BIJLAGE: INLEIDING BEGRIPPEN

Transcriptie

1

2 BIJLAGE: INLEIDING BEGRIPPEN Openbare ruimte Onder "openbare ruimte" wordt verstaan de niet uitgegeven gronden (in eigendom van de gemeente) en uitgegeven grond met een openbaar karakter. Initiatiefnemer Onder "initiatiefnemer" wordt elke partij verstaan die werken in de openbare ruimte ontwikkelt, realiseert en/of onderhoudt en beheert. Dit kan zowel een gemeentelijke instelling als een particuliere instelling zijn of een groep burgers. Beheerplan Een beheerplan moet informatie bevatten over beheermaatregelen en beheerkosten, waar dekking kan worden gevonden voor de beheerkosten, melding maken van de beherende instantie na realisatie en een beschrijving van de beheergevolgen. Het beheer vindt plaats volgens de Beheer Openbare Ruimte (BOR) systematiek. Voor elke locatie (centrum, bedrijventerrein, etc.) en onderdeel van de openbare ruimte (wegen, water, groen) is vastgesteld op welk kwaliteitsniveau (hoe heel, schoon en veilig) het in de toekomst onderhouden gaat worden. In combinatie met het gebruik van de beheersystemen voor wegen en groen kan voor elk nieuw element in de openbare ruimte berekend worden hoe hoog de beheerkosten zijn. Voor het opstellen van beleid en beheerplannen wordt gebruik gemaakt van publicaties en systematieken van o.a. CROW. Projectfasering Met een project wordt in dit Programma van Eisen alle civiel- en cultuurtechnische activiteiten van enige omvang in de openbare ruimte bedoeld. Een deel van de reguliere (onderhouds)werkzaamheden kan als een project (activiteit) beschouwd worden. Bijvoorbeeld de herinrichting van een straat. Deze benaming staat los van de binnen de gemeente Tiel geldende, definitie van een project. Binnen de gemeente Tiel is een handboek voor de projectmatige aanpak van Grote Projecten opgesteld (naar aanleiding van een rekenkamerrapport). De hierin gehanteerde fasering is leidend voor de projectmatige wijze van werken binnen de gemeente Tiel. Daarom wordt in dit handboek niet verder ingegaan op deze werkwijze maar volstaan we met een verwijzing.

3 BIJLAGE: INLEIDING VERGUNNINGEN Bij de realisatie van een project zijn vergunningen nodig. De initiatiefnemer en/of trekker van een project/activiteit dient alle voor de (gemeente)werkzaamheden benodigde vergunningen aan te vragen. Hieronder wordt globaal aangegeven met welke vergunningen rekening moet worden gehouden. De opsomming is niet compleet en verandert met de tijd. Er dient rekening mee gehouden te worden dat het verkrijgen van sommige vergunningen langer dan een half jaar kan duren. Gemeentelijke vergunningen en ontheffingen o Vergunning voor de aanleg van kabels en leidingen o Inritvergunning o Omgevingsvergunning (hier in zitten: bouwvergunning, kapvergunning, ) o Aanvraag Ingebruikname openbare terreinen voor het plaatsen van een bouwkeet, het opslaan van bouwmaterialen en het afzetten van een bouwplaats. o Verkeersbesluiten. o In sommige gevallen is het nodig om voor het ophogen van land, het graven van sloten, het aanleggen van wegen, e.d., een Aanlegvergunning te hebben. Team Vergunningen beoordeelt of volgens het betreffende bestemmingsplan deze werkzaamheden zijn toegestaan of dat een aanlegvergunning noodzakelijk is. Indien dit laatste het geval is wordt een formele procedure in gang gezet. Afhankelijk van besluitvorming kan dit enkele maanden duren. Voor reguliere onderhoudswerkzaamheden is geen aanlegvergunning nodig, hierover dient de initiatiefnemer danwel trekker van het project/activiteit ook contact op te nemen met het team Vergunningen. o Sloopvergunning Doorlooptijd circa 1 maand, tenzij de sloopvergunning is gekoppeld aan een bouwaanvraag. o Vergunning voor het graven op archeologisch belangrijke locaties. o Op grond van de Wet geluidhinder moet de initiatiefnemer en/of trekker van het project/activiteit bij het aanbrengen van één of meer wijzigingen op of aan een bestaande weg, een akoestisch onderzoek naar de gevolgen van deze wijzigingen laten uitvoeren. Overige vergunningen vanuit milieuwetgeving, zoals: o Wet milieubeheer o Wet bodembescherming o Wet geluidhinder Vergunningen overige overheidsinstanties Vergunningen in het kader van de Provinciale Milieu Verordening Gelderland en/of de Waterwet (RWS, Waterschap Rivierenland) o Waterwet o Lozingsvergunning (activiteitenbesluit en besluit lozen buiten inrichting) o Ontgrondingen o Vergunning natuurbeschermingswet o Bodemonderzoekvergunning o Verkeersonderzoekvergunning

4 BIJLAGE 1.1 HOOFDSTUK 1 ALGEMENE VISIE OP DE OPENBARE RUIMTE Projectoverdracht van Beheer naar Uitvoering datum plaats opdrachtgever Tiel onderwerp project opdrachtnemer Project actie nr. omschrijving door gereed op Te nemen acties actie nr. omschrijving door gereed op 1 projectontwerp, definitief ontwerp On 2 projectdraaiboek, bestek of On vraagspecificatie 3 Oplevering met revisie en tv-inspectie On 4 Projectafsluiting met evaluatie en nacalculatie On Volgende bespreking o Op enig moment dat bekend wordt dat de opdracht niet past binnen afgesproken budget of tijd of kwaliteit. o Nakijken van de contractdocumenten voor het moment dat de aanbestedingsprocedure begint. CC. Betreffende teamleiders (opdrachtgever opdrachtnemer)

5 BIJLAGE 1.2 HOOFDSTUK 1 ALGEMENE VISIE OP DE OPENBARE RUIMTE Overdrachtdossier: Lokale Infrastructuur gemeente Tiel 1. Inleiding Korte omschrijving van de aanleiding van het project en de rol van de ontwikkelaar en de gemeente 2. Algemeen 2.1 Algemeen Met dit overdrachtdossier worden de volgende werken overgedragen: o straatnaam met omschrijving van waar tot waar o fietsbrug/tunnel o o OV installatie De bij bovengenoemde weggedeelten behorende bermen, sloten, wegmeubilering, groenvoorzieningen, openbare verlichting voor zover dit in beheer en eigendom van de gemeente Tiel komt 2.2 Overzicht van garanties + afschriften hiervan In dit onderdeel wordt aangegeven op welke onderdelen er garanties berusten. Hierin worden de ingangsdata en de tijdsduur van de aannemersgaranties voor de werkonderdelen aangegeven. De afschriften van deze aannemersgarantieverklaringen moeten worden bijgevoegd. Beide onderdelen opnemen in bijlage Situatietekeningen technisch en juridisch De locatie van de werken is weergegeven op situatietekeningen waarbij de technische tekening de revisie-informatie weergeeft en de juridische tekeningen de grenzen van beheer en eigendom. Op de technische tekening staat de revisie. De informatie waaruit de locatie blijkt van de elementen (indien van toepassing) zal op deze tekening worden aangegeven: verhardingen, bermen, watergangen, geleiderail, markeringen, kunstwerken, goten, kolken, inspectieputten, riolering, drainage. De tekeningen opnemen in bijlage Opleveringskeuringen en onderzoeken In dit onderdeel worden de opleveringskeuringen en onderzoeken aangegeven van alle toegepaste materialen. Hierdoor kan worden geconcludeerd of is voldaan aan het bestek. Hierbij moeten voor de volgende onderdelen rapportages worden geleverd: grondwerk: keuring op bodemverontreiniging, verdichting en korrelverdeling fundering: verdichting en certificaten asfaltverhardingen: bereiding en verwerking leidingwerk: duikers en riolen verwerking en certificaten wegbebakening: verwerking en certificaten Al deze informatie opnemen in bijlage Kunstwerken Van de kunstwerken de berekening, de relevante door de aannemer gemaakte detailberekening c.q. as-built berekening, de bestekstekening, de detail-, maatvoerings- en wapeningstekening (als revisie) opnemen in bijlage Installaties In dit onderdeel worden de opleveringskeuringen van de technische installaties aangegeven. Hierdoor kan worden geconcludeerd of is voldaan aan het bestek. Ook moeten de revisiegegevens van deze installaties worden geleverd, alsmede de technische omschrijvingen. Voor de volgende onderdelen moeten rapportages worden geleverd: openbare verlichting verkeersregelinstallaties pompinstallaties voor riolering of drainage Al deze informatie opnemen in bijlage 8.5

6 6. Groen Voor de op te leveren groenvoorzieningen gelden afwijkende afspraken. Na aanplant en/of aanleg ligt er bij de ontwikkelaar een nazorg en onderhoudstermijn van twee groeiseizoenen. Nazorg en onderhoud houden tevens in het inboeten van de aanplant. Als de overdracht binnen deze termijn ligt, loopt de onderhoudsverplichting voor de groenvoorziening door bij de ontwikkelaar. Voor de groenvoorziening zal dan een afzonderlijke overdracht plaatsvinden. Het onderhoud van een groenvoorziening dient afgestemd te worden op het gemeentelijke beleid en dus onderhoudsniveau. Dit moet met de productgroep groen van de afdeling Stadsbeheer worden afgestemd. Revisietekeningen met beplantingsplan moeten bij groenoverdracht geleverd worden. 7. Overige 7.1 Overzicht en de afschriften van vergunningen/ontheffingen Indien aan de ontwikkelaar vergunningen en/of ontheffingen zijn verleend waarbij sprake is van voorschriften van blijvende aard, dan moeten deze worden overgedragen. Bij de overdracht gaan de verplichtingen voorvloeiende uit de verleende vergunningen en/of ontheffingen over op de gemeente. Afschriften van deze vergunningen en/of ontheffingen opnemen in bijlage Bestek en tekeningen Het bestek wat ten grondslag heeft gelegen aan de uitvoering van de werken moet in digitale vorm worden overgedragen. Eventuele nota van inlichtingen en bestekswijzigingen moeten in het te leveren bestek zijn verwerkt. Het bestek moet als rsu-bestand worden aangeboden. De tekeningen moeten eveneens digitaal beschikbaar worden gesteld. Ook hiervoor geldt dat wijzigingen moeten zijn aangebracht. De tekeningen kunnen als dgn of dwg bestand worden geleverd. CD-Rom/DVD opnemen in bijlage Bijlagen 8.1 overzicht garanties en afschriften 8.2 technische revisietekening en juridische tekening 8.3 opleveringskeuringen en onderzoeken 8.4 revisietekeningen en berekeningen kunstwerken 8.5 rapportages technische installaties 8.6 afschriften vergunningen en/of ontheffingen 8.7 digitaal bestek en bestekstekeningen

7 Opneming voor overdracht van het werk. Werk: Lokale Infrastructuur Tiel, (onderdeel van het project ) ) Datum: Aanwezig namens : Aanwezig namens Gemeente Tiel: Hierbij verklaren ondergetekenden dat bovengenoemd werk voor overdracht per bovengenoemde datum is opgenomen en in aanwezigheid van bovengenoemde personen. Het bovengenoemde werk is voltooid en goedgekeurd voor overdracht met uitzondering van de in tabel A geconstateerde gebreken. Deze gebreken staan de overdracht niet in de weg en zullen vóór de in tabel A genoemde datum worden hersteld. In tabel B zijn de na te leveren documenten door: (organisatie) aan de gemeente Tiel benoemd. Tabel A - Geconstateerde gebreken Nr. Omschrijving onderdelen en locatie Hersteld vóór (datum) Herstelling akkoord (datum en paraaf gemeente Tiel) Tabel B Na te leveren documenten Nr. Omschrijving na te leveren technische documenten 1 2 Levering akkoord (datum en paraaf gemeente Tiel) (organisatie) namens Burgemeester en Wethouders van (naam) (functie) (naam) (functie) Tiel, Tiel, - 7 -

8 BIJLAGE 3-1 WEGCATEGORISERING HOOFDSTUK 3 VERKEERTECHNIEK Erftoegangswegen en (woon)erven De wegen binnen de gemeente Tiel die niet zijn aangemerkt als zijnde een Gebiedsontsluitingsweg worden allemaal aangemerkt als een Erftoegangsweg en zo nodig alsnog ingericht als een Erftoegangsweg. De huidige (woon)erven worden zonodig gehandhaafd of heringericht als een Erftoegangsweg. Dit laatste kan zijn vanwege een noodzakelijke herinrichting om meer parkeercapaciteit te kunnen genereren. Gebiedsontsluitingswegen 50 km/uur, 60 km/uur, 70 km/uur en 80 km/uur Alle gebiedsontsluitingswegen worden uniform ingericht conform de daarvoor geldende Essentiële Herkenbaarheidkenmerken. Het betreft alle Gebiedsontsluitingswegen binnen de bebouwde kom, 39 GOW's. Hieronder is een schematische weergave opgenomen met alle GOW's binnen de gemeente Tiel. Gebiedsontsluitingswegen 50 km/uur en 70 km/uur Alle Gebiedsontsluitingswegen binnen de bebouwde kom, 39 GOW's, zijn: - GOW route A: o Provincialeweg; o Nieuwe Tielseweg; o Havendijk; o Binnenhoek o Lokstraat o Westroijensestraat o Industrieweg Schematische weergave GOW route A - 8 -

9 -GOW route B: o Laan van Westroijen; o o Grotebrugse Grintweg (noord, gedeeltelijk); o Bulkweg; o Latensteinserondweg Schematische weergave GOW route B -GOW route C: o Grotebrugse Grintweg (noord, gedeeltelijk); o Grotebrugse Grintweg Oost o De Diepert

10 Schematische weergave GOW route C -GOW route D: o Hoog Kellenseweg; o Kellenseweg; o Zuiderhavenweg; o Simon Stevinweg Schematische weergave GOW route D -GOW route E: o Rivierenlandlaan o Schaarsdijkweg; o Dr. J.M. den Uyllaan; o Jhr. P.A. Reuchlinlaan o Waardenburglaan (gedeeltelijk)

11 Schematische weergave GOW route E -GOW route F (ondervoorbehoud tot herziening Verkeersstructuurplan*): o Groenendaallaan; o President Kennedylaan; o Siependaallaan. *Afhankelijk van de gemeentelijke verkeersontwikkelingen Schematische weergave GOW route F -GOW route G (ondervoorbehoud tot herziening Verkeersstructuurplan*): o Predikbroedersweg; o Kijkuit; o Voor de Kijkuit; o Burgemeester Hasselmanplein;

12 o o o o Veemarkt; Prinses Beatrixlaan; Papesteeg; Teisterbantlaan. *Afhankelijk van de gemeentelijke verkeersontwikkelingen Schematische weergave GOW route G

13 13 -GOW route H (ondervoorbehoud tot herziening Verkeersstructuurplan*) o Zoelensepad. *Afhankelijk van de gemeentelijke verkeersontwikkelingen Schematische weergave GOW route H -GOW route I (ondervoorbehoud tot herziening Verkeersstructuurplan*): o Westroijensestraat (vanaf rotonde Westroijensestraat); o Grotebrugse Grintweg. *Afhankelijk van de gemeentelijke verkeersontwikkelingen Schematische weergave GOW route I

14 14 -GOW route J (ondervoorbehoud tot herziening Verkeersstructuurplan*): o Burgemeester Bönhofflaan; o Lingedijk; o Stationsstraat. *Afhankelijk van de gemeentelijke verkeersontwikkelingen Schematische weergave GOW route J Gebiedsontsluitingswegen 80 km/uur (met incidentele verlaging naar 60 km/uur) Alle Gebiedsontsluitingswegen buiten de bebouwde kom, zijn: o Provincialeweg N834**; o Industrieweg N835**. **Provincie Gelderland, 80 km/uur en incidenteel 60 km/uur Schematische weergave GOW 80 km/uur

15 15 BIJLAGE 3-2 HOOFDSTUK 3 VERKEERSTECHNIEK

16 16 BIJLAGE 3-3 HOOFDSTUK 3 VERKEERSTECHNIEK

17 17 BIJLAGE 3-4 HOOFDSTUK 3 VERKEERSTECHNIEK

18 18 BIJLAGE 3-5 HOOFDSTUK 3 VERKEERSTECHNIEK

19 19 BIJLAGE 3-6 HOOFDSTUK 3 VERKEERSTECHNIEK Toegankelijkheid voor voetgangers ouderen en mindervaliden Notitie juni

20 20 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Wat beweegt mensen Probleemsignalering Deze notitie DOEL VAN DE NOTITIE STEDELIJK, WIJK EN BUURT NIVEAU LOCATIE NIVEAU Voetpad: Oversteekplaatsen: Straatmeubilair AANPAK VERBETERING AFSPRAKEN MET APOT EN GEHANDICAPTENRAAD Bronnen Bijlage 1 Voetgangeroversteekplaats Bijlage 4 Werk in uitvoering Bijlage 5 Vrije ruimte, bodemmarkering en zichtbaarheid Bijlage 6 Overbruggen van hoogteverschillen bij hellingen Bijlage 7 Stoepranden Bijlage 8 Gids en geleidelijnen Bijlage 9 Oversteekplaatsen Bijlage 10 Uitritten

21 21 NHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Wat beweegt mensen Probleemsignalering Deze notitie DOEL VAN DE NOTITIE STEDELIJK, WIJK EN BUURT NIVEAU LOCATIE NIVEAU Voetpad: Oversteekplaatsen: Straatmeubilair AANPAK VERBETERING AFSPRAKEN MET APOT EN GEHANDICAPTENRAAD Bronnen Bijlage 1 Voetgangeroversteekplaats Bijlage 4 Werk in uitvoering Bijlage 5 Vrije ruimte, bodemmarkering en zichtbaarheid Bijlage 6 Overbruggen van hoogteverschillen bij hellingen Bijlage 7 Stoepranden Bijlage 8 Gids en geleidelijnen Bijlage 9 Oversteekplaatsen Bijlage 10 Uitritten

22 22 1. INLEIDING Het lopen en wandelen is een groot goed. Het geeft ons de vrijheid die we zo graag koesteren. Het is noodzakelijk voor een goede gezondheid, zeker als we geen beschikking hebben over een fiets of auto. Ook als we ons voortbewegen met deze vervoermiddelen, is bijna niets te doen zonder te lopen. We winkelen lopend, we doen boodschappen lopend, enz. 1.1 Wat beweegt mensen Mensen bewegen zich op diverse manieren voort. Men rijdt met auto's, fietst of gaat te voet. Onder te voet vangen we ook de voetganger die zich met de rollator of rolstoel voortbeweegt. De elektrische hulpmiddelen zoals scootmobiel staan gelijk aan de (snor)fiets, ook al maken de bestuurders vaak gebruik van het trottoir. Het brommobiel staat gelijk aan de bromfiets, en dient zich aan dezelfde regels te houden. Al deze verschillende vervoerswijzen bewegen zich voort in de openbare ruimte en kruisen hierbij elkaars pad. Hierbij kan gedacht worden aan de voetganger die een verkeersroute kruist, of een rolstoelgebruiker die in een wandelgebied voortbeweegt. In deze notitie worden een aantal ontmoetingen beschreven en aangegeven hoe personen met een fysieke beperking hiermee kunnen omgaan. 1.2 Probleemsignalering De openbare ruimte is vaak afgestemd op gezonde mensen van 20 tot 55 jaar. Er wordt onvoldoende rekening gehouden met de behoeften en wensen van ouderen en kinderen. Zij worden daardoor belemmerd in hun activiteiten en zelfredzaamheid. Voorbeelden van een slecht toegankelijke leefomgeving liggen in het dagelijkse leven voor het oprapen. Soms zijn de gevolgen alleen maar hinderlijk. Soms echter, leidt een ontoegankelijke leefomgeving tot sociale uitsluiting en afhankelijkheid. Ouderen stoppen met bepaalde activiteiten, omdat zij moeite hebben om bepaalde gebouwen of voorzieningen te bereiken. De openbare ruimte moet daarom ontworpen worden voor gebruikers van alle leeftijden zodat er toegang is voor alle leeftijden. Het principe 'Toegang voor alle leeftijden' maakt het mogelijk dat mensen de ruimte in alle levensfasen kunnen gebruiken en dat zoveel mogelijk mensen zich zelfstandig in de openbare ruimte blijven bewegen. De openbare ruimte wordt hierdoor duurzamer en heeft dan ook een beter (financieel) rendement. Als een stad goed is voor ouderen en mindervaliden, is deze goed voor ons allen. We hebben dan een goed ontsloten en bereikbare stad. 1.3 Deze notitie Op tal van plekken in de stad bestaan er situaties die problemen geven voor de gebruikers. Waar het in deze notitie om gaat is om bewust te worden van die situaties en deze te veranderen. De bedoeling is om elkaar daar op aan te spreken en elkaar te trainen. Er dient als het ware een nieuwe norm te ontstaan. De meest voorkomende aandachtspunten en situaties worden in beeld gebracht met de wijze waarop we er vanaf nu mee om willen gaan

23 23 Er is in de loop der tijd al veel over dit onderwerp geschreven en verzameld in allerlei notities en richtlijnen. Deze hebben we geraadpleegd zodat we het wiel niet opnieuw uitvinden. Soms wijken we af omdat we in Tiel er anders mee om willen gaan. Daarmee hebben we in Tiel beleid op maat gemaakt als basis voor een openbare ruimte op maat

24 24 2. DOEL VAN DE NOTITIE Het doel van de notitie is: Het verkrijgen van een bereikbare en toegankelijke stad. Het middel om dit te bereiken is onder andere deze notitie. Deze notitie geeft op drie verschillende wijzen een bijdrage aan de bereikbare en toegankelijke stad: 1. Het handboek geeft Tielse ontwerpstandaarden op het gebied van toegankelijkheid van de openbare buitenruimte die gebruikt gaan worden bij nieuwe werken en onderhoudswerken. 2. Het handboek geeft richtlijnen voor het toepassen van voorzieningen voor ouderen en minder validen in de openbare buitenruimte 3. Het handboek legt afspraken vast over het betrekken van de doelgroepen bij (nieuwe) werken in de openbare buitenruimte. In hoofdstuk 5 'Aanpak verbetering' wordt verder ingegaan op de wijze waarop het doel verwezenlijkt kan worden. Als er een bestandsopname wordt gemaakt, onderscheiden we in 'de begaanbare stad' drie niveaus. Het stedelijke niveau waar het gaat om ruimtelijke en structurele verbindingen, wijk- en buurtniveau waar de identiteit van de omgeving en het straatbeeld een rol spelen en het locatieniveau met de plekgebonden kenmerken. De onderdelen zijn geschreven vanuit het perspectief dat een ruimte zonder niveauverschillen en met obstakelvrije routes de meest ideale situatie is om voort te bewegen

25 25 3. STEDELIJK, WIJK EN BUURT NIVEAU Netwerkniveau De problemen voor mensen met een fysieke beperking manifesteren zich vooral op 'locatieniveau'. Op de plek ligt dan een tegel scheef of er is een rand waarover men struikelt. Indien het een incident is, dan is het een kwestie van een incidentele reparatie. Op stedelijk niveau wordt het duidelijk dat de kleine incidenten één verband hebben: te weinig structurele aandacht voor personen met een fysieke beperking. Op stedelijk niveau dient na gedacht te worden over de vraag hoe de doelgroep door de stad voortbeweegt. Hoe gaat men naar het centrum van de stad, publieksgevoelige locaties. Hoe zijn de routes en zijn deze te combineren met andere doelgroepen. Binnen deze notitie wordt er geen aandacht gegeven aan het structureel aanpakken van woonwijken en buurten. Wel worden er oplossingen aangereikt die bruikbaar zijn in de meeste situaties. Deze aandacht valt binnen de planvorming van o.a. de Mobiliteitsvisie en het te verschijnen inrichtinghandboek. Te denken valt aan de vormgeving van het netwerk. Kernwoorden zijn logica van de loopvoorziening (looplijn), directheid, comfort en vlakheid, lengte van de route in relatie tot zitelementen. Verkeersveiligheid Het verkeersveilig bewegen in en rondom verkeersgebieden vraagt soms om specifieke maatregel. Hieronder staan deze genoemd. Voetgangeroversteekplaats (bijlage 1). Middengeleiders (bijlage 2). Verkeerslichten (bijlage 3). Tijdelijke verkeersmaatregel bij werk in uitvoering (zie en bijlage 4)

26 26 4 LOCATIE NIVEAU 4.1 Voetpad: Toepassing Om de vrijheid van beweging te waarborgen zijn in veel gevallen aparte loopstroken voor voetgangers noodzakelijk. Bij verkeerswegen is een aparte verhoogde loopvoorziening een 'must'. Aandacht voor het verlagen van de verhoogde stoepen is ook een 'must'. In verblijfsgebieden is een al dan niet verhoogde loopstrook afhankelijk van het 'niveau van verblijven'. Bij autoluwe straten is een verhoogde strook niet altijd nodig en minder gewenst. In gebieden waar de auto niet te hard rijdt is het mengen van verkeerssoorten een manier om gepast rijden te stimuleren. Een 'eigen baan' voor de auto geeft vrijbaan aan het rijden; het ontbreken ervan geeft een grotere verantwoordelijkheid en het resulteert vaak in een lagere rijsnelheid. De lagere rijsnelheid is niet alleen goed voor ouderen en minder-validen, maar ook voor de jongere verkeersdeelnemers. Straten met een duidelijke looproute naar school dienen bij voorkeur een aparte loop- en/of fietsvoorziening te hebben. Het kan een apart voetpad zijn, maar ook een apart pad parallel aan de straat is een goede methode. Straten met veel vreemd (zwaar) verkeer kunnen voorzien worden van aparte voetpaden. Hierbij wordt verwezen naar het inrichtinghandboek dat op dit moment ontwikkeld wordt. Voetpaden; afhankelijk van niveau van verblijven: Geen verhoogde voetpaden als rustig verkeersbeeld zone 30 én straatjes met weinig verkeer Aparte loop- en/of fietsstroken als looproutes naar scholen en/of straten met veel vreemd (zwaar) verkeer Breedte voetpad Een voetpad is minimaal 1,2 meter breed (exclusief de trottoirband). De voorkeursbreedte bij normaal gebruik is 1,5 meter. Bij intensief gebruik is het voetpad 1,8 meter breed (exclusief de trottoirband). De term intensief gebruik betekent dat er sprake is van een voetpad naar winkels, naar een school, naar een bijzondere woonvoorziening of dat er sprake is van een verbindingsroute naar andere wijken. Bij vernauwingen, zoals boomkransen, paaltjes en lantaarnpalen dient het voetpad tenminste 0,9 m breed te zijn (exclusief de trottoirband) om doorgang te geven aan bijvoorbeeld rolstoelen, 'kruklopers en kinderwagens

27 27 Voetpaden; breedte Normaal gebruik > 1,5 m (minimaal 1,2 m) Intensief gebruik > 1,8 m Incidentele vernauwingen > 0,9 m Draairuimte Gebruikers van een rolstoel, scootmobiel of kinderwagen hebben ruimte nodig om te draaien. Bij een bocht (bijvoorbeeld op de hoek van een straat) moet het voetpad dus voldoende breed zijn. Hiervoor is een rekensom. De som van de vrije breedten dient minstens 2,3 m te zijn (X + Y). Dit betekent dat de breedte bij de bocht groter dan 0,9 m moet zijn. Voetpaden; minimale draairuimte X+Y > 2,3 m (zie figuur)

28 Vrije ruimte en bodemmarkering Om met een blindenstok onbelemmerd te kunnen wandelen is een vrije ruimte van minstens 2,3 meter en een voelbare bodemmarkering nodig. Dit voorkomt botsingen tegen in de openbare ruimte hangende objecten. Voorbeelden voor het gebruik van bodemmarkering zijn balkons en reclame-uitingen (zie ook gids- en geleidelijnen). De hoogte geldt bijvoorbeeld voor het plaatsen van verkeersborden. Een voelbare bodemmarkering kan bestaan uit een opstaande rand opgevuld met bestratingmateriaal (of soortgelijk bestratingsmateriaal). Zie ook bijlage 5. Voetpaden; minimale vrije hoogte Vrije hoogte is minimaal 2,3 m Bij hangende objecten lager dan 2,3 m dient een voelbare bodemmarkering aanwezig te zijn Hoogteverschillen. Hellingen: Uitgangspunt is dat een vlakke bestrating nodig is om te voorkomen dat het wandelen een te vermoeiende bezigheid is. Hoogteverschillen groter dan 2,0 cm dienen overbrugd te worden door een hellend vlak. Het maximum hoogteverschil dat overbrugd kan worden met één helling is 1 meter. Grotere hoogteverschillen moeten met meerdere geschakelde hellingen worden overbrugd. Realiseer dat hellingen hoger dan 0,3 meter voor mensen met weinig kracht een te groot obstakel zijn. Hellingen hoger dan 1 m zijn alleen geschikt voor elektrische rolstoelen en scootmobielen. De hellingshoek van een helling is bij voorkeur niet steiler dan 1:25 (in bijlage 6 is een tabel opgenomen met daarin de uitzonderingen). De vrije breedte van een helling is tenminste 1,2 m. Aan het begin van elke helling dient er een manoeuvreerruimte te zijn van minimaal twee vierkante meter. De helling dient opgesloten te zijn om de gebruiker te beschermen tegen het afrijden. Indien de helling niet ingesloten is, dient er een opstaande rand gemaakt te worden die minimaal 5 cm hoog is. Hellingen hoger dan 2,5 m worden uitgerust met een leuning. Voetpaden; hoogteverschil Hoogteverschil <= 2 cm; overbrugbaar zonder aparte voorziening Hoogteverschillen groter dan 2 cm; zie bijlage 6 Vrije breedte helling; min 1,2 m Begin helling manoeuvreerruimte min 2m x 2m Hellingen hoger dan 2,5 m voorzien van leuning

29 29 Dwarshellingen in voetpaden mogen niet steiler zijn dan 1:50. Voetpaden; dwarshelling Dwarshelling op voetpaden max 1: 50 Trappen: Uitgangspunt is dat een trap een treehoogte heeft van 0,18 m. Na maximaal 15 tot 18 treden is een tussenplateau noodzakelijk. De breedte hiervan is minimaal 1,35 m. De traptreden worden bij voorkeur voorzien van een visuele markering. De trap dient voorzien te worden van een leuning en een opsluiting. De leuning is noodzakelijk voor een gebruiker die slecht ter been is; voor de visuele gehandicapte is een opstaande rand de natuurlijke gidslijn. Indien een opstaande rand uitgevoerd wordt als muurtje, is deze goed bruikbaar als zitelement voor de oudere gebruiker. Wandelen is kan immers een vermoeiende aangelegenheid zijn. De breedte van de trap is minimaal 1,5 m (de voorkeur gaat uit naar 2,5 m). In het geval van intensief gebruikte publieksruimtes gelden andere normen, maar die vallen buiten de scoop van dit document. Voetpaden; trappen Treehoogte is 0,18 m Na treden is tussenplateau nodig Diepte tussenplateau is minimaal 1,35 m Breedte trap minimaal 1,5 m Trap moet worden voorzien van leuning Trap bij voorkeur voorzien van visuele markering Stoepranden: Traditioneel worden straten en wegen voorzien van verhoogde voetpaden. Deze stoepen hebben als doel een veilige en vrije route te creëren voor de voetganger. De stoepranden hebben een hoogte van 0,12 m. Een hogere stoep vaak in de binnenstad gebruikt om het parkeren op de stoep tegen te gaan is niet wenselijk omdat deze moeilijk te overbruggen is en het oversteken bemoeilijkt. Indien een verhoogde stoep niet noodzakelijk is, heeft het de voorkeur de straat op één niveau uit te voeren. Dit kan in luwe woonstraten en in de binnenstad. Indien er fysieke maatregelen tegen parkeren nodig zijn, is het in dat

30 30 geval beter de stoep af te schermen door gebruik te maken van straatmeubilair of andere elementen. Voetpaden; stoepranden Hoogte stoepranden max 0,12 m In luwe woonstraten en binnenstad bij voorkeur geen verhoogde stoepen Gids- en geleidelijnen Gidslijnen ofwel geleidelijnen zorgen ervoor dat voetpaden en looplijnen voor blinden en slechtzienden te herkennen zijn. Uitgangspunt is dat er zoveel mogelijk zijn voorzien van natuurlijke gidslijnen. Een natuurlijke gidslijn bestaat bijvoorbeeld uit stedelijke elementen zoals een doorlopende grasmat, gevel, muurtje, heg, e.d., die gemakkelijk met de taststok, het gehoor of met een beperkt gezichtsvermogen gevolgd kunnen worden. Wanneer een natuurlijke gidslijn ontbreekt, kan het zijn dat iemand met een visuele beperking te weinig oriëntatiepunten heeft om het voetpad te volgen. Een kunstmatige geleidelijn kan een oplossing zijn. Locatie: Gids- en geleidelijnen worden aangebracht in ruimten waar de natuurlijke gidslijnen niet volstaan en waar er sprake is van onoverzichtelijke en daardoor gevaarlijke situaties. Het gaat hierbij om grote openbare ruimtes, belangrijke vervoersknooppunten zoals een busstation en treinstation, waar je veel kanten op kunt. Vorm: De gidslijn kan uitgevoerd worden met behulp van de witte ribbeltegels. Deze kunstmatige lijn is 0,6 m breed. Op kruispunten en beslissingspunten worden de witte noppentegels gebruikt. De witte tegels vallen extra op door het contrast met de bestrating. Dit kan in sommige ruimtes juist weer ontsierend werken. Bij een openbare ruimte waar de uitstraling en het materiaalgebruik belangrijk zijn voor de kwaliteit van de openbare ruimte, heeft het gebruik maken van natuurstenen 'ribbeltegels' (al dan niet ingeslepen) of 'natuurlijke' gidslijnen de voorkeur. Een goed alternatief voor de ribbeltegels kan het gebruik zijn van

31 31 voelbare materiaalverschillen, lijngoten. Voorbeelden waar dit van toepassing is, zijn de oude binnenstad, pleinen en pleinachtige ruimtes zoals rotondes en de het voorplein van het treinstation in Tiel. Voetpaden; gids- en geleidelijnen Locatie: op onoverzichtelijke locaties, grote openbare ruimtes, vervoersknooppunten, binnenstad Waar mogelijk gebruik maken van natuurlijke gidslijnen Geen belijning in woonbuurten Vorm: Geleidelijn: 0,6 m brede strook met voelbaar ribbelprofiel in looprichting Werk-in-uitvoering Indien er aan de weg wordt gewerkt dient de toegankelijkheid van voetganger gewaarborgd te worden. Het voetpad mag niet zomaar opgebroken of afgezet worden zonder alternatieve voorziening. Indien het voetpad niet bruikbaar is dient er over de rijbaan een afgeschermde route gemaakt te worden. Dit kan met een afzetting indien het hoogteverschil overbrugd kan worden; het kan ook met een houten loopplank, die tevens een robuuste bescherming geeft met leuning. Als dit niet kan, dat dienen er twee tijdelijke goed ontworpen oversteekplaatsen gemaakt te worden, inclusief een goede verwijzing wáár er overgestoken kan worden. Hier wordt dan ook aandacht gegeven aan de te overbruggen hoogte. Voetpaden; werk in uitvoering Bij werkzaamheden waarbij het voetpad tijdelijk wordt opgebroken dient er: een afgeschermde route op de rijbaan te worden gemaakt of twee oversteekplaatsen te worden gerealiseerd

32 Oversteekplaatsen: Aansluiting en breedte Oversteekplaatsen moeten bij voorkeur op de looplijn liggen, maar in ieder geval tegenover elkaar of in elkaars verlengde. Ook moeten ze op elkaar aansluiten. De wenselijkheid van een zebra, zoals het voorbeeld toont, wordt besproken in bijlage 1 In de zone 30 worden de kruispunten bij voorkeur verhoogd uitgevoerd (plateau). In een verblijfsgebied dient er op menselijke maat ontworpen te worden. Bij de vormgeving van het plateau is de looplijn van de voetganger maatgevend. Hierdoor ontstaat er de carrévorm. De oversteeklengte moet niet langer zijn dan 6,0 m, maar is bij voorkeur 5,0 m. Bij het ontwerpen van de carré kan hierop eenvoudig ingespeeld worden, zoals dat in de foto geïllustreerd wordt. In de zone 30, indien er nog geen plateau aanwezig is, mag de oversteek in de ronding van het voetpad worden aangebracht. In de zone 30 met een hoge verkeersdruk en buiten de zone 30 waar harder mag worden gereden moet de oversteek loodrecht op de rijbaan worden aangebracht omdat voor een veilige oversteek het noodzakelijk is dat voetgangers recht de rijbaan kunnen oversteken. De vrije doorgangsbreedte van de oversteek dient ten minste 1,5 m breed te zijn (in verband met manoeuvreerruimte). De diepte van de op- en afrit en de helling ervan, is te bepalen met behulp van de tabel in bijlage 6. Oversteekplaatsen; vorm, locatie en breedte Oversteekplaatsen moeten in elkaars verlengde liggen Breedte oversteek minimaal 1,5 m Kruisingen in 30 km/uur gebied bij voorkeur uitvoeren als plateau Indien geen plateau: 30 km/uur en lage verkeersdruk; oversteken aanleggen in ronding van voetpad 50 km/uur en 30 km/uur met hoge verkeersdruk; oversteken aanleggen loodrecht op rijbaan Hoogteverschil Voor op- en afritten zijn verschillende technieken mogelijk. Het hoogteverschil en de aanwezige breedte bepalen welke techniek wordt toegepast. Ter hoogte van de oversteek moet voldoende ruimte zijn om te kunnen draaien. Vanaf de rand van de op- en afrit is er een ruimte van minimaal 0,9 m nodig. Is deze ruimte er niet, dan zijn er twee alternatieven. Deze zijn:

33 33 o het hele trottoir verlagen o de rijbaan verhogen (drempel/plateau). Een oplossing die bij voorkeur niet gebruikt moet worden is de glooiende verlaging. De oplossing lijkt praktisch, maar bemoeilijkt het lopen doordat het trottoir te veel helt. Op de foto wordt de helling geïllustreerd met behulp van een aantal lijnen. Vooral mensen die slecht ter been zijn, rollator- en rolstoelgebruikers hebben moeite om koers te houden. Uitzonderingen moeten per locatie getoetst worden op de wenselijkheid. In bijlage 6 is een tabel opgenomen met de hoogte- en lengtematen. Ter plaatse van opritten of in de looplijnen mogen geen straat- en trottoirkolken voorkomen. Dit zijn grote belemmeringen voor rolstoelen en rollators. Klik moet bij overgangen van bestratingmateriaal zoveel mogelijk worden beperkt tot maximaal 5 mm, zie ook bijlage 7. Oversteekplaatsen; hoogteverschil overbruggen door: Gebruik inritblokken: afstand vanaf rand inritblok tot rand voetpad is minimaal 0,9 meter Gehele verlaging van het trottoir Verhoging van de rijbaan (drempel of plateau) Klik mag maximaal 5 mm bedragen Middengeleider Een middengeleider maakt het oversteken in twee etappes mogelijk. Deze wordt bij voorkeur op één niveau met de rijbaan aangebracht. De benodigde maatvoering voor het opstellen van de rolstoel is minimaal 1,5 x 1,5 m. Voorkeur is echter een strook van 2,0 x 2,0 m zodat ook een fiets aan de hand kan worden meegenomen. Bij druk belopen en bereden fietsroutes is een breedte van 3,5 m gewenst. Oversteekplaatsen; middengeleider Op gelijk niveau met rijbaan Opstelruimte minimaal 1,5 x 1,5 m, bij voorkeur 2,0 x 2,0 m op druk belopen routes breedte 3,5 m Markering Zone 30: Bij de aanduiding van voetgangeroversteek-plaatsen (zebra's) wordt onderscheid gemaakt tussen verblijfsgebieden en verkeersruimten. In verblijfsgebieden (zone 30) wordt de oversteekplaats niet altijd gemarkeerd met een witte geleidelijn. Alleen in straten en wegen binnen de zone 30, die niet voldoen aan het beeld van een verblijfsgebied, kan het gebruik worden overwogen. Een andere uitzondering is de aanwezigheid van bijvoorbeeld een verzorgingshuis en de wens om de route naar een voorziening te verbeteren

34 34 De reden hiervoor is dat het in het verblijfsgebied normaal moet zijn om op elke plek over te steken. Het aanwijzen van zebra's op vaste plekken strookt hier niet mee omdat daarmee gesuggereerd wordt dat het overal oversteken niet kan. Het verkleinen van de oversteeklengte zonder gebruik te maken van zebra's behoort wel tot de mogelijkheden. Bij de inrichting ervan kunnen de natuurlijke gidslijnen 'voelbaar' gemaakt worden. Verkeersgebieden: In verkeersgebieden dient het voetpad op de oversteek bij elke aansluiting met een andere verkeersstrook voorzien te zijn van een markering bestaande uit een strook witte noppentegels (minimaal 0,3 m breed en 1,5 m lang). Deze markering moet bij alle verkeersstroken dus ook bij fietspaden worden aangebracht. Oversteekplaatsen; markering Zone 30: Niet markeren, uitgezonderd straten en wegen die niet aan het beeld voldoen Uitzondering is ook de route van een verzorgingshuis naar een voorziening Verkeersgebieden: Toepassing in verkeersgebieden met witte noppentegels minimaal 0,3 m breed en 1,5 lang markering ook aanbrengen bij fietsstroken Geleidelijnen Oversteekplaatsen met verkeerslichten en oversteekplaatsen met een middengeleider moeten worden voorzien van een geleidelijn en van een waarschuwingsmarkering conform de richtlijn van de Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang. De geleidelijn bestaat uit een strook witte betonnen ribbeltegels met een breedte van 0,6 m waarbij de ribbels in de looprichting liggen. Deze geleidelijn wordt aangebracht vanaf de gevel dan wel groenstrook en geeft de richting van de oversteek aan. De waarschuwingmarkering bestaat uit een strook witte betonnen noppentegels van 0,6 m, die over een breedte van minimaal 1,2 m tot gebruikelijk 1,8 m langs alle verkeersstroken (fietsers, bromfietsers en auto s) is aangebracht. In bijlage 8 wordt verder ingegaan op de geleidelijnen. Oversteekplaatsen; geleidelijnen en waarschuwingstegels Geleidelijnen (ribbeltegels) strook van 0,6 m loodrecht op looprichting geleidelijn loopt vanaf zijkant voetpad tot aan de noppentegels ribbels van tegels liggen in de looprichting Waarschuwingstegels (noppentegels) strook van 0,6 m over een breedte van minimaal 1,2 m, bij voorkeur 1,8 m evenwijdig aan rijbaan

35 Uitritten Indien er sprake is van een uitrit constructie dient het trottoir door te lopen. Indien de standaard trottoirtegels niet voldoen aan de gevraagde stevigheid (draaiende vrachtwagens), heeft het gebruik van de zogenaamde dubbelklinker de voorkeur. Deze lijkt het meest op de vorm van een trottoirtegel. Oversteekplaatsen; uitritten Bestrating van het voetpad doorlaten lopen Zonodig voetpad uitvoeren in dubbelklinker 4.3 Straatmeubilair Doorgang Het straatmeubilair moet zodanig worden gesitueerd dat het geen belemmering van de vrije doorgang in de looproute vormt. De vrije doorgang tussen het straatmeubilair moet minimaal 0,9 m zijn. Zorg dat de bank bereikbaar is via het voetpad. Zorg dat er naast de bank ruimte is voor een rolstoel of scootmobiel. Bij het plaatsen van de banken is het belangrijk te zorgen voor een vaste ondergrond onder en voor de bank. Sluizen kunnen op verschillende wijzen gemaakt worden. Bij sluizen die bestaan uit een eenvoudige opsluiting kan er volstaan worden met een breedte van 0,9 m. Bij het toepassen van twee verspringende sluizen (bajonet), dan moet er voldoende manoeuvreerruimte zijn voor het draaien van de rolstoel, scoot-mobiel, kinderwagen, enz. Hier wordt verwezen naar hoofdstuk

36 36 Bij het toepassen van deze maten, is het mogelijk dat er gebruik gemaakt wordt van de paden door fietsers. Gemengd gebruik door voetganger en fietser is in beginsel mogelijk. Het zorgt er voor dat er binnen woonbuurten een optimale bereikbaarheid ontstaat. Het is bekend dat de menging van deze twee verkeerssoorten soms kan leiden tot conflicten, maar in de meeste gevallen tot een onprettig gevoel. De piekmomenten vallen niet altijd samen en buiten het piekmoment is het niet druk. Bij duidelijke conflicten zoals bruggen en wegversmallingen is het aanleggen van een aparte strook vaak een bruikbare oplossing. Misbruik van de paden door brommers en scooters verdient speciale aandacht. Het weren van gemotoriseerd verkeer op deze routes is belangrijk vanwege het overheersende karakter van de voertuigen. Het is de bedoeling dat de brommers en scooters als gemotoriseerd verkeer wordt behandeld (verkeersbeleid Duurzaam Veilig, brommers op de rijbaan). Zij moeten van dezelfde straten en wegen gebruik maken als het reguliere gemotoriseerde verkeer. Soms is het nodig het brommen fysiek onmogelijk te maken. Dit is echter niet altijd mogelijk zonder ook andere gebruikers de toegang te ontzeggen of de toegankelijkheid te bemoeilijken. Straatmeubilar; Doorgang De doorgang moet minimaal 0,9 m zijn Bij het toepassen van een sluis moet het draaien mogelijk blijven; hiervoor geldt X+Y=2300 mm Afstand In parken, winkelcentra en rond specifieke gebouwen als ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, bijzondere woonvoorzieningen dient de afstand tussen zitbanken niet groter te zijn dan 200 meter (bron: Handboek voor Toegankelijkheid). Belangrijk is dat er voldoende zitelementen zijn. Dit kunnen ook muurtjes, poefs en andere zitgelegenheden zijn. Straatmeubilar; Afstand De afstand tussen zitgelegenheden bij (bijzondere) voorzieningen is maximaal 200 m Zichtbaarheid In paragraaf 4.1.4, 'Vrije ruimte en bodemmarkering' is de beleidslijn rondom zwevende objecten beschreven. Rondom obstakels zoals vitrinekasten en plattegronden is het aanbrengen van markering erg belangrijk. In algemene zin dienen alle voorzieningen op het voetpad goed te zichtbaar zijn. Dit houdt in dat paaltjes, stootbanden, elektriciteitskasten en andere lage elementen van een opvallende contrastkleur voorzien worden zodat deze overdag en in de avond goed zichtbaar zijn. Het toepassen van varkensruggen in looproutes wordt bij voorkeur niet meer gedaan. De varkensruggen zijn objecten waar gemakkelijk over gestruikeld wordt; ze zijn niet goed zichtbaar. Dit laatste geldt ook voor de zwarte poefs, die in de binnenstad worden toegepast. De zwarte poefs dienen òf voorzien te worden van een brede witte reflecterende rand en bovenkant (gemeente logo), of niet meer in looproutes te worden geplaatst

37 37 Straatmeubilair; zichtbaarheid Zwevende obstakels moeten worden voorzien van een bodemmarkering Voorzieningen moeten goed zichtbaar zijn

38 38 5. AANPAK VERBETERING 5.1 Beleidskader Deze notitie 'De begaanbare stad' gaat onderdeel uitmaken van het inrichtinghandboek Openbare Ruimte van de gemeente Tiel. Aan het inrichtinghandboek wordt op dit moment gewerkt en is naar verwachting in de tweede helft van 2008 operationeel. Hiernaast wordt deze notitie ook een onderdeel van het kwaliteitsgestuurde beheer. De exacte invulling hiervan is onderwerp van studie. 5.2 Aandacht binnen planvorming Vanuit de aandacht die nu ontstaat wordt er aandacht gegeven aan de meest recente werken. Dit betekent dat er veel 'stedelijke locaties' aangepast worden op basis van de inhoud van deze notitie. Te denken valt aan de rotondes en oversteekplaatsen op een aantal stedelijke invalswegen. Ook krijgen de winkelcentra en het ziekenhuis speciale aandacht. In de nabije toekomst, als het Inrichtinghandboek Openbare Ruimte beschikbaar is, worden nieuwe ontwerpen, plannen hieraan getoetst. Deze notitie gaat onderdeel uitmaken van het Inrichtinghandboek. Op deze wijze gaan we steeds zorgvuldiger om met de openbare ruimte en de aandacht die de gebruikers vragen. 5.3 Regulier onderhoud en incidentele knelpunten Het toegankelijk maken van de stad is niet alleen onderwerp binnen nieuwe planvorming. Het is ook een specifiek aandachtsgebied binnen beheer. Hierbij kan een tweedeling gemaakt worden; regulier onderhoud en incidenteel onderhoud. De aanpak van het regulier onderhoud dient, net als nieuwe plannen, te worden getoetst aan het Inrichtinghandboek. Kleine hindernissen en knelpunten kunnen worden gemeld bij de Bel en Herstellijn. Bij het klein onderhoud is een belangrijke taak weggelegd voor mensen van de gemeentelijke organisatie die permanent buiten lopen of rijden

39 39 6. AFSPRAKEN MET APOT EN GEHANDICAPTENRAAD Het afgelopen jaar heeft het thema toegankelijkheid veel aandacht gekregen binnen de organisatie van de gemeente Tiel. Veel medewerkers zijn zich bewust geworden van het thema en hebben door middel van dit handboek oplossingen aangedragen gekregen voor de ontwerpen. Belangrijk is dat het thema toegankelijkheid ook in de toekomst bij ontwerpen van de openbare buitenruimte onder de aandacht blijft. Op deze manier zal de stad Tiel steeds toegankelijker worden doordat steeds een nieuw stuk van Tiel wordt aangepakt. Het APOT en de gehandicapten kunnen hieraan een belangrijke bijdrage leveren. Enerzijds door het thema toegankelijkheid steeds weer op nieuw onder de aandacht te brengen en anderzijds door de inzet van de ervaringsdeskundigen bij nieuwe ontwerpen. In het verleden zijn afspraken gemaakt met het APOT over het betreken van deze club bij nieuwe werken. In de praktijk werd hier echter geen gebruik van gemaakt. Daarom zijn nieuwe werkbare afspraken gemaakt. Het APOT en de gehandicaptenraad hebben een werkgroep samengesteld die ontwerpen van de gemeente kan toetsen op het thema toegankelijkheid. Deze werkgroep wordt voor alle informatieavonden uitgenodigd van de gemeente die over het ontwerp van de openbare buitenruimte gaan. De werkgroep kan dan zelf de urgentie van het onderwerp bepalen en een vertegenwoordiger naar de bijeenkomst sturen. De werkgroep van het APOT/gehandicaptenraad wordt uitgenodigd voor alle informatieavonden die betrekking hebben op de inrichting van de openbare (buiten) ruimte. De uitnodiging wordt verzonden naar: Werkgroep APOT / gehandicaptenraad T.a.v. mevrouw T. Vermeulen Konijnenwal HE Tiel Of per mail: g.j.vermeulen@orange.nl tvermeulen@szr.nl

40 40 Bronnen Voor het maken van dit document is gebruik gemaakt van: Voetpaden voor iedereen, Cliëntenbelang Utrecht, 24 mei 2007 Städtebau band 1 en 2, Dieter Prinz, 1980 Praktijkboek toegankelijkheid openbare ruimte, CROW publicatie 201, juli

41 41 Bijlage 1 Voetgangeroversteekplaats (beleidsinitiatief) Beleid De zebra alleen toepassen op 50 km/uur wegen. Hierbij dient de oversteeklengte maximaal 6,0 m te zijn bij het oversteken van een rijbaan (voorkeur 5,0 m). Indien een route een intensiteit van tot motorvoertuigen per uur heeft, is het verkleinen van de oversteeklengte èn het scheiden van de twee rijrichtingen noodzakelijk. Dit kan door de aanleg van een middengeleider; het kan ook met behulp van een versmalling die maximaal 4,5 m breed is en minimaal 3,5 m. De maximale rijsnelheid dient 50 km/uur is te zijn; een lagere rijsnelheid is beter (voorkeur 45 km/uur) omdat automobilisten hierop beter kunnen anticiperen en sneller stoppen. Indien de rijsnelheid te hoog is, maar er wel een wens is voor een zebra, dient de rijsnelheid gereduceerd te worden bijvoorbeeld met behulp van een plateau (de hoogte en steilheid verschilt per type rijbaan; dit wordt in het inrichtinghandboek uitgewerkt). Op de locatie waar de zebra wordt neergelegd, dienen voldoende oversteekbewegingen te zijn om de aanleg van de zebra aannemelijk te maken. Zebra's dienen ook op het fietspad dat parallel ligt aan de rijbaan doorgetrokken te worden. In zone 30 wordt in de regel geen zebramarkering toegepast. In een verblijfsgebied dient de inrichting afgestemd te zijn op de fietsers en voetgangers waarbij veel nadruk gelegd wordt op de gebruiks- en verblijfskwaliteit van de openbare ruimte en het gemengde ruimtegebruik. Hierbij past dat juist dat de verkeersregels niet de maat zijn, maar juist sociaal (rij)gedrag, omdat verkeersregels juist verkeersgedrag in de hand werken. Er dient er met andere woorden zo min mogelijk geregeld te worden. Impliciet betekent een verblijfsgebied dat dit overal mogelijk is. Er kan dus overal overgestoken worden. Een zebra impliceert juist dat dit niet het geval is en dat er alleen 'hier' veilig overgestoken kan worden. Het devalueert als het ware de andere locaties wat het verblijfskarakter aantast. Uitzonderingen zijn mogelijk indien er bijvoorbeeld een doorzetting is van een bestaande looproute naar voorzieningen en scholen, of dat de omslag naar een aangepaster rijdrag nog niet geheel is gemaakt. De zebramarkering dient minimaal vier meter lang te zijn. De breedte van de streep is een halve meter; onderlinge afstand is ook een halve meter. De zebra dient altijd in combinatie met speciale verlichting uitgevoerd te worden. De verlichting bestaat uit een lichtmast met 'wit licht' voor een goede kleur herkenning. Indien er sprake is van middengeleiders wordt ook het gele lichtpunt 'Kedo' toegepast. De Kedo licht de gele paal (BM18) aan, ook als de koker vuil is geworden door opspattend wegvuil. Verder is bij extreme weersomstandigheden de middengeleider zichtbaar. Te denken valt aan mist en bij sneeuwval

42 42 Foto 1: Oversteekplaats Waalkade kruisingsvlak beter zichtbaar maakt. De zebramarkering geeft volgens het Reglement Verkeersregels en verkeerstekens 1990 alleen het recht van voorrang aan voetgangers. De zebramarkering kan wel een functie hebben in de aanduiding van een fietsoversteek door deze aan weerszijden van de fietsdoorgang te leggen. Deze vormgeving is ook toepasbaar bij kruispunten waar aan beide zijden wordt overgestoken en waarbij de zebramarkering de zichtbaarheid van het Foto 2: Oversteekplaats Nieuwe Tielseweg Het gebruik van een langere streep verdient in een aantal gevallen de voorkeur. De strepen zijn hierdoor op grotere afstand beter zichtbaar. De zebra wordt bij alle rotondes in het stedelijk gebied toegepast. De voetganger wordt gefaciliteerd en de rotonde wordt beter zichtbaar. In bijlage 2 wordt de middengeleider nader omschreven. Foto 3: Breedte oversteekplaats Brugstraat Foto 4: Perspectief oversteekplaats Brugstraat Bijlage 2 Middengeleider (beleidsinitiatief) Middengeleider worden in principe alleen in verkeerroutes gebruikt. In verblijfsgebieden is het beter de oversteeklengte te verkleinen door een versmalling

43 43 Bij voorkeur de middengeleider bruikbaar maken voor het oversteken van voetgangers en fietsers. De minimale maat is dan 2,50 meter, maar bij voorkeur 3,5 meter (zie foto 3). Indien de weg uitgebogen wordt kan de middengeleider het trapeziumformaat krijgen. Het puntstuk van de middengeleider wordt in markeringmateriaal uitgevoerd. In foto 1 is een afgestompte markering gebruikt. De reden hiervan is de oversteek meer te laten opvallen in de verkeersroute. Een spitse puntstuk geleid te veel voor een binnenstedelijke weg. Hierop zijn uitzonderingen indien het gedeelte tussen de middengeleiders kan niet meer als wit vlak worden uitgevoerd. Door de verandering in het reglement zou dit een doorgetrokken streep zijn. Een gele kleur heeft dan de voorkeur. De oversteek dient voorzien te zijn van geleide lijnen (ribbel- en noppentegels). Zie bijlage 8. Foto 1: Middengeleider op plateau De middengeleider wordt voorzien van speciale voetgangers verlichting indien er een oversteekplaats is voor voetgangers. De verlichting dient 'wit' te zijn voor een optimale kleurherkenning en zichtbaarheid van de overstekende voetganger (en fietser indien er ook een fietspad aansluiting is). Bijvoorkeur wordt er een lichtmast op het steunpunt geplaatst. Indien dat niet mogelijk is worden er twee lichtmasten aan weerszijden van de rijbaan geplaatst. Let op dat er voldoende ruimte is op het voetgangersgedeelte, zowel voor passeren als het draaien (zie en 4.1.3). De oversteek dient bij voorkeur op één niveau uitgevoerd te worden. De bebording (L2) wordt conform het uitvoeringsvoorschrift in het midden geplaatst. Op de middengeleider wordt een gele koker geplaatst (BM18). Voor de koker wordt een lichtpunt geplaatst, de zogenaamde 'Kedo'. Uitzonderingen kunnen altijd gemaakt worden, maar altijd in het perspectief van de bedoeling. Foto 2 heeft een smal middeneiland. Hier gaat het om een bestaande oversteeklocatie van Foto 2: Gele koker, verlichting en bebording schoolkinderen die op deze wijze beter bruikbaar wordt. De verlichting dient altijd toegepast te worden

44 44 Breedte 3,5 meter Foto 3: Middengeleider met middeneiland van 3,5 meter breed Bijlage 3 Verkeerslichten (beleidsinitiatief) Verkeerslichten op kruispunten Verkeersregelinstallaties (VRI) worden bij voorkeur niet in het stedelijke gebied toegepast. In het hoofdroutesysteem is een VRI uit oogpunt van verkeersmanagement een zeer geschikt instrument om verkeersstromen te sturen. Doseren kan ook tot op een bepaald punt (de maximale cyclustijd ligt rondom de anderhalve minuut). De rotonde is als verkeersoplossing een goed alternatief. Deze is in verschillende vormen toepasbaar. De rotonde is uitermate geschikt om verkeersstromen gelijkmatig te verdelen. De rotonde past in het duurzaam veilige verkeersbeleid. Er is verder het ruimtelijke aspect. Voor een rotonde is voldoende ruimte nodig op het kruisingsvlak. Bij een VRI is in de aanloop naar het kruisingsvlak ruimte nodig voor het maken van de verschillende opstelstroken. Het ontbreken ervan is nadelig voor het apart aansturen van de verschillende verkeersstromen. Omdat de auto vaak maatgevend is, gaat dit in meer of mindere mate ten koste van de doorstroming van de fietser en voetganger. In Tiel zijn er een aantal verkeersregelinstallaties op de verkeershoofdstructuur. Deze worden alleen uitgerust met geluidssignalen indien daar specifiek behoefte aan is. De geregelde voetgangeroversteekplaats (GOP) op de Laan van Westroijen is uitgerust met een geluidsignaal. Ook hier geldt dat de GOP vindbaar dient te zijn door middel van geleidelijnen (zie bijlage 8). Geregelde voetgangeroversteekplaatsen (GOP) worden bij voorkeur niet meer toegepast. De GOP worden doorgaans toegepast op de drukkere verkeerswegen. De GOP's werken alleen indien de locaties zeer intensief door voetgangers gebruikt worden. Deze mate van gebruik is er in Tiel niet op de verkeerroutes. Het doorslaggevende argument om de GOP niet toe te passen is de

45 45 roodlichtnegatie. Door misbruik door de gebruikers (drukken en doorlopen) staan de automobilisten vaak voor 'niets' te wachten. Haast en onbegrip lokt het 'door rood' rijden uit. Op een rij waarom in stedelijk gebied de voorkeur gegeven wordt aan bijvoorbeeld rotondes boven het reguleren van de verkeerstromen met een VRI: Een rotonde heeft weinig letselongevallen. Een VRI in beginsel ook, maar heeft een grotere kans op letsel. Door de relatief hoge snelheden bij roodlichtnegatie is de afloop ernstiger. Geen overbodig wachten. Een verkeersregelinstallatie bepaald wanneer men op kan rijden en heeft tijdverlies door veiligheidsmarges; bij de rotonde bepaald de weggebruiker dat (vraaggerichte benadering) De rotonde functioneert altijd, terwijl een VRI kans op storing heeft. De rotonde heeft lagere naderingssnelheden dan de VRI. Bij einde groen en geelfase neemt de snelheid toe terwijl dit het kritieke moment is; de rotonde werkt rijsnelheidverlagend bij het conflictpunt. Verkeersregeling fysiek afgedwongen. Roodlichtnegatie is mogelijk bij een VRI, en komt vaker voor bij een langere cyclustijd. Nadeel rotonde: Bevordering busdoorstroming beperkt zich tot eigen opstelstrook of bypass. Bij een VRI is de doorstroming met een inmeldsysteem beïnvloedbaar

46 46 Bijlage 4 Werk in uitvoering Wijk- en buurtniveau Bij reconstructies die enige regulering nodig hebben in de omgeving dient speciale aandacht te gaan naar het plaatsen van bebording, waarschuwingsborden en afzettingen. De handleidingen van de CROW zijn hierbij de leidraad. Afzettingen dienen nauwkeurig geplaatst te worden waarbij de doorgang van personen met een fysieke beperking wordt gewaarborgd. Specifiek voor visuele gehandicapten. Afzettingen die in een lijn staan dienen ook in één lijn te worden geplaatst; voorkomen dient te worden dat er een springend karakter gaat ontstaan. Ook is het van belang dat er een samenhangende route is als er sprake is van een aaneenschakeling van werkzaamheden of als er sprake is van één of meerdere oversteekbewegingen Locatiegericht Zie Hierbij de richtlijnen van de CROW volgen. Foto's: De barrière geeft de voetganger een eigen baan, maar de auto doet het gebruik te niet! De aanduiding verschilt per categorie van wegen en straten. Deze dient conform de CROWrichtlijnen uitgevoerd te worden. In de zone 30 is de toevoeging 30 km/uur niet gewenst. Dit impliceert dat na de werkzaamheden de snelheidsbeperking vervalt

47 47 In de zone 30, niet zo, maar zo!

48 48 Bijlage 5 Vrije ruimte, bodemmarkering en zichtbaarheid. Afbeelding 1: Profiel vrije ruimte Afbeelding 2: Attentie verhoging bij uitkragingen

49 49 Foto 1: De poefs zijn moeilijk zichtbaar Foto 2: Geen lage objecten in de looproute plaatsen

50 50 Bijlage 6 Overbruggen van hoogteverschillen bij hellingen

51 51 Bijlage 7 Stoepranden Verhoogde stoep Max. 12 Stoep gelijk niveau Bij voorkeur geen klik of maximaal 5 mm

52 52 Bijlage 8 Gids en geleidelijnen

53 53 Bijlage 9 Oversteekplaatsen

54 54 Looplijnen zijn belangrijke bouwstenen bij de vormgeving van het kruispunten

55 55 Bijlage 10 Uitritten Foto 1: Uitritconstructie met doorlopend trottoir