Quagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Quagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires"

Transcriptie

1 Quagga s: droom of nachtmerrie? Miguel Dionisio Pires

2 Slide Guido Waajen

3 Fig 5 modified from Gulati, Dionisio Pires & Van Donk 2008

4 Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer

5 Experiments with mussels and natural seston from Lake Erie & Saginaw Bay Initial chl conc (µg/l) Microcystin / chl F A (ml/cm 2 /h) Date Treatment Fraction Mean ± SE Mean ± SE Mean ± SE 8/24/2004 ZM & SB5 seston: >53µm ± ± ± 5.55 Microcystis in <53µm 4.75 ± ± 1.64 >53µm fraction. Total ± ± /24/2004 QM & SB5 seston: >53µm ± ± ± 3.62 Microcystis in <53µm 4.75 ± ± 6.33 >53µm fraction. Total ± ± /31/2005 QM & LE seston: >53µm 1.40 ± ± Melosira in >53µm <53µm 1.91 ± ± 7.14 fraction Total 3.31 ± ± 8.49 Vanderploeg & Dionisio Pires 2006

6 Secchi depth Secchi depth (m) Controls Dreissena Pond Day Waajen et al. submitted

7 Chl-a green algae Volvocales Actinastrum diatoms Fragilariophyceae Coscinodiscophyceae cyanobacteria Aphanizomenon Microcystis rest group Cryptomonas Synura Waajen et al. submitted Chlorophyll-a g l -1 Chlorophyll-a g l green algae diatoms cyanobacteria rest Controls Dreissena Day

8 Selectief fourageergedrag Quagga s Microcystis Microcystis Microcystis Tang et al. 2014

9 USA experiments and lake observations Vanderploeg et al Sarnelle et al Vanderploeg et al June 29, 2012

10 Enclosure studies Sarnelle et al June 29, 2012

11 Enclosure studies TP promotes larger colonies Dreissena does not eat large colonies Sarnelle et al June 29, 2012

12 Microcystins Survey of 39 lakes Knoll et al Enclosure study June 29, 2012

13 Rekening houden met veld condities: leren van D. polymorpha P-addition reverses mussel effects :5-12 µg/l :25 µg/l :40 µg/l Sarnelle et al June 29, 2012

14 Verspreiding quagga s VS

15 Verspeiding Dreissenids wereldwijd Quinn et al 2013

16 Species distribution models Quinn et al 2013

17

18

19 Het gaat om meer dan enkel waterkwaliteit Vooral gekeken naar ecosysteem Infrastructuur echter ook aangetast: kost miljoenen

20 Classificatie Habitat Fytoplankton Zoöplankton Positief Negatief Neutraal/ Discussie Habitat en beschutting Blauwalgen weg, fytoplankton omlaag Blauwalgen-toename Afname Waterplanten Toename doorzicht Combi met nutrienten Macrofauna Vissen Vogels Parasieten/ bacteriën Nutriënten Meer diversiteit en dichtheid Voedsel, plantminnende soorten Afname zwevend stof Toxische pseudofaeces voedselwebveranderingen Last van toegenomen doorzicht toename

21 Vervolg classificatie Positief Negatief Neutraal/ Discussie Recreatie doorzicht Vastklampen, vispopulaties, waterplanten Infrastructuur Vervanging nodig, inzet chemicaliën

22 Hoe te monitoren, uitzetten ja/nee en KRW Wat weten we nou over quagga s en hun functioneren onder verschillende milieu-omstandigheden in NL? Zijn Amerikaanse (en andere) wateren wel vergelijkbaar met Nederlandse? Nadenken en meten neven-effecten (focus niet enkel op wq) Uitzetten? Wat was de oorzaak van de slechte waterkwaliteit? Kan de oorzaak aangepakt worden? Dan pas mosselen overwegen: wordt er geen andere schade toegebracht? Bezint eer ge begint

Praktijkproeven blauwalgenbestrijding in Noord-Brabant. Guido Waajen Miquel Lurling 3 november 2009

Praktijkproeven blauwalgenbestrijding in Noord-Brabant. Guido Waajen Miquel Lurling 3 november 2009 Praktijkproeven blauwalgenbestrijding in Noord-Brabant Guido Waajen Miquel Lurling 3 november 2009 Inhoud aanleiding, aanpak eerste voorlopige resultaten Aanleiding Eutrofiëring veel voorkomend probleem

Nadere informatie

Biomanipulatie met mosselen

Biomanipulatie met mosselen Biomanipulatie met mosselen Mogelijkheid om algenoverlast te lijf te gaan? Resulten enclosureproef Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta Boxtel, 1 maart 2013 Platform Blauwalgen Inhoud Aanleiding, kader

Nadere informatie

Blauwalgenbestrijding met waterstofperoxide Resultaten experimenten 2009. Bart Reeze (ARCADIS) Hans Matthijs en Petra Visser (UvA)

Blauwalgenbestrijding met waterstofperoxide Resultaten experimenten 2009. Bart Reeze (ARCADIS) Hans Matthijs en Petra Visser (UvA) Blauwalgenbestrijding met waterstofperoxide Resultaten experimenten 2009 Bart Reeze (ARCADIS) Hans Matthijs en Petra Visser (UvA) 1 Inhoud presentatie Waar komt dit idee vandaan? Ontwikkelingsgeschiedenis

Nadere informatie

Volkerak-Zoommeer. Data-analyse Blauwalgen en Quagga mosselen

Volkerak-Zoommeer. Data-analyse Blauwalgen en Quagga mosselen Volkerak-Zoommeer Data-analyse Blauwalgen en Quagga mosselen Marc Weeber, Tineke Troost, Lilith Kramer, Meinard Tiessen, Menno Genseberger, Pascal Boderie, Arno Nolte Onderzoeksvragen Is de blauwalgenbloei

Nadere informatie

Quagga uitzetten: ja of nee?

Quagga uitzetten: ja of nee? Quagga uitzetten: ja of nee? Discussiegroep II Kennisdag quaggamosselen 23 april 2015 Inleiding: Inzet van Dreissena voor waterzuivering - Historie en actualiteit Arjenne Bak, Martijn Dorenbosch & Wouter

Nadere informatie

Een ongenode gast: Amerikaanse rivierkreeft

Een ongenode gast: Amerikaanse rivierkreeft Amerikaanse rivierkreeft Een ongenode gast: Opzet workshop Een ongenode gast: Inleiding (Fabrice Ottburg; WUR) Nader inzoomen op een aantal projecten (Winnie Rip; Waternet) Praktijk ervaring aanpak (Jouke

Nadere informatie

Selectieve bestrijding van blauwalgen met H 2 O 2 : resultaten en recente ontwikkelingen

Selectieve bestrijding van blauwalgen met H 2 O 2 : resultaten en recente ontwikkelingen Selectieve bestrijding van blauwalgen met H 2 O 2 : resultaten en recente ontwikkelingen Selective suppression of harmful cyanobacteria in an entire lake with hydrogen peroxide Petra M. Visser a, Hans

Nadere informatie

Over quagga s. exoot met potenties? Bram bij de Vaate. Waterfauna Hydrobiologisch Adviesbureau Lelystad

Over quagga s. exoot met potenties? Bram bij de Vaate. Waterfauna Hydrobiologisch Adviesbureau Lelystad Over quagga s exoot met potenties? Bram bij de Vaate Lelystad 1 Inhoud Inleiding Verspreiding Populatieontwikkeling Ecologische effecten Potenties?? Noodzakelijke kennisontwikkeling P-behoefte quaggamossel

Nadere informatie

Mussel Power: wast een berg, kost een beetje de quaggamossels aan het werk gezet in een diepe plas

Mussel Power: wast een berg, kost een beetje de quaggamossels aan het werk gezet in een diepe plas Mussel Power: wast een berg, kost een beetje de quaggamossels aan het werk gezet in een diepe plas ILOW, 15/2/2016, Utrecht Fieke Vlaar, Marleen van Dusseldorp (UvA, interns) Petra Visser, Arie Vonk, Jolanda

Nadere informatie

Kunnen we watervegetaties sturen en zo ja, welke kant gaan we dan op? Marcel van den Berg RWS Ruurd Noordhuis - Deltares

Kunnen we watervegetaties sturen en zo ja, welke kant gaan we dan op? Marcel van den Berg RWS Ruurd Noordhuis - Deltares Kunnen we watervegetaties sturen en zo ja, welke kant gaan we dan op? Marcel van den Berg RWS Ruurd Noordhuis - Deltares 1 oktober 2013 Waterplanten 2 Vissennetwerk 1 oktober 2013 Waarom niet blij met

Nadere informatie

Noord Atlantische Oceaan winterindex: is er een relatie met blauwalgen?

Noord Atlantische Oceaan winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Noord Atlantische Oceaan winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Noord Atlantische Oceaan winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Miguel Dionisio Pires 1202264-009 Deltares, 2012 Inhoud

Nadere informatie

De quaggamossel, visstand en sportvisserij. Willie van Emmerik Sportvisserij Nederland

De quaggamossel, visstand en sportvisserij. Willie van Emmerik Sportvisserij Nederland De quaggamossel, visstand en sportvisserij Willie van Emmerik Sportvisserij Nederland Allereerst Foto: Ton van Haaren Van Mook, 2014 Foto: Frank Bosman Opkomst Quaggamossel Sinds 2006 in Nederland Sterke

Nadere informatie

Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen

Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Rob Leuven i.s.m. Gerard van de Velde Rob Lenders Lezing Vissennetwerk 3 juni 2010 Instituut voor Water en Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen

Nadere informatie

Noord Atlantische Oscillatie winterindex: is er een relatie met blauwalgen?

Noord Atlantische Oscillatie winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Noord Atlantische Oscillatie winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Titel Noord Atlantische Oscillatie winterindex: is er een relatie met blauwalgen? Opdrachtgever SO Eutrofiëring en Nutriënten

Nadere informatie

Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends

Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Yvon Verstijnen Esther Lucassen Fons Smolders Arco Wagenvoort Gerard van der Velde Rien van der Gaag

Nadere informatie

Mussel Power: Can the quagga mussel restrain cyanobacterial blooms in Lake Sloterplas?

Mussel Power: Can the quagga mussel restrain cyanobacterial blooms in Lake Sloterplas? Mussel Power: Can the quagga mussel restrain cyanobacterial blooms in Lake Sloterplas? Amsterdam Water Science (AWS), 16/2/2016, VU, Amsterdam Fieke Vlaar, Marleen van Dusseldorp (UvA, interns) Petra Visser,

Nadere informatie

Blauwalgen: biologie en toxines

Blauwalgen: biologie en toxines Blauwalgen: biologie en toxines Petra M. Visser Aquatic Microbiology IBED-Universiteit van Amsterdam Blauw- algen = cyanobacteriën Microcystis spp. Anabaena spp. Planktothrix spp. Verdeling op basis van

Nadere informatie

Mogelijkheden van de inzet van driehoeksmosselen voor verbetering van de waterkwaliteit. Casestudy: Beheersgebied Hunze & Aa s

Mogelijkheden van de inzet van driehoeksmosselen voor verbetering van de waterkwaliteit. Casestudy: Beheersgebied Hunze & Aa s Mogelijkheden van de inzet van driehoeksmosselen voor verbetering van de waterkwaliteit Casestudy: Beheersgebied Hunze & Aa s Yanike Sophie 02-07-2012 1 YANIKE SOPHIE 02 JULI 2012 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding.....

Nadere informatie

Ervaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen. Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008

Ervaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen. Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008 Ervaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008 Inhoud Inleiding op waterschap Gerstestro Actief biologisch beheer Mengen Combinatie van

Nadere informatie

Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt?

Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt? Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt? Pauline Kamermans, Wouter van Broekhoven, Luca van Duren, Sven Ihnken, Henrice Jansen, Jacco Kromkamp, Sairah Malkin, Tim Schellekens,

Nadere informatie

Herinrichten van diepe plassen door hergebruik baggerspecie: Voor en nadelen voor de visstand. Joke Nijburg

Herinrichten van diepe plassen door hergebruik baggerspecie: Voor en nadelen voor de visstand. Joke Nijburg Herinrichten van diepe plassen door hergebruik baggerspecie: Joke Nijburg 1 Inhoud: Aanleiding Beleid Uitvoeringsmethodieken Voor- en nadelen visstand Praktijkvoorbeelden Conclusies 2 Aanleiding Waterkwaliteit

Nadere informatie

Quaggamosselen (Dreissena rostriformis bugensis) in het Volkerak-Zoommeer

Quaggamosselen (Dreissena rostriformis bugensis) in het Volkerak-Zoommeer Quaggamosselen (Dreissena rostriformis bugensis) in het Volkerak-Zoommeer Auteurs: Tom Ysebaert & Brenda Walles (Wageningen Marine Research) Inleiding Het Volkerak-Zoommeer staat sinds de Deltawerken (1987)

Nadere informatie

De quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen?

De quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen? De quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen? Effecten van de quaggamossel op het waterkwaliteitsbeheer in Nederland Stéphanie IJff, BSc December 2014 STOWA 2014 W04 Colofon Titel Auteur Begeleiding

Nadere informatie

De prestatie-indicatoren genoemd in de presentaties maken onderdeel uit van de begroting 2017, welke is geagendeerd voor de VV van november 2016.

De prestatie-indicatoren genoemd in de presentaties maken onderdeel uit van de begroting 2017, welke is geagendeerd voor de VV van november 2016. De prestatie-indicatoren genoemd in de presentaties maken onderdeel uit van de begroting 2017, welke is geagendeerd voor de VV van november 2016. Mede ook naar aanleiding van de presentaties in de commissies,

Nadere informatie

vernieuwd cyanoprotocol: een verbetering?

vernieuwd cyanoprotocol: een verbetering? vernieuwd cyanoprotocol: een verbetering? blauwalgenbijeenkomst meeting plaza Utrecht 9 april 2008 acties waterbeheerder / locatiebeheerder acties waterbeheerder acties provincie tweewekelijks monitoren*

Nadere informatie

Milieu-effectenbeoordeling van het project ingediend door de AG Haven Oostende.

Milieu-effectenbeoordeling van het project ingediend door de AG Haven Oostende. KONINKLIJK BELGISCH INSTITUUT VOOR NATUURWETENSCHAPPEN BEHEERSEENHEID MATHEMATISCH MODEL VAN DE NOORDZEE AFDELING BEHEER VAN HET MARIENE ECOSYSTEEM Milieu-effectenbeoordeling van het project ingediend

Nadere informatie

Vertroebeling en (verarming van) de visstand in het Julianakanaal. Jasper Arntz 6 juni 2013

Vertroebeling en (verarming van) de visstand in het Julianakanaal. Jasper Arntz 6 juni 2013 Vertroebeling en (verarming van) de visstand in het Julianakanaal Jasper Arntz 6 juni 2013 Inhoud Karakteristieken Julianakanaal Grensmaasproject Effecten van vertroebeling Abiotische monitoring Biotische

Nadere informatie

Ernst de Bokx Brachion-Idee

Ernst de Bokx Brachion-Idee De waarde van verwerking en rapportage van biologische gegevens, bij het begrijpen van het ecosysteem, en de meerwaarde die plankton hierbij kan hebben. Ernst de Bokx Brachion-Idee Algemeen Verwerking

Nadere informatie

Helder water door quaggamossel

Helder water door quaggamossel Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit

Nadere informatie

Het effect van invasieve rivierkreeften op de ondergedoken waterplanten in Loenderveen- Oost, Terra Nova en de Waterleidingplas

Het effect van invasieve rivierkreeften op de ondergedoken waterplanten in Loenderveen- Oost, Terra Nova en de Waterleidingplas Het effect van invasieve rivierkreeften op de ondergedoken waterplanten in Loenderveen-, Terra Nova en de Waterleidingplas Liesbeth Bakker en Martijn Dorenbosch november 21 Afdeling Aquatische Ecologie

Nadere informatie

Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat

Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling Milo de Baat ILOW Symposium 15 februari 2017 KRW waterkwaliteitsbeoordeling Chemische status? Ecologische status Chemische analyse 45 prioritaire

Nadere informatie

paspoort markiezaatsmeer / binnenschelde

paspoort markiezaatsmeer / binnenschelde paspoort markiezaatsmeer / binnenschelde 2 Datum uitgifte: 23 januari 2013 De stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt toe naar besluiten over de Zuidwestelijke Delta waarin veiligheid, ecologie en economie

Nadere informatie

Steef Peters (peters@waterinsight.nl) www.bluelegmonitor.com IVM-VU. Water Insight (2005) BlueLeg Monitor(2012)

Steef Peters (peters@waterinsight.nl) www.bluelegmonitor.com IVM-VU. Water Insight (2005) BlueLeg Monitor(2012) WISP blauwalgen monitoring met remote sensing Steef Peters (peters@waterinsight.nl) www.bluelegmonitor.com Met enige illustraties uit: Blue-green catastrophe: NIOO PhD thesis by Stefan Simis en daaruit

Nadere informatie

Snelle en betrouwbare analyse van de microbiologische zwemwaterkwaliteit met qpcr

Snelle en betrouwbare analyse van de microbiologische zwemwaterkwaliteit met qpcr Snelle en betrouwbare analyse van de microbiologische zwemwaterkwaliteit met qpcr Bart Wullings, Leo Heijnen en Edwin Kardinaal KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein Inhoud Microbiologische zwemwaterkwaliteit

Nadere informatie

Factsheet quaggamossel. (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897)

Factsheet quaggamossel. (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897) Factsheet quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897) Statuspagina Titel Factsheet quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897) Opdrachtgever Sportvisserij Nederland

Nadere informatie

Monitoring van blauwalgen risico s Ron van der Oost

Monitoring van blauwalgen risico s Ron van der Oost Blauwalgen platform, Amsterdam, 14 april 2014 Monitoring van blauwalgen risico s Ron van der Oost Overzicht Risicoanalyse Inter-laboratorium ringtest blauwalgen monitoring Vergelijking monitoring methoden

Nadere informatie

Bedreigingen van aquatische biodiversiteit

Bedreigingen van aquatische biodiversiteit Workshop3: Biodiversiteit: basisproduct of luxegoed? Bedreigingen van aquatische biodiversiteit Steven Declerck Leuven Sustainable Earth Research center launch event Vrijdag 19 juni 2009 Aquatische biodiversiteit

Nadere informatie

Golden mussel Limnoperna fortunei

Golden mussel Limnoperna fortunei Golden mussel Limnoperna fortunei Algemene opmerkingen: Noot 1: De horizonscan van Matthews et al. (2014) is gebaseerd op risicoscores uit het buitenland (is geen specifieke risicobeoordeling voor Nederland

Nadere informatie

Deelsessie Goeree-Overflakkee

Deelsessie Goeree-Overflakkee 1 THEMA S (1) Waterveiligheid Hoogwaterbeschermingsprogramma Regionale waterkeringen Waterketen Samenwerking (Bestuursakkoord Water) 2 THEMA S (2) Voldoende water Voorkomen wateroverlast Schoon water Zoetwatervoorziening

Nadere informatie

FACTSHEET. Quaggamosselen in Nederland. Verspreiding en implicaties voor het waterbeheer INHOUD

FACTSHEET. Quaggamosselen in Nederland. Verspreiding en implicaties voor het waterbeheer INHOUD FACTSHEET / QUAGGAMOSSELEN IN NEDERLAND 1 FACTSHEET Quaggamosselen in Nederland Verspreiding en implicaties voor het waterbeheer INHOUD INLEIDING KEYWORDS DE QUAGGAMOSSEL Kolonisatie, aanwezigheid en verspreiding

Nadere informatie

Quaggamossels en hun. dominantie in de. Sloterplas. J.M. Stroom. Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies. 26 april 2016

Quaggamossels en hun. dominantie in de. Sloterplas. J.M. Stroom. Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies. 26 april 2016 Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies Quaggamossels en hun dominantie in de Sloterplas J.M. Stroom Datum 26 april 2016 Korte Ouderkerkerdijk 7 Amsterdam Postbus 94370 1090 GJ Amsterdam T 0900

Nadere informatie

Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied. Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen

Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied. Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen Inhoud exotische kreeften in Nederland autecologie geknobbelde

Nadere informatie

Toestandsevaluatie Natuur 2015 (T2015)

Toestandsevaluatie Natuur 2015 (T2015) Toestandsevaluatie Natuur 2015 (T2015) Belangrijkste toestand en trend resultaten thema s waterkwaliteit, leefomgeving, fauna en flora Opzet Evaluatie natuurlijkheid hoofdlijnen Thema waterkwaliteit Thema

Nadere informatie

Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee

Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge

Nadere informatie

Statencommissie REW 1 februari KRW maatregelen rijkswateren

Statencommissie REW 1 februari KRW maatregelen rijkswateren Statencommissie REW 1 februari 2008 Kaderrichtlijn Water in Scheldestroomgebied KRW maatregelen rijkswateren Loes de Jong RWS Zeeland Projectbureau KRW Schelde Rijkswateren Zeeland Inhoud presentatie:

Nadere informatie

Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool

Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Rick Wortelboer, Sibren Loos Workshop STOWA 23 mei 2019 Directe effecten Conceptueel schema Ook indirecte effecten zijn van belang Hoe? - welke

Nadere informatie

Actualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017

Actualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017 Actualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017 Archimedesweg 1 CORSA nummer: 18.077462 postadres: versie: 01 postbus 156 auteurs: P. v.d. Wee / D. Slot 2300 AD Leiden oplage: 1

Nadere informatie

Meten om te weten: 2,5 jaar Zandmotor

Meten om te weten: 2,5 jaar Zandmotor : 2,5 jaar Carola van Gelder-Maas Projectmanager WVL Rijkswaterstaat 31 maart 2014 Hoe zat het ook alweer? Eroderende kustlijn NL kust 12 Mm³ zandsuppleties per jaar Zeespiegelstijging Zwakke schakels

Nadere informatie

Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Wat is de chemische toestand?

Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Wat is de chemische toestand? Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Dr. Jaap Postma Wat is de chemische toestand? Er zijn meerdere beschermingsdoelen voor oppervlaktewater i) Normen voor microverontreinigingen

Nadere informatie

Epilimnion 100. Waterkwaliteit in Diepe Putten: Voorbeelden uit Rijnlands beheersgebied. Dood/mineralisatie. Primaire productie.

Epilimnion 100. Waterkwaliteit in Diepe Putten: Voorbeelden uit Rijnlands beheersgebied. Dood/mineralisatie. Primaire productie. Waterkwaliteit in Diepe Putten: oorbeelden uit Rijnlands beheersgebied Bruce Michielsen en Harm Gerrits Temperatuurgradient vs diepte Rijnlands Diepe Putten. Hoe onderscheiden DP n zich van overig water?

Nadere informatie

EOMORES. Sneak preview. Annelies Hommersom. "Earth Observation based services for Monitoring and Reporting of Ecological Status

EOMORES. Sneak preview. Annelies Hommersom. Earth Observation based services for Monitoring and Reporting of Ecological Status EOMORES "Earth Observation based services for Monitoring and Reporting of Ecological Status Sneak preview Annelies Hommersom Presentatie: Overzicht project (opzet, doelen, partners) (1) Aardobservatie

Nadere informatie

Discussie blauwalgen protocol

Discussie blauwalgen protocol Platformbijeenkomst Blauwalgen, 1 maart 2013, Boxtel Discussie blauwalgen protocol 15 februari 2011 1 Schema blauwalgenprotocol 2011 Veldbezoek/monitoring Ja Drijflaag aanwezig Nee Acties Fluoroprobe of

Nadere informatie

De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee. Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ

De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee. Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ Een blik over de dijk Wat zijn grote trends in ecologie IJsselmeergebied? Wat drijft deze trends? Hoe

Nadere informatie

STOWA-onderzoeksproject edna voedselwebanalyses

STOWA-onderzoeksproject edna voedselwebanalyses STOWA-onderzoeksproject edna voedselwebanalyses toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip Sebastiaan Schep (sebastiaan.schep@witteveenbos.com) en Kees van Bochove (kees.vanbochove@datura.nl)

Nadere informatie

Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen

Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen MEMO Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen Proces: Ontwikkelen Watersysteem Aan : Jos van Hoeij (Gemeente Geldrop-Mierlo) Van : Maarten

Nadere informatie

Inhoud. Algen bij biologische filtratie van effluent. Rwzi en moerassysteem Everstekoog. lastig? of. Veel watervlooien, maar weinig algen.

Inhoud. Algen bij biologische filtratie van effluent. Rwzi en moerassysteem Everstekoog. lastig? of. Veel watervlooien, maar weinig algen. Algen bij biologische filtratie van effluent lastig? of hebben we er wat aan? Waternet/STOWA "algenworkshop Jaarbeurs Utrecht donderdag 18 juni 29 Ruud Kampf Waternet / Vrije Universiteit Amsterdam Rwzi

Nadere informatie

Samenvatting IJzeradditie als herstelmaatregel

Samenvatting IJzeradditie als herstelmaatregel Samenvatting IJzeradditie als herstelmaatregel De toename van voedingsstoffen in ondiepe meren heeft wereldwijd geleid tot een afname van de waterkwaliteit, waardoor heldere, door planten gedomineerde

Nadere informatie

De toepasbaarheid van Dreissena polymorpha (Zebra mossel) in een waterfilter

De toepasbaarheid van Dreissena polymorpha (Zebra mossel) in een waterfilter Laan van Westenenk 501 Postbus 342 7300 AH Apeldoorn TNO-rapport R 2003/375 De toepasbaarheid van Dreissena polymorpha (Zebra mossel) in een waterfilter www.mep.tno.nl T 055 549 34 93 F 055 549 32 01 info@mep.tno.nl

Nadere informatie

21A STOWA. Publicaties van de STOWA kunt u bestellen op Arthur van Schendelstraat 816

21A STOWA. Publicaties van de STOWA kunt u bestellen op   Arthur van Schendelstraat 816 PROTOCOL VOOR HET NEMEN VAN OPPERVLAKTEWATERMONSTERS VOOR ONDERZOEK NAAR TOXINES VAN CYANOBACTERIËN EN VOOR DE ANALYSE VAN DE ALGENSAMENSTELLING STOWA 2009 21A ISBN 978.90.5773.439.7 stowa@stowa.nl www.stowa.nl

Nadere informatie

zuiveringsmoerassen: werking en onderliggende processen

zuiveringsmoerassen: werking en onderliggende processen Verbetering van de hygiënische waterkwaliteit in zuiveringsmoerassen: werking en onderliggende processen 14 februari 2012 Bram T.M. Mulling 29 maart 2012 houd Wat zijn pathogenen? Zijn er gezondheidsrisico

Nadere informatie

Blauwalgen in Nederland

Blauwalgen in Nederland Blauwalgen in Nederland Landelijk beeld 2-2 DG Water februari 21 Blauwalgen in Nederland Landelijk beeld 2-2 dossier : D32 registratienummer : WA-WN2141 versie : 1 DG Water februari 21 DHV B.V. Niets uit

Nadere informatie

Robuuste ecosystemen kunnen tegen een stootje

Robuuste ecosystemen kunnen tegen een stootje Robuuste ecosystemen kunnen tegen een stootje CoP Beheer en Onderhoud Maaibeheer: zwarte bak of groene wildernis? 3 juni 2015 Edwin Peeters Evenwicht 2 Bron: http://www.zazzle.nl/ Weerstand Resistance

Nadere informatie

Workshop KRW Maatlatten

Workshop KRW Maatlatten Workshop KRW Maatlatten IHW netwerkdag 2018 Frank van Herpen (Royal HaskoningDHV) Marcel Tonkes (provincie Overijssel) 7 November 2018 Programma Opwarmen 15 min Technische toelichting 30 min Aan de slag

Nadere informatie

Biologie in het lab van de toekomst

Biologie in het lab van de toekomst Biologie in het lab van de toekomst Frank Schuren TNO Microbiologie Conventionele microbiologie met state of the art genomics technologie en viability assays Conventional Microbiology Genomics technologies

Nadere informatie

Memo. Onderzoeksopzet voor het verbeteren van de waterkwaliteit in de Sloterplas

Memo. Onderzoeksopzet voor het verbeteren van de waterkwaliteit in de Sloterplas Aan Projectgroep Sloterplas Contactpersoon E.K. Bekking Onderwerp Onderzoeksopzet verbeteren waterkwaliteit Sloterplas Doorkiesnummer 020 608 36 23 Fax afdeling Onderzoeksopzet voor het verbeteren van

Nadere informatie

Werkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie

Werkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie BOUWEN MET DE NATUUR In Nederland proberen we de natuur te herstellen, maar de natuur kan zelf ook een handje helpen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de aanleg van de Marker Wadden, een eilandengroep in het

Nadere informatie

Homogeen meetnet. Resultaten en beoordeling

Homogeen meetnet. Resultaten en beoordeling Homogeen meetnet Resultaten 2011-2013 en beoordeling Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Een balans van de waterkwaliteit... 5 2.1. Organische vervuiling en eutrofiëring... 5 2.2. Toxische vervuiling...

Nadere informatie

Behoud effectief middelenpakket: verantwoord gebruik en risico van einde toelating. Arjan de Bever Berkel Enschot 27 maart 2013

Behoud effectief middelenpakket: verantwoord gebruik en risico van einde toelating. Arjan de Bever Berkel Enschot 27 maart 2013 Behoud effectief middelenpakket: verantwoord gebruik en risico van einde toelating Arjan de Bever Berkel Enschot 27 maart 2013 Inhoud presentatie Emissie oppervlaktewater Normen & waarden Kaderrichtlijn

Nadere informatie

Van helder naar troebel..en weer terug COPYRIGHT. en de rol van actief visstandbeheer hierbij. Marcel Klinge. 2 juli

Van helder naar troebel..en weer terug COPYRIGHT. en de rol van actief visstandbeheer hierbij. Marcel Klinge. 2 juli Van helder naar troebel..en weer terug en de rol van actief visstandbeheer hierbij Marcel Klinge 2 juli 2009 1 Aanleiding OBN Onderzoek Laagveenwateren en de vertaling hiervan in het STOWA-boekje Van helder

Nadere informatie

De meerwaarde: een casus. Martine Lodewijk programmamanager KRW voor waterschap Amstel Gooi en Vecht

De meerwaarde: een casus. Martine Lodewijk programmamanager KRW voor waterschap Amstel Gooi en Vecht De meerwaarde: een casus Martine Lodewijk programmamanager KRW voor waterschap Amstel Gooi en Vecht Conclusies Wat is de meerwaarde van een systeemanalyse (ESF-analyse)? Diagnose: wat zijn de bepalende

Nadere informatie

Kwantitatieve PCR van potentieel toxische cyanobacteriën in oppervlaktewateren

Kwantitatieve PCR van potentieel toxische cyanobacteriën in oppervlaktewateren Kwantitatieve PCR van potentieel toxische cyanobacteriën in oppervlaktewateren Edwin Kardinaal, Danielle van der Linde, Lonneke Hensen & Bart Wullings KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein Inhoud

Nadere informatie

Sloterplas: Systeemanalyse, blauwalgbestrijding en maatregelen. KRW - Hoofdrapport. Jasper Stroom. Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies

Sloterplas: Systeemanalyse, blauwalgbestrijding en maatregelen. KRW - Hoofdrapport. Jasper Stroom. Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies Sloterplas: Systeemanalyse, blauwalgbestrijding en maatregelen KRW - Hoofdrapport Jasper Stroom Datum 26 april 2016 Luchtfoto van de Sloterplas (links)

Nadere informatie

MOSSELBANKEN IN DE WADDENZEE

MOSSELBANKEN IN DE WADDENZEE MOSSELBANKEN IN DE WADDENZEE Functies - Wadden ecosysteem Filter feeders en waterkwaliteit; slib Biodepositie en stabiliteit van substraat; kustbescherming Morfologische landschappelijke eenheid in systeem

Nadere informatie

Protocol voor de extractie van oppervlaktewater met Microcystis of Planktothrix dominantie voor de ELISA analyse van microcystines

Protocol voor de extractie van oppervlaktewater met Microcystis of Planktothrix dominantie voor de ELISA analyse van microcystines Protocol voor de extractie van oppervlaktewater met Microcystis of Planktothrix dominantie voor de ELISA analyse van microcystines STOWA 2009 21B ISBN 978.90.5773.441.0 stowa@stowa.nl www.stowa.nl TEL

Nadere informatie

resultaten van onderzoek uitgevoerd in 2013

resultaten van onderzoek uitgevoerd in 2013 A De Dreissenadichtheid in het 392.000 166 167 168 169 170 Volkerak-Zoommeer: 171 resultaten van onderzoek uitgevoerd in 2013 172 173 174 175 176 391.000 177 178 179 185 186 187 188 189 180 181 Biovolume

Nadere informatie

Waterberging in beekdal Beerze

Waterberging in beekdal Beerze Waterberging in beekdal Beerze Projectgebied Beerze - Brabants beekdal - problematiek: waterkwantiteit en -kwaliteit - 1990: omdijking LV, stuw - 2000: retentiebekken LB Onderzoeksvragen Hoe verloopt waterberging

Nadere informatie

KRW Biotamonitoring in vis

KRW Biotamonitoring in vis KRW Biotamonitoring in vis Resultaten in Getijden Maas, Hollands Diep, IJsselmeer en Ketelmeer Edwin Foekema & Michiel Kotterman Email: edwin.foekema@wur.nl Wat u kunt verwachten. Evaluatie van de praktische

Nadere informatie

Aanpak stedelijke waterprojecten. Dorien Roubos Vissen in de stad 16 juni 2011

Aanpak stedelijke waterprojecten. Dorien Roubos Vissen in de stad 16 juni 2011 Aanpak stedelijke waterprojecten Dorien Roubos Vissen in de stad 16 juni 2011 Inleiding Waterprojecten bij WVE Kwaliteitsbeelden (streefbeelden) Aanleiding Inhoud Toekenning Uitvoer baggerproject(en) Aandachtspunten

Nadere informatie

Zes manieren om de boezem ecologisch gezond te maken. Roelof Veeningen Wetterskip Fryslân

Zes manieren om de boezem ecologisch gezond te maken. Roelof Veeningen Wetterskip Fryslân Zes manieren om de boezem ecologisch gezond te maken Roelof Veeningen Wetterskip Fryslân 1 Friese boezem 1. Monitoring: trends 2. Modellering N en P 3. Watersysteem-analyse: Baggernut/PCLAKE 4. Flexibel

Nadere informatie

KRW-Verkenner Themadag: KRW-instrumenten 15 maart

KRW-Verkenner Themadag: KRW-instrumenten 15 maart KRW-Verkenner Themadag: KRW-instrumenten 15 maart Inhoud Waarom een ontwikkelen? Wat kun je met de en voor wie is deze bedoeld? Demo Hoe zit de inhoudelijk in elkaar? Wat wordt er nog aan de verder ontwikkeld?

Nadere informatie

Ecologische doelstelling

Ecologische doelstelling Nevengeulen langs de grote rivieren Leren van de praktijk Margriet Schoor Oost Nederland Platform beek- en rivierherstel Vreugderijkerwaard, oktober 2009 14 december 2011 Waarom nevengeulen? Hoofdgeul

Nadere informatie

C OMES HET LICHTKLIMAAT EN DE SCHELDEBODEM IN BEWEGING

C OMES HET LICHTKLIMAAT EN DE SCHELDEBODEM IN BEWEGING HET LICHTKLIMAAT EN DE SCHELDEBODEM IN BEWEGING Oorsprong van Estuarien Zwevend Materiaal Schelde Estuarium Westerschelde Beneden Zeeschelde Boven-Zeeschelde Noordzee Schelde Rivier terug naar de rivier

Nadere informatie

Blauwalgenprotocol 2012 Aangepaste versie van blauwalgenprotocol 2011

Blauwalgenprotocol 2012 Aangepaste versie van blauwalgenprotocol 2011 Blauwalgenprotocol 2012 Aangepaste versie van blauwalgenprotocol 2011 1. Aanleiding Sinds 2006 is er een nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn. In de nieuwe richtlijn worden blauwalgen (cyanobacteriën) expliciet

Nadere informatie

Visstand meren (M14/M27) en de KRW

Visstand meren (M14/M27) en de KRW Visstand meren (M14/M27) en de KRW Met het oog op SGBP II 2016-2021, III 2022-2027 Donderdag 25 september 2014 Roelof Veeningen, cluster Gegevensbeheer 1 - Monitoring - Analyse - Prognose - Maatregelen

Nadere informatie

4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO

4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO .7 Bram bij de Vaate, RIZA (b.bdvaate@riza.rws.minvenw.nl) en Erwin Winter, RIVO (erwin.winter@wur.nl) Een aanzienlijk deel van de macrofauna op harde substraten bestaat uit exoten. Dat kan problemen opleveren

Nadere informatie

De invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens

De invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens De invloed van de invasieve Quaggamossel en Zwartbekgrondel op het voedselweb in de Biesboschspaarbekkens Yvon Verstijnen, Esther Lucassen, Fons Smolders (Onderzoekcentrum B-WARE), Arco Wagenvoort (AqWa

Nadere informatie

Quaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar?

Quaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar? Quaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar? Marloes van der Kamp (hoogheemraadschap van Rijnland), Ellis Penning (Deltares) De quaggamossel komt sinds 2006 in Nederland voor. Zowel in regionale als in

Nadere informatie

Van helder naar troebel..en weer terug. en de rol van actief visstandbeheer hierbij

Van helder naar troebel..en weer terug. en de rol van actief visstandbeheer hierbij Van helder naar troebel..en weer terug en de rol van actief visstandbeheer hierbij Marcel Klinge 26 augustus 2008 1 Aanleiding OBN Onderzoek Laagveenwateren en de vertaling hiervan in het STOWA-boekje

Nadere informatie

Vermesting in meren en plassen

Vermesting in meren en plassen Indicator 16 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en

Nadere informatie

C OMES EEN KWALITEITSLABEL VOOR HET SCHELDEWATER?

C OMES EEN KWALITEITSLABEL VOOR HET SCHELDEWATER? EEN KWALITEITSLABEL VOOR HET SCHELDEWATER? Zuurstof (% verzadiging) Afstand tot Vlissingen 14 12 8 6 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 9 8 7 6 5 4 3 2 1 5 OMES DAG DE SCHELDE METEN, DE TOEKOMST

Nadere informatie

Biobouwers en habitat-overstijgende interacties in kustecosystemen. Tjisse van der Heide

Biobouwers en habitat-overstijgende interacties in kustecosystemen. Tjisse van der Heide Biobouwers en habitat-overstijgende interacties in kustecosystemen Tjisse van der Heide Een biobouwer is een organisme dat zijn omgeving sterk verandert Jones et al., 1994 Biobouwers in kustecosystemen

Nadere informatie

Invasieve Quagga s in rivieren

Invasieve Quagga s in rivieren Invasieve Quagga s in rivieren Rob Leuven m.m.v. Frank Collas, Remon Koopman, Jon Matthews Bram bij de Vaate & Gerard van der Velde Instituut voor Water en Wetland Research & Nederlands Expertise Centrum

Nadere informatie

recreatieve overlast van waterplanten vraagt om goed vaarmanschap van de overheid. hoe als overheid te reageren

recreatieve overlast van waterplanten vraagt om goed vaarmanschap van de overheid. hoe als overheid te reageren recreatieve overlast van waterplanten vraagt om goed vaarmanschap van de overheid. hoe als overheid te reageren als je geen taak hebt om te beheren en door de burger word aangesproken om die taak te doen

Nadere informatie

Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer

Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer Samenvatting 140 Plankton vormt de basis van de voedselketens in meren, zeeën en oceanen.

Nadere informatie

IJzersuppletie in Terra Nova

IJzersuppletie in Terra Nova IJzersuppletie in Terra Nova Implicaties voor de biota Anne Immers Liesbeth Bakker, Bas Ibelings, Ellen van Donk Gerard ter Heerdt & Jeroen Geurts Aquatisch voedselweb Vissen Zoöplankton Fytoplankton Zonlicht

Nadere informatie

Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer

Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer Quick scan waterkwaliteit en ecologie Volkerak-Zoommeer Ies de Vries Renske Postma 1207783-000 Deltares, 2013, B Inhoud 1 Inleiding 1 2 Gegevens

Nadere informatie

MOSSELWAD ( ) Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee

MOSSELWAD ( ) Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee MOSSELWAD (2009 2014) Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee EUCC, The Coastal Union Wageningen IMARES Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-CEME) Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek

Nadere informatie

CSI in de Polder Environmental DNA voor het opsporen van dieren

CSI in de Polder Environmental DNA voor het opsporen van dieren CSI in de Polder Environmental DNA voor het opsporen van dieren Jelger Herder Nijmegen, 20 april 2013 Veel soorten zijn lastig te vinden Grote modderkruiper Verlandende vegetaties Verstopt zich bij gevaar

Nadere informatie

Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater,

Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, 1991 2008 Indicator 15 juli 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt

Nadere informatie

De Gouden Ham. Onderzoek blauwalgen. Rapportage : September 2007.

De Gouden Ham. Onderzoek blauwalgen. Rapportage : September 2007. Drema Waterbehandeling BV Daltonstraat 16 3316 GD Dordrecht The Netherlands Tel: 0031 78 618 40 11 Fax:0031 78 618 77 80 www.drema.nl Onderzoek blauwalgen De Gouden Ham Rapportage : September 2007. Ten

Nadere informatie