Canellales Piperales Magnoliales Laurales. Brassicales Malvales Sapindales. Cornales Ericales. Garryales Gentianales Solanales Lamiales

Transcriptie

1 Eenzaadlobbigen Commeliniden Magnoliiden Geavanceerde tweezaadlobbigen Amborellales Nymphaeales Austrobaileyales Acorales Alismatales Petrosaviales Pandanales Dioscoreales Liliales Asparagales Arecales Dasypogonales Poales Commelinales Zingiberales Ceratophyllales Chloranthales Canellales Piperales Magnoliales Laurales Ranunculales Sabiales Proteales Trochodendrales Buxales Gunnerales Berberidopsidales Dilleniales Caryophyllales Santalales Saxifragales Vitales Crossosomatales Geraniales Myrtales Dubbelga Dubbelgangers Het plantenrijk telt talrijke dubb uiterlijk zo op elkaar lijken dat elkaar verwant zijn. Hoe komt h dubbelgangers toch in verschille geplaatst? Zoals elders in de systeemtuin t worden de verwantschappen va afgeleid op gro en van kenmer oog te zien zijn chemische en D van de plant do minder toe. Kiemplant van Welwitschia mirabilis In de meest rec verwantschapp moeten we aan kenmerken ver ontstaan. Voor kiemplanten m al in de Naaktz vinden, maar o bloemplanten z Waterlelie (Nym geavanceerde g Asteriden. Dit h Fabiden Zygophyllales Celastrales Malpighiales Oxalidales Fabales Rosales Cucurbitales Fagales Nog verwarrender wordt het bi planten uit heel verschillende g opzichten erg op elkaar gaan lij loop der tijden aan dezelfde Malviden Brassicales Malvales Sapindales 28 Asteriden Lamiiden Campanuliden Cornales Ericales Garryales Gentianales Solanales Lamiales Aquifoliales Apiales Dipsacales Asterales Pilocereus houlettii (Cactusfamilie) omstandigheden aangepast zijn hiervan zijn droogteplanten als veel planten uit de Wolfsmelkfa Niet alle gelijkenis is functionee rekening hangt de evolutie van

2 Dubbelgangers Dubbelgangers Het plantenrijk telt talrijke dubbelgangers: planten die uiterlijk zo op elkaar lijken dat je zou zweren dat ze met elkaar verwant zijn. Hoe komt het dat dergelijke dubbelgangers toch in verschillende ordes worden geplaatst? Zoals elders in de systeemtuin te zien en te lezen is, worden de verwantschappen van bloemplanten meestal afgeleid op grond van bloemkenmerken, en van kenmerken die niet met het blote oog te zien zijn zoals anatomische, chemische en DNA-kenmerken. De rest van de plant doet er in dit opzicht vaak minder toe. Kiemplant van Welwitschia mirabilis In de meest recente reconstructie van verwantschappen tussen bloemplanten moeten we aannemen dat een aantal kenmerken verscheidene keren is ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn kiemplanten met 2 zaadlobben. Deze zijn al in de Naaktzadigen bij Welwitschia te vinden, maar ook in de meest eenvoudige bloemplanten zoals Amborella en de Waterlelie (Nymphaea), en in meer geavanceerde groepen als Rosiden en Asteriden. Dit heet parallelle evolutie. Nog verwarrender wordt het bij convergente evolutie: planten uit heel verschillende groepen zijn in bepaalde opzichten erg op elkaar gaan lijken, vaak omdat ze in de loop der tijden aan dezelfde Doubles The Plant Kingdom knows many doubles: plants that look so much alike that you d suppose them to be closely related. How come that such look-alikes may be placed in different orders? As shown elsewhere in the systematic garden, relationships between plants are inferred mainly from flower characters, and from characters that cannot be seen with the naked eye, such as morphological, chemical and DNAcharacters. The rest of the plant usually is less important. The most probable reconstruction of relationships between flowering plants supposes some characters to have originated several times. Examples are seedlings with 2 cotyledons in Welwitschia, but also in the most basal of flowering plants such as Amborella and the Water Lily (Nymphaea), and in more advanced groups such as Rosids and Asterids. This is called parallel evolution. Convergent evolution makes things more complicated: plants from different groups have come to look alike, often because they are adapted to the same environment. Examples are drought-resistant plants like cacti (Cactaceae) and many plants from the Euphorbiaceae. Hul (Aq Itea (Saxifragales, b Desfon (Desfon Pilocereus houlettii (Cactusfamilie) Euphorbia cereiformis (Wolfsmelkfamilie) omstandigheden aangepast zijn geraakt. Voorbeelden hiervan zijn droogteplanten als cactussen (Cactaceae) en veel planten uit de Wolfsmelkfamilie (Euphorbiaceae). Niet alle gelijkenis is functioneel te verklaren per slot van rekening hangt de evolutie van toevalligheden aan elkaar! Not all likeness may be explained in terms of function, as evolution is based upon chance. Alchorne (Malpigh

3 Doubles The Plant Kingdom knows many doubles: plants that look so much alike that you d suppose them to be closely related. How come that such Hulst (Aquifoliales, bed 25) look-alikes may be placed in different orders? As shown elsewhere in the systematic garden, relationships between plants are inferred mainly from flower characters, and from characters that cannot be seen with the naked eye, such as morphological, chemical and DNAcharacters. The rest of the plant usually is less important. The most probable reconstruction of relationships between flowering plants supposes some characters to have originated several times. Examples are seedlings with 2 cotyledons in Welwitschia, but also in the most basal of flowering plants such as Amborella and the Water Lily (Nymphaea), and in more advanced groups such as Rosids and Asterids. This is called parallel evolution. Convergent evolution makes things more complicated: plants from different groups have come to look alike, often because they are adapted to the same environment. Examples are drought-resistant plants like cacti (Cactaceae) and many plants from the Euphorbiaceae. Het bestuivingstype bepaalt voor een groot de hoe een bloem eruit ziet. Windbestuivers hebb kleine, gereduceerde bloemen waar de meeldr en stempels meestal ver uitsteken, zodat het stuifmeel door de wind van de ene bloem naar andere kan worden gebracht. De kleine bloem staan meestal met veel bijeen, zoals bij de Gras (Poaceae), Wilgen (Salix, Salicaceae) en Berken (Betula, Betulaceae). Insectenbestuivers hebben vaak juist grote, opvallende bloemen of bloeiwijzen, die met hu kleur en geur insecten verleiden om hun stuifm te vervoeren naar andere bloemen. In veel fam komen bloeiwijzen voor die uit veel kleine bloemetjes zijn opgebouwd, en samen op 1 gro opvallende bloem lijken, met name in de Composietenfamilie (Asteraceae) en Schermbloemenfamilie (Apiaceae), maar ook b Vlier (Sambucus) en Hortensia (Hydrangea). Vlinderbloemen zoals Kamperfoelie (Lonicera) verbergen hun honing vaak in een lange spoor waar alleen een vlinder met zijn lange roltong bijkan. Vleermuisbestuivers hebben grote bloe die s nachts op hun best zijn. Itea (Saxifragales, bed 11) Haver, een windbestuiver Desfontainea spinosa (Desfontaineaceae, bed 24) Not all likeness may be explained in terms of function, as evolution is based upon chance. Alchornea ilicifolia (Malpighiales, bed 13) Erythrina crista-galli, een vogelbestuiver Caryocar glabrum, een vleermuisbestuiver Kamperfoelie, een vlinderbestuiv In veel gevallen is het uiterlijk van een plant bepaald door de omgeving waarin hij groeit, z bij aanpassingen aan droogte of juist aan leven het water. Wat hierbij telt is dat er voor elk probleem slechts een beperkt aantal oplossinge Aanpassingen aan droogte zijn in feite manier de verdamping te beperken: verkleining van he oppervlak (terug naar de gestroomlijnde bolvo reductie van het aantal bladeren, een waslaag

4 Het bestuivingstype bepaalt voor een groot deel hoe een bloem eruit ziet. Windbestuivers hebben kleine, gereduceerde bloemen waar de meeldraden en stempels meestal ver uitsteken, zodat het stuifmeel door de wind van de ene bloem naar de andere kan worden gebracht. De kleine bloemetjes staan meestal met veel bijeen, zoals bij de Grassen (Poaceae), Wilgen (Salix, Salicaceae) en Berken (Betula, Betulaceae). Insectenbestuivers hebben vaak juist grote, opvallende bloemen of bloeiwijzen, die met hun kleur en geur insecten verleiden om hun stuifmeel te vervoeren naar andere bloemen. In veel families komen bloeiwijzen voor die uit veel kleine bloemetjes zijn opgebouwd, en samen op 1 grote, opvallende bloem lijken, met name in de Composietenfamilie (Asteraceae) en Schermbloemenfamilie (Apiaceae), maar ook bij Vlier (Sambucus) en Hortensia (Hydrangea). Vlinderbloemen zoals Kamperfoelie (Lonicera) verbergen hun honing vaak in een lange spoor, waar alleen een vlinder met zijn lange roltong bijkan. Vleermuisbestuivers hebben grote bloemen, die s nachts op hun best zijn. Haver, een windbestuiver Erythrina crista-galli, een vogelbestuiver Caryocar glabrum, een vleermuisbestuiver ziedaar de droogteplant. Aanpassingen aan leven in het water zijn juist de rijkvertakte, dunne blaadjes, waardoor zoveel mogelijk contact met het water en de daarin aanwezige gassen mogelijk is. Een waterplant heeft weinig steunweefsel nodig: zijn gewicht wordt door het water gedragen. Ceratophyllum, Grof hoornblad: plant met mnl. en vrl. bloemen (bed 6) Naast de noodzakelijke aanpassingen aan droogte, vinden we bijvoorbeeld in het Middellandse Zeegebied erg veel bolvormige, stekelige struikjes die de gemiddelde geit erg weinig te bieden hebben: de anti-vraatformule. Als bescherming tegen begrazing hebben ze stekels en tot gemeen scherpe dorens omgevormde takken en bladeren. Ze behoren tot heel uiteenlopende families: distels horen meestal in de Composietenfamilie (Asteraceae), brem in de Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae), maar ook de Rozenfamilie (Rosaceae) kent heel stekelige vertegenwoordigers. Kamperfoelie, een vlinderbestuiver In veel gevallen is het uiterlijk van een plant bepaald door de omgeving waarin hij groeit, zoals bij aanpassingen aan droogte of juist aan leven in het water. Wat hierbij telt is dat er voor elk probleem slechts een beperkt aantal oplossingen is. Aanpassingen aan droogte zijn in feite manieren om de verdamping te beperken: verkleining van het oppervlak (terug naar de gestroomlijnde bolvorm), reductie van het aantal bladeren, een waslaag en Gaspeldoorn (Vlinderbloemenfamilie) Paras ding te do wate voed hun Ze he blad gere helem Allee zade belan voor vaak verw sterk te ac Een v een voor van C Ooit gepl Cytin niet Sinds plant zijn: zijn m kleur jaren bestu ertoe voor een v De m zelfs de o plant versc bepa wate

5 Parasieten hoeven enkele dingen niet meer zelf te doen, omdat ze water en voedingsstoffen aan hun gastheer onttrekken. Ze hebben vaak geen bladgroen meer, en gereduceerde of zelfs helemaal geen bladeren. Alleen hun bloemen en zaden zijn nog belangrijk voor de voortplanting. Het blijkt vaak moeilijk te zijn om de verwantschappen van zulke sterk gereduceerde parasieten te achterhalen. Een voorbeeld is Cytinus, een parasiet die voorkomt op de wortels van Cistus en Halimium. Ooit in de Rafflesiaceae geplaatst, nu in de Cytinaceae, met een nog niet vastgestelde plek in de Malvales. Cytinus hypocistis, een parasiet op het Zonneroosje Sinds de landbouw zijn intrede deed, is het voor planten voordelig om voor de mens aantrekkelijk te zijn: denk aan de enorme oppervlakken die beplant zijn met voedsel- en siergewassen. Grote en kleurrijke bloemen leiden er sinds enkele duizenden jaren niet meer alleen toe dat er insecten voor bestuiving op afkomen, maar bewegen ook de mens ertoe om een plant te gaan kweken. Hetzelfde geldt voor vruchten en andere eetbare plantendelen, met een voorkeur voor steeds groter, sappiger en zoeter. De mens is door opzettelijke kruising en selectie zelfs een belangrijke sturende kracht geworden bij de ontwikkeling van steeds nieuwe vormen in het plantenrijk. Dit heeft niet alleen geleid tot verscheidenheid, maar ook tot een herhaling van bepaalde aantrekkelijke vormen, zoals de waterlelievormige en de pioenbloemige Dahlia. Brandnetel en Dovenetel Oppervlakkig gezien lijken brandnetels en dovenetel het Cruijdeboeck van Dodoens (1554) in opeenvolgen netelen en Doove of Doode netelen. De Nederlandse onderscheid aan: brandnetels hebben brandharen, do gelijkenis behoren ze tot heel verschillende ordes: br (bed 15), en dovenetels tot de Lamiales (bed 23). Het naam niets zegt over verwantschap, maar slechts iets de aan- of afwezigheid van brandharen. Brandnetels doen hun Nederlandse naam eer aan: ze buisjes met daarin onder andere mierenzuur, waarva zodat het mierenzuur op de huid terechtkomt. De we naar het Latijnse woord voor branden, urere. In Nederland komen 2 soorten Brandnetel voor: de G de Kleine brandnetel (U. urens). Het zijn bekende on Maar laat bij het wieden vooral een hoekje met bran voedselplanten voor de rupsen van enkele van de mo Dagpauwoog, Kleine vos en Landkaartje eten uitsluit Atalanta lusten ook alleen brandnetels, en voor de ru zijn brandnetels een belangrijke voedselbron. Er zijn in Nederland 6 soorten Dovenetel (Lamium), w heeft weleens de honing uit de onderkant van het w voedselrijke grond, en groeien dus vaak bij brandnet Stinging Nettle and Dead-nettle Stinging nettles and dead-nettles are look-alikes. Dodoens p Herbal (1554), as Hot nettles (Heete netelen) and Dead ne These common names indicate their main difference: stingin do not. Despite their likeness they belong to different orde (bed 15), and dead-nettles in the order Lamiales (bed 23). It us nothing about relationships, as it refers to only one chara stinging hairs. Stinging nettles live up to their name: they bear stinging ha which the top breaks off at the slightest touch, so that the name Urtica refers to the Latin verb urere, to burn. In The Netherlands and Great Britain 2 species of nettles occ and the Small nettle (U. urens). Both are common weeds, gr However, do not weed all nettles away! Nettles are the only butterflies occurring here. Caterpillars of the Peacock, Smal Stinging nettle, those of the Red admiral only on nettles, an Painted lady and Comma. About 6 species of dead-nettles occur in The Netherlands an Most children remember to have tasted the honey from the often to be found next to stinging nettles.

6 Brandnetel en Dovenetel Oppervlakkig gezien lijken brandnetels en dovenetels sterk op elkaar, ze staan al in het Cruijdeboeck van Dodoens (1554) in opeenvolgende hoofdstukken, als Heete netelen en Doove of Doode netelen. De Nederlandse naam geeft nog steeds het onderscheid aan: brandnetels hebben brandharen, dovenetels niet. Ondanks hun gelijkenis behoren ze tot heel verschillende ordes: brandnetels tot de Rosales (bed 15), en dovenetels tot de Lamiales (bed 23). Het is duidelijk dat de Nederlandse naam niets zegt over verwantschap, maar slechts iets over één eigenschap: de aan- of afwezigheid van brandharen. Brandnetels doen hun Nederlandse naam eer aan: ze dragen brandharen, holle buisjes met daarin onder andere mierenzuur, waarvan de top bij aanraking afbreekt, zodat het mierenzuur op de huid terechtkomt. De wetenschappelijke naam Urtica verwijst naar het Latijnse woord voor branden, urere. In Nederland komen 2 soorten Brandnetel voor: de Grote brandnetel (Urtica dioica) en de Kleine brandnetel (U. urens). Het zijn bekende onkruiden, die vooral op stikstofrijke plaatsen groeien. Maar laat bij het wieden vooral een hoekje met brandnetels staan! Brandnetels zijn de enige voedselplanten voor de rupsen van enkele van de mooiste vlinders die hier voorkomen. De rupsen van de Dagpauwoog, Kleine vos en Landkaartje eten uitsluitend de bladeren van de Grote brandnetel, die van de Atalanta lusten ook alleen brandnetels, en voor de rupsen van de Distelvlinder en de Gehakkelde aurelia zijn brandnetels een belangrijke voedselbron. Er zijn in Nederland 6 soorten Dovenetel (Lamium), waarvan de Witte dovenetel de bekendste is. Elk kind heeft weleens de honing uit de onderkant van het witte bloemetje gezogen. Ook dovenetels houden van voedselrijke grond, en groeien dus vaak bij brandnetels in de buurt. Stinging Nettle and Dead-nettle Stinging nettles and dead-nettles are look-alikes. Dodoens placed them in subsequent chapters in his Herbal (1554), as Hot nettles (Heete netelen) and Dead nettles (Doove of Doode netelen). These common names indicate their main difference: stinging nettles sting, whereas dead-nettles do not. Despite their likeness they belong to different orders: stinging nettles in the order Rosales (bed 15), and dead-nettles in the order Lamiales (bed 23). It is obvious that the common name tells us nothing about relationships, as it refers to only one character: the presence or absence of stinging hairs. Stinging nettles live up to their name: they bear stinging hairs, hollow tubes filled with formic acid, of which the top breaks off at the slightest touch, so that the skin is irritated by the acid. The scientific name Urtica refers to the Latin verb urere, to burn. In The Netherlands and Great Britain 2 species of nettles occur: the Stinging nettle (Urtica dioica) and the Small nettle (U. urens). Both are common weeds, growing on nitrogen-rich soils. However, do not weed all nettles away! Nettles are the only food source for the caterpillars of some of the prettiest butterflies occurring here. Caterpillars of the Peacock, Small tortoiseshell, and Map butterfly only feed on leaves of the Stinging nettle, those of the Red admiral only on nettles, and nettles are an important food source for caterpillars of the Painted lady and Comma. About 6 species of dead-nettles occur in The Netherlands and Great Britain. The best known is the White Dead-nettle. Most children remember to have tasted the honey from the base of its white flowers. Dead-nettles like rich soils, and are often to be found next to stinging nettles.