Evaluatie nieuwe wittevliegpredatoren op tomaat

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Evaluatie nieuwe wittevliegpredatoren op tomaat"

Transcriptie

1 Evlutie nieuwe wittevliegpredtoren op tomt Gerben Messelink, Rent vn Holstein & Eric de Groot Rpport 324

2

3 Evlutie nieuwe wittevliegpredtoren op tomt Gerben Messelink, Rent vn Holstein & Eric de Groot Wgeningen UR Glstuinbouw, Bleiswijk Jnuri 2010 Rpport 324

4 2010 Wgeningen, Wgeningen UR Glstuinbouw Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgve mg worden verveelvoudigd, opgeslgen in een geutomtiseerd gegevensbestnd, of openbr gemkt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechnisch, door fotokopieën, opnmen of enige ndere mnier zonder voorfgnde schriftelijke toestemming vn Wgeningen UR Glstuinbouw PT-projectnummer: Intern projectnummer: Foto voorzijde: predtor Scolothrips sexmcultus Wgeningen UR Glstuinbouw Adres : Violierenweg 1, 2665 MV Bleiswijk : Postbus 20, 2665 ZG Bleiswijk Tel. : Fx : E-mil : glstuinbouw@wur.nl Internet :

5 Inhoudsopgve pgin Smenvtting 1 1 Inleiding 3 2 Mteril en methoden Evlutie roofmijten Evlutie rooftripsen 7 3 Resultten Evlutie roofmijten Evlutie rooftripsen 12 4 Discussie en conclusies 13 5 Anbevelingen 15 6 Referenties 17

6

7 1 Smenvtting In komkommer, ubergine en pprik is de wittevliegbestrijding nzienlijk verbeterd sinds de introductie vn de generlistische roofmijt Amblyseius swirskii. Op veel tomtenbedrijven gt de biologische bestrijding vn wittevlieg met roofwntsen en sluipwespen echter nog moeizm in de winter-voorjr-periode. In dit onderzoek hebben we vijf soorten roofmijten (Amblyseius swirskii, Euseius ovlis Typhodromlus limonicus Amblyseius montdorensis, Amblyseius lpinus) en vier soorten rooftripsen (Scolothrips sexmcultus, Scolothrips longicornis, Scolothrips tkhshii, Frnklinothrips vespiformis) getest tegen kswittevlieg in tomt. In twee ksproeven met roofmijten konden lleen A. montdorensis en T. limonicus zich enige tijd op het gews hndhven. N 6 weken wren ook deze soorten verdwenen, ook l ws er voldoende prooi beschikbr. Bij geen enkele soort ws er een effect op kswittevlieg te zien. In het lbortorium bleken lle rooftripsen zich te voeden met eieren en lrven vn kswittevlieg op tomtenbld. Géén vn deze rooftripsen ws echter in stt zich te vestigen op een tomtenplnt met witte vlieg en er werd dn ook géén onderdrukkend effect op witte vlieg wrgenomen. De slechte vestiging vn de rovers is wrschijnlijk toe te schrijven n de klierhren vn tomt, die bij contct kleverige en toxische stoffen fscheiden, wr kleine predtoren lst vn hebben.

8 2

9 3 1 Inleiding Voor de bestrijding vn witte vlieg en ndere plgen in tomt is de inzet vn de polyfge roofwnts Mcrolophus cliginosus vn groot belng. De ervring op veel bedrijven is dt deze rover te lt of mtig nslt, wrdoor het gewenste effect op plgen onvoldoende is. Drnst melden telers dt in belichte teelten de bestrijding vn witte vlieg moeizm gt in de winterperiode. Verder zijn er recente nscherpingen vn de MRL-eisen (Mximum Residue Level) vnuit de retil, wrdoor er behoefte is n betere biologische bestrijders vn witte vlieg. Recente ontwikkelen in de bestrijding vn wittevlieg in komkommer, pprik en ubergine, wren nleiding om dit onderzoek voor tomt te strten. In 2005 is er met de introductie vn de roofmijt Amblyseius swirskii een omslg gekomen in de biologische bestrijding vn witte vlieg. De roofmijten die tot dn toe op de mrkt wren, hdden geen effect op witte vlieg. Onderzoek vn de universiteit vn Amsterdm (Nomikou et l., 2001, 2002) en Wgeningen UR Glstuinbouw (Messelink et l., 2005, 2006) lieten zien dt een groot ntl generlistische roofmijten een effect hebben op wittevlieg, trips en spint. De roofmijt A. swirskii (Figuur 1) blijkt zich goed te kunnen hndhven in komkommer, pprik en ubergine en levert dr een belngrijke bijdrge n de bestrijding vn wittevlieg (zie Er wren echter geen roofmijtsoorten beschikbr die zich kunnen hndhven in tomt. Voor dit onderzoek heeft Wgeningen UR Glstuinbouw een ntl roofmijtsoorten verzmeld wrvn bekend ws dt ze effect hebben op wittevlieg. In ksproeven hebben we bepld of ze zich vestigen op tomt met kswittevlieg, en in welke mte ze in stt zijn om populties vn kswittevlieg te onderdrukken. De verzmelde en geteste soorten zijn weergeven in Tbel 1. Amblyseius montdorensis wordt voorl ingezet ls tripspredtor (Steiner et l., 2003), mr bleek zich in het lbortorium ook te voeden met eieren en crwlers vn kswittevlieg. Typhlodromus limonicus bleek in komkommer een uitstekende bestrijder vn kswittevlieg te zijn (Messelink et l., 2005). De popultie die hier op tomt is getest, is onlngs verzmeld vn tomt in Nieuw-Zeelnd (Vn Houten et l., 2008). Nst roofmijten, is ook gekeken nr rooftripsen. Verschillende soorten tripsen die behoren tot het geslcht Scolothrips worden veel in fruitbomen ngetroffen, meestl gessocieerd met spintmijten, soms ook met witte vlieg. Scolothrips longicornis (Sengonc & Weignd, 1988) werd door Anton vn der Linden verzmeld in Hongrije, Scolothrips tkhshii (Kishimoto & Adchi, 2008) en Scolothrips sexmcultus (Coville & Allen, 1977) werden betrokken vi derden (zie Tbel 1). In het lbortorium bleken lle soorten zich te voeden met stdi vn kswittevlieg (Figuur 2). S. longicornis en S. tkhshii vielen in een vroeg stdium l f, omdt ze op tomt nuwelijks gekweekt konden worden. Alleen met S. sexmcultus is een gewsproef uitgevoerd. De rooftrips Frnklinothrips vespiformis, in het verleden getest ls tripsbestrijder (Arkki & Okjim,1998; Rmkers et l., 2000), stt bekend ls meer generlistisch en voedt zich ook met eieren en lrven vn kswittevlieg (Loomns & Vierbergen, 1999) (Figuur 3). Tbel 1. Overzicht vn verzmelde predtoren voor proeven in tomt. Predtor Bron Getest op tomtengews Roofmijten Amblyseius swirskii ktoen, Isrël J Euseius ovlis komkommer, Tiwn J Typhlodromlus limonicus tomt, Nieuw-Zeelnd (vi Koppert) J Amblyseius montdorensis kruidchtige plnten, Austrlië J Amblyseius lpinus vrouwenmntel, Nederlnd J Rooftripsen Scolothrips sexmcultus Sterlings Insectry, Clifornië J Scolothrips longicornis rdbei, Hongrije Nee Scolothrips tkhshii Ibrki University Ami, Jpn Nee Frnklinothrips vespiformis Entocre J

10 4 Figuur 1. Roofmijt Amblyseius swirskii zuigt eieren vn kswittevlieg leeg. Figuur 2. Scolothrips sexmcultus voedt zich met een ei vn kswittevlieg. Figuur 3. Frnklinothrips vespiformis voedt zich met een lrve vn kswittevlieg.

11 5 2 Mteril en methoden In de periode vn njr 2008 tot eind 2009 zijn drie ksproeven uitgevoerd in de kssen vn Wgeningen UR Glstuinbouw te Bleiswijk. In twee proeven zijn roofmijten beoordeeld, bij een lge en hoge strtpopultie vn kswittevlieg. In de derde ksproef zijn rooftripsen getest. Tbel 2 geeft de gemiddelde tempertuur en luchtvochtigheid weer gedurende deze experimenten. Tbel 2. Cultivrs, periode en klimtomstndigheden vn de 3 ksproeven. Ksproef Periode (weeknummers) Cultivr Gemiddelde tempertuur ( C) Gemiddelde luchtvochtigheid (%) 1 36 t/m Mecno t/m Succes t/m Succes Evlutie roofmijten In twee ksproeven zijn de volgende roofmijtsoorten getest: A. Amblyseius swirskii B. Euseius ovlis C. Typhlodromlus limonicus D. Amblyseius montdorensis E. Amblyseius lpinus Al deze roofmijten zijn door Wgeningen UR Glstuinbouw gekweekt. De kweek vn E. ovlis gebeurde op bloeiende Ricinus communis; de kweek vn Typhlodromlus limonicus en Amblyseius swirskii optyph ltifoli pollen en de kweek vn Amblyseius montdorensis en Amblyseius lpinus op voorrdmijt Acrus sp. Iedere behndeling (= roofmijtsoort) werd uitgevoerd in 6 herhlingen met één plnt per herhling. Voor proef 1 zijn twee ksfdelingen vn 25 m² grootte gebruikt. De tweede proef is uitgevoerd in één fdeling vn 100 m² grootte (Figuur 4). De proeven zijn uitgevoerd onder ssimiltiebelichting. In de eerste proef zijn eenmlig 40 witte vlieg poppen per plnt uitgezet. In de tweede proef wren er drie introducties vn de witte vlieg. Wekelijks zijn 40 witte vlieg dulten per keer opgezogen in een potje; totl zijn er 120 dulten vn de witte vlieg uitgezet per plnt. Deze wittevliegen wren fkomstig vn een kweek op tomt. Tegelijk met de (eerste) inzet vn witte vliegen zijn de roofmijten uitgezet. Roofmijten zijn met penseel verzmeld en op de bldponsjes vn 2 cm dimeter gepltst. Per plnt zijn in totl 40 roofmijtvrouwtjes (2 ponsjes vn 20 roofmijtvrouwtjes) ingezet. De ponsjes zijn op 2 blderen gepltst (Figuur 5) en er is tegelijkertijd extr voeding (stuifmeel vn Typh sp.) toegediend (Figuur 6). De toevoeging vn stuifmeel is een week n de introductie vn de roofmijten herhld. Drie weken n de introductie vn de roofmijten zijn de wrnemingen begonnen. Per plnt zijn 10 deelbldjes verzmeld, 5 net onder het losltbld en 5 er boven. Deze zijn in het lbortorium onder een binoculir fgezocht op witte vliegen en roofmijten. Dit werd herhld n 2 en 4 weken. In de tweede proef hebben we in week 12, 7 weken n de eerste roofmijtenintroducties, de roofmijten A. swirskii, A. montdorensis en A. lpinus opnieuw uitgezet in dichtheden vn 300 roofmijten per plnt. N twee weken zijn lle plnten opnieuw beoordeeld, dit ml op 5 bldjes per kop vn een plnt.

12 6 Figuur 4. Ksfdeling vn 100 m² n het begin vn het tweede experiment. Figuur 5. Inzetten vn de roofmijten op de bldponsjes. Figuur 6. Tomtenbld met Typh sp. pollen.

13 7 2.2 Evlutie rooftripsen Voor de derde ksproef zijn twee soorten rooftripsen gebruikt: Scolothrips sexmcultus en Frnklinothrips vespiformis (Tbel 1). Deze werden vergeleken met de stndrd roofwnts Mcrolophus cliginosus en de roofmijt A. montdorensis ten opzichte vn een controlebehndeling: A B C D E Controle Amblyseius montdorensis Mcrolophus cliginosus Scolothrips sexmcultus Frnklinothrips vespiformis Omdt roofwntsen en rooftripsen kunnen vliegen, is ditml elke plnt in een fzonderlijke insectenkooi gepltst (0.6*0.6*1.8m) (Figuur 7 en 9). Iedere behndeling werd 4x herhld. De kooien werden gepltst in één fdeling vn 100 m² grootte. De proeven zijn uitgevoerd onder ssimiltie belichting. In de proef zijn drie keer, met een intervl vn één week, 40 volwssen kswittevliegen per kooi uitgezet (Figuur 8). De introducties vn de rovers zijn direct n de ltste introducties vn de witte vliegen gebeurd in week 39. Er zijn per keer 50 dulten vn rooftripsen, roofwnts en roofmijten geïntroduceerd. In week 40 is dit herhld voor de rooftripsen en roofwntsen. Een week n de ltste introducties vn de rovers zijn 10 deelbldjes per plnt verzmeld: 5 deelbldjes uit de kop wr de jonge stdi vn de witte vlieg domineren, en 5 deelbldjes midden in het gews wr wt oudere stdi witte vlieg zich bevinden. De deelbldjes zijn in het lbortorium onder een binoculir beoordeeld op nwezige witte vliegen en de rovers. Dit werd n 2 en 4 weken herhld. Figuur 7. Kooien met tomten bij inzet proef.

14 8 Figuur 8. Inzet witte vlieg. Figuur 9. Plntstdium in ltere fse vn de proef.

15 9 3 Resultten 3.1 Evlutie roofmijten De twee ksproeven met roofmijten lten een vergelijkbr beeld zien. De roofmijten T. limonicus en A. montdorensis zijn ls enige soorten 3 tot 6 weken n inzet nog terug te vinden. De ndere roofmijten zijn niet of nuwelijks nwezig (Figuur 10 en 12). Uiteindelijk blijkt géén enkele roofmijt zich blijvend op tomt te vestigen, ondnks de overmt n voedsel (wittevliegeieren). Bij lle behndelingen lopen de wittevliegdichtheden op (Figuur 11 en 13). Deze dichtheden verschilden niet significnt tussen de behndelingen. Ook de extr losltingen vn de roofmijten A. swirskii, A. montdorensis en A. lpinus hdden géén effect op de wittevliegdichtheden ten opzichte vn de ndere behndelingen (Figuur 14). Bij de ltste bemonstering in week 14 werd lleen vn de soort A. montdorensis een enkel exemplr (gemiddeld 0.5/bldje) teruggevonden. Roofmijtdichtheid (ntl/10 bldjes) Amblyseius montdorensis Typhlodromlus limonicus Amblyseius swirskii Euseius ovlis Amblyseius lpinus b b b Tijd (weken 2008) Figuur 10. Antllen roofmijten (eieren, lrven, nimfen en dulten) op tomtenplnten met een lge dichtheid vn kswittevlieg. In week 41 zijn 40 wittevliegpoppen en 40 roofmijtvrouwtjes per plnt ingezet. Deze figuur geeft het totl ntl roofmijtstdi per 10 bldjes weer op 4, 6 en 8 weken n inzet vn de roofmijten. Verschillende letters tussen de behndeling geven sttisch betrouwbre verschillen n (p<0.05).

16 10 Wittevliegdichtheid (ntl/10 bldjes) Amblyseius montdorensis Typhlodromlus limonicus Amblyseius swirskii Euseius ovlis Amblyseius lpinus Tijd (weken 2008) Figuur 11. Antllen kswittevlieg (eieren, lrven en poppen) op tomtenplnten bij verschillende roofmijtsoorten. In week 41 zijn 40 wittevliegpoppen en 40 roofmijtvrouwtjes per plnt ingezet. Dezelfde letters chter de behndelingen geven n dt behndeling niet sttisch betrouwbr verschillen (p<0.05). Roofmijtdichtheid (ntl/10 bldjes) Typhlodromlus limonicus Amblyseius swirskii Euseius ovlis Amblyseius montdorensis Amblyseius lpinus b b b b Tijd (weken 2009) Figuur 12. Antllen roofmijten (eieren, lrven, nimfen en dulten) op tomtenplnten met een hoge dichtheid vn kswittevlieg. In week 2, 3 en 4 zijn 40 volwssen kswittevliegen per plnt uitgezet. In week 5 zijn op iedere plnt 40 roofmijtvrouwtjes ingezet. Verschillende letters tussen de behndeling geven sttisch betrouwbre verschillen weer (p<0.05).

17 11 Roofmijtdichtheid (ntl/10 bldjes) Amblyseius swirskii Euseius ovlis Typhlodromlus limonicus Amblyseius montdorensis Amblyseius lpinus Tijd (weken 2009) Figuur 13. Antllen kswittevlieg (eieren, lrven en poppen) op tomtenplnten bij verschillende roofmijtsoorten. In week 2, 3 en 4 zijn 40 volwssen kswittevliegen per plnt uitgezet. In week 5 zijn op iedere plnt 40 roofmijtvrouwtjes ingezet. Dezelfde letters chter de behndelingen geven n dt behndeling niet sttisch betrouwbr verschillen (p<0.05) Wittevliegdichtheid (ntl/5 bldjes) Amblyseius swirskii Euseius ovlis Typhlodromlus limonicus Amblyseius montdorensis Amblyseius lpinus Figuur 14. Wittevliegdichtheden (som eieren lrven en poppen) op tomtenplnten wr verschillende soorten roofmijten zijn uitgezet. In week 2, 3 en 4 zijn 40 volwssen kswittevliegen per plnt uitgezet. In week 5 zijn op iedere plnt 40 roofmijtvrouwtjes ingezet. De roofmijten A. swirskii, A. montdorensis en A. lpines zijn opnieuw uitgezet in week 12 in dichtheden vn 300 roofmijten per plnt. De behndelingen verschillen niet sttistisch significnt vn elkr (p<0.05).

18 Evlutie rooftripsen De rooftripsen bleken niet in stt zich te vestigen op tomt met kswittevlieg. Slechts een enkele keer werd een lrve teruggevonden. Er ws dn ook géén effect op de wittevliegontwikkeling ten opzichte vn de onbehndelde controle (Figuur 15). Vn de ndere predtoren ws lleen de stndrd roofwnts M. cliginosus in stt de wittevliegpopultie significnt te onderdrukken (Figuur 14). De twee introducties vn volwssen roofwntsen leidde niet tot popultieopbouw. Er werd slechts één keer één nimf wrgenomen. Wittevliegdichtheid (ntl/10 bldjes) controle Amblyseius montdorensis Scolothrips sexmcultus Frnklinothrips vespiformis Mcrolophus cliginosus b Tijd (weken 2009) Figuur 15. Antllen kswittevlieg (eieren, lrven en poppen) op tomtenplnten bij verschillende predtoren. In week 36, 37 en 38 zijn 40 volwssen kswittevliegen per plnt uitgezet. In week 39 en 40 zijn de rovers geïntroduceerd. Verschillende letters tussen de behndeling geven sttisch betrouwbre verschillen weer (p<0.05).

19 13 4 Discussie en conclusies Géén vn de geteste roofmijten en rooftripsen vestigde zich op tomt met kswittevlieg. In de tweede ksproef ws kswittevlieg in overvloed nwezig met hoge dichtheden vn eitjes, mr zelfs dn wren de roofmijten niet in stt zich te hndhven op het gews. De dichtheden wren echter nog niet zo hoog dt honingduw een belemmering kn zijn geweest voor de roofmijten. De reden dt de predtoren zich niet kunnen vestigen op tomt kn twee oorzken hebben: 1. Wittevliegeitjes en -lrven bevtten metbolieten vn tomt die toxisch zijn voor de predtoren. Dit is eerder gevonden voor de roofmijt Neoseiulus clifornicus (Koller et l., 1997). 2. Tomtenplnten zijn dicht bezet met verschillende typen klierhren (Figuur 16). Deze hren scheiden bij contct kleverige en toxische stoffen f die zich hechten n de roofmijten. Deze klierhren hebben ls functie de vestiging en ontwikkeling vn fytofge (plntenetende) insecten en mijten te belemmeren (Simmons & Gurr, 2005). Mogelijk heeft dit geleid tot het uitsterven vn de geteste predtoren (vn Hren et l., 1987). Mcrolophus heeft hier het minste lst vn. In de veredeling wordt klierhrdichtheid dn ook ls een belngrijk instrument voor resistentie gezien. Echter in het kder vn biologische bestrijding is het te overwegen om juist te selecteren op plnten met een lge klierhrdichtheid, wrdoor de biologische bestrijders zich beter kunnen hndhven. Figuur 16. De vier meest voorkomende typen klierhren vn tomt (Luckwill, 1943).

20 14

21 15 5 Anbevelingen Dit onderzoek lt zien dt de op de huidige cultivrs vn tomt, de meeste roofmijten en rooftripsen wrschijnlijk niet geschikt zijn voor de bestrijding vn kswittevlieg. De biologische bestrijding vn witte vlieg blijft drmee voorl fhnkelijk vn de inzet vn de roofwnts Mcrolophus cliginosus en de sluipwesp Encrsi formos. Om toch tot een verbetering vn de wittevliegbestrijding te komen is het wrschijnlijk knsrijker om methodes te ontwikkelen die de vestiging vn met nme Dicyphine (Mcrolophus, Dicyphus, Nesidiocoris) verbeteren. Veredeling op klierhrloze tomtencultivrs zou het functioneren vn ndere (kleinere) predtoren kunnen verbeteren, mr berooft de tomt vn hr ntuurlijke bescherming tegen diverse fytofgen. Het opsporen vn predtoren die (evenls de Dicyphine) zijn ngepst n dit soort behring (of zelfs specifiek n tomt) lijkt een logischer weg.

22 16

23 17 6 Referenties Arkki, N. & S. Okjim, Notes on the biology nd morphology of predtory Frnklinothrips vespiformis (Crwford) (Thysnopter: Aeolothripide): first record from Jpn. Entomologicl Science 1: Coville, P.L. & W.W. Allen, Life tble nd feeding hbits of Scolothrips sexmcultus (Thysnopter, Thripide). Annls of the Entomologicl Society of Americ 70: Kishimoto, H. & I. Adchi, Predtion nd oviposition by predtory Stethorus jponicus, Oligot kshmiric benefic, nd Scolothrips tkhshii in egg ptches of vrious spider mite species. Entomologi Experimentlis Et Applict 128: Koller, M.K. & P. Schusberger, Direct nd indirect dverse effects of tomto on the predtory mite Neoseiulus clifornicus feeding on the spider mite Tetrnychus evnsi Entomologi Experimentlis Et Applict 125: Loomns, A.J.M. & G. Vierbergen, Frnklinothrips: perspectives for greenhouse pest control. IOBC/wprs Bulletin 22: Luckwill, L.C., The genus Lycopersicon: An historicl, biologicl nd txnomic survey of the wild nd cultivted tomtoes. Aberdeen University Press, U.K Messelink, G.J., S.E.F. Vn Steenpl, R. vn Holsetin, W. vn Wensveen, E. de Groot, M. vn Slooten & P.M.J. Rmkers, Nieuwe predtoren vn trips en witte vlieg voor komkommer. Rpport PT project Messelink, G.J., S.E.F. Vn Steenpl & P.M.J. Rmkers, Evlution of phytoseiid predtors for control of western flower thrips on greenhouse cucumber. BioControl 51: Nomikou, M., A. Jnssen, R. Schrg & M.W. Sbelis Phytoseiid predtors s potentil biologicl control gents for Bemisi tbci. Experimentl nd Applied Acrology 25: Nomikou, M., A. Jnssen, R. Schrg & M.W. Sbelis, Phytoseiid predtors suppress popultions of Bemisi tbci on cucumber plnts with lterntive food. Experimentl nd Applied Acrology 27: Rmkers, P.M.J., R.A.F. Vn den Meircker & S. Mulder, Predtory thrips s thrips predtors. Mededelingen Fculteit Lndbouwkundige en Toegepste Biologische Wetenschppen, Universiteit Gent. 65: Sengonc, C. & S. Weignd, Biology of the predtory thrips, Scolothrips longicornis priesner (Thysnopter, Thripide). Act Phytopthologic et Entomologic Hungric 23:

24 18 Simmons, A.T. & G.M. Gurr, Trichomes of Lycopersicon species nd their hybrids: effects on pests nd nturl enemies. Agriculturl nd Forest Entomology 7: Steiner, M.Y., S. Goodwin, T.M. Wellhm, I.M. Brchi & L.J. Spohr, Biologicl studies of the Austrlin predtory mite Typhlodromips montdorensis (Schich) (Acri : Phytoseiide), potentil biocontrol gent for western flower thrips, Frnkliniell occidentlis (Pergnde) (Thysnopter : Thripide). Austrlin Journl of Entomology 42: Vn Hren, R.J.F., M.M. Steenhuis, M.W. Sbelis & O.M.B. de Ponti, Tomto stem trichomes nd dispersl success of phytoseiulus persimilis reltive to its prey Tetrnychus urtice. Experimentl nd Applied Acrology 3: Vn Houten, Y.M., J. Rothe & K.J.F. Bolckmns, The generlist predtor Typhlodromlus limonicus (Acri: Phytoseiide): potentil biologicl control gent of thrips nd whiteflies. Bulletin OILB/wprs 32:

Recente resultaten uit het onderzoek aan trips in de sierteelt onder glas

Recente resultaten uit het onderzoek aan trips in de sierteelt onder glas Recente resultten uit het onderzoek n trips in de sierteelt onder gls Wt heen we ereikt en hoe verder? Ad Lemn, Rent vn Holstein-Sj, Rolnd Vijvererg, Geren Messelink Wgeningen University & Reserch, BU

Nadere informatie

best practices voor de bestrijding van trips Gerben Messelink, Wageningen UR Glastuinbouw

best practices voor de bestrijding van trips Gerben Messelink, Wageningen UR Glastuinbouw est prctices voor de estrijding vn trips Geren Messelink, Wgeningen UR Glstuinouw PlntgezondheidsEvent 10 mrt 2016 invsie Frnkliniell occidentlis in Europ Wr zitten de prolemen? Pprik verrssend goed: sinds

Nadere informatie

Bodempredatoren: watdoenzeen hoe zijnzetestimuleren?

Bodempredatoren: watdoenzeen hoe zijnzetestimuleren? Bodempredtoren: wtdoenzeen hoe zijnzetestimuleren? Gerben Messelink, Amir Grosmn, Rent vn Holstein-Sj, Wgeningen UR Glstuinbouw Gewsbijeenkomst chrysnt 4 en 5 juni 2014 Exploring the potentil of soil-dwelling

Nadere informatie

Stimulering van roofvliegen en roofkevers voor plaagbestrijding in de sierteelt

Stimulering van roofvliegen en roofkevers voor plaagbestrijding in de sierteelt Stimulering vn roofvliegen en roofkevers voor plgbestrijding in de sierteelt Amir Grosmn, Eric de Groot en Gerben Messelink Rpport GTB-1302 Refert Bestrijding vn plgen wordt soms geholpen door spontn optredende

Nadere informatie

Screening van middelen ter bestrijding van Phytophthora infestans in tomaat

Screening van middelen ter bestrijding van Phytophthora infestans in tomaat Screening vn middelen ter bestrijding vn Phytophthor infestns in tomt 2014 Proef nummer: 14938 14074 C. Oostingh Proeftuin Zwgdijk Tolweg 13 1681 ND Zwgdijk Phone +31 (0)228 56 31 64 Fx +31 (0)228 56 30

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de biologische bestrijding. Gerben Messelink, Wageningen UR Glastuinbouw

Ontwikkelingen in de biologische bestrijding. Gerben Messelink, Wageningen UR Glastuinbouw Ontwikkelingen in de biologische bestrijding Gerben Messelink, Wageningen UR Glastuinbouw Wat zijn de ontwikkelingen? Grote ontwikkelingen op het gebied van roofmijten Veel studies naar interacties in

Nadere informatie

Stimulering van roofvliegen en roofkevers voor plaagbestrijding in de sierteelt

Stimulering van roofvliegen en roofkevers voor plaagbestrijding in de sierteelt Stimulering vn roofvliegen en roofkevers voor plgbestrijding in de sierteelt Subtitel Amir Grosmn, Eric de Groot en Gerben Messelink 1 Instituten Wgeningen UR Glstuinbouw, Wgeningen/Bleiswijk mrt 2014

Nadere informatie

Bouwstenen voor tripsbestrijding in chrysant

Bouwstenen voor tripsbestrijding in chrysant Bouwstenen voor tripsestrijding in chrysnt Anton vn der Linden, Amir Grosmn, Mrieke vn der Stij en Geren Messelink Rpport GTB-1243 Refert De Clifornische trips, Frnkliniell occidentlis is een moeilijk

Nadere informatie

14 Effectevaluatie van de Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV)

14 Effectevaluatie van de Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) Smenvtting Op 1 pril 2001 trd de wet SOV in werking. Op grond vn deze wet kunnen justitibele verslfden die n een ntl in de wet genoemde voorwrden voldoen, in het kder vn een strfrechtelijke mtregel, voor

Nadere informatie

Algemeen. Restweefsel voor medischwetenschappelijk onderzoek

Algemeen. Restweefsel voor medischwetenschappelijk onderzoek Algemeen Restweefsel voor medischwetenschppelijk onderzoek U bent in het Ersmus MC voor onderzoek en/of behndeling. Soms is het nodig bloed of lichmsweefsel/-vloeistof bij u f te nemen. N fronding vn dit

Nadere informatie

Bestrijding van trips in aubergine met roofmijten

Bestrijding van trips in aubergine met roofmijten Bestrijding van trips in aubergine met roofmijten Gerben Messelink & Eric de Groot Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Glastuinbouw Business Unit Glastuinbouw juni oktober 2005 2005 2005 Wageningen,

Nadere informatie

Hoe koud heeft een weekhuidmijt het in de frigo? (Theoretische benadering)

Hoe koud heeft een weekhuidmijt het in de frigo? (Theoretische benadering) Hoe koud heeft een weekhuidmijt het in de frigo? (Theoretische endering) Gil Luypert Studiedg Azle 15 26/2/15 Weekhuidmijt, Polyphgotrsonemus ltus Symptomen vn schde ij zle vk onder wrme omstndigheden

Nadere informatie

Effect van bladsnijregiem bij Anthurium andreanum op productie en kwaliteit.

Effect van bladsnijregiem bij Anthurium andreanum op productie en kwaliteit. Effect vn ldsnijregiem ij Anthurium ndrenum op productie en kwliteit. M.G. Wrmenhoven N. Grcí N. vn Mourik Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Business Unit Glstuinouw juni 2005 PPO nr. 41717068 2005

Nadere informatie

Biologische bestrijding van bladluis in paprika

Biologische bestrijding van bladluis in paprika Biologische estrijding vn ldluis in pprik Evlutie vn nieuwe sluipwespen en gsvliegen Geren J. Messelink 1, Lxmi Kok 1, Chntl M.J. Bloemhrd 1, Hns Hoogerrugge 2 en Jeroen vn Schelt 2 1 Wgeningen UR Glstuinouw

Nadere informatie

voetbal omnibus Vrouwke Klapwijk in één boek Vrouwke Klapwijk bas voetbal omnibus

voetbal omnibus Vrouwke Klapwijk in één boek Vrouwke Klapwijk bas voetbal omnibus bs is dolblij. hij gt met zijn club nr de ArenA. jens leidt hen rond. wt is er veel te zien. je mg niet op het veld. mr bs voelt wel n het grs. hij doet ook een kwis. totdt hij verdwlt. wr moet hij heen?

Nadere informatie

1a Een hoeveelheid stof kan maar op één manier veranderen. Hoe?

1a Een hoeveelheid stof kan maar op één manier veranderen. Hoe? Oefenopgven over Stoffen en Mterilen Uitwerking en ntwoord op elke opgve stt n de ltste opgve. Gegevens kunnen worden opgezoht in de tellen hterin. Als de zwrteftor niet vermeld is mg je 9,81 N/kg nemen.

Nadere informatie

Keuze van het lagertype

Keuze van het lagertype Keuze vn het lgertype Beschikbre ruimte... 35 Belstingen... 37 Grootte vn de belsting... 37 Richting vn de belsting... 37 Scheefstelling... 40 Precisie... 40 Toerentl... 42 Lgergeruis... 42 Stijfheid...

Nadere informatie

Vergelijking roofwantsen en roofmijten in aubergine

Vergelijking roofwantsen en roofmijten in aubergine Vergelijking roofwantsen en roofmijten in aubergine Gerben Messelink, Renata van Holstein-Saj, Laxmi Kok Rapport GTB-1152 Referaat In twee kassen met een aubergineteelt is gevolgd hoe biologische bestrijders

Nadere informatie

Geïntegreerde bestrijding van plagen in de sierteelt onder glas

Geïntegreerde bestrijding van plagen in de sierteelt onder glas Geïntegreerde estrijding vn plgen in de sierteelt onder gls Een systeemendering met preventieve iologische estrijding ls sis Geren Messelink 1, Ad Lemn 1, Somyyeh Ghsemzdeh 1, Chntl Bloemhrd 1, Rent vn

Nadere informatie

Neveneffecten van chemische middelen op roofmijten in komkommer. Gerben Messelink, Sebastiaan van Steenpaal en Marc van Slooten

Neveneffecten van chemische middelen op roofmijten in komkommer. Gerben Messelink, Sebastiaan van Steenpaal en Marc van Slooten Neveneffecten van chemische middelen op roofmijten in komkommer Gerben Messelink, Sebastiaan van Steenpaal en Marc van Slooten Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Business Unit Glastuinbouw oktober

Nadere informatie

Rassenonderzoek aardbeien vollegrond

Rassenonderzoek aardbeien vollegrond Rssenonderzoek rdbeien vollegrond 2000-2003 Bert Evenhuis & Mrius Linssen Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Business-unit Akkerbouw, Groene Ruimte en Vollegrondsgroente februri 2004 PPO-projectrpport

Nadere informatie

lesboek groep 6 blok 1

lesboek groep 6 blok 1 lesboek groep 6 9 blok lesboek groep 6 blok Mlmberg, s-hertogenbosch Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgve mg worden verveelvoudigd, opgeslgen in een geutomtiseerd gegevensbestnd, of openbr

Nadere informatie

Biologische tripsbeheersing in prei

Biologische tripsbeheersing in prei Biologische tripsbeheersing in prei 2008 2010 Auteurs: R. vn den Broek, H. Verstegen, R. Gruppen, J.H. Kmstr Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V., onderdeel vn Wgeningen UR Business Unit Akkerbouw, Groene

Nadere informatie

Op weg naar een betrouwbare beoordeling a

Op weg naar een betrouwbare beoordeling a Op weg nr een betrouwbre beoordeling Een eerlijke beoordeling vn cll center gents Cll center-gents worden vk mede beoordeeld op ACT en AHT. Met nme het beoordelen op ACT is niet redelijk, omdt toevl hierin

Nadere informatie

Functionele biodiversiteit van de Arthropoda, als basis voor de geïntegreerde gewasbescherming in de laanboomteelt

Functionele biodiversiteit van de Arthropoda, als basis voor de geïntegreerde gewasbescherming in de laanboomteelt PWO-project BI-WO Functionele biodiversiteit vn de Arthropod, ls bsis voor de geïntegreerde gewsbescherming in de lnboomteelt Ir. J. Moens Inleiding Functionele biodiversiteit Ntuurlijke plgbeheersing

Nadere informatie

Iepen en iepziekte. Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer. Colofon. Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag

Iepen en iepziekte. Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer. Colofon. Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag Gemeente Den Hg Dienst Stdsbeheer Colofon Iepen en iepziekte Uitgve Gemeente Den Hg Dienst Stdsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Hg Vormgeving Teres Jonkmn (BNO) Druk Fcilitire dienst - Multimedi Deze brochure

Nadere informatie

Bestrijding van trips en kaswittevlieg met roofmijten in komkommer

Bestrijding van trips en kaswittevlieg met roofmijten in komkommer Bestrijding van trips en kaswittevlieg met roofmijten in komkommer Gerben Messelink, Sebastiaan van Steenpaal en Renata van Holstein? Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Business Unit Glastuinbouw

Nadere informatie

MEMO. Consumptie groenten, fruit, vis en een aantal nutriënten opgedeeld naar opleidingsniveau en verstedelijking VERSIE

MEMO. Consumptie groenten, fruit, vis en een aantal nutriënten opgedeeld naar opleidingsniveau en verstedelijking VERSIE MEMO Consumptie groenten, fruit, vis en een ntl nutriënten opgedeeld nr opleidingsniveu en verstedelijking Colofon RIVM 2013 Delen uit deze publictie mogen worden overgenomen op voorwrde vn bronvermelding:

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in de sierteelt

Nieuwe ontwikkelingen in de sierteelt Nieuwe ontwikkelingen in de sierteelt Themadag Gewasgezondheid, Bleiswijk 8 maart 2012 Trends 2012 Woorden: Duurzaamheid! Weerbaarheid! Robuuste systemen! Nieuwe natuurlijke vijanden Spontaan Dit jaar

Nadere informatie

Bestrijding van kaswittevlieg met roofmijten in komkommer. Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal

Bestrijding van kaswittevlieg met roofmijten in komkommer. Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal Bestrijding van kaswittevlieg met roofmijten in komkommer Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Business Unit Glastuinbouw oktober 2005 2005 Wageningen, Praktijkonderzoek

Nadere informatie

26 oktober 2016 V O O R A G R A R I S C H E D E S K U N D I G H E I D I N R & D T R A J E C T E N

26 oktober 2016 V O O R A G R A R I S C H E D E S K U N D I G H E I D I N R & D T R A J E C T E N 26 oktober 2016 V O O R A G R A R I S C H E D E S K U N D I G H E I D I N R & D T R A J E C T E N 1 Zit er verschil in effectiviteit vn producten tegen trips bij verschillende toepssingstijdstippen? 3

Nadere informatie

DOEL: Weten wat de gevolgen en risico s kunnen zijn van het plaatsen van (persoonlijke) informatie op internet.

DOEL: Weten wat de gevolgen en risico s kunnen zijn van het plaatsen van (persoonlijke) informatie op internet. kennismking met i-respect.nl INTRODUCTIE GEMAAKT DOOR: Annèt Lmmers ONDERWERP: Een eerste kennismking met i-respect.nl en het onderwerp publiceren. DOEL: Weten wt de gevolgen en risico s kunnen zijn vn

Nadere informatie

Rapportage Enquête ondergrondse afvalinzameling Zaltbommel

Rapportage Enquête ondergrondse afvalinzameling Zaltbommel Rpportge Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel VERSIEBEHEER Versie Sttus Dtum Opsteller Wijzigingen Goedkeuring Door Dtum 0.1 onept 4-11-09 VERSPREIDING

Nadere informatie

Een nieuwe roofmijt tegen trips in chrysant

Een nieuwe roofmijt tegen trips in chrysant Een nieuwe roofmijt tegen trips in chrysant Verzamelen en kweken van Neoseiulus reductus Anton van der Linden Rapport GTB-1148 Referaat De biologische bestrijding van trips in chrysant is begonnen als

Nadere informatie

Geïntegreerde tripsbestrijding in chrysant 2006 en 2007

Geïntegreerde tripsbestrijding in chrysant 2006 en 2007 Geïntegreerde tripsbestrijding in chrysnt 2006 en 2007 Prktijkonderzoek op vijf chrysntenbedrijven & Effectiviteitproeven met roofmijten en biologische middelen Ellen Beerling, Rent vn Holstein, Anton

Nadere informatie

Koolvlieg en stromijt in radijs

Koolvlieg en stromijt in radijs Koolvlieg en stromijt in rdijs Onderzoek nr biologische en geïntegreerde bestrijding vn koolvlieg, Deli rdicum, en stromijt, Tyrophgus similis in rdijs Gerben Messelink, Mrc vn Slooten en Inm Riyh Hlil

Nadere informatie

Een CVA (beroerte) kan uw leven drastisch veranderen! 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging

Een CVA (beroerte) kan uw leven drastisch veranderen! 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging N een CVA (beroerte)... hoe verder?. Een CVA (beroerte) kn uw leven drstisch vernderen! 2009 Een uitgve vn de Nederlndse CVA-vereniging Wt is een CVA? In Nederlnd leven meer dn een hlf miljoen mensen met

Nadere informatie

opdrachtenboek groep 6

opdrachtenboek groep 6 opdrchtenboek groep 6 53933 blok opdrchtenboek groep 6 blok Mlmberg, s-hertogenbosch Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgve mg worden verveelvoudigd, opgeslgen in een geutomtiseerd gegevensbestnd,

Nadere informatie

1 De watersnoodramp van 1953

1 De watersnoodramp van 1953 1 De wtersnoodrmp vn 1953 In de ncht vn 31 jnuri nr 1 februri 1953 ws het springvloed. Dn stt het wter in de zee extr hoog. Bovendien ws er een zwre noordwesterstorm (orkn, windkrcht 12). Het wter in de

Nadere informatie

rekenboek 8a taken 513830

rekenboek 8a taken 513830 rekenboek 8 tken 80 Een voorproefje vn groep 8 Het mteril vn De wereld in getllen voor de onderbouw is gereed. Dit schooljr (009-00) verschijnen lle mterilen voor de bovenbouw. U kunt dus vnf het schooljr

Nadere informatie

Oogheelkunde. Vitamine A therapie bij retinitis pigmentosa

Oogheelkunde. Vitamine A therapie bij retinitis pigmentosa Oogheelkunde Vitmine A therpie bij retinitis pigmentos U heeft een fsprk op de polikliniek Oogheelkunde voor een Vitmine A therpie bij retinitis pigmentos. In deze folder leest u meer hierover. Wt is retinitis

Nadere informatie

Installatiehandleiding en gebruiksaanwijzing

Installatiehandleiding en gebruiksaanwijzing Instlltiehndleiding en geruiksnwijzing Dikin Altherm vereenvoudigde geruikersinterfce EKRUCBS Instlltiehndleiding en geruiksnwijzing Dikin Altherm vereenvoudigde geruikersinterfce Nederlnds Inhoudsopgve

Nadere informatie

Schadelijke mijten in glastuinbouw

Schadelijke mijten in glastuinbouw Schadelijke mijten in glastuinbouw Juliette Pijnakker (Biobest) en Ada Leman (WUR) PlantgezondheidEvent 2019 Welke mijtensoorten komen onder glas voor? Spintmijten Kasspintmijt Fruitspintmijt Citrusspintmijt

Nadere informatie

Spint in komkommer. Gerben Messelink, Renata van Holstein-Saj & Eric de Groot. Rapport 229

Spint in komkommer. Gerben Messelink, Renata van Holstein-Saj & Eric de Groot. Rapport 229 Spint in komkommer Gerben Messelink, Renata van Holstein-Saj & Eric de Groot Rapport 229 Spint in komkommer Gerben Messelink, Renata van Holstein-Saj & Eric de Groot Wageningen UR Glastuinbouw, Wageningen

Nadere informatie

Wat maak jij. morgen mee MBO. Loonwerk (Groen, grond en infra)

Wat maak jij. morgen mee MBO. Loonwerk (Groen, grond en infra) Wt mk jij morgen mee MBO Loonwerk (Groen, grond en infr) Morgen is groen bij AOC Oost Morgen is groen bij AOC Oost. En dt is mr goed ook. We hebben een groene wereld nodig, wrin jij en je omgeving goed

Nadere informatie

Roofwantsen en roofmijten in chrysant

Roofwantsen en roofmijten in chrysant Roofwantsen en roofmijten in chrysant Anton van der Linden, Marieke van der Staaij Kennis is macht in Chrysant, Wageningen UR Glastuinbouw 19 januari 2012 Projecten Roofwantsen in chrysant Orius majusculus

Nadere informatie

Generalist predators, food web complexities and biological pest control in greenhouse crops Messelink, G.J.

Generalist predators, food web complexities and biological pest control in greenhouse crops Messelink, G.J. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Generalist predators, food web complexities and biological pest control in greenhouse crops Messelink, G.J. Link to publication Citation for published version (APA):

Nadere informatie

Werkkaarten GIGO 1184 Elektriciteit Set

Werkkaarten GIGO 1184 Elektriciteit Set Werkkrten GIGO 1184 Elektriiteit Set PMOT 2006 1 Informtie voor de leerkrht Elektriiteit is één vn de ndhtsgeieden ij de nieuwe kerndoelen voor ntuur en tehniek: 42 De leerlingen leren onderzoek doen n

Nadere informatie

Route F - Desert. kangoeroerat

Route F - Desert. kangoeroerat Route F - Desert Voor deze route, moet je eerst nr de Bush. Dr moet je even zoeken nr de tunnel die nr de Desert leidt. Geruik onderstnd krtje voor de Desert. Begin ij nummer 1. 1 Kngoeroertten Kngoeroertten

Nadere informatie

BLINCYTO (blinatumomab)

BLINCYTO (blinatumomab) De Europese gezondheidsutoriteiten hebben beplde voorwrden verbonden n het in de hndel brengen vn het geneesmiddel BLINCYTO. Het verplicht pln voor risicobeperking in België, wrvn deze informtie deel uitmkt,

Nadere informatie

Mytylschool De Trappenberg Peter van Sparrentak

Mytylschool De Trappenberg Peter van Sparrentak Mytylshool De Trppenberg Peter vn Sprrentk www.m3v.nl Nieuwbouwonept en revlidtieentrum geriht op de toekomst Mytylshool De Trppenberg en het ngrenzende revlidtieentrum in Huizen willen in de toekomst

Nadere informatie

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2014. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2014. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden HANDLEIDING FOKWAARDEN 2014 Informtie & Inspirtie document Met uitleg over het hoe en wrom vn de fokwrden Missie Al ruim 25 jr ondersteunt ELDA bedrijven in de grrische sector, en het is voor ons een belngrijke

Nadere informatie

Praktische opdracht Optimaliseren van verpakkingen Inleidende opgaven

Praktische opdracht Optimaliseren van verpakkingen Inleidende opgaven Prktische opdrcht Optimliseren vn verpkkingen Inleidende opgven V, WB Opgve 1 2 Gegeven is de functie f ( x) = 9 x. Op de grfiek vn f ligt een punt P ( p; f ( p)) met 3 < p < 0. De projectie vn P op de

Nadere informatie

Deze les krijgen de leerlingen een introductie over ongelijke breuken. Dit met name gericht op het vergelijken met een bemiddelende grootheid.

Deze les krijgen de leerlingen een introductie over ongelijke breuken. Dit met name gericht op het vergelijken met een bemiddelende grootheid. Lesopzet De door ons gemkte lessencyclus wordt in drie opeenvolgende rekenlessen gegeven. Les is iets korter dn les en, wrdoor er eventueel extr herhling vnuit les ingepst kn worden.. Les Deze les krijgen

Nadere informatie

fonts: achtergrond PostScript Fonts op computers?

fonts: achtergrond PostScript Fonts op computers? fonts: chtergrond PostScript Fonts op computers? Tco Hoekwter tco.hoekwter@wkp.nl bstrct Dit rtikel geeft een korte inleiding in de interne werking vn PostScript computerfonts en hun coderingen. Dit rtikel

Nadere informatie

Basiskennis roofmijten voor een betere plaagbestrijding

Basiskennis roofmijten voor een betere plaagbestrijding Basiskennis roofmijten voor een betere plaagbestrijding Literatuurstudie naar de effecten van gewas, klimaat en licht op generalistische bladbewonende roofmijten Gerben Messelink en Renata van Holstein

Nadere informatie

Erasmus MC Junior Med School

Erasmus MC Junior Med School Ersmus MC Desiderius School vn begrijpen nr beslissen Ersmus MC Junior Med School 2012-2013 De rts-onderzoekers vn morgen Het progrmm Dit progrmm loopt prllel n VWO-5 en -6 en bestt uit vier onderdelen:

Nadere informatie

Beschrijving van de Roofmijten: Phytoseiidae

Beschrijving van de Roofmijten: Phytoseiidae van de Roofmijten: Phytoseiidae Belangrijkste kenmerken Phytoseiid mijten zijn predatoren van fytofage mijten (o.a. spintmijten) en insecten (o.a. tripsen). Sommige soorten voeden zich ook met aaltjes,

Nadere informatie

Op zoek naar talent en ambitie!

Op zoek naar talent en ambitie! Ersmus MC Desiderius School vn begrijpen nr beslissen Op zoek nr tlent en mbitie! Geneeskunde studeren in Rotterdm Decentrle selectie 2011-2012 Wt hebben we jou te bieden? Sterke knten vn het onderwijsprogrmm

Nadere informatie

BDA Agrément BAR 13-018/01/A

BDA Agrément BAR 13-018/01/A Nummer BAR 13-8//A Dtum 23.08.30 Projetnummer 12-B-0249/1 Geldigheid Zie www.bd.nl Produt BDA ADVIES BDA Agrément BAR 13-8//A EUROAL luminium dkontluhtingen en onderuitlopen met geïntegreerd plkstuk Ctegorie

Nadere informatie

Economische Topper 4 Evaluatievragen thema 3

Economische Topper 4 Evaluatievragen thema 3 Eonomishe Topper 4 Evlutievrgen them 3 1 Vn een lnd zijn volgende gegevens bekend: bbp in 2002 800 miljrd EUR bbp in 2003 833 miljrd EUR Prijspeil 2002 t.o.v. 2003 + 1,5 % Bevolking 2002 t.o.v. 2003 +

Nadere informatie

Artikel 06a Maatregelen bij in- en uitrijden werkvakken

Artikel 06a Maatregelen bij in- en uitrijden werkvakken Bron: Titel: CROW Artikel 06 Mtregelen bij in- en uitrijden werkvkken Inhoud: 1. Inleiding In CROW-publictie 96b wordt niet uitgebreid ingegn op mtregelen voor het in- en uitrijden vn werkvkken en er zijn

Nadere informatie

Beheersing van meikeverengerlingen. Fase 2

Beheersing van meikeverengerlingen. Fase 2 Beheersing vn meikeverengerlingen. Fse 2 Eindrpportge Auteur: Ivonne Elerse Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Sector Bloemollen, Boomkwekerij en Fruit PPO nr. 32 340259 00/PT nr. 12546.02 Lisse, mrt

Nadere informatie

Exact periode 2.2. Gemiddelde en standaarddeviatie Betrouwbaarheidsinterval Logaritme ph lettersommen balansmethode

Exact periode 2.2. Gemiddelde en standaarddeviatie Betrouwbaarheidsinterval Logaritme ph lettersommen balansmethode Exct periode. Gemiddelde en stndrddevitie Betrouwbrheidsintervl Logritme ph lettersommen blnsmethode 1 gemiddelde en stndrddevitie vn meetwrden. x en s Hieronder zie je twee getllenseries die hetzelfde

Nadere informatie

Een flexibel samenwerkingsverband

Een flexibel samenwerkingsverband Een flexibel smenwerkingsverbnd Zorg op mt is mogelijk met een flexibele orgnistie en met flexibel inzetbr personeel. Mr hoe krijg je dt voor elkr? Een brochure vn: in opdrcht vn de Projectgroep Pltsingsbeleid.

Nadere informatie

Z- ß- ßr!2f int tçotg

Z- ß- ßr!2f int tçotg Z- ß- ßr!2f int tçotg A n s I u iti n g sco nve n nt "De Bouw Werkt ln Noordoost Brbnt" Er is een convennt gesloten De Bouw Werkt in Noordoost Brbnt. Eén vn de doelstellingen vn het convennt is het uitbreiden

Nadere informatie

Nieuw Fusarium in iris

Nieuw Fusarium in iris Nieuw Fusrium in iris H.A.E. de Werd, S.J. Breeuwsm & M. de Boer Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Bloembollen juli 2005 PPO nr. 321055 2005 Wgeningen, Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Alle rechten

Nadere informatie

Puntenslijper-robot. Stuklijst. Afmetingen (mm)

Puntenslijper-robot. Stuklijst. Afmetingen (mm) 108.535 Puntenslijper-robot Stuklijst Antl Afmetingen (mm) Houten blokje 1 50x50x50 Houten blokje 1 40x40x40 Houten ltje 1 250x15x15 Multiplex 1 200x200x4 Dubbele puntenslijper 1 25x25x15 Ktrolwiel, met

Nadere informatie

CONCEPT niet citeren of naar verwijzen Achtergronddocument Richtlijnen goede voeding 2015 Thee

CONCEPT niet citeren of naar verwijzen Achtergronddocument Richtlijnen goede voeding 2015 Thee 1 OCR 2 3 4 CONCEPT niet citeren of nr verwijzen Achtergronddocument Richtlijnen goede voeding 2015 Thee 5 Dit chtergronddocument is een smenvtting vn wetenschppelijke peer-reviewed publicties tot 1 juli

Nadere informatie

Controleerbare Keerkleppen EA

Controleerbare Keerkleppen EA NIEUW CC 55.1 DN 25 Controleerbre pen EA EA De EA keerkleppen met ftp- en controlemogelijkheid zijn onmisbre ppendges ter bescherming vn de veiligheid vn drinkwter en voldoen n de strengste drvoor bestnde

Nadere informatie

Banker plant systeem voor Delphastus catalinae tegen wittevlieg

Banker plant systeem voor Delphastus catalinae tegen wittevlieg Banker plant systeem voor Delphastus catalinae tegen wittevlieg Anton van der Linden Rapport GTB-1266 Abstract NL Kaswittevlieg Trialeurodes vaporariorum is voor verscheidene sierteeltgewassen een belangrike

Nadere informatie

Lange termijn bemesting met compost of stalmest: Effect op P-uitspoeling. Thijs Vanden Nest. Bart Vandecasteele Greet Ruysschaert Roel Merckx

Lange termijn bemesting met compost of stalmest: Effect op P-uitspoeling. Thijs Vanden Nest. Bart Vandecasteele Greet Ruysschaert Roel Merckx Lnge termijn bemesting met compost of stlmest: Effect op P-uitspoeling Thijs Vnden Nest Brt Vndecsteele Greet Ruysschert Roel Merckx CriNglooP Collectief 9 Oktober 2014 Instituut voor Lndbouw- en Visserijonderzoek

Nadere informatie

Nieuwe kansen voor aaltjesbeheersing. & etc: stengelaaltjes Ditylenchus dipsaci

Nieuwe kansen voor aaltjesbeheersing. & etc: stengelaaltjes Ditylenchus dipsaci 23-1-217 Nieuwe knsen voor ltjesbeheersing Meloidogyne chitwoodi, Globoder pllid & etc. & etc: stengelltjes Ditylenchus dipsci Hoe houden we de voorsprong vst? Pootgoeddg, Emmeloord 17 jnuri 217 Leendert

Nadere informatie

EFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE 'NAALDWIJK. BIBLIOTHEEK PROEFSTATION voor da GROENTEN- en FRUITTEELT onder GLAS te NAALDWIJK

EFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE 'NAALDWIJK. BIBLIOTHEEK PROEFSTATION voor da GROENTEN- en FRUITTEELT onder GLAS te NAALDWIJK ù /I Bibliotheek Proefsttion Nldwijk ' A 2 N 17» EFSTATIN VR DE GRENTEN- EN FRUITTEELT NDER GLAS TE 'NAALDWIJK 46 BIBLITEEK PREFSTATIN voor d GRENTEN- en FRUITTEELT onder GLAS te NAALDWIJK BEMESTINGSPREF

Nadere informatie

september 2009 november 2009

september 2009 november 2009 september 2009 november 2009 Dit is een smengevtte Nederlndse vertling vn het officiële Engelstlige persbericht over de resulten vn het vierde kwrtl en het boekjr 2009. In het gevl vn eventuele inconsistenties

Nadere informatie

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS, TE NAALDWIJK} Gloeirestproef bij tomaten,i960. door: P.Koornneef. Naaldwijk,1961.

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS, TE NAALDWIJK} Gloeirestproef bij tomaten,i960. door: P.Koornneef. Naaldwijk,1961. PREFSTATIN VR DE GRENTEN- EN FRUITTEELT NDER GLAS, TE NAALDWIJK} Bibliotheek Proefsttion Nldwijk A 5 Gloeirestproef bij tomten,i960. door: P.Koornneef. Nldwijk,96. -Z/Z^ Proefsttion voor de Groente- en

Nadere informatie

Hoofdstuk 0: algebraïsche formules

Hoofdstuk 0: algebraïsche formules Hoofdstuk 0: lgebrïsche formules Dit hoofdstuk hoort bij het eerste college infinitesimlrekening op 3 september 2009. Alle gegevens over de cursus zijn te vinden op http://www.mth.uu.nl/people/hogend/inf.html

Nadere informatie

Anti-Spyware Enterprise Module software

Anti-Spyware Enterprise Module software Anti-Spywre Enterprise Module softwre versie 8.0 Hndleiding Wt is de Anti-Spywre Enterprise Module? De McAfee Anti-Spywre Enterprise Module is een invoegtoepssing voor VirusScn Enterprise 8.0i, wrmee de

Nadere informatie

Profijt van de gemeentelijke overheid

Profijt van de gemeentelijke overheid Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de koopkrcht vn de minim in Groningen Dr. M.A. Allers Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de

Nadere informatie

Boek 2, hoofdstuk 7, allerlei formules..

Boek 2, hoofdstuk 7, allerlei formules.. Boek, hoofdstuk 7, llerlei formules.. 5.1 Evenredig en omgekeerd evenredig. 1. y wordt in beide gevllen 4 keer zo klein, je noemt dt omgekeerd evenredig. b. bv Er zijn schoonmkers met een vst uurloon.

Nadere informatie

Rabatdelen. www.rockpanel.nl

Rabatdelen. www.rockpanel.nl Rbtdelen www.rockpnel.nl ROCKPANEL Lines ROCKPANEL Lines zijn rbtdelen met veer en groef die geschikt zijn voor horizontle toepssing in geventileerde constructies. De innovtieve producten zijn een meer

Nadere informatie

b,^.c/ -í w-t S t><-h.scl

b,^.c/ -í w-t S t><-h.scl Z g AUG Z0lt C \/f2 b,^.c/ -í w-t S t> Retourdres Postbus 88 5000 AB Tilburg OPTIMUS stichting ktholiek, protestnts-christelijk

Nadere informatie

Volledige asbestinventarisatie t.b.v. sloop/verbouwing

Volledige asbestinventarisatie t.b.v. sloop/verbouwing Volledige sbestinventristie t.b.v. sloop/verbouwing Voormlige pnden meubel- en houtwrenbedrijf n de Grotebrugse Grintweg 108 te Tiel Definitief Opdrchtgever: Coen Hgedoorn Ontwikkeling bv Postbus 190 1270

Nadere informatie

9,1. KindereN. GeVen een CijFER. Schilderen5. sarah zegt. Volwassenenpagina6-7

9,1. KindereN. GeVen een CijFER. Schilderen5. sarah zegt. Volwassenenpagina6-7 Eenmlige uitgve vn jnuri 2009 DE kinderstem srh zegt KindereN GeVen een CijFER De uitkomst is ls volgt: Het gemiddelde cijfer wt Jouw mening telt! Fier Fryslân helpt vrouwen en kinderen die te mken hebben

Nadere informatie

ELEKTRICITEIT GELIJKSTROOMMOTOREN Technisch Instituut Sint-Jozef Wijerstraat 28, B-3740 Bilzen Versie:19/10/2005

ELEKTRICITEIT GELIJKSTROOMMOTOREN Technisch Instituut Sint-Jozef Wijerstraat 28, B-3740 Bilzen Versie:19/10/2005 ELEKTRICITEIT GELIJKSTROOMMOTOREN Technisch Instituut Sint-Jozef Wijerstrt 28, B-3740 Bilzen Versie:19/10/2005 Cursus: I. Clesen, R. Slechten 1 Gelijkstroommotoren... 2 1.1 Bepling... 2 1.2 Toepssingsgebied...

Nadere informatie

Hoekcontactkogellagers. Hoekcontactkogellagers

Hoekcontactkogellagers. Hoekcontactkogellagers Hoekcontctkogellgers Hoekcontctkogellgers Ontwerp Hoekcontctkogellgers zijn zeer geschikt voor het opnemen vn gecombineerde belstingen vn gelijktijdig optredende rdile en xile belstingen doordt ze een

Nadere informatie

Invloed van gewas, klimaat en licht op biologische bestrijding met roofmijten

Invloed van gewas, klimaat en licht op biologische bestrijding met roofmijten Invloed van gewas, klimaat en licht op biologische bestrijding met roofmijten Literatuurstudie en temperatuurproeven Gerben Messelink, Laxmi Kok en Renata van Holstein-Saj Rapport GTB-1332 Referaat Roofmijten

Nadere informatie

EEN VERLENGDE LEEGSTAND TUSSEN PRODUCTIERONDES IN DE BIGGENBATTERIJ DOET DE INFECTIEDRUK NIET VERDER DALEN

EEN VERLENGDE LEEGSTAND TUSSEN PRODUCTIERONDES IN DE BIGGENBATTERIJ DOET DE INFECTIEDRUK NIET VERDER DALEN Tekst: Kt Luyckx (ILVO/ UGent), Jeroen Dewulf (UGent), Sm Millet (ILVO), Srh De Smet (Vrkensloket), Mrc Heyndrickx (ILVO) en Koen De Reu (ILVO) EEN VERLENGDE LEEGSTAND TUSSEN PRODUCTIERONDES IN DE BIGGENBATTERIJ

Nadere informatie

OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN

OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN OP GETAL EN RUIMTE KUN JE REKENEN Welke wiskunde moet ik kiezen? Dit jr moet je gn kiezen welke wiskunde je wilt gn volgen in de bovenbouw. Hieronder kun je lezen wt wiskunde A, en D inhouden. Wiskunde

Nadere informatie

Hieronymusschool Kerkweg PJ Wognum tel:

Hieronymusschool Kerkweg PJ Wognum tel: Overleg Dtum Anwezig Afwezig MR Overleg 26 mrt 2019 Monique, Susn, Mriette, Annelies, Crolien, Yoeri, Bs Ptrici, Ans 1. Opening Monique opent de vergdering. Yoeri neemt deel in plts vn Ptrici. Hij zl de

Nadere informatie

provinci renthe 1. De aanvraag 1.1. Datering en inhoud van de aanvraag

provinci renthe 1. De aanvraag 1.1. Datering en inhoud van de aanvraag Prooinciehuis rüesterbrink r, Assen T Postdres Postbus rzz, 94oo ec Assen F www.drenthe.nl (o592) 36 55 55 (o592) 36 57 77 provinci renthe I/ERZONDEN I CI 0l{T,2û12 Assen, 10 oktober 2012 Ons kenmerk WH12012006860

Nadere informatie

Nakomelingen van rendieren kunnen een paar uur na de geboorte al met de kudde meerennen. Zijn rendieren nestvlieders of nestblijvers?

Nakomelingen van rendieren kunnen een paar uur na de geboorte al met de kudde meerennen. Zijn rendieren nestvlieders of nestblijvers? Route A 1 Bosrendieren en korstmossen Rendieren zijn de enige herten wrvn zowel mnnetjes ls vrouwtjes een gewei drgen. Vroeger dcht men dt het gewei geruikt werd om sneeuw weg te schuiven zodt ze ij het

Nadere informatie

Verschillenanalyse methodewijziging bouwvergunningen

Verschillenanalyse methodewijziging bouwvergunningen Pper Verschillennlyse methodewiziging bouwvergunningen Mrt 217 CBS Verschillennlyse methodewiziging Bouwvergunningen 1 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Belngrikste verschillen 3 3. Verschillen oude en nieuwe methode

Nadere informatie

Selectie van roofmijten voor de bestrijding van trips in komkommer. Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal

Selectie van roofmijten voor de bestrijding van trips in komkommer. Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal Selectie van roofmijten voor de bestrijding van trips in komkommer Gerben Messelink & Sebastiaan van Steenpaal Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Business Unit Glastuinbouw oktober 2 2 Wageningen,

Nadere informatie

lijnfolder CaH Campushopper geldig vanaf 14 september 2015

lijnfolder CaH Campushopper geldig vanaf 14 september 2015 lijnfolder geldig vnf 14 september 2015 CH Cmpushopper Hoe deze folder gebruiken? Beste reiziger Met deze folder willen wij u helpen om uw verpltsing met De Lijn uit te stippelen. Een lijnfolder bevt de

Nadere informatie

Urologie. Blaasaugmentatie

Urologie. Blaasaugmentatie Urologie Blsugmenttie U krijgt een opertie n de bls. Bij een blsugmenttie wordt de bls groter gemkt met behulp vn een stukje drm. U vindt hier meer informtie. Voorbereiding Drmen spoelen Als u uw drmen

Nadere informatie

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015 Informtie & Inspirtie document Met uitleg over het hoe en wrom vn de fokwrden Missie Al ruim 25 jr ondersteunt ELDA bedrijven in de grrische sector, en het is voor ons een belngrijke

Nadere informatie

Armoedemonitor 1998. Sociaal en Cultureel Planbureau Centraal Bureau voor de Statistiek

Armoedemonitor 1998. Sociaal en Cultureel Planbureau Centraal Bureau voor de Statistiek Armoedemonitor 1998 Socil en Cultureel Plnbureu Centrl Bureu voor de Sttistiek Armoedemonitor 1998 Exemplren vn deze uitgve zijn verkrijgbr in de boekhndel en bij Elsevier bedrijfsinformtie onder vermelding

Nadere informatie

De formule van het opslagpercentage voor alle producten luidt:

De formule van het opslagpercentage voor alle producten luidt: 4.3 Verkoopprijs erekenen Om een product of een dienst met winst te verkopen, moet je eerst goed weten wt de kosten zijn. Als je dt weet, dn kun je de verkoopprijs eplen. Kosten De kostprijs vn een product

Nadere informatie