Kennissessie DL APF -I

Transcriptie

1 Kennissessie DL APF -I April 2017 <vul classificatie>

2 Agenda Programma 11:00 uur Inleiding Wim de Bundel 11:15 uur APF in de adviespraktijk Jack Borremans (LNBB) 11:45 uur DL APF propositie Sjoerd Witjes 12:05 uur Interview bestuur DL APF Wim de Bundel, Lucie Duynstee 12:30 uur Lunch 13:15 uur Doorbeleggen na pensioendatum Marcus Haveman 14:45 uur Pauze 15:00 uur Doorbeleggen voor pensioendatum Marcus Haveman 15:45 uur Communicatie Delta Lloyd & BeFrank Renate & Joffry 16:15 uur Marktontwikkelingen Wim de Bundel 16:30 uur Afsluiting en borrel 2

3 APF; verzekerd DB en DC Pensioen lifecycle indicators Delta Lloyd Kennissessies april 2017 Jack Borremans

4 Eén Witteveenkader maar toch De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 4

5 Directe(-re) samenhang tussen prijs en pensioen bij DC Pensioenresultaat (doelstelling) Premielasten (financiële positie) Risico bij beleggen (risicobereidheid) Penformance 5

6 Staffel premiepensioenregeling; marktrentestaffel DL 2,5% Leeftijdscohort Percentage van de pensioengrondslag jaar 11,20% jaar 12,40% jaar 14,00% jaar 15,80% jaar 17,90% jaar 20,30% jaar 23,00% jaar 26,20% jaar 29,80% jaar 34,10% jaar 38,10% Theoretische ambitie van een premiestaffel is 75% van het gemiddelde loon, te bereiken in 40 jaar 1,875% nominaal ML per jaar Rekenrente is risicovrije rendementsverwachting (sic) Overrendement levert kans op meer pensioen op: o Teveel rendement voor verzekeraar of werkgever (belachelijk) Onderrendement levert kans op te weinig pensioen op: o Te weinig rendement = pech, want geen compensatie voor onderrendement (even belachelijk) De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 6

7 Beleggingen: Life cycle Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandelen ontwikkelde markten Aandelen opkomende markten Niet beursgenoteerd vastgoed Grondstoffen Bedrijfsobligaties High Yield Investment Grade Bedrijfsobligaties Euro Investment Grade Bedrijfsobligaties Wereld Staatsobligaties opkomende markten Staatsobligaties Liquiditeiten De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 7

8 Beleggingen: Life cycle Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandelen ontwikkelde markten Aandelen opkomende markten Niet beursgenoteerd vastgoed Grondstoffen Bedrijfsobligaties High Yield Investment Grade Bedrijfsobligaties Euro Investment Grade Bedrijfsobligaties Wereld Staatsobligaties opkomende markten Staatsobligaties Liquiditeiten De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 8

9 De werking van het APF Beleggingen Verwacht pensioen Risico in pensioen toeslagen / kortingen Rentestand Dekkingsgraad Premiebeleid Verwachte premie Risico in premie De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 9

10 Beleggingen: Beleggingsmix APF DB-regeling Aandelen ontwikkelde markten Niet beursgenoteerd vastgoed Bedrijfsobligaties High Yield Investment Grade Bedrijfsobligaties Wereld Staatsobligaties Aandelen opkomende markten Grondstoffen Investment Grade Bedrijfsobligaties Euro Staatsobligaties opkomende markten Liquiditeiten De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 10

11 Slecht weer Goed weer Pensioenuitkomsten: Grafiek 280% 250% 220% 190% 160% 130% 100% 70% Ambitie 40% Delta Lloyd Persoonlijk Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Pensioen Plan - Passief Ambitieus Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 11

12 Pensioenuitkomsten: Tabel Verwachte pensioenresultaat Slecht weer pensioenresultaat Haalbaarheid Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus 110,7% 66,1% 83,0% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief 100,5% 68,7% 82,4% Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie 87,5% 73,6% 85,3% APF DB-regeling 103,6% 63,8% 85,3% Verzekerde DB-regeling 75,0% 75,0% 100,0% De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 12

13 Slecht weer Goed weer Pensioenuitkomsten jaar: Grafiek 280% 250% 220% 190% 160% 130% 100% 70% Ambitie 40% Delta Lloyd Persoonlijk Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Pensioen Plan - Passief Ambitieus Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 13

14 Pensioenuitkomsten jaar: Tabel Verwachte pensioenresultaat Slecht weer pensioenresultaat Haalbaarheid Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus 137,3% 64,0% 83,0% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief 120,6% 68,3% 82,4% Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie 96,7% 79,0% 85,3% APF DB-regeling 115,4% 61,8% 85,3% Verzekerde DB-regeling 75,0% 75,0% 100,0% De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 14

15 Slecht weer Goed weer Pensioenuitkomsten jaar: Grafiek 280% 250% 220% 190% 160% 130% 100% 70% Ambitie 40% Delta Lloyd Persoonlijk Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Pensioen Plan - Passief Ambitieus Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 15

16 Pensioenuitkomsten jaar : Tabel Verwachte pensioenresultaat Slecht weer pensioenresultaat Haalbaarheid Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus 82,5% 65,8% 83,0% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief 78,9% 66,3% 82,4% Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie 77,0% 67,2% 85,3% APF DB-regeling 91,0% 65,7% 85,3% Verzekerde DB-regeling 75,0% 75,0% 100,0% De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 16

17 Goed weer Slecht weer Premie-uitkomsten: Inleg jaar 1 41% 39% 37% 35% 33% 31% 29% 27% 25% 23% 21% 19% 17% 15% 13% 11% 9% 7% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 17

18 Premie-uitkomsten: Premiecomponenten als percentage van de salarissom Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling Netto pensioenpremie Premie-opslag APF Rentestandscorrectie verzekeraar Risicopremie nabestaandenpensioen Risicopremie arbeidsongeschiktheid (PVI) Kosten uitvoerder 18 april 2017 Een rapport voor Jack van Dimitri 18

19 Goed weer Slecht weer Premie-uitkomsten: Inleg jaar 5 41% 39% 37% 35% 33% 31% 29% 27% 25% 23% 21% 19% 17% 15% 13% 11% 9% 7% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 19

20 Goed weer Slecht weer Premie-uitkomsten: Inleg jaar 15 41% 39% 37% 35% 33% 31% 29% 27% 25% 23% 21% 19% 17% 15% 13% 11% 9% 7% Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Ambitieus Delta Lloyd Persoonlijk Pensioen Plan - Passief Aankoop uitgesteld pensioen voor staffelpremie APF DB-regeling Verzekerde DBregeling De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 20

21 Dekkingsgraad: Scenario-uitkomsten APF DB-regeling 250% 230% 210% 190% 170% 150% 130% 110% 90% 70% De APF-monitor; dé vergelijkingstool van Penformance 21

22 Kennissessie DL APF -II April 2017 <vul classificatie>

23 Voordelen voor de werkgever Een steeds beter pensioen Flexibel Betaalbaar en budgetteerbaar Tijd besparen met naadloze koppelingen Professioneel beheerde kringen

24 Wat maakt Delta Lloyd APF uniek? Deelnemersbelang centraal Best-in-class partners Schone systemen

25 Het bestuur van Delta Lloyd APF Ruud Hagendijk Voorzitter President Commissaris Rabobank Schiphol Chairman of the executive board MN services ( ) Lucie Duynstee Bestuurslid Bestuurder Pensioenfonds Holland Casino Lid Raad van Toezicht Pensioenfonds voor Tandtechniek ( ) Directeur pensioenbureau Pensioenfonds Ballast Nedam ( ) Haitse Hoos Bestuurslid Lid Raad van Toezicht Atlantiszorg Partner Asset Advisors Chief investment officer VGZ IZA Trias ( )

26 Kennissessie Doorbeleggen April 2017 <vul classificatie>

27 Agenda Middagprogramma 13:15 uur Markt- en wettelijkeontwikkelingen Doorbeleggen na pensioendatum Marcus Haveman 14:45 uur Pauze 15:00 uur Doorbeleggen voor pensioendatum Marcus Haveman 15:45 uur Communicatie Delta Lloyd & BeFrank Renate & Joffry 16:15 uur Marktontwikkelingen Wim de Bundel 16:30 uur Afsluiting en borrel 27

28 Markt ontwikkelingen 28

29 Door doorbeleggen meer acceptatie van IDC Toezichthouders Meer transparante persoonlijke pensioenrekening Politieke partijen 74 zetels in 2 e Kamer wil Individual Defined Contribution (IDC) Pensioenfederatie Streeft naar behoud solidariteit Keuze tussen IDC en DB is onmogelijk te maken op basis van kwantitatieve berekeningen Netspar/Bovenberg Het delen van beleggingsrisico s tussen generaties voegt weinig toe, maar zorgt wel voor wantrouwen 29 IDC wordt pensioenproduct van de wieg tot het graf

30 Individualisering en financiële planning 1. Productoplossingen met goede defaults niet meer voldoende 2. Pensioenplanning en Financiële planning wordt noodzaak 3. Communicatie en gedragswetenschap wordt belangrijker 30

31 Wettelijke ontwikkelingen 31

32 AFM Leidraad keuze vaste of variabele uitkering Leidraad richt zich met name op pensioenuitvoerders 1. Er moet informatie worden ingewonnen over financiële positie Oorspronkelijk; De AFM vindt dat de uitvoerder het volledige pensioen in 1e, 2e en 3e pijler moet betrekken, inclusief inkomsten uit vrije besparingen en uitgaven (i.i.g. woonlasten, aflossing schulden en alimentatie) In de definitieve leidraad staat 1e, 2e en 3e pijler en de rest is wenselijk 2. Binnen het risico dat de deelnemer kan dragen, kiest deelnemer zelf zijn risico Voorbeeld; als deelnemer maximaal een risico kan dragen dat hoort bij een neutraal profiel, kan hij daarbinnen bepalen welk risico hij wil lopen 3. De pensioenuitvoerder moet op maat handelingsperspectief bieden waarbij het risico voor en na pensioendatum op elkaar aansluiten (één geheel). 8

33 Standaardmodellen Regels om een variabele met een vaste uitkering te vergelijken per Reëel kader? (terwijl URM wordt uitgesteld tot na ) Laag 1 toont de ontwikkeling van het pensioen in verwacht/goed/slecht weer Aandacht voor jaarlijkse fluctuatie uitkering middels risicometer Geen uitleg over beleggingen of kosten in laag 1 9

34 Wetgeving Individuele Variant Met name voor verzekeraar en PPI Vormvrij (beleggingspot, pensioen in eenheden, variabele DIP) Zwaardere zorgplicht! Verschillende profielen mogelijk, zonder afwijken Mee- en tegenvallers van (beleggings-)resultaten spreiden over de tijd -> Maximaal 10 jaar, mits verwachte levensduur > 10 Geen verplichte Lifecycle afbouw tijdens uitkeringsfase 10

35 Hoge startuitkering in concept programma 12 Bij vaste uitkering geeft 1% rekenrente een aankoop van Bij variabele uitkering met 33% beleggen en 3% extra rendement rekenrente = 1% + 33% x 3% = 2% rekenrente = uitkering Bij variabele uitkering met 33% beleggen en 6% extra rendement rekenrente = 1% + 33% x 6% = 3% rekenrente = uitkering

36 Hoge startuitkering in huidige wetgeving Door rendement daling compenseren 13 Je mag wel daling inkopen; 1% daling geeft 10% hogere startuitkering Als op de aandelenportefeuille van 33% een rendement van 4% wordt gehaald dan blijft uitkering gelijk

37 Hoge startuitkering Wettelijke maximale daling is 2%. Dit geeft ruim 20% hogere startuitkering Wettelijke grens: 35% beleggen * ( 7% aandelen rendement 1% marktrente ) Bij 66% beleggen kun je met 4% rendement 2% daling hanteren 66% beleggen * ( 4% rendement 1% marktrente ) 2% 3% risicopremie ziet de markt als realistisch Als de parameters van de rendementen of het beleggingsbeleid worden aangepast dan moet de daling wellicht ook aangepast worden 14

38 DNB voorschriften 1. De daling in de uitkering is niet groter dan het verwacht overrendement 2. Er zijn tijdelijke rendementen voor informatieverstrekking gepubliceerd 3. In de daling rekening houden met kenmerken Lifecycle na pensioendatum Wijziging in beleggingsmix of parameters geeft wijziging uitkering 15

39 Rekening houden met de Lifecycle basis deel 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% beleggingsdeel Gelijkblijvend pensioen Pensioen met daling Variabel pensioen 20% 10% 0% 39

40 Visie DC 40

41 Visie Opbouw en uitkering als één oplossing. Shoppen mag, maar hoeft niet! 18

42 Doorbeleggen in de uitkeringsfase 42

43 Klanttoets Onderwerp Transparantie Zekerheid Mogelijkheid tot hoger starten Stabiel Keuze Beleggingen Lang leven Wens Houd het eenvoudig Wat krijg ik minimaal? Hoger starten dan vaste uitkering Liefst zo min mogelijk fluctuatie Keuze op maat met goede communicatie, met mogelijkheid om over te stappen naar vast Transparant met MVO Geen onverwachte schokken 21

44 Transparantie van de twee opties 22 Beleggingen Klantbeleving Klantbelang Toekomstbestendig Huidige DIP variabel (DL) Matching onder water op portefeuilleniveau. Verschillen voor resultaat v/d verzekeraar dus deelnemer is perfect gematcht Solide, geeft zekerheid Concept is eenvoudiger Wel veel onder water wat als niettransparant kan worden ervaren Deelnemer wil zekerheid Beleggingspot (BF) Matching per deelnemer. Afhankelijk van wel of geen partner, en leeftijd partner. Verwachting dat de markt dit als meest intuïtieve optie van doorbeleggen Enerzijds transparant, anderzijds veel ingewikkelde boekingen. Biometrisch rendement bij in leven en onttrekkingen bij overlijden deelnemer of partner Trend naar persoonlijke potjes

45 Zekerheid 1. Marktonderzoek; wens van klant dat ze willen weten wat ze minimaal krijgen AFM leidraad; stel vast wat iemand minimaal kan dragen 2. Bij beleggingsvariant traditioneel rebalancen Bij slechte aandelenkoersen -> aandelen bijkopen waardoor minder obligaties 30% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke Waarden) 70% vaste uitkering 23

46 Hoge startuitkering, maar nominaal gelijk 1. Onze keuze: 3% daling voor beleggingsdeel t.o.v. DIP rente sluit aan bij onze beliefs 3% daling i.c.m. 30% beleggen circa 0,9% dalende uitkering -> 11% hogere start 2. Wettelijk is een aandelenrendement van 6,75% toegestaan (Start 20% hoger) 24

47 Keuze voor groeiverwachting 27 Ook mogelijk om te kiezen voor variabele uitkering gelijk aan de vaste uitkering met een verwachte stijging Jaarlijks 1% indexatie ter vergoeding inflatie

48 Spreiding heeft nut Variabele uitkering met MSCI-rendementen Hoge start Hoge start, ZONDER spreiding Hoge start, MET spreiding MSCI aandelenrendement Jaar Jaarrend ,52% ,54% ,76% ,25% ,02% ,65% ,57% ,33% ,79% ,34% ,02% ,54% ,37% ,50% ,71% 27

49 Spreiding heeft nut Variabele uitkering met MSCI-rendementen Zonder spreiding Met spreiding MSCI aandelenrendement Jaar Jaarrend ,52% ,54% ,76% ,25% ,02% ,65% ,57% ,33% ,79% ,34% ,02% ,54% ,37% ,50% ,71% 28

50 Spreiding heeft nut 6% gemiddelde verandering, afhankelijk van de spreidingsduur 5% 4% 3% 2% 1% geen 2 jr 3 jr 4 jr 5 jr 10 jr 0% Leeftijd Wettelijk - Door spreiden kan je meer beleggen - Maximaal 10 jaar spreiden, maar nooit langer dan levensduur - Vanaf 82 jaar verwachte levensduur 10 jaar, vanaf 89 5 jaar 29 Keuze voor 5 jaar spreiden

51 Beleggingsdeel en afbouw risico Pensioenuitkering start gelijk Meer zakelijke waarden Directe afbouw ZW Minder zakelijke waarde Afbouw ZW na 20 jaar 50% Rendement pensioenuitkering 40% 30% 20% 10% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0% -30,0% -35,0% % % 50% 5% lin var 50% lin var 30

52 Volatiliteit 31 De volatiliteit van de uitkering wordt waarschijnlijk belangrijk item van het standaardmodel in de vorm van een risicometer

53 % verschil t.o.v. vast Keuze Hoogte variabele uitkering t.o.v. vaste pensioenuitkering (5% percentielen) bij opbouw in neutraal profiel met..% zakelijke waarden 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 60% zw 50% zw 40% zw 30% zw 20% zw 10% zw -40% -50% Aantal jaren na ingang van het pensioen 33

54 Keuze aantal profielen Zeer defensief Defensief (+5,5%) Neutraal (+11%) Offensief (+17,5%) 15% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke waarden) 30% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke Waarden) 45% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke Waarden) 100% vaste uitkering 85% vaste uitkering 70% vaste uitkering 55% vaste uitkering Voor iedere risicohouding een profiel beschikbaar. Bij elke doelgroep een profiel. Hoe meer bestedingsruimte (hoog pensioen en vrije bestedingsruimte), hoe meer risico. Bij veel veilig DB hoger profiel. 34

55 Wijziging risicoprofiel Zeer defensief Defensief Neutraal Offensief 15% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke waarden) 30% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke Waarden) 45% DL Index Rendement Fonds (Zakelijke Waarden) 100% vaste uitkering 85% vaste uitkering 70% vaste uitkering 55% vaste uitkering 35 Partnerpensioen - Variabel - Nabestaande kan de uitkering op zijn/haar persoonlijke situatie laten aansluiten Bij wijziging van risicoprofiel - Beleggingsprofiel wordt maximaal 1 keer per jaar aangepast - Inkoop en verkoop vaste uitkering tegen actuele marktrente - Bij wijziging binnen variabele uitkering blijft spreidingsmechanisme werken, bij overgang naar vast gaan we dat afbouwen

56 Beleggingen - DL Index Rendements Fonds Fondsnaam % Strategische beleggingsmix Delta Lloyd Equity Sustainable Global Fund 77,6% Aandelen ontwikkelde landen Delta Lloyd Global Property Index Fund 10% Indirect Vastgoed Northern Trust EM Custom ESG Equity Index State Streed Barclays SPDR EM Markets Debt LC 7,4% Aandelen opkomende landen 5% Obligaties opkomende landen 1. Transparant door middel van interne en externe indexfondsen 2. MVO 36

57 37 Lang Leven - Micro

58 Lang Leven Macro lang leven uitdagingen 1. Uitdagend - Voorzichtig in keuze aanbieden - Hoe te communiceren? - Doelgroeponderzoek 2. Hoe groot is het risico? - Volgens AG tafel 2016 na 5 jaar kans op -3%, na 10 jaar op -4% - Maar bij overgang van AG2010 naar AG 2012 zagen we al -3%. 1,05 1,00 0,95 0,90 Van AG2010 naar AG2012 OP+PP, 1% rekenrente 0,971 0,85 0, Man Vrouw Collectief 38

59 Lang Leven - Macro We gaan het aanbieden 1. Over de gehele uitkering 2. Delen over de groep 3. Objectieve maatstaf (AG methodiek) zonder ervaringssterfte 4. Niet spreiden 41

60 Eigenschappen - resultatendeling Twee onderdelen 1. + Netto resultaat van de beleggingen + 5% - de rekenrente, die begin van het jaar gold - 1% - i.g.v. hoge startuitkering de daling van 3% - 3% 2. Effect wijziging rekenrente Als rente 0,5% stijgt dan + 0,5% * verwachte levensduur (bv 10 jaar) Zowel de positieve als negatieve resultaten spreiden 43

61 Samenvatting Wens Keuze te maken Keuzes - Meerdere profielen - Hoge startuitkering of groeiverwachting - Mogelijkheid tot switchen in de uitkeringsfase (ook naar vast) - Variabel partnerpensioen (afgestemd op persoonlijke situatie) Zekerheid/ stabiliteit Duurzame/ transparante beleggingen - Vast deel is echt vast (geen rebalance) - Spreiding resultaten - Gelijkmatig beleggingsdeel - Rendementsfonds met interne en externe indexfondsen - Duurzame fondsen 44

62 Doorbeleggen in de opbouwfase 62

63 Opbouw en uitkering 1. Risico en rendement 2. Wat zegt de wet? 3. Onze keuzes 47

64 Opbouwproduct ALM studie BeFrank en Delta Lloyd Netspar zegt dat verwacht pensioen richting 20% beleggen in uitkeringsproduct met 7% toeneemt, terwijl pessimistisch pensioen niet verandert Met inkoop hoge startuitkering is effect risico (vlak) voor pensioendatum beperkt 45 jr, verschil Opbouw neutraal VB, var.uitk 30% t.o.v. vast 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% Aantal jaar na ingang pensioen 49 50,0% perc. 5,0% perc. 1,0% perc.

65 Opbouwproduct ALM studie Ook scenario s waarin je geld verliest 50

66 Opbouwproduct - Voorbeleggen Belangrijke keuzes voor de deelnemer in de opbouwfase 1. Default Lifecycle in opbouwfase richt zich op een vaste uitkering 2. Als deelnemer een variabele uitkering wil moet hij daar bewust voor kiezen 3. Deze keuze moet je als uitvoerder verplicht voorleggen (AFM gaat hier op letten) 4. Vanaf wettelijk verplicht 51

67 Onze keuzes Profiel Lifecycles afbouw Defensief Afbouw naar vast Afbouw naar 15% Neutraal Afbouw naar vast Afbouw naar 15% Afbouw naar 30% Offensief Afbouw naar vast Afbouw naar 15% Afbouw naar 30% Afbouw naar 45% 53

68 54 Nieuwe Index Lifecycles Delta Lloyd Leven

69 Begeleiding

70 Agenda 1. Kader AFM Leidraad 2. Klanttoets 3. Onze invulling

71 1. Samenvatting AFM leidraad 1. Pensioenuitvoerders en sociale partners houden rekening in de premieovereenkomst met de belangen van de (gewezen) deelnemer 2. Pensioenuitvoerders begeleiden de deelnemer door het faciliteren van een goede keuzearchitectuur en het verstrekken van effectieve en activerende informatie 3. Pensioenuitvoerders adviseren of beslissen over een passend beleggingsprofiel voor de deelnemer en informeren en begeleiden ook bij de voorlopige keuze vast/variabele pensioenuitkering 4. Bij de keuze voor een vast of variabele pensioenuitkering geldt geen Wft adviesplicht. Pensioenuitvoerders/sociale partners moeten extra aandacht besteden aan de begeleiding van de deelnemer bij die keuze

72 1. Onze visie Graag willen wij samen met adviseurs de pensioen- en financiële bewustzijn bij werkgevers en deelnemers vergroten, zodat zij keuzes kunnen maken die passen bij de persoonlijke situatie!

73 2. Klanttoets Adviseur Product Product Product Profielbepaling Communicatie Werkgever Product Deelnemer Product Wet verbeterde premieregeling AFM leidraad

74 2. Klanttoets 2017 Adviseur Product Profielbepaling Communicatie Product Rapportages Voorlichting Werkgever Product Communicatie Voorlichting Rapportages Default risicoprofiel Deelnemer Product Profielbepaling Communicatie Voorlichting Communicatie Default risicoprofiel Introductie

75 2. Klanttoets conclusies Inzicht Totaalbeeld in planner Handelingskosten Beleggingen Keuzes Keuzemogelijkheden Geen keuzestress Mogelijkheden keuzes wijzigen Persoonlijk Communicatie op relevante momenten Persoonlijke voorlichting Financiële en emotionele ondersteuning

76 3. Onze invulling - Uitbreiding inzicht Financiële positie, doelstellingen, risicobereidheid & draagkracht, kennis & ervaring Onze invulling - Vernieuwde inkomensplanner - pensioen naar financiële planning - plug ins: Pensioenregister & Nibud - nieuwe profielbepaling - handmatig invoeren: bank, beleggen etc - in 2018 bankgegevens + koppeling poliskluis

77 3. Onze invulling - Begeleiding bij keuzes Goede keuzearchitectuur, inzicht handelingsperspectief Onze invulling - Nieuwe inkomensplanner (scenario s, totaal inkomen) - Opbouw en uitkering in 1 portaal - Zelf bepalen hoe je financiële planning wilt doen - Deeplinks Aansluiten doelgroep, gestandaardiseerde informatie Onze invulling - Continu doelgroeponderzoek (werkgever en deelnemer) - Wat doen anderen in vergelijkbare situatie (GFK Big data)

78 3. Onze invulling - Persoonlijke benadering Persoonlijk informeren en begeleiden, duidelijk gedragsdoel Onze invulling - Informatie op persoonlijke relevante momenten - Nieuw proces invulling risicoprofielbepaling (+ defaults) - Pensioenwegwijzer Aanpassen beleggingsprofiel in de uitkeringsfase bij meerdere profielen Onze invulling - Elk jaar het profiel aan te passen - Nabestaande kan persoonlijk profiel maken

79 3. Vernieuwde inkomensplanner

80 3. Mijn Delta Lloyd App

81 3. Begeleiding - Doorbeleggen Start jaarlijkse activeringsmail over keuze doorbeleggen Pensioen wegwijzer

82 3. Klanttoets

83 3. Activeringsmail

84 3. Beknopt overzicht

85 3. Achtergrondinformatie

86 3. Twee mogelijkheden

87 3. Nieuwe profielbepaler - Willen

88 3. Nieuwe profielbepaler - Tussenresultaat

89 3. Nieuwe profielbepaler - Kunnen

90 3. Nieuwe profielbepaler - Tussenresultaat

91 3. Nieuwe profielbepaling - Resultaatscherm

92 3. Pensioenwegwijzer Actieve DC deelnemers <2 jaar voor pensioenleeftijd Hulp in de voorbereiding op pensioen. Zowel financieel als emotioneel.

93 3. Voorlichtingsgesprek Pensioenbewustzijn Pensioenbewustzijn neemt gigantisch toe na voorlichtingsgesprek Rapportcijfer voor de mate waarin in u uw pensioenregeling begrijpt GEM 0-meting 9% 13% 24% 7% 16% 18% 11% 1% 1% 0% 52% 14% 1-meting 0% 0% 0% 1% 1% 13% 38% 40% 5% 3% 1% 85% 4,2 7,4 Rapportcijfer voor de mate waarin u voor ogen heeft wat uw financiële situatie wordt na uw pensioendatum met betrekking tot inkomen en uitgaven GEM 0-meting 18% 9% 18% 15% 11% 13% 13% 2% 1% 0% 60% 16% 1-meting 3% 0% 0% 5% 4% 18% 44% 25% 1% 1% 8% 71% 4,0 6,8

94 3. Zorgplicht werkgever

95 3. Risicoprofiel van uw bedrijf

96 3. Voor u als adviseur Uitgebreide (werkgever/adviseur)rapportage Bewijsvoering persoonlijke voorlichting met algemeen rapport en werkgever bewust maken van zijn zorgplicht Mogelijkheid afname 0 meting en vervolgonderzoek specifiek op werkgever Collectief risicoprofiel Toegang tot deelnemersportaal als werkgever en deelnemer dit wensen

97 HET GEMAK VAN EEN FIT EN MODERN PENSIOEN HELDER, EENVOUDIG, ONLINE

98

99 ONZE MISSIE Wij willen pensioen dichterbij de mens brengen

100 ONZE COMMUNICATIE BELIEFS Onboarding Inzicht bieden Activeren

101 ON BOARDING Deelnemerprese ntatie Welkomstmail Inloggegevens Helder & eenvoudig

102 ACTIVEREN OP RELEVANTE MOMENTEN On-boarding Wetswijzigingen Risicoprofiel Controleren gegevens Verjaring Gestorte premies Waardeoverdrac ht Pensionering Push notificaties alert Doorbeleggen

103

104 DEELNEMER MEENEMEN

105

106 OUR LIFECYCLES Neutrale lifecycle, retirement age % Government bonds developed markets 6.67% Corporate bonds developed markets 5% Emerging markets debts 12.1% Real estate 6.05% Emerging markets equities Pension Stabilisation funds Doorbeleg gen 63.51% Equities global developed markets 54 67