Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen

Transcriptie

1 Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Rob Leuven i.s.m. Gerard van de Velde Rob Lenders Lezing Vissennetwerk 3 juni 2010 Instituut voor Water en Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen

2 Photo: Stefan Claessens / KINA

3 Mondiale verspreiding van uitheemse zoetwatervissen in rivierstroomgebieden Uitheems / totaal aantal vissoorten (%) Aantal uitheemse soorten Leprieur et al. (2008): PLOS Biology 6/2:

4 Welke milieufactoren indiceren het aantal uitheemse vissoorten? Rivieren: n = 597 Onafhankelijk effect (%) 0 Bruto Nationaal Product Oppervlakte stroomgebied Percentage stedelijk gebied Bevolkingsdichtheid Hoogte verschil Aantal inheemse vissoorten Netto primaire productie Data from: Leprieur et al. (2008): PLOS Biology 6/2:

5 Percentage bedreigde inheemse zoetwatervissen voor drie invasieniveaus 12 % bedreigde inheemse visoorten % 5-25 % % Ratio uitheemse / totale diversiteit vissen Ernstig bedreigd Bedreigd Kwetsbaar Data from: Leprieur et al. (2008): PLOS Biology 6/2:

6 Photo: Great Lake Science Center, Hammond Bay Biological Station

7 Biotische homogenisatie van visfauna in VS door extinctie en introductie van soorten Gemiddeld: 7.2% 48 Staten; 1128 paarsgewijze vergelijkingen; a) totaal; b) + extincties; - intro s; c) - extincties; + intro s 7.2% gemiddelde toename; Data: Rahel (2000): Science 288:

8 Visdiversiteit van Europese rivieren (n = 109) Rijn R 2 =0.32; P < 10-9 (c) (d) R 2 = 0.25; p < 10-7 R 2 = 0.04; P = Hildrew & Statzner (2009)

9 Relatie visdiversiteit en de oppervlakte van het rivierstroomgebied Oberdorff et al. (1997): Journal of Biogeography 24:

10 Pool milieufilter hypothese voor lokale vestiging van soorten Regionale biodiversiteit A B C D E F G H I Antropogene introducties / vectoren: - Scheepvaart (ballast water) - Connectiviteit (kanalen) - Gewenste en onvoorziene introducties Biogeografische filter Fysiologische filter F G H I Succes vestiging afhankelijk van: - Introductie druk - Habitat beschikbaarheid / kwaliteit - Soortkenmerken / adaptaties (verspreiding, tolerantie, reproductie, gedrag, etc.) Fysiologische toleranties: - Temperatuur - Stroomsnelheid - Turbulentie door scheepvaart - Zoutgehalte - Organische vervuiling - Etc. Biotische filter Biotische interacties: - Predatie - Competitie (voedsel, beschutting) - Ziekten / parasieten - Etc. Lokale biodiversiteit A B C? H I

11 Others 10.3% 32.4% 37.2% 2.1% 11.7% 4.8% 1.4% Herkomst van aquatische exoten in Nederland

12 Dispersal corridors for exotic species to the Rhine Meuse delta Leuven et al. (2009): Biological Invasions 11:

13 Visdiversiteit van de Rijntakken in Nederland R Native rheophilous Native non-rheophilous Exotic rheophilous Exotic non-rheophilous Leuven et al. (1997): Proc. NCR 32: 62-63

14 Temperatuur van het Rijnwater bij Lobith o C year mean min max Leuven et al. (1997): Proc. NCR 32: 62-63

15 Temperatuureisen voor overleving, optimale groei en reproductie van de karper en de forel (Elliott, 1981)

16 Gevoeligheidsverdeling van inheemse en uitheemse vissoorten in de Rijn voor watertemperatuur 100% Potentially affected fraction 75% 50% 25% 0% Native Exotic Tmax C Leuven et al. (1997): Proc. NCR-days 32: 62-63

17 Gevoeligheidsverdeling van inheemse en uitheemse vissoorten (ei ei-stadium stadium) in de Rijn voor watertemperatuur 100% Potentially affected fraction 75% 50% 25% 0% Tmin C Native Exotic

18 Potentiële effecten van opwarming van rivierwater op vissen 50%? Potentially affected fraction 40% 30% 20% 10% 0% Year Inheemse vissoorten Uitheemse vissoorten

19 Limitatie van uitheemse soorten in Rijn ( n=38 ) door watertemperatuur 18% 24% 16% 42% Suitable conditions Unsuitable conditions Potentially suitable conditions Very unsuitable conditions

20 Conclusies De introductie van exoten is sterk gerelateerd aan economische activiteiten (globalisering, verbinding waterwegen en veranderingen in omgevingsfactoren zoals temperatuurregime). Het aantal exoten in Europese rivieren neemt exponentieel toe. Noordwest Europese rivieren hebben vrije niches voor exoten! Exoten bedreigen inheemse (vis)soorten, maar kunnen ook positieve effecten hebben. Opwarming van rivieren treft meer inheemse soorten dan exoten. Exotenbeheer vereist inzicht in sleutelfactoren voor invasief gedrag. Bezint eer gij verbindt / introduceert.

21