Verlies en rouw: Diagnostiek, risicofactoren, en behandeling van gecompliceerde rouw
|
|
- David Stijn van Dam
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verlies en rouw: Diagnostiek, risicofactoren, en behandeling van gecompliceerde rouw Ouderenpsychologie: Betere Ouderenzorg? Deskundige psychologen! Paul A. Boelen Universiteit Utrecht Arq Psychotrauma Expert Groep
2 Inhoud Wat is rouw? Wat is gecompliceerde rouw? Rouw in de DSM? Risico- en beschermende factoren Cognitief gedragsttherapeutische visie
3 Ohio couple married 73 years die within 28 hours of each other Helen and Joe Auer, who weathered the Great Depression, a world war and had 10 children, die just over a day apart Helen and Joe Auer s love story spanned seven decades, surviving the Great Depression, a world war, and 10 children. When Helen died last Wednesday, Joe leaned over to give his wife of 73 years a final kiss goodbye, and whispered to her: Call me home, the Cincinnati Enquirer reported. Just 28 hours later, Joe joined her.
4 Misvattingen (wat is rouw niet)? 1. Er treden vaste, uniforme reacties op 2. Verliesverwerking verloopt aan de hand van stadia/fasen 3. Een verlies dient altijd 'doorgewerkt' te worden 4. Een rouwproces moet ertoe leiden dat de band met de overledene verbroken wordt 5. Positieve emoties zijn afwezig 6. Het evenwicht wordt na 1-1,5 jaar hervonden.
5 Wat is rouw (wel)? De kern van rouw: separatie-pijn Verscheurende pijn over het gescheiden zijn van de ander Je kind uit het oog verliezen bij de Bijenkorf. Heimwee naar je partner Het kind zelf bij de Bijenkorf Separatie-pijn komt tot uiting in: Gevoel = verlangen, missen Gedachten = het kan niet waar zijn / ik kan niet zonder Gedrag = zoeken Gewaarwordingen = verwarring, menen de ander te zien
6 Theorieen over rouw Fasenmodel (o.a. Kubler Ross): I: Shock en ongeloof II: Verlangen en zoeken III: Doorwerken van het verlies IV: Voltooien van de verwerking Kritiek: ieder rouwproces is uniek; ieder mens rouwt anders en ieder mens heeft andere reacties op een verlies. De duur van een rouwproces is bij ieder mens anders.
7 Theorieen over rouw Takenmodel 1. Rationeel en gevoelsmatig accepteren van het verlies. confrontatie met de realiteit 2. Het ervaren en toelaten van emotionele pijn. niet bang zijn voor emoties 3. Aanpassen van jezelf en je leven veranderingen aanbrengen 4. Oppakken van de draad van het leven doorgaan met het leven
8 Duale Proces Model Theorieen over rouw
9 Wat is Gecompliceerde Rouw (2)? Onderzoek vanaf mid 1990s: Onderscheid tussen mensen die wel of niet vastlopen: 1. Mate van voortgang in het proces Bij GR: geen voortgang/achteruitgang 2. Duur van de rouwreacties Bij GR: aanhoudende rouwreacties, zonder verandering 3. Mate van lijdensdruk Bij GR: men heeft zoveel last van de rouw dat functioneren (thuis, school, sociaal) langdurig, ernstig is verslechterd.
10 Criteria voor Prolonged Grief Disorder A Oorzakelijk criterium: De persoon heeft het overlijden van een belangrijke ander meegemaakt. B Separatie-wanhoop: Intens verlangen en zoeken naar overledene en intens lijden a.g.v. onvervuld wens tot hereniging met overledene C Overige emotionele reactie (tm. 5): Gevoel dat deel van zz. is gestorven. Moeite met accepteren van het verlies Vermijding van realiteit van het verlies Onvermogen anderen te vertrouwen. Bitterheid en boosheid Moeite met doorgaan met het leven. Verdoofdheid/vervlakking Leven voelt leeg/zonder betekenis Verbaasd, gechoqueerd gevoel D Tijd: Diagnose kan niet gesteld worden alvorens 6 maanden na overlijden verstreken zijn. E Beperkingen: Sxs lijden tot ernstige beperkingen in functioneren.
11 Persisterende Complexe Rouw Stoornis A. Confrontatie met overlijden van een dierbare met wie een hechte relatie bestond B. Ten minste 1 van onderstaande symptomen van acute rouw tot ten minste 12 maanden na het verlies: Intens verlangen Intens verdriet en Emotionele pijn Preoccupatie met de overleden dierbare Preoccupatie met gebeurtenissen die tot dood hebben geleid C. Ten minste 6 van onderstaande symptomen tot tenminste12 Specificatie maanden na het verlies: Reactief verdriet om het verlies Met traumatisch verlies Moeite met accepteren van het verlies Ongeloof of vervlakking Verlies door moord of zelfdoding Bitterheid of boosheid in relatie tot het verlies Met aanhoudende pijnlijke Maladaptieve gedachten over het verlies (bijvoorbeeld zelfverwijt) Vermijding van de realiteit van het verlies preoccupaties m.b.t. de Sociale / identiteitsverstoring De wens om te sterven om bij de overledene te kunnen zijn Moeite om andere mensen te vertrouwen Zich alleen voelen of onthecht van andere mensen Gevoel dat het leven leeg, betekenisloos is sinds verlies traumatische aard van de dood (incl. de laatste momenten van de overledene, de mate van lijden en verminkende verwondingen of, het kwaadwillige of opzettelijke Verwarring over de eigen rol in het leven, of verminderd gevoel van identiteit Verminderde interesse in activiteiten karakter van de dood) D. Symptomen gaan gepaard met intens lijden en/of disfunctioneren E. Symptomen zijn niet in overeenstemming met leeftijdsspecifieke of culturele normen
12 Misvattingen
13 PTSS: Definitie van trauma (DSM-5) Blootstelling aan: Feitelijke of dreigende dood Ernstige verwonding of Seksueel geweld Op een (of meer) van de volgende manieren: 1. Zelf ondergaan van de psychotraumatische gebeurtenis(sen) 2. Persoonlijk getuige zijn geweest van de gebeurtenis(sen) terwijl zij anderen overkwamen 3. Vernemen dat de psychotraumatische gebeurtenis(sen) een naast familielid of goede vriend(in) is (zijn) overkomen. Bij de feitelijke of dreigende dood van een familielid of vriend(in) moet de gebeurtenis gewelddadig zijn of een ongeval betreffen 4. Ondergaan van herhaaldelijke of extreme blootstelling aan de afschuwwekkende details van de psychotraumatische gebeurtenis(sen) (zoals bij hulpverleners die stoffelijke resten moeten verzamelen; politieagenten die herhaaldelijk worden geconfronteerd met de details van kindermisbruik) 13
14 Hoort PCBD (gecompliceerde rouw) in de DSM? DSM-5 tm
15 Hoort Gecompliceerde Rouw in de DSM? Voorwaarde 1: gecompliceerde rouw normale rouw Voorwaarde 2: gecompliceerde rouw stoornissen die er erg op lijken Voorwaarde 3: concept gecompliceerde rouw heeft toegevoegde waarde ( incremental validity ) Voorwaarde 4: opnemen GR in DSM-5 heeft meer voordelen dan nadelen.
16 Complexe rouw Normale rouw Normale rouw Gevoelens Verdriet Gedachten Positiever over leven, toekomst Complexe rouw Blijvend verlangen pijn depressie angst schuld Negatief over leven, toekomst Gedrag Herinneringen Controle Gerichtheid op verleden en toekomst (aanpassing) Positief, troostend De persoon heeft controle over de pijn Gerichtheid op verleden en op verlies (zoekgedrag) Traumatisch, pijnlijk De pijn heeft controle over de persoon
17 GR stoornissen die erop lijken GR/PCRS PTSS Depressie Gevoelens Verlangen Angst Somberheid Gemis Vervlakking Wanhoop Geen positief affect Gedrag Zoekgedrag Moeite zich te oriënteren op de buitenwereld Vermijding van angstwekkende situaties/stimuli Waakzaamheid Passiviteit Anhedonie Gedachten Ik kan niet verdragen dat hij/zij er niet meer is Het leven is betekenisloos De wereld is gevaarlijk Mensen zijn niet te vertrouwen Ik heb geen controle over dingen die gebeuren Ik ben een waardeloos mens De wereld is oneerlijk De toekomst is hopeloos 17
18 Concept GR heeft toegevoegde waarde Gecompliceerde rouw hangt samen met slechte kwaliteit van leven en gezondheidsproblemen later in de tijd (zelfs als je controleert voor overlap GR en depressie en posttraumatische stress)! Mensen met gecompliceerde rouw herstellen onvoldoende met behandeling voor depressie; Vraagt dus om specifieke behandelaanpak
19 Concept GR meer voordelen dan nadelen Nee! Ja! Want zo n label zegt dat sommige mensen abnormaal rouwen! Je moet label zorgvuldig gebruiken om mensen aan te wijzen die hulp nodig hebben (en niet om hen voor gek te verklaren) Leidt tot stigmatisering! Gecompliceerde rouw lijkt enorm op gewone rouw Leidt tot pathologisering en medicalisering van normale rouw! Geldt voor veel aandoeningen. Reden om te zeggen dat het niet bestaat? Ja, de verschijnselen wel, maar duur en intensiteit niet. Bij zorgvuldig gebruik leidt predicaat tot normalisering van problematisch rouw.
20 Conclusie 1 GR/PCRS is voortdurende acute rouw ; Aanhoudende scheidingspijn is centraal verschijnsel; Veel bewijs voor constructvaliditeit van GR; GR/PCRS in DSM is zinvol; Helpt bij onderzoek naar prevalentie, risicofactoren en behandeling Label GR/PCRS betekent niet dat iemand gek is.
21 Vraagstuk Hoe goed zijn de DSM-5 labels? PCRS en PTSD zijn complexe, heterogene beelden manieren waarop men aan criteria PCBD kan voldoen; combi s voor PTSD in DSM-5
22 Vraagstuk Hoe vaak komen stoornissen voor? 43% complicated grief at 2,5-3,5 y.
23 Vraagstuk Wat is beloop van reacties door de tijd? (En wat zijn subgroepen rouwenden?)
24 Vraagstuk! Verlies en andere stoornissen? Onverwacht verlies bij 60+? 7 x % depressie 8 x % alcoholverslaving 37 x % ptss
25 Conclusie 2 De meeste mensen (ca. 60%) hebben (wel verdriet maar) geen emotionele problemen na verlies Kleine groep (ca. 30%) is flink ontwricht maar herstelt binnen jaar Complexe rouw/pcrs in algemene bevolking na verlies in eerste graad: <10% Goed epidemiologisch onderzoek moet nog gebeuren
26 Risicofactoren en beschermende factoren Omstandigheden rondom dood Natuurlijk vs. niet natuurlijke dood; Niet-natuurlijke dood? Plots Betrokkenheid van anderen (dader, mede slachtoffers) Veel juridische, praktische gevolgen Natuurlijke dood kan ook traumatisch zijn.
27 Risicofactoren en beschermende factoren Verwantschapsrelatie Dood van kind of partner leidt tot heftige reacties (vanwege sterke hechtingsrelatie) Socio-demografische variabelen Sekse (man, vrouw) Leeftijd (hoe jonger hoe beter) Sociale reacties Gepercipieerde/ervaren steun belangrijker dan feitelijke steun; Stigmatisering
28 Risicofactoren en beschermende factoren Persoonlijkheidsvariabelen Gevoeligheid voor depressie, angst (neuroticisme) Vertrouwen in jezelf en andere mensen (hechtingstijl)
29 Conclusie 3 Diverse risico- en beschermende factoren beïnvloeden verliesverwerking; Mix van situationele factoren, karakter, en manieren van omgaan beïnvloeden de rouw. Sommige factoren zijn niet veranderbaar. Manieren van omgaan met het verlies zijn (potentieel) wel veranderbaar; Begeleiding en therapie richten zich daarop
30 Rouwbegeleiding en rouwtherapie Rouwbegeleiding = ondersteuning door geschoold vrijwilliger bij normale rouw; Rouwtherapie= psychotherapie voor gecompliceerde rouw en andere psychische problemen na verlies.
31 Cognitieve gedragstherapie: Theorie Acute rouw wordt chronisch doordat: Het verlies onvoldoende raakt ingebed in het autobiografisch geheugen ( levensverhaal ) De persoon extreem negatieve cognities ontwikkelt De persoon vermijdingsgedrag vertoont Clinical Psychology: Science & Practice, 2006
32 i. Hechtingsreacties (verlangen, zoeken); ii. Ontreddering, verdriet, wanhoop; iii. Shock, posttraumatische stress Mismatch tussen interne en externe realiteit Interne realiteit Externe realiteit i. Hechtingsrelatie met dierbare ii. Eigen rollen/identiteit iii. Visie op veiligheid, voorspelbaarheid wereld Dood van dierbare
33 i. Hechtingsreacties (verlangen, zoeken); ii. Ontreddering, verdriet, wanhoop; iii. Shock, posttraumatische stress Mismatch tussen Behandeling: interne en externe realiteit * Exposure therapie: doorwerken implicaties verlies * Continueren van gebruikelijke rollen en activiteiten * Schrijfopdrachten (afscheidsbrief) * Rouwrituelen Interne realiteit Externe realiteit i. Hechtingsrelatie met dierbare ii. Eigen rollen/identiteit iii. Visie op veiligheid, voorspelbaarheid wereld Dood van dierbare
34 Blijvende, onwrikbare, negatieve denkpatronen Ik kan voor niemand meer iets betekenen Het leven is zinloos, betekenisloos In de toekomst zal ik mij nooit meer goed gaan voelen Verlangen, gemis, oriëntatie verleden Ik had dood moeten voorkomen Ik ben medeplichtig Zelfverwijt, schuld Dader is schuldig aan zijn haar dood Woede, haat, wraak
35 Blijvende, onwrikbare, Behandeling: negatieve * Cognitieve herstructurering denkpatronen * Onderzoeken van geldigheid en bruikbaarheid van negatieve overtuigingen * Voorspellingen toetsen met gedragsexperimenten Als ik werkelijk tot mij door laat dringen dat hij/zij nooit meer terugkomt, dan word ik gek Als ik mijn verdriet toelaat, dan verlies ik de controle Angst, vermijdingsged rag
36 Angstige, fobische vermijding Als ik mijn verdriet toelaat word ik gek als ik werkelijk tot mij door laten dringen dat zij NOOIT, NOOIT NOOIT meer terugkomt, dan verlies ik de controle Ik kan mijn verdriet niet verdragen Vermijding Situaties, voorwerpen, mensen, plaatsen Onderdrukken gedachten, herinneringen Blijven malen (rumineren) Waarom? Wat als..?
37 Depressieve, passieve vermijding verlie s Ik ben niet in staat om Het zal mij geen voldoening geven om Passief zijn Stoppen werk, sociale, recreatieve activiteiten Ik heb het niet verdiend om
38 Conclusie 4 Cognitief gedragstherapeutisch (CGT) model biedt zicht op factoren die acute rouw chronisch maken; CGT model biedt aanknopingspunten voor behulpzame interventies Men hoeft geen volleerd CGT-er te zijn om CGT interventies toe te passen
39 Therapie-Effect? Conclusie grote overzichtstudie Wittouck et al. (2011): Treatment interventions can effectively diminish complicated grief symptoms. Preventive interventions, on the other hand, do not appear to be effective.
40 Onderzoeksbevindingen Effect Sizes d, 'completers', all 'large effects' (ds >. 8) Research Treatment Pre-post treatment d Boelen et al. 12 sessions CBT live 1.80 Wagner et al. 10 x 45 minutes writing Shear et al. Papa et al. Bryant et al. 16 sessions Complicated Grief Treatment sessions Behavioural Activation 10 x 90 group CT plus 5 x exposure (PTSD)
41 Uitdagingen/opgaven 40-60% succes; Hoe kunnen we effecten verbeteren? Meer kennis, wat werkt best voor wie? Langere therapie bij comorbiditeit? BEP-TG (Smid, Boelen) bij ernstig trauma en rouw (en vluchtelingen, asielzoekers) Combi traumabehandeling (EMDR?) en rouwbehandeling (CGT) De Keijser, Van Denderen, Boelen Hele vroege therapie voor high risk groups?
42 Meer informatie? Special Interest Group Traumatische Rouw Nederlandstalige Vereniging Psychotraumatologie Traumatic Grief Inventory (TGI) Een nieuwe vragenlijst voor persisterende complexe rouwstoornis (PCRS)
43 Verlies en rouw: Diagnostiek, risicofactoren, en behandeling van gecompliceerde rouw Ouderenpsychologie: Betere Ouderenzorg? Deskundige psychologen! Paul A. Boelen Universiteit Utrecht Arq Psychotrauma Expert Groep
Rouw na een niet-natuurlijke dood
Rouw na een niet-natuurlijke dood Yarden Symposium Afscheid na een niet-natuurlijke dood Donderdag 14 november 2013 Prof. dr. Paul Boelen Universiteit Utrecht Wat is rouw? Inhoud Wat is niet-natuurlijke
Nadere informatieGecompliceerde Rouw: Diagnostische Overwegingen, Risicofactoren en Behandeling
Gecompliceerde Rouw: Diagnostische Overwegingen, Risicofactoren en Behandeling Prof. Dr. Paul Boelen Universiteit Utrecht Stichting Nascholing Bedrijfsartsen en Verzekeringsartsen Noord Nederland Nascholingsdag
Nadere informatieDSM-5: Nieuw, maar ook beter?
DSM-5: Nieuw, maar ook beter? Arq Herfstsymposium vrijdag 25 november 2016 1 Diagnostiek van traumatische rouw Dr. Geert Smid Prof.dr. Paul Boelen 1 Overledenen door uitwendige oorzaak in 2015 ( 200) 1871
Nadere informatieTraumatische rouw Peta Schotanus juni 2017
Traumatische rouw Peta Schotanus juni 2017 Michael Dudok de Wit: Father and daughter 2 Normale rouw Rouw is een normale reactie op een ingrijpende verlieservaring Rouw treedt alleen op wanneer er sprake
Nadere informatieHeeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?
Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,
Nadere informatierouw Masé Sutterland DGO Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S.
rouw Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S. Freud 1923 Masé Sutterland DGO 05-10-2018 Doel van deze middag Kennismaken met visies op rouw Welke vragen
Nadere informatieComplexe rouw. Prof. dr. Jos de Keijser. 8 oktober Zorg Diensten Groep. Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg
faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 23-10-2014 Complexe rouw Prof. dr. Jos de Keijser 8 oktober Zorg Diensten Groep Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg Normale rouw
Nadere informatieKern van rouw. Overzicht. Rouw. Specificatie met traumatisch verlies. Diagnostiek van traumatische rouw en de Dagbehandeling Traumatische Rouw
Overzicht Diagnostiek van traumatische rouw en de Dagbehandeling Traumatische Rouw Dr. Geert Smid 19 november 2013 Diagnostiek van traumatische rouw, PTSS en depressie Dagbehandeling Traumatische Rouw
Nadere informatieDe behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut
De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieRouw na slachtofferschap
28-03-2016 1 28-03-2016 1 Rouw na slachtofferschap Bijeenkomst Fonds Slachtofferhulp 1 juli 2016 Prof. dr. Jos de Keijser Wat is niet-natuurlijke dood? 28-03-2016 2 Dood door niet-natuurlijke, traumatische
Nadere informatiePosttraumatische stressstoornis na uitzending
Posttraumatische stressstoornis na uitzending Factsheet Inleiding Een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking (ongeveer 80%) krijgt ooit te maken met één of meer potentieel traumatische gebeurtenissen.
Nadere informatieGecompliceerde rouw na verlies van een dierbare. basis-ggz
Gecompliceerde rouw na verlies van een dierbare Denk biedt hulp aan mensen tussen de 18 en 75 jaar met lichte en matig-ernstige psychische klachten. Behandeling bij Denk past binnen de generalistische.
Nadere informatiePTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren
PTSS - diagnostiek en behandeling drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren Opbouw Diagnose PTSS Prevalentiecijfers PTSS en arbeid Preventie van PTSS Behandeling
Nadere informatie..en. rouwend. VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine. Kappeyne van de Coppello
Jong, eigen-wijs..en rouwend VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine Kappeyne van de Coppello Krijgen kinderen met de dood te maken? Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16
Nadere informatieEen dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden
00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatie"BEP-TG": Cognitieve Gedragstherapie en BEPP voor ernstige psychopathologie na traumatisch verlies
"BEP-TG": Cognitieve Gedragstherapie en BEPP voor ernstige psychopathologie na traumatisch verlies Paul A. Boelen, Geert E. Smid VGCT Najaarscongres 2018 Overzicht Traumatische Rouw Casus Wat is traumatische
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieBehandeling complexe rouw
28-03-2016 1 28-03-2016 Behandeling complexe rouw 1 Jos de Keijser Clinical masterclass VCGT 11 november 2016 28-03-2016 2 programma Complexe rouw/belemmerende factorenmodel Interventies: Psycho-educatie
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Algemeen Een dierbare verliezen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG042 / Een dierbare verliezen / 14-07-2015 2 Een dierbare verliezen U heeft
Nadere informatiePosttraumatische-stressstoornis en NET therapie. Sabina Brinkman, verpleegkundig specialist i.o Khady Sagna, sociaal psychiatrisch verpleegkundige
Posttraumatische-stressstoornis en NET therapie Sabina Brinkman, verpleegkundig specialist i.o Khady Sagna, sociaal psychiatrisch verpleegkundige Even voorstellen Arq Psychotrauma Expert Groep is een groep
Nadere informatieIndividuele gevolgen van traumatisch verlies
Individuele gevolgen van traumatisch cogiscope 0414 19 Paul Boelen, Jos de Keijser en Geert Smid Rouw na de Vliegramp Oekraïne Individuele gevolgen van traumatisch In deze bijdrage wordt ingegaan op psychische
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Een dierbare verliezen Over de gevoelens die u kan ervaren en tips om goed voor uzelf te zorgen INFORMATIEBROCHURE VOOR DE NABESTAANDEN Een dierbare verliezen U hebt kort geleden iemand verloren. Dat
Nadere informatieDSM-5: Nieuw, maar ook beter? Arq Herfstsymposium vrijdag 25 november 2016
DSM-5: Nieuw, maar ook beter? Arq Herfstsymposium vrijdag 25 november 2016 Psychotrauma en stressorgerelateerde stoornissen Marloes de Kok, GZ-psycholoog Marthe Schneijderberg, orthopedagoog Psychotrauma
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieCultuur, psychiatrie en migratie. Forugh Karimi, psychiater
Cultuur, psychiatrie en migratie Forugh Karimi, psychiater Dee I: bewustwording; cultuur, migratie en acculturatie Deel II: psychiatrie; trauma en PTSS Waarom cultuur? De behoefte van de mens voor de verifieerbare
Nadere informatieDe Posttraumatische Stressstoornis in de DSM-5
De Posttraumatische Stressstoornis in de DSM-5 Ruud Jongedijk Er zijn enkele belangrijke verschillen tussen de Posttraumatische Stressstoornis (PTSS) in de DSM-5 ten opzichte van DSM-IV. In dit artikel
Nadere informatieSociale steun na schokkende gebeurtenissen
Sociale steun na schokkende gebeurtenissen Sjef Berendsen Directeur Zorg Stellingen Mensen beschikken over een groot zelfherstellend vermogen, opvang c.q. debriefing kan zelfs een negatief effect hebben.
Nadere informatieOmgaan met littekens. Els Vandermeulen. Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014
Omgaan met littekens Els Vandermeulen Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014 1. Huid 2. Brandwonden 3. Littekens 4. Traumatische gebeurtenis 5. Onzichtbare littekens 6. Psychische problemen 1.
Nadere informatieS28 DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN TRAUMATISCHE ROUW IN VERSCHILLENDE POPULATIES
S28 DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN TRAUMATISCHE ROUW IN VERSCHILLENDE POPULATIES Na verlies van een naaste onder gewelddadige omstandigheden kunnen nabestaanden diverse klachten ontwikkelen die kunnen
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatieOpvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren. RINO 15 december Ad Kerkhof
Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren RINO 15 december 2016 Ad Kerkhof Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren Rouw en gecompliceerde rouw Eerste opvang Tweede
Nadere informatieColofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid
Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
Nadere informatieWorkshop Traumatische Rouw Voorjaarscongres VGCT Dr. Simone de la Rie, klinisch psycholoog Drs. Elise van Wageningen, GZ-psycholoog
Workshop Traumatische Rouw Voorjaarscongres VGCT 2019 Dr. Simone de la Rie, klinisch psycholoog Drs. Elise van Wageningen, GZ-psycholoog Inhoud Persistente Complexe Rouw stoornis Beknopte Eclectische Psychotherapie
Nadere informatieBehandeling van nabestaanden met traumatische rouw na een dodelijk verkeersongeval
11/9/2018 Behandeling van nabestaanden met traumatische rouw na een dodelijk verkeersongeval Jos de Keijser VGCT, 9 november 2018 11/9/2018 inhoud Verkeersdoden Traumatische rouw na een dodelijk verkeersongeval
Nadere informatieHet Rouw Integratief Traject RIT. Van presentie tot interventie in de rouwtherapie Johan maes Artevelde 2017
Het Rouw Integratief Traject RIT Van presentie tot interventie in de rouwtherapie Johan maes Artevelde 2017 Het RIT Rouw = drie dimensies (DNAmodel): het landschap van verlies in kaart brengen Integratie
Nadere informatieNaar een nieuw rouwparadigma. johan maes congres VVGG 2014
Naar een nieuw rouwparadigma 1 2 1. Naar een nieuw rouwparadigma: een integratieve benadering vanuit een ontwikkelingsperspectief 2. De gecompliceerde rouwstoornis 3. Implicaties voor de rouwtherapie:
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatieDebriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013
Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed
Nadere informatieP. Boelen, J. de Keijser & J. van den Bout
IINFORMATIE OVER ROUW EN ROUWTHERAPIIE P. Boelen, J. de Keijser & J. van den Bout Inhoud Inleiding... 3 1. Rouw... 4 1.1. Fasen: hoe men vroeger dacht dat een rouwproces verliep... 4 1.2. Taken in een
Nadere informatieNaar cultuursensitieve behandeling van traumatische rouw. Dr. Geert E. Smid 15 maart 2018
Naar cultuursensitieve behandeling van traumatische rouw Dr. Geert E. Smid 15 maart 2018 13.15 tot 13.40 uur: Programma Uitleg BEP-TG protocol deel 1 en video exposure 13:40 tot 14:00 uur: Oefenen schrijfopdracht
Nadere informatieVerdriet, verlies en rouw, omgaan met een ongeneeslijke ziekte, Maar wanneer en hoe stopt het leven? Drs. P.A. Croese
Verdriet, verlies en rouw, omgaan met een ongeneeslijke ziekte, Maar wanneer en hoe stopt het leven? 27-03-2018 Drs. P.A. Croese Programma Wat is rouwverwerking eigenlijk? Wat speelt een rol als je niet
Nadere informatiePost-traumatische stress na bevalling. Máasja Verbraak GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut VGCt
Post-traumatische stress na bevalling Máasja Verbraak GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut VGCt Literatuur Stramrood (2011): - Westerse landen PTSS na bevalling 1-2% - In Nederland is dat 1.2% - PTSS
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatiePsychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland. Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012
Psychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012 Waarom werd PTSS destijds geïntroduceerd? Gevolgen van de Vietnam-oorlog Task force in de
Nadere informatiePosttraumatische Rouw
Posttraumatische Rouw NtVP 7 maart 2013 Paul A. Boelen, Universiteit Utrecht www.paulboelen.nl Inhoud Wat is gecompliceerde rouw? Wat is ptss? Wat is posttraumatische rouw? Risicofactoren Een cognitief
Nadere informatieNarratieve Exposure Therapie
Narratieve Exposure Therapie MANP jubileumcongres Patricia Strijk Even voorstellen Wat doet Stichting Centrum 45: Diagnostiek en behandeling complexe psychotraumaklachten VS-GGZ: Werkzaam op de polikliniek
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieOmgaan met verlies INFORMATIE VOOR PATIËNTEN
Omgaan met verlies INFORMATIE VOOR PATIËNTEN INHOUD Rouwen 4 Het aanvaarden van het verlies 4 Het verwerken van de pijn verbonden aan het verlies 6 Het aanpassen aan een leven waarin de overledene ontbreekt
Nadere informatieEEN NETWERKBENADERING
EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieLet s talk about trauma. Berber van der Vleugel SPV regiobijeenkomst 4 oktober 2018
Let s talk about trauma Berber van der Vleugel SPV regiobijeenkomst 4 oktober 2018 programma wat is wat? het belang van uitvragen van trauma 10 geboden !!! Trauma! Nare ervaring! PTSS! Psychose! Mens!
Nadere informatieTSCYC. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. HTS Report. Julia de Vries ID Datum Ouderversie
TSCYC Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen HTS Report ID 15890-3156 Datum 18.07.2017 Ouderversie Informant: Jeroen de Vries Vader INLEIDING TSCYC 2/8 Inleiding De TSCYC is een vragenlijst
Nadere informatieVeranderingen in de DSM-V stemmingsstoornissen. R.A. van Elmpt AIOS psychiatrie
Veranderingen in de DSM-V stemmingsstoornissen R.A. van Elmpt AIOS psychiatrie 2 DSM-5-classificatie Bipolaire stoornissen Depressieve stoornissen Bipolaire-I-stoornis Bipolaire-II-stoornis Cyclothyme
Nadere informatieKorte Eclectische Psychotherapie KEP voor PTSS
Korte Eclectische Psychotherapie KEP voor PTSS Berthold Gersons, Ineke Vrijlandt, Miranda Olff, Ramon Lindauer, AMC de Meren KEP accepted as effective treatment for PTSD NICE Guidelines PTSD 2005 BEP effect
Nadere informatieDe gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten
De gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten Cogis Symposium Trauma: late gevolgen voor kinderen en volwassenen 12 oktober 2011 Geert Smid Paul Celan: late gevolgen van
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieRondom Suïcide. Nieuwe inzichten over preventie en ondersteuning van nabestaanden. 26 oktober Jos de Keijser
Rondom Suïcide Nieuwe inzichten over preventie en ondersteuning van nabestaanden 26 oktober 2016 Jos de Keijser onderdelen Suïcide in Nederland anno 2016 Preventie Richtlijnen Contact maken Impact van
Nadere informatieChronisch, herhaald suicidaal gedrag bij borderline-patienten. Bert van Luyn Brugge, Plenaire middagsessie
Chronisch, herhaald suicidaal gedrag bij borderline-patienten Bert van Luyn Brugge, Plenaire middagsessie 1445-1615 Verschillende vormen van (chronisch) suïcidaal gedrag Suicidale Phenotypen 1. reactief,
Nadere informatieWat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.
Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,
Nadere informatieE M D R een inleiding
E M D R een inleiding Lucinda Meihuizen GZ-psycholoog Zorgpartners Midden-Holland lucinda.meihuizen@zorgpartners.nl Wietske Soeteman GZ-psycholoog Pro Persona w.soeteman@propersona.nl Wat haal je uit deze
Nadere informatieRouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland
Rouwproces Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Definitie rouwproces Rouwen is het verwerken van een groot verdriet. Het is een proces waarbij iemand geleidelijk aan leert omgaan met pijn, verdriet,
Nadere informatieEMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring
EMDR Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR betekent: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een behandeling voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van
Nadere informatieEMDR. Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie
EMDR Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is EMDR? Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van
Nadere informatieVerliezen doet pijn en hoe nu verder? Wanneer moet ik als arts ingrijpen in een rouwproces? SAMENVATTING
Verliezen doet pijn en hoe nu verder? Wanneer moet ik als arts ingrijpen in een rouwproces? Walter Rombouts klinisch psycholoog SAMENVATTING WAT MOETEN WE OVERHOUDEN UIT DE REFERENTIEKADERS ROND ROUW DIE
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in
Nadere informatieTSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant:
TSCYC Ouderversie Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen ID 256-18 Datum 24.12.2014 Informant: Mieke de Groot-Aerts moeder TSCYC Inleiding 2 / 10 INLEIDING De TSCYC is een vragenlijst die
Nadere informatieInformatie voor nabestaanden en andere betrokkenen
Voorlichting Rouw Informatie voor nabestaanden en andere betrokkenen Ron van Deth Psychopraxis, 05 (2003), p. 23-27 Inhoud Wat is rouw? Ieder rouwproces is anders Rouwtaken Hoe te helpen? Tot slot Bronnen
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven
Inhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven Wat is een trauma? Trauma kan cultuurafhankelijk zijn Cultuur bepaalt reactie Cultuur aspecten:
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieBeknopte Eclectische Psychotherapie voor Traumatische Rouw (BEP-TG)
Smid, G. E., Djelantik, A. A. A. M., de Heus, A., Bos, J. B. A., & Boelen, P. A. (2018). Beknopte Eclectische Psychotherapie voor Traumatische Rouw (BEP-TG): Therapie bij psychische klachten na traumatisch
Nadere informatieEMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring
EMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring Wat is EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen
Nadere informatieTerrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis bent u meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen
Nadere informatieBaat het niet dan schaadt het niet: EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen. Jackie June ter Heide, Trudy Mooren, Rolf Kleber
Baat het niet dan schaadt het niet: EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen Jackie June ter Heide, Trudy Mooren, Rolf Kleber Complexe PTSS 1: DESNOS Complex trauma: herhaaldelijk, langdurig,
Nadere informatieEen nieuw initiatief voor het verbeteren van psychosociale hulp na verlies
6 cogiscope 0316 Een nieuw initiatief voor het verbeteren van psychosociale hulp na verlies Paul A. Boelen, Jos de Keijser, Mariken Spuij en Geert Smid Het Landelijk Centrum Traumatische Rouw Een nieuw
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieBehandeling na seksueel trauma bij kinderen: STEPS, TF-CBT of EMDR?
Behandeling na seksueel trauma bij kinderen: STEPS, TF-CBT of EMDR? Renee Beer, klinisch psycholoog, Traumacentrum De Bascule Iva Bicanic, klinisch psycholoog i.o., Landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht
Nadere informatieMinder piekeren. Maurice Topper GZ-psycholoog
Minder piekeren Maurice Topper GZ-psycholoog m.topper@ggz-nhn.nl Baby, I see this world has made you sad, Some people can be bad The things they do, the things they say. But, baby, I'll wipe away those
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieHet DNA van rouw. Naar een nieuw rouwmodel Johan maes Artevelde Hogeschool 2017
Het DNA van rouw Naar een nieuw rouwmodel Johan maes Artevelde Hogeschool 2017 Symposium rouw bij levend verlies 27 juni 2017 Welkom Johan Maes https://www.youtube.com/watch?v=llprjxfhs 8s Zoveel soorten
Nadere informatieDepressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist
Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen
Nadere informatieLange termijn effecten prehospitaal handelen: De kater komt later. Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC
prehospitaal handelen: De kater komt later Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC RS infectie, 10 dagen oud Meningococcen infectie, 1 jaar Asystolie bij cardiomyopathie,
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Distress rond overgangen
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatieEMDR bij adolescenten
EMDR bij adolescenten Een vorm van traumabehandeling Marijke de Koning-Groothuizen ZMC Kinderen en Jongeren van de Gelderse Roos Voorbeelden uit de praktijk Sofie, 16 jaar. Klachten, sinds ongeveer een
Nadere informatiePsychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden
Psychologische behandeling van bipolaire patiënten Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Omgaan met stessoren (1) Stressgevoeligheid Stress Generation theory The
Nadere informatieRumineren na de dood van een dierbare: vermijding of confrontatie?
Rumineren na de dood van een dierbare: vermijding of confrontatie? Maarten Eisma, Henk Schut, Margaret Stroebe, Wolfgang Stroebe, Jan van den Bout en Paul Boelen Hoofdlijnen Achtergrond project Centrale
Nadere informatieHANDBOEK TRAUMATISCHE ROUW ONDER REDACTIE VAN JOS DE KEIJSER, PAUL BOELEN & GEERT SMID
HANDBOEK TRAUMATISCHE ROUW ONDER REDACTIE VAN JOS DE KEIJSER, PAUL BOELEN & GEERT SMID Het Handboek traumatische rouw is precies wat je ervan verwacht: een goed leesbaar overzicht van diagnostiek en behandeling
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene
Nadere informatieC.S. Lewis. Verdriet, dood en geloof. Franeker: Van Wijnen, 2001.
Niemand heeft mij ooit verteld, dat verdriet hetzelfde gevoel geeft als angst. Ik ben niet bang, maar de gewaarwording is dezelfde als bij bang zijn. Hetzelfde nerveuze gevoel in de maag, dezelfde rusteloosheid.
Nadere informatiePsychosociale gevolgen van kanker. Wat speelt er bij kanker. 8 november 2011 8 november 2011. K.Rutgers, Centrum Amarant/THHA 1
Psychosociale gevolgen van kanker Karen Rutgers van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant te Utrecht Toon Hermans Huis Amersfoort Wat speelt er bij kanker Kanker = crisis = ontreddering Kanker
Nadere informatieDSM 5 Nascholing d.d Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen. Cato Veen AIOS, LUMC
DSM 5 Nascholing d.d. 18-10-2016 Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen Cato Veen AIOS, LUMC Traumatische of stressvolle gebeurtenissen Positie in de DSM 5 bij angst, obsessieve-compulsieve stoornissen,
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht
Nadere informatieDiagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
Diagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Inleiding Bij de diagnostiek van psychische klachten in de huisartsenpraktijk worden niet altijd dezelfde diagnostische criteria
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatie