Biologische tripsbeheersing in prei

Transcriptie

1 Biologische tripsbeheersing in prei Auteurs: R. vn den Broek, H. Verstegen, R. Gruppen, J.H. Kmstr Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V., onderdeel vn Wgeningen UR Business Unit Akkerbouw, Groene ruimte en Vollegrondsgroenten Jnuri 2011 PPO nr. 438

2 2011 Wgeningen, Stichting Dienst Lndbouwkundig Onderzoek (DLO) Alle intellectuele eigendomsrechten en uteursrechten op de inhoud vn dit document behoren uitsluitend toe n de Stichting Dienst Lndbouwkundig Onderzoek (DLO). Elke openbrmking, reproductie, verspreiding en/of ongeoorloofd gebruik vn de informtie beschreven in dit document is niet toegestn zonder voorfgnde schriftelijke toestemming vn DLO. Voor ndere informtie gelieve contct op te nemen met: DLO in het bijzonder onderzoeksinstituut Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving Akkerbouw, Groene Ruimte en Vollegrondsgroenten DLO is niet nsprkelijk voor eventuele schdelijke gevolgen die kunnen ontstn bij gebruik vn gegevens uit deze uitgve. PPO Publictienummer 438; 15, In Nederlnd vindt het meeste onderzoek voor biologische lndbouw en voeding plts in de, voornmelijk door het ministerie vn LNV gefinncierde, cluster Biologische Lndbouw. Ansturing hiervn gebeurt door Bioconnect, het kennisnetwerk voor de Biologische Lndbouw en Voeding in Nederlnd ( Hoofduitvoerders vn het onderzoek zijn de instituten vn Wgeningen UR en het Louis Bolk Instituut. Dit rpport is binnen deze context tot stnd gekomen. De resultten vn de verschillende kennisprojecten vindt u op de website Voor vrgen en/of opmerkingen over dit onderzoek n biologische lndbouw en voeding kunt u milen nr: info@biokennis.nl. Heeft u suggesties voor onderzoek dn kunt u ook terecht bij de loketten vn Bioconnect op of een mil nr info@bioconnect.nl. Dit project wordt gefinncierd uit het LNV onderzoeksprogrmm BO I (Systeeminnovties Biologische Open Teelten). Projectnummer: Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving, onderdeel vn Wgeningen UR Business Unit Akkerbouw Groene ruimte en Vollegrondsgroenten Adres : Edelhertweg 1, 8219 PH Lelystd : Postbus 430, 8200 AK Lelystd Tel. : E mil : info.ppo@wur.nl Internet : Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 2

3 Inhoudsopgve pgin Inhoudsopgve SAMENVATTING... 5 SUMMARY INLEIDING MATERIAAL EN METHODE Werkwijze Wrnemingen Weersgegevens In In In Sttistische verwerking RESULTATEN Roofmijten in compost en in grondmonsters Tripsen op de bluwe vngplten Toedienen vn compost op ntl gevngen tripsen/plt Effect vn bloemen op het ntl gevngen tripsen/plt Effect vn het uitzetten vn roofmijten op het ntl gevngen tripsen/plt Tripsen in de prei Het effect vn het tijdstip vn wrnemen op het ntl tripsen per plnt Het effect vn toedienen vn compost op ntl tripsen per plnt Het effect vn bloemen op het ntl tripsen per plnt Het effect vn roofmijten op het ntl tripsen per plnt DISCUSSIE EN CONCLUSIE Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 3

4 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 4

5 Smenvtting In diverse vollegrondsgewssen (ui, kool, prei en rdbei) kn trips zowel in gngbre ls biologische bedrijven grote problemen opleveren. Trips heeft betrekkelijk weinig ntuurlijke vijnden. Voorl roofwntsen komen op trips hrden f en kunnen de popultiegroei fremmen. Rooftrips, roofmijten en spinnen zijn ndere, mogelijke ntuurlijke vijnden, mr hun belng is grotendeels onbekend. Biologische telers hebben weinig mogelijkheden om tripsen te beheersen. Drom zijn er in een biologische vollegrondsteelt vn prei mtregelen onderzocht die de nwezige ntuurlijke vijnden kunnen stimuleren zols de nleg vn een bloemenrnd, het toedienen vn compost en het uitzetten vn roofmijten. In de periode is lngs een zijde vn het preiperceel l dn niet een 3 m brede bloemenrnd ngelegd. N het plnten vn de prei zijn elk jr vier veldjes met elk een verschillende bloemensoorten gezid. Per jr kn de bloemensmenstelling vernderen. De onderzochte bloemensoorten zijn: boerenwormkruid, moederkruid, voederwikke, veldboon, Fceli, gele gnzenbloem, boekweit en zonnebloemen. Boerenwormkruid, moederkruid en gele gnzenbloem kwm niet of slecht op en deze veldjes zijn zo veel mogelijk onkruidvrij gehouden. De nwezigheid vn de bloemensoorten (boekweit, Fceli, veldboon en/of zonnebloem) nst het preiperceel hd een ntoonbr negtief effect op het totl ntl tripsen in de preiplnten. In prei die nst zo n strook bloemen stt worden ntoonbr meer tripsen (juveniel + volwssen) per plnt geteld dn in prei die niet nst zo n bloemenrnd stt. Het ntl rovers en roofmijten in de preiplnten worden door een bloemenrnd niet ntoonbr beïnvloed. Tussen de 3 onderzochte compostsoorten zitten grote verschillen in werking. Door het strooien vn compost neemt het totl ntl tripsen per plnt ntoonbr f vn 11.2 (geen compost) tot 8.3 bij gebruik vn keurcompost uit Drchten (ëroob gecomposteerd GFT en groenfvl). In lle 3 de jren leidt deze compost tot een totl ntl minder tripsen per plnt ten opzichte vn prei gegroeid zonder compost. Keurcompost uit Lelystd (GFT en groencompost wt eerst vergist en drn gecomposteerd is) en uitgerijpt houtcompost uit Uden leverden wel een reductie in het ntl tripsen per plnt mr deze ws veel geringer en niet sttistisch verschillend ten opzichte vn geen compost toedienen. Door het uitstrooien vn de roofmijten (Hypospis culeifer (Entomite A), Amblyseius cucumeris of Mcrochelus robustulus) nemen het totl ntl tripsen, de volwssen tripsen in de prei en de tripsschde ntoonbr f, de prei wordt beter beoordeeld. Zo neemt het totl ntl tripsen (juveniel + volwssen) f vn 10.5 nr 9.2 tripsen per plnt. Een combintie vn compost toedienen (keurcompost uit Drchten) en het uitzetten vn roofmijten reduceert de tripsntsting in prei met 36%. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 5

6 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 6

7 Summry Thrips cn be serious pest in severl crops (e.g. onions, cbbge, leek nd strwberries), both in orgnic nd in regulr production systems. Few nturl enemies of thrips re known. Predtory bugs my ggregte in thrips concentrtions. Predtory thrips species, predtory mites nd spiders re mong the possible nturl enemies of thrips, but little is known bout their impct nd importnce for thrips control. In orgnic production, few options re vilble for orgnic thrips control. We therefore investigted the effect of flower strips (in order to stimulte nturl enemies), the use of compost nd the mss relese of predtory mites on the control of thrips in orgnic leek production. From m wide flower strip ws sown long one side of leek field. After trnsplnting the leek plnts, four flower species were sown seprtely: tnsey (Tncetum vulgre ), feverfew (Tnctum prthenium), common Vetch (Vici stiv ), Brod Ben ( Vici fb), phceli (Phceli tncetifoli), Corn Mrigold (Chrysnthemum segetum), buckwhet (Fgopyrum esculentum) nd sunflower (Helinthus nnuus). The flowers tnsey, feverfew nd Corn Mrigold did not germinte well nd these plots were kept bre (without weeds) s much s possible. A flower strip (buckwhet, common Vetch, phceli, Brod Ben nd/or sunflower) ner leek field resulted in significnt higher totl number of thrips (juveniles nd dults) in the leek plnts compred with leek grown without flower strip. So flower strips did not reduces the trips dmge in leek plnts. The number of predtors nd predtory mites in leek is not significntly influenced by flower strip. Applictions of compost reduced the totl thrips numbers in leek plnts significntly from 11.2 (no compost used) to 8.3 (compost used from Drchten, erobiclly composted orgnic nd green wste). In ll the 3 yers the use of this compost resulted in less totl number of thrips in the leeks plnts. The use of the other two composts lso reduced the totl number of thrips in leek plnts but the results were less nd not significnt. The relese of predtory mites (Hypospis culeifer (Entomite A, Amblyseius cucumeri or Mcrochelus robustulus) from commercil mss rering resulted in reduction of thrips dmge nd totl thrips numbers in leek. Also fewer thrips were cught on the blue sticky trps. A combintion of the ppliction of compost (Drchten) nd the relese of predtory mites (Mcrochelus robustulus) reduced the totl number of thrips in leeks with 36%. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 7

8 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 8

9 1 Inleiding In diverse vollegrondsgewssen (ui, kool, prei en rdbei) kn trips zowel in gngbre ls biologische bedrijven grote problemen opleveren. Trips heeft betrekkelijk weinig ntuurlijke vijnden. Voorl roofwntsen komen op tripshrden f en kunnen de popultiegroei fremmen. Roofmijten die voorl succesvol zijn bij de beheersing vn trips in ksteelten leveren bij uitzetting in het veld wisselende resultten op mr leveren ook hun bijdrge. Drnst zijn er spinnen en kortschildkevers die tripsen eten. In dit onderzoek worden mtregelen onderzocht die de nwezige ntuurlijke vijnden kunnen stimuleren. Een mogelijkheid is het nleggen vn een kkerrnd met bloemen. Gezocht moet worden nr bloemen die de ntuurlijke vijnden kunnen gebruiken ls lterntief voedsel mr die de plginsecten niet of nuwelijks vn voedsel kunnen voorzien. Een ndere mogelijkheid is het toedienen vn compost dt zoveel mogelijk op de bodem blijft liggen. Op compost leven llerlei micro orgnismen die weer gegeten worden door ndere orgnismen wronder roofmijten. Deze polyfge roofmijten eten ook poppen vn tripsen. Als tripsen gn verpoppen lten ze zich op de grond vllen en kunnen zo gegeten worden door deze rovers. Ngegn wordt of op deze wijze het ntl tripsen in prei gereduceerd kn worden. Doordt een ntl ntuurlijke vijnden gemkkelijk te kweken zijn, kn ook worden ngegn wt het effect vn uitzetten is op de plgontwikkeling. Het doel vn dit project is het beheersen vn trips in prei door het stimuleren en uitzetten vn ntuurlijke vijnden. Deze worden gestimuleerd door het nleggen vn een bloemenrnd en het toepssen vn compost. In dit onderzoek is smengewerkt met: Het composteerbedrijf Orgpower; De firm Koppert; Het project Nutriënten Wterproef. WUR Glstuinbouw Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 9

10 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 10

11 2 Mteril en methode 2.1 Werkwijze De proeven zijn in de periode uitgevoerd op PPO loctie Vredepeel op een deel vn het bedrijf wrop biologisch onder SKAL keurmerk geteeld wordt. Het perceel is 66 m breed en 170 m lng. Slechts de helft vn het perceel (0,56 h) is gebruikt voor het onderzoek het ndere deel is niet gebruikt voor onderzoek mr hierop is wel prei geteeld. An de korte zijde vn het perceel stt een lnge hg met drvoor een meerjrige grsstrook vn 3 m breed (foto 1). An de overzijde vn het perceel lg ook een meerjrige grsstrook vn 3 m breed. Vlk voor het zien is de groenbemester ingewerkt. Jrlijks is de prei tussen 12 en 24 juni geplnt (tbel 1). In deze periode is ook de bloemenrnd gezid. Deze is gelegen n één zijde vn het perceel (loodrecht op de hg en lngs de lnge zijde vn het perceel). Deze bloemenrnd is verdeeld in 8 veldjes, 4 veldjes met elk één ndere bloemensoort in 2 herhlingen. N het plnten en ngieten vn de prei is de compost over behndelde veldjes gestrooid. De gebruikte hoeveelheid is fhnkelijk vn de hoeveelheid fosft die in de gebruikte compostsoorten nwezig is. Gerekend is met een mximle fosftgift vn 80 kg/h. Foto 1. Overzicht vn het proefveld, met n de bovenzijde de hg bomen en meerjrige grsrnd. Foto rechts is lter in het seizoen genomen met op de voorgrond de zonnebloemen en drchter de bloeiende boekweit. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 11

12 Tbel 1. Proeftechnische gegevens biologische beheersing vn trips in prei op PPO Vredepeel Eigenschp Perceel 33.1 b 33.2 b 32.2b Grondsoort : Znd Znd Znd ph : 5,8 5,2 5,6 O.s. : 3,6 3,8 4,4 Pw : K getl : Nmin(0 60cm) : 74,4 (4 juni 2008) Niet bepld voor teelt Niet bepld voor teelt Voorvrucht : Luzerne hver Luzerne hver Grs klver Rs : Antiope Antiope Antiope Rijenfstnd : 75 cm 75 cm 75 cm Afstnd in de rij : 9 cm 9 cm 9 cm Plntmoment : 12 juni juni 24 juni Zi bloemen : 17 juni 16 juni 28 juni Compost strooien : 19 juni 24 juni 29 juni Uitzetten roofmijten : 31 juli 17 juli 11 en 26 ugustus Plntmethode : Losse plnt in plntgt, Angieten Losse plnt in plntgt, ngieten Losse plnt in plntgt, ngieten Plntdiepte : 12 cm 12 cm 12 cm Bemesting : = 200 N totl = 96 N totl = 96 N totl Onkruidbestrijding : 6x eggen, 6x schoffelen, 1x vingerwieden, 6x hnd wieden 3x eggen, 2x schoffelen, 3x vingerwieden, 5x hnd wieden 3 x eggen,2 x schoffelen 4x vingerwieden, 4x hndwieden Plgbestrijding : Geen Geen Geen Ziektebestrijding : Geen Geen Geen Onderzocht zijn 3 verschillende mtregelen om de ntuurlijke plgbeheersing vn trips te verhogen. Al deze mtregelen lgen in één veldproef met 32 veldjes. De proef is ls volgt opgezet: Compost: drie verschillende compostsoorten (fkomstig vn Orgpower) en onbehndeld lgen in 8 herhlingen. Foto 2 geeft een indruk vn de drie verschillende soorten voor toepssing. De uitgerijpte houtcompost is fijner vn structuur dn de twee keurcomposten, is ouder ( > 1 jr) en is l verder omgezet. Biocel keurcompost (Lelystd) is eerst vergist en lter gecomposteerd. Keurcompost (Drchten) is direct gecomposteerd. Deze 2 compostsoorten zijn jong (6 14 weken oud, wrbij compost uit Lelystd enkele weken jonger is) en bevtten volop voedsel voor llerlei orgnismen. De nlyses vn de compost die de ltste 2 jren zijn gebruikt stn in bijlge 2. De jrlijkse compostgift is berekend n de hnd vn een mximle fosftgift vn 80 kg/h (tbel 2). Bloemenrnd: lngs 1 zijde vn het perceel is over een fstnd vn 72 m, 4 verschillende bloemenvelden ngelegd (elk 3 m breed en 9 m lng) in 2 herhlingen, drn komt 27 m bufferstrook (zonder bloemenrnd) wrn over 72 m in 2 herhlingen geen bloemenrnd is ngelegd. Wr geen bloemenrnd is ngelegd is prei geplnd. De bloemenrnd is gezid ndt de prei geplnt is. De fgelopen 3 jren zijn in totl 8 verschillende bloemensoorten getest. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 12

13 # Een ntl bloemensoorten kwmen slecht op en konden drdoor de concurrentie met het onkruid niet n. Deze velden zijn (zwrt) brk gehouden (tbel 2). Uitzetten roofmijten: jrlijks zijn 2 verschillende soorten roofmijten uitgezet (fkomstig vn de firm Koppert), behlve in 2010 wrbij 3 verschillende soorten roofmijten zijn uitgezet en vergeleken met velden wrin geen roofmijten zijn uitgezet. Het uitzetten vn roofmijten is uitgevoerd in 2 herhlingen. Roofmijten zijn uitgezet over de totle lengte vn de proef (uitgezonderd de bufferstrook vn 27 m). Over een blok vn 4 velden is één soort roofmijt uitgezet, zodt lle 4 de compostbehndelingen ook behndeld worden met dezelfde roofmijt (bijlge 1). Roofmijten zijn één ml uitgezet tussen hlf juli en begin ugustus. Alleen in 2010 zijn de roofmijten 2 ml uitgezet op 9 en 23 ugustus (tbel 2). Roofmijten zijn uitgezet op het moment dt de tripsvoorspeller vn de firm Byer ngeeft dt er geen lrven meer in het gews te verwchten zijn. Foto 2. Overzicht vn de 3 gebruikte compostsoorten in 2008 (boven) en in 2009 (onder). Foto 3. Twee methoden om tripsen te beheersen, links compost toedienen, rechts bloemenrnden. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 13

14 Tbel 2. Overzicht vn de mtregelen die genomen zijn om de tripsbeheersing te verbeteren Mtregel Soort tijdstip en hoeveelheid m2 tijdstip en hoeveelheid m2 tijdstip en hoeveelheid m2 Compost Geen Keurcompost Lelystd Keurcompost Drchten Houtcompost Uden 19 juni 4.4 kg 4.7 kg 6.0 kg 24 juni 6.7 kg 4.6 kg 7.3 kg 29 juni 4.0 kg 5,7 kg 7.9 kg Bloemen Geen Zonnebloem Voederwikke* Boekweit Boerenwormkruid* Moederkruid* Veldboon Gele gnzenbloem* Fceli 17 juni 4 gr 12 gr 12 gr 2 gr 15 juni 4 gr 12 gr 12 gr 0.5 gr 29 juni 2 gr 12 gr 1,5 gr 1 gr Uitzetten roofmijten *: slechte opkomst Geen Hypospis culeifer Hypospis miles Amblyseius cucumeris Mcrochelus robustulus 31 juli juli en 26 ugustus Wrnemingen In 2008 is bij het verdelen vn compost over het lnd opgevllen dt: De biocel keurcompost uit Lelystd nogl verontreinigd ws met glsscherven. De compost ws reltief jong 6 8 weken oud en wrm. De structuur ws grof. Keurcompost uit Drchten is ook wrm. Deze compost ws weken oud. De structuur ws grof. De uitgerijpte houtcompost uit Uden is de oudste compost vn miniml 1 jr oud met een fijnere structuur. De tempertuur ligt wt hoger dn de buitentempertuur vn 22,3 C. In 2009 en 2010 zijn nuwelijks glsscherven wrgenomen. De tempertuur vn de compost bij nkomst op PPO Vredepeel is in 2008 en 2009 gemeten (tbel3). Tbel 3. Tempertuur vn de verschillende soorten compost (in o C) gemeten bij nkomst op PPO Vredepeel. Compost Biocel keurcompost Lelystd niet bepld Keurcompost Drchten niet bepld Houtcompost Uden niet bepld Voordt compost over de velden verdeeld is, zijn monsters genomen. Dit is ook gedn voor de bovenste lg vn het proefveld (bovenste 1 2 cm). In 2008 en een groot deel vn 2009 zijn deze monsters gestoken met een grondboor. Met een grondboor met een dimeter vn 6,8 cm zijn per veld 8 steken genomen tot een diepte vn 1,5 2,0 cm. Per veld (25 t/m 32) bedrgt het bemonsterde oppervlk 290,5 cm 2. Omdt je met een grondboor dieper steekt dn wenselijk is, is vnf september 2009 met een schopje een dun lgje grond over 500 cm 2 verzmeld en genlyseerd. De compost en de grond is op verschillende momenten in het seizoen genlyseerd (tbel 4). Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 14

15 Tbel 4. Moment wrop de compost en grondmonsters zijn gestoken in de periode Antl Monsters Mei 23 5 Juni Juli Augustus September Oktober De compost en grondmonsters zijn 7 dgen op een Berlese trechter gelegd. Een monster (mx. 500 ml) compost en grond werd op een zeef gelegd, mswijdte 1,5 mm. Bij het uitdrogen vn de monsters (o.i.v. licht) kruipen roofmijten nr beneden, vllen door de zeef in de trechter en worden dr in lcohol verzmeld. Onder een binoculir zijn het ntl roofmijten, overige mijten en springstrten geteld. Deze zijn in 2008 niet en in 2009 en 2010 door WUR gls verder gedetermineerd op soort. Voor het beplen vn het juiste moment vn uitzetten vn de roofmijten is de tripsvoorspeller vn Byer gebruikt. Deze rekent met behulp vn de weersgegevens vn Vredepeel de ontwikkeling vn de volwssen trips en vn de lrven uit (figuur 1). De roofmijten zijn uitgezet op het moment dt de piek in ntl lrven voorbij is. De lrven vllen op de grond om te verpoppen, het moment wrop een roofmijt de trips kn nvllen. In 2008 zijn de tripsen uitgezet op 31 juli en in 2009 op 17 juli. Een uitzondering is 2010 wrbij de roofmijten twee ml zijn uitgezet op 11 ugustus in de piek en op 26 ugustus in een dl vn het ntl voorspelde lrven. De prse lijn geeft het moment n wrop het model zijn berekening heeft uitgevoerd. Links vn deze lijn wordt de tripssitutie berekend n de hnd vn de gemeten lokle weersgegevens. Rechts vn de prse lijn wordt een voorspelling vn het verdere verloop vn de tripspopultie weergegeven n de hnd vn de regionle weersverwchting. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 15

16 Figuur 1. Verwchting vn de ontwikkeling vn de tripspopultie m.b.v. de tripsvoorspeller vn Byer n de hnd vn weersgegevens vn Vredepeel voor 2008, 2009 en In 2008 is begin ugustus, september en oktober steeds 1 week per mnd 12 bluwe vngplten gepltst in de prei, 8 tegenover bloemenvelden en 4 in de velden zonder bloemen wrin de 2 verschillende roofmijten zijn uitgezet. Op deze vngplten zijn het ntl tripsen geteld. Deze zijn niet verder gedetermineerd op soort. In 2009 en 2010 zijn in de mnden juli, ugustus en september wekelijks het ntl tripsen per bluwe vngplt geteld op 8 plten tegenover de bloemenvelden en in 8 velden zonder bloemen wrin 2 verschillende roofmijten zijn uitgezet. Per jr zijn op 3 tijdstippen vn elk veld 10 preiplnten geoogst. De schchtdimeter is bepld en het ntl lrven en volwssen tripsen zijn per plnt geteld. Per plnt is ook een cijfer gegeven voor de mte vn tripsntsting (9: plnt is vrij vn tripsntsting, 1: plnt is volledig ngetst door trips). Als er ntuurlijke vijnden in de plnt nwezig wren, zijn deze ook genoteerd. De wrnemingen die jrlijks zijn uitgevoerd stn smengevt in tbel 5. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 16

17 Foto 4. Links de bluwe vngplten die gebruikt zijn voor de tripstellingen. Rechts het tellen vn de tripsen op de preiplnten een enkele keer kon het buiten, mr meestl zijn de wrnemingen binnen verricht. Tbel 5. Overzicht vn de wrnemingen die gedn zijn gedurende de proef. Mtregel bemonstering wrneming Compost+grond Monsters op Roofmijten, overige verzmelen Berlese trechters mijten en springstrten Trips dichtheden Trips dichtheden en schde Bluwe vngplten 10 preiplnten per veld beoordeeld Tripsen per plt Schchtdimeter, lrven en volwssen tripsen, mte trips ntsting en ntuurlijke vijnden / / / / / Weersgegevens In 2008 De zomermnden (juni juli en ugustus) wren nt, vrij wrm met een normle hoeveelheid zon. Het grootste deel vn de zomer ws zeer wisselvllig en nt. Ondnks het feit dt de gemiddelde tempertuur in De Bilt is uitgekomen op 17,3 C tegen 16,6 C norml, ontbrk het in deze zomer n een wt lngere periode met fri en wrm zomerweer. Echt koel ws het drbij echter vrijwel nooit; de fzonderlijke mnden wren lle drie gemiddeld wrmer dn norml. De herfst (september, oktober, november) resulteerde in een normle tempertuur en hoeveelheid neerslg. De herfst ws zonnig. De gemiddelde tempertuur in De Bilt ws 10,2 C, gelijk n het lngjrig gemiddelde. Zowel in september ls oktober lg de gemiddelde tempertuur met 13,6 C en 10,1 C iets beneden norml. November ws vrij zcht (gegevens zijn fkomstig vn het KNMI in de Bilt). Ondnks dt de tempertuur boven het jrgemiddelde lg en dt het zonnig ws, bleek de tripsntsting in prei in 2008 beperkt. Ook in nder onderzoek (in de gewssen witte kool en ziui) ws de tripsschde beperkt In 2009 De zomer vn 2009 ws wrm, zonnig en vrij droog. Met in De Bilt een gemiddelde tempertuur vn 17,4 C tegen norml 16,6 C ws de zomer wrm, wrbij ugustus het meest in het oog springt met een Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 17

18 gemiddelde vn 18,5 C tegen 17,2 C norml. De mnd juni ws droog, juli nt en ugustus weer droog. De herfst ws zeer zcht, n de zonnige knt en een normle hoeveelheid neerslg. In ruim een eeuw ws lleen de herfst vn 2005 en 2006 nog zchter (in De Bilt een gemiddelde tempertuur vn 11,7 C tegen 10,2 C norml). In september ws de gemiddelde tempertuur in De Bilt 15,0 C tegen norml 14,2 C, in oktober 10,7 C tegen een lngjrig gemiddelde vn 10,3 C. Ondnks het reltief wrme weer bleef de tripsschde en de tripsntsting dit jr beperkt In 2010 De zomer ws wrm en zonnig mr ook nt. Eerste helft zomer ws wrm en zonnig, drn nt en vrij somber. De eerste week vn juni ws fri en wrm, drn volgde een periode met normle temperturen. Vnf 22 juni ws het volop zomers. Dit vk zonnige en zeer wrme weer hield een mnd n. Vnf 21 juli verliep de rest vn de zomer wisselvllig en schommelde de tempertuur meestl rond het lngjrige gemiddelde. Augustus ws n de koele knt met 16,8 C tegen 17,2 C norml. September ws vrij koel, n de ntte knt met een normle hoeveelheid zon. De eerste week vn september verliep vrij koel, droog en zonnig. Met een zuidelijke nvoer liep de tempertuur op tot iets boven de normle wrde voor de tijd vn het jr. De ltste week vn de mnd verliep wederom koel en wisselvllig. Oktober ws vrij zonnig en vrij droog met een normle tempertuur. Begin oktober ws het dnkzij een zuidelijke stroming zeer zcht. Misschien viel door de mtige zomer en de koele herfst de tripsschde en tripsntsting erg mee. Ten opzichte vn de vorige 2 jren bleef de schde zeer beperkt. 2.4 Sttistische verwerking In de veldproef in Vredepeel zijn 3 fctoren onderzocht (bloemen, compost en uitzetten vn roofmijten). De bloemen en het uitzetten vn de roofmijten lg in 2 herhlingen, terwijl het toedienen vn compost in 8 herhlingen lg. Vn lle 32 veldjes zijn op 3 tijdstippen wrnemingen verricht. Getoetst is de tripsschde, ntl tripslrven, volwssen tripsen en totl ntl tripsen, totl ntl rovers en ntl roofmijten/plnt per tijdstip en ook over het gemiddelde vn de 3 tijdstippen. Indien de fctoren ortogonl zijn is met ANOVA getoetst of er significnte verschillen nwezig zijn. Ws dit niet het gevl dn is met behulp vn de REML nlyse in het sttistisch progrmm GENSTAT de gegevens getoetst. Met behulp vn de F probbility (Fprob) is ngegn of er voor beplde eigenschppen ntoonbre verschillen zijn. Verschillen treden op wnneer de Fprob kleiner is dn 0,05. Om een indictie te krijgen welke wrde betrouwbr vn elkr verschillen is een t toets uitgevoerd (LDS wrde is kleiner dn 0,05). Er is ook een nlyse uitgevoerd wrbij de dimeter vn de preiplnt ls covribele is meegenomen. Het idee erchter is dt mogelijk dikkere preiplnten zwrder worden ngetst door trips. Het l dn niet opnemen vn de dimeter vn de preiplnt hd geen invloed op de uiteindelijke resultten. In dit verslg worden de resultten getoond wrbij de dimeter vn de prei niet ls covribele is opgenomen. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 18

19 3 Resultten Tussen de jren treden grote verschillen op (figuur 2). In 2010 is bij de eindoogst de prei behoorlijk dunner dn in 2009, een verschil in schchtdimeter vn 0.3 cm. Gedurende het groeiseizoen neemt de schchtdimeter vn de prei bijn lineir toe. Opvllend is dt het ntl rovers per plnt bij de eerste wrneming in september erg ver uit elkr liggen voor de 3 verschillende jren. Eind oktober ligt voor lle 3 de jren het totl ntl rovers per plnt op ongeveer De ontwikkeling vn het ntl rovers vrieert sterk per jr. In 2008 treedt een lineire fnme op. In 2009 nemen het ntl rovers licht toe. Het jr drop begint het ntl rovers erg lg en neemt drn sterk toe. Het lijkt erop dt het ntl roofmijten tussen begin en hlf oktober een mximum bereikt en drn in ntl weer fneemt. In 2010 worden duidelijk minder roofmijten en tripsen (totl, dult en juveniel) in de plnt wrgenomen dn in 2009 en In 2008 en 2009 zien we het ntl volwssen tripsen in de loop vn het seizoen toenemen en het ntl juveniele tripsen fnemen. In 2010 blijft het ntl tripsen per plnt op een constnt lg niveu zowel voor de volwssen ls juveniele tripsen. Figuur 2.Ontwikkeling vn de preidimeter, ntuurlijke vijnden, roofmijten en de trips per plnt in 2008, 2009 en Roofmijten in compost en in grondmonsters Vlk n het plnten vn de prei zijn vn het compost en vn de grond vn het proefveld monsters genomen. Deze monsters (500 ml of circ 420 grm) zijn op PPO AGV in Lelystd, 7 dgen op Berlese trechters gelegd, wrn het ntl roofmijten, overige mijten en springstrten zijn geteld. De zeven hdden een mswijdte vn 1.5 mm (tbel 6). Foto s vn de wrgenomen roofmijten en springstrten stn hieronder Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 19

20 Foto 5. Vn links nr rechts, roofmijt vergroot, 2 geprepreerde roofmijten onder een microscoop en rechts een springstt vergroot. Tbel 6. Antl roofmijten, overige mijten en springstrten per monster vn 500 ml compost of grond, bij de strt vn de proef. Soort totl Roof mijten Mijten overig Spring strten Roof mijten Mijten overig Spring strten Roof mijten Roof mijten Grond proefveld Keurcompost, Lelystd Keurcompost, Drchten Houtcompost Uden In 2008 en 2009 is gedurende het seizoen in het veld met behulp vn een grondboor monsters gestoken. Vnf oktober 2009 zijn de grondmonsters nders verzmeld. Op 2 pltsen in het veld is 250 cm² grond genomen tot een diepte vn ± 2 cm. Een volume vn 500 ml grond is op een Berlese trechter gelegd wrn de insecten zijn verzmeld en bewrd in lcohol. In december zijn lle insecten geteld. Per jr zijn de verschillen in ntllen wrgenomen mijten groot. Zo worden in 2008, 2009 en 2010 totl in de monsters respectievelijk 4, 0.5 en 8 roofmijten geteld. De verschillen in ntllen wrgenomen overige mijten zijn nog groter. In de gebruikte compostsoorten worden in 2008 en 2009 bij de strt vn het onderzoek weinig of geen roofmijten wrgenomen. Deze worden wel wrgenomen in de grond vn het proefveld. In 2010 worden in compost meer roofmijten wrgenomen en op de grond vn het proefveld geen. Opvllend is dt bij keurcompost Lelystd in 2008 zoveel overige mijten worden geteld. Dit is het resultt vn 1 monster wrin 310 overige mijten nwezig wren. Duidelijk is dt per jr het bodemleven vn het proefveld en in de verschillende compostsoorten sterk kn vriëren. In de grond vn het proefveld zijn l vn nture roofmijten nwezig. Ook gedurende het groeiseizoen zijn bodemmonsters genomen om de ontwikkeling te kunnen volgen. De wrgenomen roofmijten stn in figuur3. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 20

21 roofmijten Geen Lelystd Drchten Uden mnd Figuur 3. Antl roofmijten wrgenomen in 500 ml grond, weergegeven per mnd, per jr, per compostsoort. Het ntl roofmijten neemt gedurende het seizoen toe. In de mnd oktober worden de meeste roofmijten op de bodem geteld. Zo wordt in keurcompost uit Lelystd en Drchten in oktober 2009 respectievelijk 16 en 29.5 roofmijten in een monster vn 500 cm² grond wrgenomen. Nst roofmijten worden ook ndere mijten en springstrten wrgenomen. De gemiddelden over de jren stn in tbel 7. Tbel 7. Antl roofmijten, overige mijten en springstrten per grondmonster (volume monster 500 ml), Compost roofmijt overige mijt springstrt Geen compost Keurcompost, Lelystd Keurcompost, Drchten Houtcompost Uden Door keurcompost uit Lelystd of Drchten over de grond te vedelen, neemt het ntl roofmijten toe vn 3.5 nr 5.4 of 7.8 per 500 cm² (of vn 70 nr 108 of 156 roofmijten/ m²). Wordt houtcompost uit Uden gebruikt dn nemen het ntl roofmijten ten opzichte vn het niet strooien vn compost op de bodem niet toe mr juist iets f. De meeste overige mijten worden gevonden in de grond wrin geen compost is toegediend, gevolgd door keurcompost uit Drchten. Minder springstrten worden wrgenomen op de bodem wrop houtcompost gestrooid is. Het ntl springstrten is voor de overige objecten vrijwel gelijk. In Vredepeel heeft de grond wrop houtcompost gestrooid is de minste roofmijten en weinig overige mijten en springstrten; zelfs minder dn gronden wrop geen compost is toegediend. Door WUR Glstuinbouw zijn in 2009 en 2010 roofmijten gedetermineerd (tbel 8). In 2009 zijn grondmonsters genomen op pltsen wr geen roofmijten Mcrocheles en Hypospis (Entomite) zijn uitgezet. In 2010 zijn monsters genomen wr deze roofmijten wel zijn uitgezet. Worden Hypospis (Entomite), Mcrocheles of geen roofmijten op de bodem uitgezet dn worden op de grond gemiddeld 3, 7, 1 roofmijt wrgenomen in de grondmonsters. Door roofmijten uit te zetten worden in de bodemmonsters meer roofmijten teruggevonden. Bij de objecten wrbij de roofmijt Mcrocheles wordt uitgezet worden in de bodemmonsters de meeste roofmijten teruggevonden nst Mcrocheles ook Pchylelps sp. In 2009 worden lleen roofmijten vn het soort Pchylelps sp. (wrschijnlijk Pchylelps imitns) wrgenomen zowel in de preiplnt ls op de bodem. In 2010 wrbij in tegenstelling tot 2009 ook 2 ndere soorten roofmijten worden uitgezet worden in de preiplnt lleen Pchylelps sp. wrgenomen en op de grond ook hoofdzkelijk deze soort (83%) en enkele Mcrocheles soorten (17%). Mcrochelus soorten worden in de monsters lleen wrgenomen in de velden wr ze ook zijn uitgezet. In 2010 zijn op 2 momenten telkens 222 roofmijten/ m² uitgezet. In oktober worden in de bodemmonsters slechts enkele Mcrochelus teruggevonden (27/ m²). Vn de uitgezette roofmijt Hypospis worden op de grond en in het Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 21

22 gews geen exemplren wrgenomen. Het is heel goed mogelijk dt dezen worden gepredeerd door de grotere roofmijt Pchylelps sp.. Zo kn de kleinere Amblyseius brkeri gepredeerd worden door Hypospis sp. soorten (foto 6). Foto 6. De kleinere roofmijt Amblyseius brkeri, wordt gepredeerd door Hypospis sp. (foto vn WUR Glstuinbouw). Tbel 8. Determintie door WUR gls vn de roofmijten op soort. jr Antl roofmijten % Mcrocheles % Pchylelps Tripsen op de bluwe vngplten In 2008 is in de eerste week vn ugustus, september en oktober bluwe vngplten in het preigews gepltst om de tripsen te signleren. In 2009 en 2010 zijn vnf begin juli tot en met hlf ugustus wekelijks het ntl tripsen op de vngplten op één zijde geteld. De resultten stn in figuur 4. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 22

23 Tripsen/plt 120 TRIPSEN/PLAAT geen wel geen wel geen wel geen wel geen wel geen wel geen wel geen wel geen wel compost Bloemen Roofmijt Figuur 4. Het effect vn het toedienen vn compost, bloemen en roofmijten per jr op het gemiddeld ntl tripsen/ vngplt gevngen over de gehele periode wrin de plten in het gews hebben gestn. Het effect vn het toedienen vn compost op het totl ntl gevngen tripsen/vngplt per jr vrieert per jr. In 2008 leidt het toedienen vn compost tot een fnme vn 39 nr 36 gevngen tripsen/vngplt, in 2009 tot een toenmen vn 95 nr 105 en in 2010 tot een stbilistie vn 129 tripsen/vngplt. Met behulp vn de tripsvngsten op de bluwe vngplten is het niet mogelijk om n te geven of het toedienen vn compost effect heeft op de tripsontwikkeling. Het effect vn een bloemenrnd vrieert enigszins per jr. In 2008 wordt nst een bloemenrnd iets minder tripsen op de bluwe vngplten wrgenomen dn op vngplten die niet tegenover een bloemrnd stn. In 2009 en 2010 worden meer tripsen gevngen op de bluwe vngplten die tegenover een bloemenrnd stn. Het effect vn het uitzetten vn roofmijten is duidelijker. Door het uitzetten vn de roofmijten worden minder tripsen/vngplt gevngen. Deze fnme komt in lle drie de jren terug Toedienen vn compost op ntl gevngen tripsen/plt Het effect vn de keuze vn het compost op het ntl gevngen tripsen stt in figuur 5 weergegeven en vrieert per jr. Er is geen duidelijke lijn uit te hlen. In 2008 worden de minste tripsen gevngen op de plten die in de velden stn wrop keurcompost uit Drchten is toegediend gevolgd door keurcompost uit Lelystd, geen en houtcompost uit Uden. De verschillen zijn echter klein. In 2009 zijn de verschillen wt groter. Op de vngplten zijn de minste tripsen gevngen op de velden zonder compost, gevolgd door keurcompost uit Drchten, houtcompost uit Uden en keurcompost uit Lelystd. Houtcompost uit Uden resulteert in 2010 tot de minste ntl tripsen per vngplt, gevolgd door keurcompost uit Lelystd, geen compost en keurcompost uit Drchten. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 23

24 150 tripsen/plt 120 tripsen/plt Geen Drchten Lelystd Uden Geen Drchten Lelystd Uden Geen Drchten Lelystd Uden Figuur 5. Het effect vn het toedienen vn verschillende soorten compost op het ntl gevngen tripsen per plt per jr Effect vn bloemen op het ntl gevngen tripsen/plt Het effect vn de keuze vn de soort bloemen op het ntl gevngen tripsen stt in figuur 6 weergegeven en vrieert per jr. 150 Tripsen/plt 120 tripsen/plt Geen Voederwikke Boekweit Zonnebloem Geen Boekweit Zonnebloem Geen Fceli Zonnebloem Veldboon Figuur 6. Het effect vn bloemen op het ntl gevngen tripsen per plt per jr. Alleen in 2008 worden op de bluwe vngplten nst géén bloemenrnd meer tripsen wrgenomen dn op de plten die in de prei nst een bloemenrnd stn. In 2009 en 2010 worden in deze velden juist minder tripsen gevngen. In 2008 en 2009 zijn de verschillen tussen de gekozen bloemen erg klein. In 2010 zijn de verschillen groter. Op de veldjes wrbij de bluwe vngplten in de prei tegenover de veldboon stn worden de minste tripsen per vngplt gevngen gevolgd door zonnebloem en Fceli. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 24

25 3.2.3 Effect vn het uitzetten vn roofmijten op het ntl gevngen tripsen/plt Het effect vn het uitzetten vn verschillende soorten roofmijten stt weergegeven in figuur Tripsen/plt 120 tripsen/plt Geen Amblyseius Entomite Geen Mcrochelus Entomite Geen Mcrochelus Entomite Figuur 7. Het effect vn het uitzetten vn roofmijten op het ntl gevngen tripsen per plt per jr. In 2008 zijn de verschillen klein mr in 2009 en 2010 heeft het uitzetten vn roofmijten geleidt tot het vngen vn minder tripsen per plt. De verschillen tussen de uitgezette roofmijten Amblyseius, Entomite en Mcrochelus zijn erg klein zodt niet kn worden ngegeven welke soort roofmijt tot de grootste reductie vn het ntl tripsen per bluwe vngplt heeft geleid. 3.3 Tripsen in de prei Gedurende 3 jren zijn op 3 momenten n 10 plnten per veld wrnemingen n tripsen en tripsschde verricht. Bepld zijn de schchtdimeter (cm), de gewsschde veroorzkt door de trips, het totl ntl tripsen berekend uit het ntl volwssen tripsen (dult) en trips lrven (juveniel). In de plnt zijn ook het totl ntl rovers bepld en het ntl roofmijten Het effect vn het tijdstip vn wrnemen op het ntl tripsen per plnt Het tijdstip in het seizoen wrop de wrnemingen worden gedn heeft een grote invloed. Zols verwcht neemt de dimeter vn de prei gedurende het groeiseizoen ntoonbr toe vn 2.0 cm (september) tot 2.8 cm (eind oktober november) (tbel 9). Begin oktober wordt de prei het lgst beoordeeld en is de zichtbre tripsschde het grootst. In september en eind oktober/begin november is de zichtbre schde in het gews significnt minder. An het einde vn het seizoen worden minder tripsen totl per plnt geteld. Het ntl volwssen tripsen neemt wel ntoonbr toe mr het ntl lrven (juveniel) neemt sterker f wrdoor ook het totl ntl tripsen fneemt. In deze proef nemen gedurende het seizoen het ntl volwssen tripsen ntoonbr toe en het ntl trips lrven ntoonbr f. Het totl ntl rovers blijft gedurende het seizoen gelijk en het ntl roofmijten wrgenomen in de plnt is eind oktober/begin november ntoonbr lger dn bij de eerdere 2 wrnemingstijdstippen. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 25

26 Tbel 9. Effect vn het tijdstip vn wrnemen op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden over Tijdstip Dimeter Schde Trips Trips Trips Rover Roofmijt totl dult juveniel c 11.7 b c b b b 2.1 b 9.8 b b c 6.3 b c F pr. <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 n.s. <0.05 Lsd Het effect vn toedienen vn compost op ntl tripsen per plnt In tbel 10 stn de resultten vn het toedienen vn de verschillende soorten compost weergegeven, gemiddeld over de 3 jren en in figuur 8 de belngrijkste resultten per jr. De schchtdimeter wordt niet beïnvloed door de keuze vn het compost. De keurcomposten uit Drchten en Lelystd leveren prei wrop ntoonbr minder tripsschde wordt wrgenomen dn op de prei gegroeid op velden zonder compost (worden hoger, beter gewrdeerd). Op de prei gegroeid op keurcompost uit Drchten zitten ntoonbr minder tripsen totl dn prei gegroeid zonder compost. Dit scheelt gemiddeld 3 tripsen per plnt. Per h komt dit neer op tripsen minder! De verschillende compostsoorten hebben geen ntoonbr effect op de volwssen tripsen mr wel op de trips lrven. Prei gegroeid op keurcompost uit Drchten heeft ntoonbr minder trips lrven dn prei gegroeid op geen compost en keurcompost uit Lelystd. Keurcompost uit Drchten levert preiplnten wrin gemiddeld meer rovers zitten dn onbehndeld mr deze verschillen zijn niet significnt. Keurcompost uit Drchten en Houtcompost uit Uden leveren preiplnten wrin ntoonbr meer roofmijten zitten dn in preiplnten gegroeid zonder compost. Ook uit de gegevens per jr (figuur 8) komt nr voren dt keucompost uit Drchten elk jr preiplnten levert met het minste ntl tripsen/plnt. In 2008 wordt dit veroorzkt door het totl ntl tripsen echter deze verschillen zijn niet significnt. In 2009 en 2010 worden de verschillen veroorzkt door een ntoonbr geringer ntl tripslrven per plnt. Tbel 10. Effect vn toedienen vn compost op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden over Compost Dimeter Schde Trips totl Trips dult Trips juveniel Rover Roofmijt Geen b c Drchten b b 6 Lelystd b 10.1 b bc b 5 Uden b 9.8 b b b 5 F pr. n.s. <0.10 <0.01 n.s. <0.01 n.s. <0.10 Lsd Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 26

27 20 16 juviniel dult tripsen/plnt 12 8 b b b 4 0 b b b b Geen Drchten Lelystd Uden Geen Drchten Lelystd Uden Geen Drchten Lelystd Uden b b Figuur 8. Het effect vn het toedienen vn compost op het ntl tripsen (dult en juveniel) per plnt per jr Het effect vn bloemen op het ntl tripsen per plnt In de periode is lngs een zijde vn het preiperceel l dn niet een 3 m brede bloemenrnd ngelegd. N het plnten vn de prei zijn elk jr vier veldjes met elk een verschillende bloemensoorten gezid. Per jr kn de bloemensmenstelling vernderen. De onderzochte bloemensoorten zijn: boerenwormkruid, moederkruid, voederwikke, veldboon, Fceli, gele gnzenbloem, boekweit en zonnebloemen. Boerenwormkruid, moederkruid en gele gnzenbloem kwm niet of slecht op en deze veldjes zijn zo veel mogelijk onkruidvrij gehouden. De nwezigheid vn bloemensoorten (boekweit, Fceli, veldboon en/of zonnebloem) nst het preiperceel hd een ntoonbr negtief effect op het totl ntl tripsen in de preiplnten ( tbel 11, 12). De nleg vn een bloemenrnd heeft geen ntoonbre invloed op de schchtdimeter en de tripsschde vn de ngrenzende preiplnten. In preiplnten die nst een bloemenrnd stn is het totl ntl tripsen per plnt ntoonbr hoger doordt er ntoonbr meer volwssen (dulten) tripsen worden geteld. Het ntl juveniele tripsen, rovers en roofmijten wordt door een bloemenrnd niet ntoonbr beïnvloed. Tbel 11. Effect vn een bloemenrnd op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden over Bloemen Dimeter Schde Trips Trips Trips Rover Roofmijt totl dult juveniel j b 2.7 b nee F prob n.s. n.s. <0.05 <0.001 n.s. n.s. n.s. Lsd De soorten bloemen hebben lleen een ntoonbr effect op de schchtdimeter vn de prei (tbel 12). Prei tegenover veldboon en Fceli heeft een grotere dimeter dn prei tegenover zonnebloemen. Ondnks de verschillen in totl ntl tripsen per plnt niet significnt zijn, resulteert prei gegroeid tegenover veldboon, Fceli, boekweit en geen bloemenrnd in respectievelijk 8.5, 9.1, 11.8 en 9.0 tripsen per plnt. Voor het nleggen vn een rnd lijkt veldboon of Fceli de beste optie. Deze gewssen zijn echter lleen in 2010 onderzocht, een jr met een geringe tripsntsting. Onduidelijk is hoe deze gewssen het doen in jren met een grotere tripsntsting. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 27

28 Tbel 12. Effect vn verschillende soorten bloemen op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden over Bloemen Dimeter Schde Trips totl Trips dult Trips juveniel Rover Roofmijt Niet 2.4 b Boekweit 2.4 b Fceli 2.6 bc Veldboon 2.6 c Zonnebloem F prob <0.05 n.s. n.s. <0.10 n.s. n.s. n.s. Alleen in 2008 blijkt het effect vn de verschillende soorten bloemen op het ntl tripsen per plnt per jr ntoonbr te verschillen. Prei geteeld lngs een rnd met boekweit of zonnebloemen hebben ntoonbr meer juveniele en dulte tripsen per plnt dn prei geteeld niet lngs een bloemenrnd. Tussen deze bloemen zitten geen ntoonbre verschillen juviniel dult tripsen/plnt 12 8 b b 4 0 Geen Boekweit Zonnebloem Geen Boekweit Zonnebloem Geen Fceli Zonnebloem Veldboon b b Figuur 9.. Het effect vn bloemen op het ntl tripsen (dult en juveniel) per plnt per jr Het effect vn roofmijten op het ntl tripsen per plnt Het uitzetten vn roofmijten heeft een ntoonbr positief effect om de tripsschde en het ntl tripsen per preiplnt. De dimeter vn de prei wordt niet beïnvloed. Door in juli of ugustus roofmijten uit te zetten wordt de beoordeling vn de tripsschde beter. Het totl ntl tripsen en het ntl volwssen tripsen per plnt neemt f vn 10.5 nr 9.2 en vn 2.7 nr 2.1. Tbel 13. Effect vn het toedienen vn roofmijten op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden over Roofmijt Dimeter Schde Trips Trips Trips Rover Roofmijt totl dult juveniel niet b 2.7 b wel b F prob n.s. <0.01 <0.05 <0.001 n.s. n.s. n.s. Lsd Zols hierboven is ngegeven heeft het uitzetten vn roofmijten een ntoonbr positief effect op tripsen. De keuze vn de soort roofmijt heeft hierop geen ntoonbr effect (tbel 14). Met de F toets worden geen en met de T toets worden wel verschillen wrgenomen. Het lijkt erop dt het uitzetten vn de roofmijt Amblyseius of Entomite leidt tot minder schde dn wnneer geen roofmijt wordt uitgezet. Het uitzetten vn Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 28

29 Mcrochelus resulteert in minder tripsen (totl) en iets meer roofmijten per plnt. Tbel 14. Effect vn het toedienen vn verschillende soorten roofmijten op de tripsschde, tripsen en ntuurlijke vijnden Roofmijt Dimeter Schde Trips totl Trips dult Trips juveniel Rover Roofmijt Geen b Amblyseius b Entomite b Mcrochelus b b F prob n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. Door in 2008 de roofmijten Amblyseius en Entomite uit te zetten zijn er op de preiplnten ntoonbr minder volwssen tripsen wrgenomen. Het uitzetten vn roofmijten resulteerde in 2009 niet tot minder tripsen (juveniel en dult) per plnt. In 2010 heeft het strooien vn Mcrochelus en Entomite geleid tot een ntoonbr minder ntl juveniele tripsen per plnt (figuur 10) juviniel dult tripsen/plnt b b Geen Amblyseius Entomite Geen Mcrochelus Entomite Geen Mcrochelus Entomite Figuur 10. Het effect vn het uitzetten vn roofmijten op het ntl tripsen (dult en juveniel) per plnt per jr. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 29

30 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 30

31 4 Discussie en conclusie Op PPO Vredepeel is fgelopen 3 jren een veldproef ngelegd om de tripsntsting in prei op biologische wijze te reduceren. Tripsen hebben een gering ntl ntuurlijke vijnden. Door n het plnten vn de prei compost te strooien wordt geprobeerd de tripsntsting te reduceren. Bij de vertering vn compost zijn llerlei micro orgnismen, bcteriën, schimmels en insecten betrokken. Door het nbrengen vn compost ontstt een nieuwe voedselpirmide in het veld. Boven n de voedselpirmide stn een ntl roofinsecten wronder roofmijten die ook tripsen eten. Ngegn is of door het geven vn lterntief voedsel, deze insecten in stt zijn om de tripsen in prei beter te beheersen. In de glstuinbouw zijn l goede resultten geboekt mr onduidelijk is of deze methode ook werkt in de volle grond. Vliegende ntuurlijke vijnden vn trips, zols sluipwespen worden gestimuleerd door de nwezigheid vn bloemen. Uit de bloemen hlen ze nectr wrdoor ze lnger leven en meer nkomelingen kunnen produceren. Ook tripsen kunnen bloemen gebruiken ls lterntief voedsel. De vrg is welk insect het meeste vn dit voedsel profiteert. Om deze hypothesen te onderzoeken is compost ngebrcht (3 soorten), een bloemenrnd ngelegd (4 soorten) en roofmijten uitgezet (2 3 soorten). Elk jr wren er 1 tot 2 soorten bloemen die onvoldoende zijn opgekomen. Deze veldjes zijn zoveel mogelijk zwrt gehouden en niet meegenomen in de nlyse. Worden de resultten vn de ntllen tripsen gevngen op de bluwe vngplten vergeleken met de ntllen getelde tripsen in de preiplnten, dn blijken de jrlijkse resultten slecht overeen te komen. Alleen bij het wel of niet uitzetten vn roofmijten worden in beide systemen jrlijks op de vngplten en in de plnten meer tripsen wrgenomen wnneer er geen roofmijten worden uitgezet. Het effect vn een bloemenrnd en compost kn per jr voor de systemen verschillen wrdoor op de tripsvngsten op de bluwe vngplten niet verder wordt ingegn. Tussen de in het onderzoek gebruikte compostsoorten zten, bij het verdelen over het lnd, grote tempertuurverschillen. De Biocel keurcompost uit Lelystd ws reltief jong 6 8 weken oud met een hoge tempertuur 53,4 C. Ook de tempertuur vn de keurcompost uit Drchten is hoog (nog niet uitgerijpt) 52,2 C. Deze compost ws weken oud. De uitgerijpte houtcompost uit Uden heeft een tempertuur vn 29,6 en is miniml 1 jr oud. Per jr kn de biologische ctiviteit (roofmijten, overige mijten en springstrten) tussen de compostsoorten en de grond wrop de prei is uitgeplnt verschillen. Zo worden in 2008, 2009 en 2010 bij de strt vn het onderzoek respectievelijk 4, 0.5 en 8 roofmijten in de grondmonsters geteld. De nwezigheid vn overige mijten en springstrten is ook belngrijk omdt deze ls voedsel kunnen dienen voor roofmijten. Worden Hypospis (Entomite), Mcrocheles of geen roofmijten op de bodem uitgezet dn worden op de grond gemiddeld 3, 7, 1 roofmijt wrgenomen in de grondmonsters. Door roofmijten uit te zetten worden in de bodemmonsters meer roofmijten teruggevonden. Bij de objecten wrbij de roofmijt Mcrocheles wordt uitgezet worden in de bodemmonsters de meeste roofmijten teruggevonden. Op de grond vn het proefveld zijn l vn nturen roofmijten nwezig. Tijdens het groeiseizoen vn de prei (juli oktober) nemen het ntl roofmijten op de bodem geleidelijk toe. Gemiddeld over het seizoen worden op de bodem wrop keurcompost uit Drchten of Lelystd wordt toegediend de meeste roofmijten wrgenomen, nmelijk 7.8 en 5.4 per grondmonster vn 500 cm 2. Houtcompost uit Uden heeft de minste biologische ctiviteit (geringe ntl roofmijten, overige mijten en springstrten). Mogelijk wordt dit veroorzkt doordt dit een oude compost is die voor een groot deel l uitgerijpt is en drdoor minder voedsel bevt en ook nder voedsel bevt dn het keurcompost. Het wordt drom niet ngerden om deze compostsoort te gebruiken om de roofmijten te stimuleren en zodoende de tripsntsting te reduceren. De in 2009 gedetermineerde roofmijten behoren llen tot Pchylelps sp. (wrschijnlijk Pchylelps imitns). In tegenstelling tot 2009 zijn in 2010 grondmonsters genomen op velden wrop ook roofmijten Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 31

32 Mcrocheles en Hypospis (Entomite) zijn uitgezet. Ook hier zijn voornmelijk Pchylelps sp. wrgenomen en enkele Mcrocheles sp. (17%). Deze roofmijt wordt lleen teruggevonden in de velden wrin hij ook is uitgezet. Vn de uitgezette roofmijt Hypospis worden op de grond en in het gews geen exemplren wrgenomen. In deze velden worden wel Pchylelps sp. geteld. Het is heel goed mogelijk dt deze worden gepredeerd door de grotere roofmijt Pchylelps sp.. De in de preiplnten wrgenomen roofmijten behoren llen ook tot Pchylelps sp.. Het toedienen vn keurcompost uit Drchten heeft geleid tot de beste resultten. Er worden ntoonbr minder tripsschde, minder tripsen (veroorzkt door minder tripslrven) en meer roofmijten per plnt geteld ten opzichte vn prei wrin geen compost is toegediend. In de grondmonsters worden ook de meeste roofmijten wrgenomen. Keurcompost uit Lelystd veroorzkt ntoonbr minder tripsschde in de prei. Houtcompost uit Uden heeft geleid tot ntoonbr minder juveniele tripsen en meer roofmijten ten opzichte vn het niet toedienen vn compost echter in de bodemmonsters wordt de minste biologische ctiviteit wrgenomen (roofmijten, overige mijten en springstrten). In de periode is lngs een zijde vn het preiperceel l dn niet een 3 m brede bloemenrnd ngelegd. N het plnten vn de prei zijn elk jr vier veldjes met elk een verschillende bloemensoorten gezid. Per jr kn de bloemensmenstelling vernderen. De onderzochte bloemensoorten zijn: boerenwormkruid, moederkruid, voederwikke, veldboon, Fceli, gele gnzenbloem, boekweit en zonnebloemen. Boerenwormkruid, moederkruid en gele gnzenbloem kwm niet of slecht op en deze veldjes zijn zo veel mogelijk onkruidvrij gehouden. De nwezigheid vn bloemensoorten (boekweit, Fceli, veldboon en/of zonnebloem) nst het preiperceel hd een ntoonbr negtief effect op het totl ntl tripsen in de preiplnten. In prei die nst zo n strook bloemen stt worden ntoonbr meer tripsen (juveniel + volwssen) per plnt geteld dn in prei die niet nst zo n bloemenrnd stt. Het ntl rovers en roofmijten in de preiplnten worden door een bloemenrnd niet ntoonbr beïnvloed. Wil men toch een rnd nleggen dn lijkt veldboon of Fceli de beste optie. Ten opzichte vn geen bloemenrnd wordt er in de preiplnten 8.5, 9.1 en 9.0 tripsen (totl) wrgenomen. Deze gewssen zijn echter lleen in 2010 onderzocht, een jr met een geringe tripsntsting. Onduidelijk is hoe deze gewssen het doet in jren met meer tripsen. Het uitzetten vn roofmijten leidt tot minder tripsschde en minder tripsen per preiplnt. De keuze vn de soort roofmijt heeft hierop geen ntoonbr effect. Het lijkt erop dt het uitzetten vn Mcrochelus resulteert in minder tripsen (totl) en iets meer roofmijten per plnt. Drnst worden in de grondmonsters de meeste roofmijten geteld. Dt de keuze vn de roofmijt weinig effect heeft op de tripsntsting en dt weinig uitgezette roofmijten in de grondmonsters worden teruggevonden, mr wel Pchylelps sp. kn erop wijzen dt de uitgezette roofmijten ls voedsel dienen of dt bij het uitzetten vn de roofmijten ook nder voedsel op het veld wordt ngebrcht wrdoor ndere roofinsecten worden ngetrokken. Nder onderzoek is wenselijk om de ntuurlijke vijnden verder te stimuleren wrdoor de tripsntsting verder fneemt. Andere vrgen voor vervolgonderzoek zijn: * Zijn er bloemen die ntuurlijke vijnden stimuleren en ontwikkeling trips niet stimuleren? * An welke eisen moet compost voldoen om deze ntuurlijke vijnden te stimuleren? * Hoe blijft compost lnger in de plntrij. Door mechnische onkruidbeheersing wordt het snel over het hele lnd verspreid? * Welke roofmijten zijn vn belng bij de beheersing vn trips en hoe kunnen we deze verder stimuleren? Geconcludeerd kn worden dt uit dit 3 jrig onderzoek nr voren is gekomen dt de gebruikte bloemen (zonnebloem, boekweit, Fceli en veldboon) de tripsntsting in een preigews niet reduceren. Het toedienen vn compost (gecomposteerd GFT, niet inwerken) reduceert het ntl tripsen in een preiplnt. Ook het uitzetten vn roofmijten heeft een onderdrukkend effect op de tripsntsting in prei. Een combintie vn compost toedienen (keurcompost uit Drchten) en het uitzetten vn roofmijten reduceert de tripsntsting in prei met 36%. Wordt deze prei vergeleken met gngbr geteelde prei die 8 10 ml behndeld is tegen trips dn zijn er visueel nuwelijks verschillen in tripsntsting wr te nemen. Deze vergelijking is niet heleml zuiver omdt het ndere rssen zijn, een nder perceel is en een verschil in Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 32

33 plntdtum vn ongeveer 2 weken zit. Duidelijk is dt biologische prei niet zwrder hoeft te zijn ngetst door trips dn gngbre prei die in 2010, 8 10 ml behndeld is tegen dit insect (foto 7). Foto 7. Geschoonde biologische geteelde prei links en gngbre prei rechts. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 33