Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden

Transcriptie

1 Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden DEEL B Theoretische onderbouwing bij de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden Junior adviseurs Periode Paulien Luijten 8 April September 2002 Ivy Pot Christiane Thiem In opdracht van Sara de Vries Dolinda van der Meer Academisch Ziekenhuis Groningen Senior adviseur Inge Vromen Opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam

2 Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden Gebaseerd op De Schakel Evaluatielijst Algemene Arbeidsvaardigheden B. Soogelee Vijverdal, Maastricht DEEL B Theoretische onderbouwing bij de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden Junior adviseurs Periode Paulien Luijten 8 April September 2002 Ivy Pot Christiane Thiem In opdracht van Sara de Vries Dolinda van der Meer Academisch Ziekenhuis Groningen Senior adviseur Inge Vromen Opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam 2

3 Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden DEEL B Theoretische onderbouwing bij de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden Junior adviseurs Periode Paulien Luijten 8 April September 2002 Ivy Pot Christiane Thiem In opdracht van Sara de Vries Dolinda van der Meer Academisch Ziekenhuis Groningen Senior adviseur Inge Vromen Opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam Te bestellen bij Expertise Centrum Ergotherapie Trefwoorden Assessement-instrument Psychiatrie Ergotherapie Arbeid Vaardigheden 3

4 VOORWOORD Vanuit het Instituut Ergotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam hebben wij, vierdejaarsstudenten, van 8 april tot 27 september 2002, gewerkt aan het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. In opdracht van D. van der Meer van het Academisch Ziekenhuis Groningen, heeft de projectgroep het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden ontwikkeld. Met dit instrument kunnen cliënt en therapeut hun visie op de arbeidsvaardigheden van de cliënt in kaart brengen, hun bevindingen vergelijken en gezamenlijk werkpunten opstellen voor het vervolg van de behandeling/ begeleiding. De ontwikkeling van het instrument is gebaseerd op literatuur- en praktijkonderzoek. Aan de pilotstudy hebben 12 arbeids- en ergotherapeuten van GGz -instellingen verspreid over heel Nederland meegewerkt. Over een periode van 4 weken is door 15 therapeuten en 21 cliënten het concept getoetst. De keuzes bij het ontwikkelproces van het eindproduct zijn in deze theoretische onderbouwing verantwoord. Wij willen alle therapeuten en cliënten die meegewerkt hebben aan de pilotstudy bedanken voor de tijd en energie die zij hebben vrijgemaakt. Wij hebben door hun kennis, meningen en ideeën bepaalde keuzes voor het eindproduct kunnen maken. Daarnaast willen wij Dolinda van der Meer bedanken voor de prettige samenwerking aan het project. Een dankwoord gaat ook uit naar onze senioradviseur Inge Vromen, voor de goede begeleiding en adviezen. Paulien Luijten Ivy Pot Christiane Thiem Sara de Vries September

5 INHOUDSOPGAVE INLEIDING 1 HET PROJECT INLEIDING AANLEIDING VRAAGSTELLING OPDRACHTGEVER CRITERIA PROJECTMATIG WERKEN LITERATUURONDERZOEK INLEIDING GESCHIEDENIS VAN ARBEIDSREHABILITATIE IN NEDERLAND ARBEID, REHABILITATIE EN ARBEIDSREHABILITATIE ASSESSMENT INDIVIDUELE REHABILITATIE BENADERING CLIENT CENTERED PRACTICE EVIDENCE BASED PRACTICE AANBEVELINGEN TEN AANZIEN VAN HET CONCEPT INSTRUMENTEN Evaluatie Algemene Arbeidsvaardigheden Arbeidsvaardigheden Worker Role Interview (WRI) Handleiding Observatie Wilsubsysteem (HOW) Canadian Occupational Performance Measure (COPM) CONCLUSIES CONCEPT ASSESSMENT ALGEMENE ARBEIDSVAARDIGHEDEN VISIE ERGOTHERAPIE EN ARBEIDSREHABILITATIE PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK INLEIDING PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK LITERATUUR TEN AANZIEN VAN PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK De gestructureerde vragenlijst Aandachtspunten VOORONDERZOEK Vragenlijst Conclusies vooronderzoek PILOTSTUDY Evaluatie-instrument Conclusies pilotstudy Criteria ten aanzien van het eindproduct AANVULLENDE LITERATUURONDERZOEK HET INSTRUMENT ASSESSMENT ALGEMENE ARBEIDSVAARDIGHEDEN51 6 VALIDITEIT EN BETROUWBAARHEID IMPLEMENTATIE NAWOORD LITERATUURLIJST

6 INLEIDING Het afstudeerproject heeft geresulteerd in drie delen: Deel A: Het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Deel B: Theoretische onderbouwing bij de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Deel C: Bijlagen. Voor u ligt deel B, het verslag dat geschreven is ter onderbouwing van het ontwikkelde instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Dit afstudeerproject is een vervolg op een vorig afstudeerproject. Tijdens het afstudeerproject van M. de Jong en P. Meerbeek 2002, is onder andere onderzoek gedaan naar gehanteerde instrumenten binnen de arbeidstherapie in Nederland. Hieruit is gebleken dat de Evaluatielijst algemene arbeidsvaardigheden van B. Soogelee 1994, het meest gebruikt wordt binnen de arbeidstherapie in Nederland. Vanuit verschillende instellingen voor arbeidstherapie is naar voren gekomen dat deze lijst aan vernieuwing toe is. Naar aanleiding hiervan heeft D. van der Meer opnieuw een vraag voorgelegd aan het Instituut Ergotherapie van de Hogeschool van Amsterdam: Het Academisch Ziekenhuis Groningen zou graag ten behoeve van de afdeling arbeidstherapie een geactualiseerde en op praktijkonderzoek gebaseerde verbetering van een instrument Evaluatie Algemene Arbeidsvaardigheden willen hebben. In overleg met de opdrachtgever is het resultaat uiteindelijk geen specifiek instrument voor de afdeling arbeidstherapie van het Academisch Ziekenhuis Groningen geworden, maar een geactualiseerd instrument voor landelijk gebruik dat verbeterd is op basis van literatuur en op praktijkonderzoek. Dit heeft geleid tot het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden, bestaande uit een: Handleiding. Cliëntversie Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Therapeutversie Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Formulier Werkpunten. Het verslag is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding van het afstudeerproject, de vraagstelling en de opdrachtgever toegelicht. De projectgroep heeft vervolgens criteria opgesteld ten aanzien van het proces, het eindproduct en de presentatie van het afstudeerproject. Hoofdstuk 2 bevat het literatuuronderzoek waarin begrippen, methodieken en benaderingswijzen staan beschreven die de projectgroep van belang acht voor de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. In hoofdstuk 3 beschrijft de projectgroep haar visie van ergotherapie en arbeidsrehabilitatie. Vanuit deze visie heeft de projectgroep aan de ontwikkeling van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden gewerkt. In hoofdstuk 4 wordt de theorie en de acties die projectgroep heeft ondernomen ten aanzien van het praktijkgericht onderzoek omschreven. In hoofdstuk 5 wordt verwezen naar het eindproduct in deel A van het afstudeerproject. Hoofdstuk 6 bevat uitleg over validiteit, betrouwbaarheid en de koppeling hiervan naar het eindproduct. Hoofdstuk 7 bevat het implementatie traject van het eindproduct. Dit wordt gevolgd door het nawoord en de literatuurlijst. De projectgroep wenst u veel leesplezier toe! 6

7 HET PROJECT 1 HET PROJECT 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de aanleiding van het afstudeerproject, de vraagstelling en de opdrachtgever toegelicht. De projectgroep geeft vervolgens aan de hand van de Rumbaregels criteria opgesteld ten aanzien van het proces, het eindproduct en de presentatie van het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. 1.2 Aanleiding Dit project is tot stand gekomen naar aanleiding van een voorgaand afstudeerproject van januari 2002: Inventarisatie en advies van assessment instrumenten, in opdracht van D. van der Meer van het Academisch Ziekenhuis Groningen (AZG). Tijdens dit afstudeerproject is door M. de Jong en P. Meerbeek, onder andere onderzoek gedaan naar gehanteerde instrumenten binnen de arbeidstherapie in Nederland. Hieruit is gebleken dat de Evaluatielijst algemene arbeidsvaardigheden van B. Soogelee uit Werken aan arbeidsproblemen (v.d. Meer e.a, 1997) binnen de arbeidstherapie in Nederland het meest gebruikt wordt. Vanuit de verschillende instellingen voor arbeidstherapie is naar voren gekomen dat deze lijst aan vernieuwing toe is. Naar aanleiding hiervan heeft D. van der Meer opnieuw een vraag voorgelegd aan de Hogeschool van Amsterdam, instituut Ergotherapie. Hieruit is het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden tot stand gekomen. De arbeidstherapie van het AZG wil het vernieuwde instrument gaan gebruiken binnen de functie assessment. Tijdens overleg met de opdrachtgever kwam naar voren dat het huidige instrument teveel ruimte geeft voor interpretaties, weinig concreet is en daardoor de betrouwbaarheid van de scores te wensen overlaat. 1.3 Vraagstelling De vraagstelling luidt: Het Academisch Ziekenhuis Groningen zou graag ten behoeve van de afdeling arbeidstherapie een geactualiseerde en op praktijkonderzoek gebaseerde verbetering van een instrument Evaluatie Algemene Arbeidsvaardigheden willen hebben. 1.4 Opdrachtgever De arbeidstherapeuten van de afdeling arbeidstherapie van het Academisch Ziekenhuis Groningen willen het vernieuwde instrument gebruiken. Binnen de arbeidsrehabilitatie benadering van de arbeidstherapeuten staat het hervatten van sociale rollen met betrekking tot arbeid, dagbesteding en scholing centraal. Het gaat daarbij zowel om het benutten van de individuele capaciteiten als om het beïnvloeden van omgevingscondities. De doelen van de cliënt nemen een centrale plaats in en hij heeft een zo actief mogelijke rol in het rehabilitatieproces. De rehabilitatietrajecten zijn binnen het AZG afgestemd op de individuele vraag van de cliënt. (Beleidsnota Arbeidstherapie afdeling Psychiatrie, 2001) Het AZG biedt cliënten een viertal functies binnen de arbeidstherapie: 1. Structurering en activering 2. Assessment 3. Arbeidsrehabilitatie 4. Dagbesteding P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

8 HET PROJECT Het verbeterde instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden zal met name binnen de functie assessment gebruikt gaan worden. De functie assessment is binnen de arbeidstherapie van het AZG gericht op het inschatten van mogelijkheden en beperkingen met betrekking tot arbeid, dagbesteding en scholing. Het begrip mogelijkheden verwijst zowel naar de vaardigheden van de persoon als naar de mogelijkheden die hen wordt geboden. Dit betreft onder andere arbeidsomgeving, wet en regelgeving en/of sociale steun. De doelstelling van de assessment kan ook worden getypeerd als het opstellen van een verkennend profiel. Dit omvat onder meer: Een inschatting van de wensen en motieven van de cliënt; Een inschatting van de functionele mogelijkheden en beperkingen van de cliënt; Een inschatting van ondersteuningsmogelijkheden en belemmeringen in de omgeving van de cliënt; Een inschatting van de interactie tussen de cliënt en de (gewenste) omgeving. De huidige methodische uitgangspunten van waaruit wordt gewerkt: Een cyclisch proces waarbij doen en reflectie systematisch worden afgewisseld. Het leerproces van de cliënt staat centraal: - Wat wil ik? - Wat zijn mijn mogelijkheden? - Wat vraagt de maatschappij? De cliënt heeft in dit proces een actieve rol, samen met de arbeidstherapeut worden gegevens bij elkaar gebracht en worden nieuwe activiteiten besproken. Het oefenen van activiteiten maakt hiervan een onderdeel uit. Tijdens de assessment worden gegevens verzameld over de volgende aspecten: - Opleiding en arbeidsverleden; - Basale (arbeids)vaardigheden; - Belastbaarheid in (arbeids)stimulaties; - Psychiatrische beperkingen; - De manier waarop de betrokkene hiermee omgaat (coping); - Cognitief niveau; - Zelfredzaamheid; - Zelfbeeld als werker; - Readiness (is de betrokkene toe aan het formuleren van een doel); - Affiniteit met beroepssoort of met bepaalde activiteiten; - Mogelijke noodzakelijke aanpassingen in de werkomgeving; - Hulp van mogelijke ondersteuners. De concrete invulling van de assessment is volop in ontwikkeling binnen de afdeling arbeidstherapie. Op termijn heeft de afdeling als doel te handelen vanuit de visie van de Individuele Rehabilitatie Benadering, binnen dit doel wordt er samengewerkt met de GGz in de regio. Het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden zal binnen de assessment gebruikt worden als instrument om de gegevens met betrekking tot de algemene arbeidsvaardigheden te inventariseren en te evalueren. 1.5 Criteria De projectgroep heeft criteria opgesteld ten aanzien van het proces, het eindproduct en de presentatie van het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Deze criteria zijn gebruikt als leidraad voor de vormgeving en concretisering van het afstudeerproject. Bij het opstellen van de criteria heeft de projectgroep de Rumba-regels gehanteerd om zo duidelijke richtlijnen te hanteren. Zie Bijlage 1 voor de Rumba-regels. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

9 HET PROJECT Criteria ten aanzien van proces 1. De projectgroep vermeld hun bronnen en literatuur in de tekst en in de literatuurlijst. 2. Op basis van literatuuronderzoek worden de keuzes ten aanzien van het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden die de projectgroep maakt onderbouwd. 3. De projectgroep gaat d.m.v. praktijkonderzoek, dat bestaat uit een vooronderzoek en een pilotstudy, de huidige problemen die de benaderde beroepsbeoefenaren 1 ervaren t.a.v. de lijst vaardigheden van B. Soogelee inventariseren. 4. De projectgroep selecteert de deelnemende instellingen aan de pilotstudy d.m.v. de verkregen informatie uit de vragenlijst. 5. De projectgroep stelt de conceptversie op, op basis van de verkregen informatie uit de vragenlijst en het literatuuronderzoek. 6. De conceptversie wordt d.m.v. van het evaluatie-instrument getoetst door tenminste 5 instellingen en minstens 35 cliënten De projectgroep stelt een instrument evaluatie algemene arbeidsvaardigheden op, op basis van literatuuronderzoek en praktijkonderzoek. 8. De projectgroep verantwoordt zich aan de senioradviseur en opdrachtgever d.m.v. het projectfase verslag. 9. De producten worden gecontroleerd door de projectgroep zelf. 10. De producten worden gecontroleerd door de senioradviseur en opdrachtgever. 11. De projectgroep doorloopt het stroomschema voor kwalitatief onderzoek om tot het eindproduct, een instrument evaluatie algemene arbeidsvaardigheden voor de praktijk te komen. 12. De projectgroep past de implementatiecyclus van Grol toe voor een succesvolle implementatie van het eindproduct; evaluatie algemene arbeidsvaardigheden, in de praktijk. Criteria ten aanzien van presentatie Presentatie vorm 1: mondelinge presentatie 1. De projectgroep presenteert mondeling aan opdrachtgever/ geïnteresseerden het afstudeerproject Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden, te Amsterdam. In de presentatie komt aan bod: Het proces wordt kort toegelicht; Praktijkstudie: conclusies pilotstudy; Het eindproduct: motivatie voor vorm en inhoud; Aanbevelingen / conclusie. Mogelijke presentatie vorm 2: artikel NVE 2. De projectgroep hanteert bij het schrijven van een artikel, de richtlijnen van de NVE Criteria ten aanzien van eindproduct 1. De projectgroep bestudeert de feedback op het concept uit de pilotstudy, alvorens te overwegen welke zij zal gebruiken. 2. De projectgroep heeft in het eindproduct een schaaltype(s) verwerkt. 3. De projectgroep past de aandachtspunten toe voor het opstellen van vragen toe, bij het opstellen van de vragen. 4. De projectgroep past de aandachtspunten toe voor het opstellen van antwoordcategorieën toe, bij het opstellen van de antwoordmogelijkheden (in het eindproduct). 5. De opbouw van het eindproduct is logisch, duidelijk en tactisch. Criteria ten aanzien van schriftelijk werkstuk 1. De richtlijnen voor het vormgeven van teksten zijn toegepast. 1 Ergotherapeuten, Arbeidstherapeuten, Trajectbegeleider, Werkbegeleider 2 Onder cliënten verstaat de projectgroep ook deelnemers en patiënten. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

10 HET PROJECT 2. Het product is voorzien van een samenvatting. 3. Het product is geredigeerd. 4. De vraagstelling en uitwerking zijn relevant voor de ergotherapeutische beroepsuitoefening. 5. De vraagstelling is verantwoord uitgewerkt wat betreft inhoud en argumentatie. 6. Het product geeft blijk van een beargumenteerde ergotherapeutische visie op de vraagstelling. Criteria ten aanzien van de selectie van pilot instellingen 1. De pilot instelling heeft de ingevulde vragenlijst Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden naar de projectgroep teruggestuurd. 2. De pilot instelling kan in de periode van tot en met de conceptversie van de lijst Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden toetsen. 3. De projectgroep gaat uit van de ondergrens van het aantal cliënten die de deelnemende pilot instellingen in de vragenlijst vermeld hebben. 4. De deelnemende pilot instelling kan de conceptversie van de lijst Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden toetsen gedurende het gehele traject van een cliënt. 5. De leeftijd van de deelnemende cliënten ligt tussen de 18 en 60 jaar Criteria ten aanzien van de pilotstudy 1. De projectgroep selecteert in totaal tenminste 5 instellingen en minstens 35 cliënten voor het toetsten van de conceptversie van de lijst Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. 2. De deelnemende pilot instellingen zijn gespreid over diverse regio s in Nederland. 3. Het geheel van deelnemende instellingen hebben in totaal een diversiteit in de leeftijd van de cliënten. 4. De afdeling arbeidstherapie van het Academisch Ziekenhuis Groningen toetst de conceptversie van de lijst Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden 1.6 Projectmatig werken Bij de projectaanpak worden zes fasen onderkend. In de praktijk blijkt deze standaardfasering voldoende compleet en bruikbaar voor tal van toepassingen. Met deze fasering kunnen de betrokkenen de noodzakelijke werkzaamheden inventariseren, ordenen en geordend in de juiste samenhang uitvoeren. (Kor en Wijnen, 1999) De 6 fasen van projectmatig werken: 1. Oriëntatiefase 2. Definitiefase 3. Ontwerpfase 4. Voorbereidingsfase 5. Realisatiefase 6. Nazorgfase De kenmerken van projectmatig werken zijn: Vooraf resultaat gericht; Vooraf in tijd beperkt; Vooraf in middelen beperkt; Er is een verantwoordelijke (of meerdere) voor het projectresultaat; Er is een gebruiker (of meerdere) van het projectresultaat. Iedere fase van projectmatig werken wordt afgesloten door een beslismoment. De beslissingen worden vastgelegd in een beslisdocument of in een projectfase verslag. Deze P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

11 HET PROJECT vormen het formele eindpunt en tevens het beoordelingspunt van het verrichte werk in die fase. Tegelijkertijd vormt het document het startpunt van de volgende fase. Tevens is het een communicatiemiddel tussen projectgroep en de opdrachtgever. De projectgroep heeft een overzicht voor het gehele afstudeerproject opgesteld waarin bij iedere fase de activiteiten benoemd staan en het product(en) die aan het eind van de fase af zijn. Tevens heeft de projectgroep de activiteiten benoemd die ondernomen worden om tot het product te komen en de tijd die hiervoor gepland staat. Planning afstudeerproject: Oriëntatiefase: Product(en): Startnotitie. Activiteiten: Starten literatuurstudie en informatieverzameling. Overleg senior - adviseur Inge Vromen. Overleg opdrachtgever D. van der Meer. Verdiepen in de werkwijze Projectmatig werken. Tijd: 3 weken, jaarweek Definitiefase: Product(en): Overzicht van veel gebruikte begrippen en hun definities in de arbeidsrehabilitatie. Overzicht van tenminste 5 instellingen en de daarbij behorende contactpersonen voor de pilotstudy. Overzicht van de wensen van de praktijk t.a.v. het instrument Evaluatie algemene arbeidsvaardigheden. Criteria vaststellen eindproduct. Activiteiten: Literatuurstudie van voorgaande afstudeerprojecten. Literatuurstudie van boeken en artikelen. Literatuurstudie t.a.v. het doen van onderzoek en de verschillende vormen van interview Contact opnemen met mogelijk geïnteresseerde instellingen voor de pilotstudy. Verdiepen in de ideeën, wensen en behoeften van de opdrachtgever en senioradviseur t.a.v. het instrument evaluatie algemene arbeidsvaardigheden. Het opstellen van een inventarisatie vragenlijst met betrekking tot de inhoud en vorm van het huidige instrument evaluatie algemene arbeidsvaardigheden. Tijd: 4 weken, jaarweek Ontwerpfase / Voorbereidingsfase: Product(en): Conceptversie evaluatie algemene arbeidsvaardigheden. Overzicht van de deelnemende pilot-instellingen en contactpersonen. Evaluatie-instrument t.b.v. de conceptversie. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

12 HET PROJECT Activiteiten: Maken van een aangepaste - conceptversie evaluatie algemene arbeidsvaardigheden. Literatuuronderzoek naar het opstellen van instrumenten. Evaluatie instrument opstellen t.b.v. conceptversie. Contact opnemen met geselecteerde pilot-instellingen. Opsturen conceptversie en evaluatie-instrument naar tenminste 5 instellingen. Tijd: 6 weken, jaarweek Realisatiefase: Product(en): Een geactualiseerde en op praktijkonderzoek gebaseerde verbetering van instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Schriftelijk werkstuk waarin de theoretische onderbouwing van de gemaakte keuzes staat beschreven. Artikel voor de nieuwsbrief vakgroep ergotherapie psychiatrie. Activiteiten: Verwerken informatie uit pilotstudy in het eindproduct. Samenvoegen en schrijven van de theoretische onderbouwing. Lay-out. Artikel schrijven voor de nieuwsbrief vakgroep ergotherapie in psychiatrie Tijd: 6 weken, jaarweek Nazorgfase: Product(en): Eindpresentatie aan deelnemers pilotstudy en overig geïnteresseerden. Overdracht, afronding project en eindproduct. Activiteiten: Voorbereiden presentatie. Afronding samenwerking projectgroep. Afronding samenwerking met Senioradviseur en Opdrachtgever. Tijd: 1 week, jaarweek 39 Eindproducten De eindproducten van het afstudeerproject: Een geactualiseerde versie van een instrument: Evaluatie algemene arbeidsvaardigheden waarvan het concept getoetst is aan de psychiatriepraktijk. Een schriftelijk werkstuk waarin de theoretische onderbouwing van de gemaakte keuzes wordt beschreven. Eindpresentatie aan geïnterviewden, deelnemers pilotstudy en andere geïnteresseerden. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

13 LITERATUURONDERZOEK 2 LITERATUURONDERZOEK 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt na de geschiedenis van de arbeidsrehabilitatie, de definities en begrippen omschreven van arbeid, rehabilitatie, arbeidsrehabilitatie en assessment. Vervolgens heeft de projectgroep de methodiek van Individuele Rehabilitatie Benadering en Evidence Based Practice omschreven. De projectgroep heeft deze definities en omschrijvingen gebruikt bij het ontwikkelen van het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden. Vervolgens heeft de projectgroep zich verdiept in het opstellen van het concept; daarvoor heeft zij andere (arbeidsvaardigheden) instrumenten en de aanbevelingen van het voorgaand afstudeerproject en deskundigen uit het werkveld omschreven. 2.2 Geschiedenis van arbeidsrehabilitatie in Nederland Rond 1910 begint het beroep ergotherapie zich te ontwikkelen. Activiteiten konden als middel worden gebruikt bij behandeling van mensen met chronische aandoeningen. Ergotherapie is nauw verbonden met een humane benadering van mensen, een benadering waarin gelijkwaardigheid een belangrijke rol speelt. In 1922 formuleert de psychiater Adolf Meyer, één van de oprichters van Occupational Therapy in de Verenigde Staten, vijf uitgangspunten welke de fundamenten voor de ergotherapie vormen: Er bestaat een fundamenteel verband tussen gezondheidszorg, arbeid en activiteiten: Door het uitvoeren van gezonde activiteiten bewaard men evenwicht tussen zijn denken en doen. Er bestaat een eenheid tussen lichaam en geest. Als het deelnemen aan het maatschappelijke leven belemmerd wordt of het handelen verstoord raakt, dan gaan functies van geest en lichaam achteruit. Daar actief handelen de gezondheid van lichaam en geest in stand houdt, is het aanwenden van activiteiten als therapie geschikt om handelingscompetenties te herstellen. (B. Bergsma e.a., 2000) Wereldwijd kan het ontstaan van rehabilitatie gesitueerd worden in en vlak na de Tweede Wereldoorlog. In zowel Amerika als Engeland verschoof toen de aandacht van het puur medisch / curatieve, naar pogingen om iets te doen aan (al dan niet blijvende) beperkingen. In het kielzog van de somatische revalidatie kwam er ook aandacht voor psychische rehabilitatie van personen met lichamelijke en/of psychische problemen in het arbeidsproces. Eind jaren tachtig wordt het begrip rehabilitatie in Nederland geïntroduceerd tijdens het congres Arbeid, Psychiatrie en Samenleving. In de daaropvolgende jaren ontstaan in veel psychiatrische ziekenhuizen beleidsvoornemens om de hulpverlening te gaan baseren op uitgangspunten van de rehabilitatie. Overal in het land worden als onderdeel van dit beleid dagactiviteitencentra en werkprojecten voor psychiatrische cliënten gerealiseerd als semimurale voorzieningen. Er komt aandacht voor het belang van wonen, arbeid en dagbesteding in een zo maatschappelijke mogelijke omgeving. Deze trend zet zich voort in de huidige maatschappij. (Kinébanian en Thomas, 1999) P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

14 LITERATUURONDERZOEK 2.3 Arbeid, rehabilitatie en arbeidsrehabilitatie Arbeid Arbeid is een breed begrip dat op diverse wijzen uitgelegd kan worden. De projectgroep heeft ervoor gekozen om de algemene definitie van arbeid te geven en daarna het begrip arbeid zoals deze in de Geestelijke Gezondheidszorg in Nederland gedefinieerd is. De algemene definitie van arbeid is: Inspanning van lichamelijke en/of geestelijke krachten om iets tot stand te brengen. (Van Dale, 1999) Binnen de geestelijke gezondheidszorg wordt het begrip arbeid omschreven als: Arbeid is geen eenduidig begrip. In het Engelse taalgebied wordt onderscheid gemaakt tussen employment (werknemersschap) en work (arbeid of werk.) In het eerste geval gaat het om de contractuele relatie tussen werkgever en werknemer waarin rechten en plichten zijn vastgelegd. In het tweede geval gaat het om de activiteit zelf, ongeacht of deze wel of niet binnen loondienst plaatsvindt. Een vriend helpen met het opknappen van zijn huis is dus ook arbeid, net als onbetaald werk in het huishouden of in de verzorging van familieleden. (Van Weeghel, 1995.) Rehabilitatie Internationaal zijn er twee veel geciteerde definities van rehabilitatie in omloop: Het proces waarbij een psychisch gehandicapt persoon geholpen wordt om van zijn resterende vermogens zo goed mogelijk gebruik te maken, zodat hij of zij op een optimaal niveau kan functioneren in een zo normaal mogelijk kader. (Bennett 1978 uit Wilken & Den Hollander, 1999) Het functioneren van personen met psychiatrische handicaps zodanig te verbeteren dat ze succesvol en tot hun tevredenheid kunnen wonen, leren en werken in de milieus van hun keuze met de minste mate van professionele hulp. (Anthony e.a uit Wilken & Den Hollander, 1999) Het verschil tussen beide benaderingen is dat Bennett de resterende vermogens van de cliënt als uitgangspunt neemt. Het onvermogen wordt geaccepteerd en de rehabilitatie is erop gericht de mate van gehandicapt zijn zo veel mogelijk te verkleinen. Anthony daarentegen legt meer de nadruk op verbeteren van het functioneren. Zijn accent ligt meer op het verminderen van de beperkingen. Je zou kunnen zeggen dat er bij Anthony meer sprake is van revalidatie. Net als Anthony, staat de projectgroep achter de revalidatie gedachte. Deze revalidatie klinkt ook door in de definities die Van Weeghel en Zeelen in diverse literatuur geven: Rehabilitatie is te omschrijven als het streven om patiënten naar hun wensen en vermogens te laten functioneren in een omgeving die zo maatschappelijk mogelijk is. Het gaat om doelen en levensomstandigheden die de patiënt zelf kiest. De rehabilitatiegedachte is optimistisch omdat er primair wordt uitgegaan van de mogelijkheden van de patiënt en niet van zijn beperkingen. Tegelijk is de rehabilitatiegedachte ook realistisch te noemen omdat er rekening wordt gehouden met de handicaps van de patiënt. (Van Weeghel & Zeelen, 1994) Rehabilitatie is het proces waarbij door hulpverlening en begeleiding en door beïnvloeding van de omgeving een bijdrage wordt geleverd aan het herstel of de uitbreiding van de handelingscompetentie van de cliënt in zijn woon-, werk-, en leefomstandigheden. (Van Weeghel, 1995.) P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

15 LITERATUURONDERZOEK De projectgroep staat achter de definities van Van Weeghel & Zeelen, 1994 en Van Weeghel, Deze auteurs beschrijven dat de cliënt zelf, met begeleiding van de hulpverlener, zijn doelen stelt om aan zijn handelingscompetentie te werken. Daarbij wordt de realiteit niet uit het oog verloren. Arbeidsrehabilitatie Michon & Van Weeghel, omschrijven arbeidsrehabilitatie als: Arbeidsrehabilitatie is het proces dat gericht is op herstel, behoud of de uitbreiding van iemands arbeidsmogelijkheden. In dit proces wordt een op het individu gerichte methode, zoals arbeidsoriëntatie en arbeidstraining, gecombineerd met op de omgevinggerichte strategieën zoals het aanpassen van de werkomgeving en het mobiliseren van natuurlijke ondersteuning door collegae. Het proces van arbeidsrehabilitatie omvat voorbereiding, inpassing en begeleiding bij zowel beschutte als reguliere werksituaties. (Michon & Van Weeghel, 1999) De projectgroep staat achter de definitie van Michon & Van Weeghel, 1999 die hierboven beschreven staat. In de definitie worden het individu, de omgeving en zowel beschut als regulier werk benoemt en dat arbeidsrehabilitatie een proces is dat op het individu wordt aangepast. Deze definitie ligt in het verlengde van de definitie van arbeid en rehabilitatie die de projectgroep hanteert. Al naar gelang de wensen en mogelijkheden van de cliënt, vervult arbeidsrehabilitatie, volgens Van Weeghel (1995) een viertal functies / fasen: 1. Voorbereiding: vorming van arbeidsoriëntatie, arbeidstraining en scholing, gericht op functioneren in een toekomstige werksituatie (regulier of aangepast); 2. Inpassing: vormen van arbeidsbemiddeling en het verzorgen van proef en stageplaatsen voor cliënten die in het reguliere arbeidsproces of in een beschut werkproject willen werken; 3. Begeleiding in beschutte werkvormen: het creëren van aangepaste, vaste arbeidsplaatsen en werksituaties en het geven van bijbehorende werkbegeleiding voor cliënten die niet in het gewone arbeidsproces kunnen functioneren; 4. Begeleiding in reguliere arbeidssituaties: de ambulante begeleiding van cliënten die in het gewone arbeidsproces werken en (periodiek) ondersteuning nodig hebben om terugval te voorkomen. Ook het beïnvloeden van de werkomgeving is een onderdeel van deze functie. 2.4 Assessment Het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden kan in elke fase van de arbeidsrehabilitatie gebruikt worden, zowel voor inventarisatie als evaluatie. Het Academisch Ziekenhuis Groningen heeft aangegeven dat het instrument bij hen voornamelijk gebruikt wordt in de assessmentfase. De projectgroep zal hieronder de begrippen en definities met betrekking tot assessment beschrijven. Ekdawi en Conning, 1994 beschrijven assessment als volgt: Assessment is the process of balancing several variables which leads to an unformed judgement. In a rehabilitation assessment, this involves of conceptualization of factors which contribute to the disabled person s difficulties in social functioning; underlying this judgement is an implication that the service may offer suitable interventions to enable him / her to improve his / her performance within appropriate environments, so that these difficulties may be reduced or eliminated. The first step towards making this judgement is to gather essential information from reliable sources on the persons past history, the current level of social functioning, the P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

16 LITERATUURONDERZOEK social circumstances and the state of psychical health. It is also important to include information on the person s own views, attitudes and wishes for the future. Op basis van bovenstaande hebben Arntz e.a. 2000, de volgende definitie opgesteld: Het proces van verzamelen en interpreteren van informatie door de cliënt en de hulpverlener, die nodig is om op basis van gelijkwaardigheid (in samenwerking en open overleg met de cliënt) doelen en activiteiten op te stellen ten einde de kwaliteit van leven te handhaven of te verbeteren. Het gaat hierbij om informatie uit het verleden en het huidige niveau van sociaal functioneren van de cliënt, alsmede zijn sociale omstandigheden en zijn lichamelijke en geestelijke toestand. Daarnaast is het belangrijk informatie te verzamelen over de cliënt zijn visie, opvattingen en wensen ten aanzien van de toekomst. In deze definities mist de projectgroep het evaluerende aspect, deze ziet de projectgroep wel terug in de beschrijving van Assessment in Occupational therapy and mental health van J. Creek 1998: In clinical practice, assessment is the measurement of the assets and deficits of the client that relate to his referral for therapy. There are three types of assessment such as: An initial assessment is used to evaluate the clients strengths, identify problem areas, determine whether or not occupational therapy intervention is appropriate and establish a database prior to beginning a programme planning. Ongoing assessments (evaluations) show any changes that have taken place during the treatment and demonstrate if/when goals have been reached, so that the effectiveness of the treatment programme can be judged. Later/final assessments provide a picture of residual problems, which can be measured against the client s life demands in order to make recommendations about discharge and plan to follow up. Assessment is not something that is done to the client. It involves her active co-operation both in providing information and in helping to interpret it. Occupational therapists claim to take a holistic view of people, but this does not mean that we assess every aspect of a person s functioning. The holistic approach allows the occupational therapist to make a general assessment of the client s range of occupations so that areas of need can be identified before a more focused assessment is carried out. The occupational therapy assessment covers both the client and the client s environment. Het begrip assessment wordt in verschillende betekenissen omschreven. De projectgroep staat achter de definitie die Arntz e.a., 2000 heeft opgesteld, aanvullend met de beschrijving van Creek, De projectgroep vindt dat beiden het meest passend zijn bij het afstudeerproject en de opdrachtgever, het omvat namelijk: Het proces van informatie verzamelen en interpreteren uit het verleden, heden en toekomst door cliënt en therapeut; De holistische visie op de mens; Een gelijkwaardige relatie tussen hulpverlener en cliënt; Actieve participatie van de cliënt; Het opstellen van doelen / activiteiten; Met deze items wordt door cliënt en therapeut gewerkt aan een verbetering of handhaving van de kwaliteit van leven van de cliënt. De inventarisatie of evaluatie van de vaardigheden met het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden wordt door de therapeut op basis van observatie gedaan. Observeren is een middel om informatie in te winnen. In Van de Sande 1999, staat het volgende over observeren beschreven: P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

17 LITERATUURONDERZOEK Observatie is een methode om uit de eerste hand kennis te verwerven. Misschien is het wel de enige methode om dat te doen. Wanneer we observeren nemen we dingen of gebeurtenissen waar, met de bedoeling daar iets meer van te weten te komen dan normaal. Het Latijnse woord observare betekent namelijk nauwkeurig in acht nemen en die betekenis is niet veranderd. Ieder mens observeert op zijn eigen manier, hiervoor zijn twee belangrijke oorzaken: Selectiviteit: de mens is beperkt in zijn vermogen. Hij heeft slechts de beschikking over een beperkt aantal zintuigen met een beperkte capaciteit en over een begrensd verstand in vergelijking met de ingewikkeldheid en uitgebreidheid van de werkelijkheid. Dit is ook noodzaak, want je kan immers niet op alles tegelijk letten. Een gevolg van die beperking is dat iedereen anders selecteert en verschillende uitsneden uit de werkelijkheid gebruikt als onderdelen van zijn beeld. Subjectiviteit: ieder mens vangt op eigen wijze de informatie op uit de wereld om zich heen, die hij beïnvloedt en vervormd tot deze past in het beeld dat hij aan het vormen is. Vaak zal het erop neerkomen dat hij de informatie aanpast aan het beeld dat hij al van tevoren in zijn hoofd had. De mens kan eigenlijk geen geïsoleerde gebeurtenissen waarnemen. We zien alles wat er gebeurt in een context die we voor een belangrijk deel zelf geschapen hebben. Een gevolg hiervan is bijvoorbeeld dat wat de een verschrikkelijk vind door een ander zeer gewaardeerd kan worden. Het begrip observeren kan vervolgens heel kort worden gedefinieerd: Observatie is waarneming met de bedoeling conclusies te trekken. (Van de Sande, 1999) In de Nederlandse bewerking van Finlay s Ergotherapie in de psychiatrie, 1995, schrijft R. Zinkstok dat: Bij observeren gaat het om een zo feitelijk mogelijke beschrijving van wat is waargenomen. Het gebruik van lijsten / instrumenten is bedoeld als hulpmiddel bij het effectief verzamelen van gegevens. De projectgroep staat sterk achter de bovenstaande beschrijving van R. Zinkstok. Zij schrijft dat het gebruik van een instrument, niets meer en niets minder, is dan een hulpmiddel. Het onderling overleg tussen cliënt en therapeut over datgene dat is geobserveerd en gescoord, is een van de belangrijkste onderdelen van de behandeling/ begeleiding van de cliënt. Dit moet leiden tot een invulling van de therapie waar zowel cliënt als ervaringsdeskundige, en therapeut als professional, achter staan. 2.5 Individuele Rehabilitatie Benadering De projectgroep heeft gekozen om de theorie van de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) te omschrijven. De belangrijkste reden hiervan is dat de afdeling arbeidstherapie van het Academisch Ziekenhuis Groningen, in samenwerking met de GGz in hun regio, op termijn het doel heeft te handelen vanuit de IRB. Daarnaast is de IRB ook landelijk gezien volop in ontwikkeling en wordt het in steeds meer instellingen toegepast. De projectgroep geeft hieronder beknopte informatie over de methodische uitgangspunten en fasen van de IRB. De IRB is voortgekomen uit de rehabilitatietheorie van het Centrum voor Psychiatrische Rehabilitatie van de Universiteit van Boston. Tussen alle rehabilitatiebenaderingen valt de IRB op door zeer uitgebreide en stapsgewijze handleiding voor het gezamenlijke traject van een hulpverlener en een cliënt. De IRB gaat uit van de wensen en behoeften van cliënten. Dit heeft te maken met het rolgebonden functioneren van de cliënten. De basisfilosofie van de IRB is dat mensen met een psychiatrische beperking, vaardigheden en hulpbronnen (steun/protheses) nodig hebben om in de omgeving van hun keuze te P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

18 LITERATUURONDERZOEK kunnen functioneren op een niveau dat henzelf en de omgeving tevredenstelt. (Farkas & Antony, 1989) Farkas en Anthony definiëren rehabilitatie als volgt: Cliënten helpen beter te functioneren, zodat zij met succes en naar tevredenheid kunnen wonen, werken, leren en sociale contacten hebben in een omgeving van eigen keuze. (Farkas & Anthony, 1989) Het gewenste effect van IRB is de verbetering van functioneren van de cliënt. Het functioneren wordt in dat verband opgevat als rolfunctioneren, als het vervullen van rollen. Het gaat over verbetering van rolvervulling en wel in drie opzichten: Rolvervulling ten aanzien van eigen wensen, verwachtingen en waarden. Rolvervulling in de directe sociale omgeving. Vervulling van algemene burger rollen. (Nuy & Droes, 2000) Methodische uitgangspunten Goede werkrelatie Het eerste methodische aspect van de IRB heeft te maken met het belang dat wordt gehecht aan het opbouwen van een goede werkrelatie, een bondgenootschap. De belangrijkste elementen hierin zijn een actief luisterende, educatieve en solidaire houding van de hulpverlener. De relatie is verder symmetrisch, hetgeen inhoudt dat de hulpverlener ook iets van zichzelf laat zien, wanneer dat te pas komt. De hulpverlener sluit zo goed mogelijk aan bij de preferente omgangsstijl van de cliënt. Basale rolverdeling Het tweede methodisch aspect is de basale rolverdeling tussen cliënt en hulpverlener. De IRB beoogd cliënten te helpen bij dingen die ze zelf willen. Dit kan natuurlijk ook inhouden, dat de cliënt geholpen wordt uit te vinden wat hij nu eigenlijk wil. Maar aan het begin van alles staat toch een cliënt die bepaalde onvrede, misschien met enige aanmoediging, wil vertalen in een of ander soort positieve actie. Gedurende het gehele rehabilitatieproces wordt er voortdurend op gelet of het proces nog steeds de -vanzelfsprekend steeds veranderende - wensen van de cliënt ondersteund. Doel stellen Het derde methodisch aspect heeft te maken met de volgorde waarin het stellen van doelen en de diagnostiek zijn geplaatst. In de IRB komen problemen alleen aan de orde als aanleiding tot of hindernis bij het stellen of bereiken van een rehabilitatiedoel. De functionele diagnostiek en hulpbrondiagnostiek onderzoeken de specifieke vaardigheden en hulpbronnen die de persoon in kwestie nodig heeft om zijn doel te bereiken. Ze kunnen dus alleen uitgevoerd worden nadat er een doel is gesteld. Uitwerking van de wensen en doelen Het vierde methodisch aspect heeft betrekking op de manier waarop wensen en doelen van cliënten worden uitgewerkt. Dit gebeurt door eerst stelselmatig te onderzoeken in welke type omgeving de wens van de cliënt het beste tot zijn recht zal komen. Gaat het over een omgeving waarin men woont, dagbesteding of werk heeft, leert of sociale contacten onderhoudt. Wanneer het type omgeving is bepaald wordt er vervolgens gewerkt aan het kiezen van de best passende mogelijkheid. De keuze van de omgeving wordt bepaald door de richting waarin de cliënt zijn wensen concretiseert. Aandacht voor vaardigheden en hulpbronnen Het vijfde methodische aspect is de consequente aandacht voor zowel vaardigheden als hulpbronnen, en wel in die volgorde. Dit aspect benadrukt het streven om cliënten niet onnodig afhankelijk te maken van hulpverlening. Het benadrukt de overtuiging dat de mens P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

19 LITERATUURONDERZOEK een lerend wezen is, ook al is hij soms moeilijk lerend of hardleers. Bij elke stap wordt de vraag gesteld: wat kun je (leren) en welke ondersteuning heb je nodig van anderen. Maar ook wanneer ondersteuning door anderen onontbeerlijk is, wordt opnieuw de vraag gesteld: wat kun je van deze ondersteuning zelf organiseren en warbij moeten we je helpen? (Nuy & Droes, 2000) Drie fases in het rehabilitatieproces Het rehabilitatieproces wordt doorlopen in de volgende drie fasen. 1. Diagnostiek 2. Planning 3. Interventies Fase 1: Diagnostiek Het beoordelen van de doelvaardigheid Het beoordelen van de doelvaardigheid leidt tot gezamenlijke kennis en inzicht over de mate waarin de cliënt toe is aan een verandering op het gebied van wonen, werken, daginvulling, leren of het hebben van sociale contacten. Cliënt en rehabilitatiewerker besluiten op grond van het doelvaardigheidsprofiel of er een rehabilitatieproces in gang gezet wordt of dat eerst een strategie gekozen wordt om de doelvaardigheid te verhogen. Het stellen van een rehabilitatiedoel Het stellen van een doel biedt de cliënt een aantal ervaringen op grond waarvan hij een weloverwogen keuze kan maken voor een specifieke omgeving om in te wonen, werken, leren of recreëren Een rehabilitatiedoel heeft altijd betrekking op de intentie om in de toekomst een bepaalde rol te vervullen in een specifieke omgeving. Het kan hierbij gaan om het behouden of het verkrijgen van een rol in de omgeving. Functionele en hulpbronnen diagnostiek Het vervolg van diagnostiek helpt de cliënt en rehabilitatiewerker aan een gezamenlijke lijst van onmisbare vaardigheden en hulpbronnen die de cliënt nodig heeft om met succes en naar tevredenheid te kunnen functioneren in de doelomgeving. Door het doen van diagnostiek wordt duidelijk in hoeverre de cliënt reeds beschikt over en gebruik maakt van deze vaardigheden en hulpbronnen. Fase 2: Planning Planning De cliënt en de rehabilitatiewerker maken een rehabilitatieplan. Alle eerder verkregen informatie wordt hierin opgenomen. Het rehabilitatiedoel van de cliënt is leidraad voor dit plan en staat dan ook bovenaan genoteerd. In tegenstelling tot begeleidings- en behandelplannen is een rehabilitatieplan altijd het plan van de cliënt. De onmisbare vaardigheden en hulpbronnen met de bijbehorende interventies worden in volgorde van belangrijkheid in het plan opgenomen. Bovendien staan er namen in van hulpverleners die een deel van de uitvoering van het plan op zich nemen en wordt een planning voor uitvoering opgenomen. Fase 3: Interventies Vaardigheden Door vaardighedenlessen en het maken van stappenplannen vaardigheidstoepassing wordt het vermogen van de cliënt om onmisbare vaardigheden toe te passen vergroot. Hiermee krijgt hij dus meer specifieke gedragingen tot zijn beschikking die zijn succes en tevredenheid in een omgeving verbeteren. Vaardigheidinterventies in de IRB zijn op het individu toegesneden interventies: Iemand leert daadwerkelijk datgene (toepassen) wat hij nodig heeft in zijn doelomgeving. Hij leert niets meer en niets minder. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,

20 LITERATUURONDERZOEK Hulpbronnen De interventies op het gebied van hulpbronnen leiden ertoe dat de cliënt de onmisbare hulpbronnen tot zijn beschikking heeft en er gebruik van maakt. Niet bestaande hulpbronnen worden gecreëerd, bestaande hulpbronnen worden toegankelijk gemaakt en problemen in het gebruiken van de hulpbronnen worden opgelost. Hulpbroninterventies richten zich dus op het treffen van aanpassingen in de omgeving van de cliënt om deze omgeving zo geschikt mogelijk te maken. Grof gezegd richten vaardigheidsinterventies zich op het veranderen van het individu zodat deze op adequate wijze leert omgaan met de omgeving. Hulpbroninterventies richten zich op het veranderen van de omgeving zodat deze de gewenste steun kan leveren aan het individu. (Henkens & Luyten, 2000) Zie Bijlage 2 voor tabel van de drie fasen van de IRB. Zie Bijlage 3 voor stroomschema van de drie fasen van de IRB. Henkes & Luyten, 2000, geven in het artikel over Individuele Rehabilitatie Benadering duidelijke uitleg over de fasen: De stappen zijn te herleiden uit de interventies die zich bewegen op het terrein van vaardigheden en op het terrein van hulpbronnen. Vaardigheden zijn doelgerichte handelingen die blijvend in iemands gedragsrepertoire worden opgenomen. Hulpbronnen zijn mensen, plaatsen of activiteiten waar cliënten steun aan ontlenen. Om erachter te komen welke interventies nodig en wenselijk zijn, wordt eerst een uitgebreide diagnostiek gedaan. De onmisbare vaardigheden en hulpbronnen die hieruit voortkomen, worden bepaald door de uniek combinatie van een bepaalde cliënt met een bepaalde omgeving. Daarom moeten deze doelomgeving en de rol van de cliënt daarin eerst bekend worden. Dit gebeurt via het stellen van een rehabilitatie doel. Bij twijfel of de cliënt op dit moment toe is aan een dergelijk rehabilitatieproces, kan eerst de doelvaardigheid worden besproken en eventueel ontwikkeld. De projectgroep is van mening dat het instrument Assessment Algemene Arbeidsvaardigheden binnen de IRB gebruikt kan worden in alle drie de fasen van het rehabilitatieproces. Het instrument kan gebruikt worden als: Hulpmiddel voor het beoordelen van de doelvaardigheid van de cliënt; Basis voor het opstellen van doelen; Voor het rangschikken van de doelen volgens prioriteit van de cliënt; Evaluatie-instrument om het functioneringsniveau opnieuw vast te stellen en daarmee een eventuele verandering weer te geven. 2.6 Client Centered Practice De term Client Centered Practice is afkomstig van Rogers, humanist in de geestelijke gezondheidszorg in het begin van deze eeuw. Rogers: Patiënten een grotere invloed moesten kunnen uitoefenen op de inhoud van hun behandeling. Vanuit de basisgedachten van het humanisme heeft hij in de loop der tijd de theorie ontwikkeld die hij de naam Client Centered Practice gaf. (Rogers, 1975) De vier basisgedachten van het humanisme waar hij vanuit ging zijn de volgende: 1. Er wordt een groot belang toegekend aan het zelfbeeld van de deelnemer. Het belang van het menselijk potentieel wordt benadrukt. Belangstelling voor menselijke vermogens zoals liefde, creativiteit, individualiteit, autonomie en identiteit worden als fundamenteel gezien. 2. De nadruk ligt op het gebied van het vervullen van behoeften. Mensen zijn gemotiveerd om hun behoeften aan veiligheid, waardering, liefde, productiviteit en zelfverwerkelijking te vervullen. P. Luijten, I. Pot, C. Thiem, S. de Vries & I. Vromen Afstudeerproject AAA, ergotherapie, HVA,