Verspreiding van exotische vissoorten, bedreigingen en beheersmaatregelen

Transcriptie

1 Verspreiding van exotische vissoorten, bedreigingen en beheersmaatregelen Jan Kranenbarg & Frank Spikmans In samenwerking met: Natuurbalans/Limes Divergens, Stichting Bargerveen, Radboud universiteit Nijmegen

2 Opbouw presentatie Chronologie vestiging exotische soorten Verspreiding van exotische soorten Risico s en bedreigingen voor inheemse fauna Maatregelen om inheemse fauna te beschermen

3 Chronologie exotische vissoorten Sinds 1900 > 20 soorten in Nederland waargenomen Van 12 soorten voortplanting vastgesteld (4) (2) (6) Zonnebaars Blauwband Marmergrondel Amerikaanse hondsvis Roofblei Zwartbekgrondel Amerikaanse dwergmeerval Snoekbaars Kesslers grondel Pontische stroomgrondel Witvingrondel Dikkop elrits

4 Vissen worden al lang uitgezet Citaten uit historische bronnen: Amerikaanse Dwergmeerval Eigenlijk is dit vischje niet uitheemsch meer; 't is al sedert dertig jaar (1887) in Duitschland gepoot" en 't breidde zich daar uit. In de laatste jaren zijn deze dwergmeervallen (Amiurus nebulosus) bij massa's in onze rivieren en plassen uitgezet door de Heidemaatschappij, tot bevolking van ons verarmd vischwater. [De Levende Natuur, 1906] Als jongens hadden wij een jaar of dertig geleden regelmatig Noordamerikaanse Dwergmeervalletjes in ons aquarium. Zij werden speciaal terwille van de aquariumhouders geïmporteerd, - terwijl de Nederlandse Heide Maatschappij de teelt ervan ter hand nam. Volgens Looyen (in Ringers' album Flitsende Vinnen) komen deze dieren nu ook al verwilderd voor in beken in de buurt van de viskwekerijen. Vandaar dus naar alle waarschijnlijkheid de vangsten bij Eindhoven. [Natura, 1949]

5 Amerikaanse dwergmeerval Amerikaanse dwergmeerval Oorsprong Noord Amerika Uitzettingen in Nederland Vestiging begin 20 e eeuw Kent broedzorg Verspreiding blijft beperkt Dichtheden laag

6 Amerikaanse hondsvis Amerikaanse hondsvis Oorsprong Noord Amerika Uitzettingen/ontsnappingen Vestiging begin 20 e eeuw Tolerant t.o.v. hoge zuurgraad Verspreiding blijft beperkt Kwekerij Valkenswaard

7 Oorsprong Noord Amerika Uitzettingen (door burgers) Vestiging rond 1900 Heeft broedzorg Verspreiding neemt toe Vaak hoge dichtheden Beken verspreidingsroute Zonnebaars Zonnebaars

8 Snoekbaars Snoekbaars Oorsprong Oost & Midden Europa (vanaf Elbe) Grootschalige uitzettingen Vestiging begin 20 e eeuw Predator Nestbewaking Sterke verspreiding Succesvol in eutrofe wateren

9 Blauwband Oorspronkelijk uit zuidoost Azië Vestiging 1992 Afkomstig uit vervuild forellenbroed Verspreidingsroute beken & rivieren Hoge dichtheden in ondiepe stilstaande wateren Eerst langs Maas, nu ook langs Rijntakken

10 Roofblei Oorspronkelijk uit Centraal- en Oost Europa Vestiging 1984 Uitzettingen & natuurlijke verspreiding Verspreidingsroute rivieren & kanalen Hoge dichtheden in grote rivieren & zijwateren Roofvis

11 Nieuwe exoten: verbinding Rijn-Donau Main

12 Oorspronkelijk leefgebied (rood) en uitbreiding (groen) marmergrondel zwartbekgrondel witvingrondel Kesslers grondel Pontische stroomgrondel Stroomgebieden Zwarte & Kaspische Zee gebied Invasies ook in de Donau!

13 Marmergrondel Sinds 2001 in Nederland, verspreidt zich snel Verspreiding via rivieren en grote kanalen Eerst in Waal, nu ook in IJssel en Maas Dichtheid hoger buiten de rivieren Voorkeur voor stilstaand / zwakstromend water beken, riviertjes, wetering, sloten Heeft broedzorg

14 Marmergrondel

15 Zwartbekgrondel Sinds 2004 in Nederland, verspreidt zich snel Verspreiding via rivieren, kanalen, ballast water? Sinds 2010 ook in IJssel Habitat kribben, stortstenen oevers, plassen Heeft broedzorg Ook in brak water Eet vnl. macrofauna, ook vis(broed)

16 Witvingrondel In 2004 in Nederland aangetroffen, al langer aanwezig? In alle riviertakken aanwezig Uitsluitend in de rivieren Dichtheden hoog Voorkeur voor (zwak) stromend water Riviergrondel bijna verdwenen uit rivier

17 Kesslers grondel (2007) & Pontische stroomgrondel (2008) Zelfde beeld als andere Ponto Kaspische grondels Kesslersgrondel Waal, Nederrijn en IJssel Voorkeur stortstenen oevers Eet macrofauna en vissen Pontische stroomgrondel Waal, Nederrijn en IJssel Voorkeur zandbodems

18 Zeer sterke toename aandeel exotische grondels (rivieroevers benedenrivierengebied) Relatieve voorkomen exotische en inheemse bodemvissen 100% 80% Inheems bodem Exoot bodem Aantalspercentage 60% 40% 20% 0% Inheems bodemgebonden: barbeel, bot, bermpje, kleine modderkruiper, paling, meerval, pos, prikken, rivierdonderpad, riviergrondel Uitheems bodemgebonden: Kesslers grondel, Pontische stroomgrondel, zwartbekgrondel, marmergrondel, witvingrondel.

19 2011: kolonisatie regionale wateren Marmergrondel Kesslers grondel Zwartbek grondel Pontische stroomgrondel Valleikanaal Kromme Rijn Linge Niers ne w! ne ne w! ne w! ne w! ne ne ne w! w! w! w!

20 Eigenschappen succesvolle exoten Groot aanpassingsvermogen Brede voedselkeuze Grote tolerantie voor abiotische condities Hoge reproductiecapaciteit: snel geslachtsrijp herhaaldelijke voortplanting/jr Broedzorg Groot dispersievermogen

21 Risico s exotische soorten Predatie op inheemse (vis)soorten (eieren, broed) Competitie om voedsel Competitie om schuilplaatsen Genetische vervuiling (hybridisatie) Overdragen van ziekten (blauwband, dikkop elrits)

22 Beheersmaatregelen Preventie van vestiging Bestrijding na vestiging Herstel habitats inheemse soorten

23 Preventie van vestiging: bescherming bovenlopen Rivieren en beken fungeren als verspreidingsroutes Bezint eer gij verbindt beekprik, beekdonderpad, elrits, gestippelde alver exotische grondels ( )

24 Preventie van vestiging: handel Screening & verbod (potentieel) risicovolle soorten Publieksvoorlichting Controle op uitzettingen ORNAMENTAL FISH AND PLANTS BOUGHT FOR AQUARIUMS AND PONDS MUST NEVER BE RELEASED INTO THE WILD ABANDONING FISH IN THE WILD IS CRUEL

25 Bestrijding na vestiging Mogelijke maatregelen: wegvangen, droogleggen, chemische bestrijding Alleen indien herkolonisatie onmogelijk is Alles of niets

26 Herstel habitat inheemse soorten Verwijderen stortstenen Ontwikkeling habitatheterogeniteit t.b.v. inheemse soorten (natuurlijke oevers, nevengeulen) Natuurlijke oever Maas bij Den Bosch

27 Bedankt voor jullie aandacht! Foto s: Jelger Herder Arthur de Bruin Frank Spikmans