gemeenten ook deelnemen aan de activiteiten van de Data Academy in Zaanstad? Hoe zorgen we ervoor dat het sociaal en ruimtelijk domein elkaar beter gaan vinden bij het inzetten van onze data? Hoe kunnen we informatie, kennis en wijsheid delen? Hoe definieer je huishouden met betrekking tot Jeugdzorg? Immers, het kind kan zorg nodig hebben en volgens de GBA in een andere stad verblijven. Stel dat de ouders geen betrokkenheid hebben, alleen inwoner zijn. Mag of kun je ze dan toch aan het kind koppelen? En zo ja, hoe dan? Waarom sleutelen aan de betrouwbaarheid van het model in plaats van focussen op de kennis nu? Kun je het geld dat je nodig hebt om te voorspellen wat je eigenlijk al weet niet beter aan de doelgroep besteden?

9 9/13 Gemeente Eindhoven: van denken naar doen, van systeem naar praktijk We hebben er niks aan, op deze manier. Dat was de reactie van de gemeenteraad in Eindhoven, toen deze begin 2015 werd overspoeld met data rond het sociaal domein. Het waren de eerste dagen na de invoering van de decentralisatie, de gemeente stond nu voor de uitdaging om tal van nieuwe taken op zich te nemen. Jonas Onland vertelt in zijn presentatie hoe Eindhoven gekomen is tot een dashboard, dat snel een goed inzicht biedt in wat de gemeente presteert in het sociaal domein. Naast zijn functie als programmamanager Sociaal Domein bij de gemeente Eindhoven is Jonas Onland ook één van de founding fathers van Initiate, het innovatieprogramma van KING/VNG. Het zal dan ook niet verbazen dat de uitgangspunten van de ontwikkeling van het datadashboard op dezelfde leest is geschoeid als Initiate zelf. Jonas Onland: We hebben op de vraag van onze gemeenteraad om meer duiding en duidelijkheid in al die data eerst vijf vertrekpunten geformuleerd. Uitgaan van de kracht en de mogelijkheden van mensen, dat was de eerste. Vraaggericht werken, niet aanbodgericht. Dat was de tweede. Ten derde: geen doelgroepenbenadering meer, ieder mens is uniek. Vervolgens: integrale benadering en maatwerk. En als vijfde vertrekpunt: dichtbij de inwoner. De kracht van eenvoud De klassieke valkuil van het werken met data is: alles willen vastleggen, alles even belangrijk vinden. Dat kan makkelijk leiden tot door de bomen het bos niet meer zien. We hebben daar doorheen kunnen breken door een anders-dan-andere aanpak. We zijn met raadsleden, commissieleden en wethouders samen gaan zitten. Aan dit gezelschap

10 10/13 hebben we industrieel vormgevers toegevoegd. Deze laatste hadden als grote voordeel dat ze niets snapten van het sociaal domein. Ze waren dus niet besmet door systeemdenken en de gebruikelijke mitsen en maren. Juist hun open blik leidde ertoe dat we zelf ook anders konden kijken. Zo zagen we wat er fundamenteel miste: denken vanuit de leefwereld. Zo zijn we via de weg van Reversed Engineering gaan terugwerken naar de benodigde processen. Om daar snelheid in te brengen, hebben we een Hackathon georganiseerd. Bij zo n happening gaan teams van onder andere ontwerpers en data-engineering in 36 uur bouwen aan mogelijke prototypes. Dashboard voor Sociaal Domein Tijdens die Hackathon, zo laat de presentatie van Jonas zien, is de basis gelegd voor het dashboard voor het sociaal domein waar de gemeente Eindhoven nu mee werkt. Dat dashboard omvat vier manieren om te zoeken: In alle productcategorieën Deze geven zicht op de interventies die gedaan worden: wie doet wat? In alle segmenten Dit zegt iets over de mate van zelfredzaamheid van inwoners. Inzoomen op wijken Zitten er verschillen in wijken en waar zitten die dan? Kwartalen en jaren Deze geeft inzicht in veranderingen door de tijd Deze opbouw maakt het mogelijk dat iedere gebruiker van het dashboard vanuit het eigen perspectief kan inzoomen op details uit de data. Nu staat de gemeente voor de volgende stap. Want zien wat er gebeurt is één ding, dat doorvertalen naar interventies is een tweede. Bij monde van Jonas Onland is de gemeente Eindhoven daar nu naar op zoek: Hoe gaan we van informatie naar duiding naar wijsheid naar interventies? Iedereen die samen met ons dat vraagstuk op wil pakken, is van harte welkom. Bekijk hier de presentatie van Jonas Onland Vragen aan Jonas Onland: Welke beweging zie je in de tijd? Zie je al noemenswaardige beweging? Wanneer is betrouwbaarheid goed genoeg? Is 95% haalbaar? Bevat het dashboard realtime informatie? Begreep ik goed dat wat in Eindhoven is ontwikkeld beschikbaar wordt gesteld aan andere gemeenten? De behoefte is groot! Hoe gaat het begroten per wijk in de praktijk? En wat gebeurt er als bijvoorbeeld het aantal jeugdzorgklanten hoger wordt dan voorzien? Gaat er dan minder budget per inwoner naar andere onderdelen in het sociaal domein?

11 11/13 Privacy en sturen op data: waar ligt de grens? Op 20 juli 2013 overlijdt in Groningen het verstandelijke gehandicapte meisje Daniëlla. Ze is bij tientallen instanties in beeld en toch kon niet worden voorkomen dat ze een gruwelijke dood stierf, onder de handen van haar stiefvader. Cristian Gonzalez van Aken, adviseur bij het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten, haalt het voorbeeld bij wel meer presentaties over data aan, omdat het laat zien dat je er met informatie alleen nog niet bent. Het gaat er ook om dat je, binnen de grenzen van de privacy, op tijd handelt. Daar werken we vanuit KING aan in samenwerking met inspecties en veiligheidsregio s. We willen een prototype realiseren waarbij veertien vooruitstrevende technologieën worden gekruist. Het doel hiervan is: breed gebruik van data mogelijk maken met behoud van privacy. Een van die technologieën heet Break The Glass en komt uit de Belgische farmaciewereld. Deze technologie maakt het mogelijk om aan de handrem te trekken als je merkt dat iemand zonder toestemming in jouw persoonsgegevens zit te kijken. In de eerste sheet van zijn presentatie zet Cristian helder uiteen voor welke uitdaging we staan: Hoe kunnen we de grote hoeveelheid aan gegevens die beschikbaar is daadwerkelijk inzetten voor een betere en efficiëntere uitvoering, zonder de privacy van individuen te compromitteren? Het is een klassiek dilemma, stelt hij. We weten dat data niet vanzelf leidt tot meer wijsheid. Het omgekeerde kan zelfs waar zijn, als je geen middelen hebt om alle informatie die op je afkomt te filteren. Om die reden worden die filters steeds geavanceerder. Dat moet ook wel, want de hoeveelheid informatie in de wereld neemt exponentieel toe. Niettemin slaagt een onderneming als Google er in om op basis van zo n 200 criteria binnen een seconde met zoekresultaten te komen. Kijk naar de balans van Google en je ziet: het is heel rendabel om met data

12 12/13 aan de slag te gaan. Data is geld waard. Het is de brandstof van de toekomst. Zolang deze data ingezet wordt om de wereld beter te maken, een betere dienstverlening te bieden of bijvoorbeeld mensen weer gezond te maken, is er niets aan de hand. Maar als dezelfde gegevens gebruikt worden om je te manipuleren of medicijngebruik via de hoogste bieder te bevorderen zonder dat je eigen gezondheid voorop staat, gaat het mis. Met no ID kun je ervoor zorgen dat je te allen tijde je persoonskenmerken kunt terugtrekken, die daardoor niet meer door de misbruikende partij gebruikt kunnen worden. Inzoomen, maar tot hoe ver? Als je naar statistische gegevens kijkt, zegt data dus niets, stelt Cristian Gonzalez. Het wordt pas interessant en relevant als je gericht gaat inzoomen en verbanden gaat leggen. De Googles, Facebooks en Amazons van deze wereld zien enerzijds de grote trends, maar ze kunnen ook tot op individueel niveau door-analyseren. Met het analyseren van die grote trends de wet van de grote aantallen hebben we geen moeite. Het wordt tricky als we merken dat deze organisaties eigenlijk wel veel over ons persoonlijk weten en dat tegen ons gebruikt gaat worden. Je merkt dat bijvoorbeeld als je een reis boekt op de website van een reisorganisatie, en vervolgens naar Facebook gaat. Ineens krijg je heel gericht advertenties toegestuurd. Je ziet dan ook meteen waarom de diensten van de grote data-organisaties gratis zijn. Niet voor niets zeggen ze in het Engels: If the product is free, you are the product. Alles wat die organisaties over jou weten, is geld waard. Nu doen zich in het sociaal domein gebeurtenissen voor waardoor je zou wensen dat je in heel specifieke situaties ook op iemand individueel kunt inzoomen. We werken daaraan onder de noemer Break The Glass: in geval van nood wil je een ruitje kunnen intikken en alarm slaan. Zo kun je dramatische gebeurtenissen als de dood van Daniëlla misschien voorkomen. Maar hoe zet je zoiets op, met inachtneming van de privacy-wetgeving? Daar zijn we nu over aan het nadenken. No Name Theory Cristian Gonzalez en zijn team werken nu aan een prototype dat het mogelijk moet maken om onder strikte condities in noodgevallen te kunnen pinpointen naar een individu. De sheets van de presentatie laten zien hoe dit is opgebouwd. Het prototype dat we nu aan het ontwikkelen zijn, is opgebouwd uit drie elementen: Databronnen, Gatekeeper en n ID Wallet. De statistische (anonieme) data bevindt zich bij bijvoorbeeld ziekenhuizen, banken, het basisonderwijs of zorgverzekeraars. Als je vanuit deze buitenste ring diverse datalagen op elkaar legt, kun je al vrij snel uitkomen bij een individu. De persoonlijke kenmerken daarvan zijn vastgelegd in een n ID Wallet, een digitale kluis waar persoonskenmerken in zijn opgeslagen en dus benaderd kunnen worden. De Gatekeeper zorgt ervoor dat niemand zomaar toegang kan krijgen tot dat n ID Wallet, dat kan alleen met een machtiging. In noodgevallen moet dat dus snel kunnen: Break The Glass. De grote uitdaging zit nu onder andere in de ontwikkeling van algoritmen die meekijken wie precies toegang vraagt tot het ID Wallet. Als dat gelukt is, kunnen we wellicht ooit tijdig ingrijpen bij situaties als die van Daniëlla uit Groningen. Nu is het toch vooral nog: we staan erbij en kijken ernaar. Een onwenselijke situatie, wat mij betreft.

13 13/13 Download hier de presentatie van Cristian Gonzalez Vragen aan Cristian Gonzalez: Hoe zorgen we ervoor dat de datatheorie en de datapraktijk / toepassing niet uit elkaar groeien? Hoe zorg je voor de balans tussen belangen van overheid, samenleving en individu? Hoe gaan we om met groei van Kunstmatige Intelligentie? Vinden wij ( als overheden ) dat we een rol hebben in het privacybewuster maken van onze burgers? En zullen we zelf ophouden met het te pas en te onpas vastleggen van persoonsgegevens?