Wijkraad Zuid. Bewonersparticipatie bij bouwprojecten in Hoograven. Onderzoeksrapport

Transcriptie

1 Wijkraad Zuid Bewonersparticipatie bij bouwprojecten in Hoograven - Onderzoeksrapport Utrecht, maart 2013 I.D. Razenberg, MSc Drs. N. Rozema R.D. Rimmelzwaan, MSc

2 Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van De Wijkraad Zuid Copyright 2013, Labyrinth Onderzoek & Advies Archimedeslaan BA Utrecht T: E: W: Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag - door iemand anders dan de opdrachtgever - worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

3 Inhoudsopgave SAMENVATTING EN CONCLUSIES... 4 AANBEVELINGEN... 8 VERWACHTINGSMANAGEMENT... 8 ZORG DAT BEWONERS ZICH GEHOORD VOELEN... 9 REPRESENTATIVITEIT BEWONERS... 9 BETREKKEN VAN BEWONERS PARTICIPATIESTANDAARD INLEIDING AANLEIDING DOELSTELLING VRAAGSTELLING DE PARTICIPATIESTANDAARD WAT IS BEWONERSPARTICIPATIE? DE PARTICIPATIESTANDAARD ONDERZOEKSRESULTATEN STAP 1: KRACHTENVELDANALYSE STAP 2: PARTICIPATIENIVEAU BEPALEN STAP 3: ACTOREN EN BIJBEHORENDE KERNBOODSCHAP BEPALEN STAP 4: KALENDER OPSTELLEN STAP 5: BEPALING PARTICIPATIEMIDDELEN EN METHODEN GEBRUIK VAN DE PARTICIPATIESTANDAARD VERGELIJKING MET ONDERZOEK NAAR PARTICIPATIE BIJ BOUWPROJECTEN IN UTRECHT WEST TEVREDENHEID MET PARTICIPATIETRAJECT ZIJN BEWONERS TEVREDEN OVER HET PARTICIPATIETRAJECT EN DE INVLOED DIE ZE GEHAD HEBBEN? HOE HEBBEN DE PROFESSIONELE PARTIJEN HET PARTICIPATIETRAJECT ERVAREN? BIJLAGE: NOTULEN SLOTBIJEENKOMST... 36

4 Samenvatting en conclusies Aanleiding en doelstelling Iedere Utrechtse wijkraad mag jaarlijks een wijkraadpleging uitvoeren onder (een deel van) de bewoners uit haar wijk. Wijkraad Zuid heeft aan onderzoeksbureau Labyrinth gevraagd om de wijkraadpleging naar participatie rondom bouwprojecten in de wijk uit te voeren. Labyrinth heeft eerder voor de wijkraad West een onderzoek gedaan naar participatie rondom bouwprojecten. Die wijkraadpleging, het daaropvolgende debat en de adviezen o.b.v. het onderzoek hebben er toen aan bijgedragen dat Utrecht zich verder is gaan buigen over de participatie rondom bouwprojecten. Uiteindelijk heeft dit in 2010 geleid tot de Utrechtse Participatiestandaard voor ambtenaren. De Utrechtse Participatiestandaard is een richtlijn die helpt om voor ieder project een zo goed mogelijke participatie vorm te geven. Het bijzondere van deze wijkraadpleging is dat de wijkraad in wil gaan op hoe deze voor Utrecht relatief nieuwe werkwijze in de praktijk volgens betrokkenen uitpakt. Met de resultaten van dit onderzoek kan geëvalueerd worden hoe de Participatiestandaard in praktijk uitpakt en wat er (eventueel) nog verder verbeterd kan worden rondom bewonersparticipatie bij bouwprojecten. Onderzoeksvragen Er zijn twee hoofdvragen opgesteld binnen dit onderzoek: Hoe is de Participatiestandaard geïmplementeerd in bouwprojecten Duurstedelaanterrein, Booterrein en Neerlandia op het Prozeeterrein? Wat zijn de ervaringen m.b.t. participatie bij deze projecten volgens zowel bewoners als betrokken professionals? Onderzoeksaanpak Kwalitatief onderzoek met een 360 graden benadering Om de onderzoeksvragen te beantwoorden, is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksaanpak waarbinnen drie bouwprojecten in Utrecht Zuid centraal onderzocht worden door middel van een 360 graden aanpak waarbij zowel bewoners als de gemeente als de ontwikkelaars / uitvoerende partijen geïnterviewd zijn. De drie betrokken projecten zijn de volgende: 1) Woningbouwproject De Trip (voorheen De Boo ) 2) Woningbouwproject Neerlandia op het Prozeeterrein 3) Brede school en woningbouw aan de Duurstedelaan Terugkoppeling en debat De onderzoeksresultaten worden in deze rapportage teruggekoppeld. Naar aanleiding hiervan zal er een presentatie gegeven worden waarbij ook een debat tussen de verschillende actoren plaats zal vinden. De Participatiestandaard De Participatiestandaard bestaat uit 5 stappen: Stap 1: Krachtenveldanalyse In kaart brengen wie de belanghebbenden zijn en wat hun belang en invloed is. 4

5 Stap 2: Niveau van participatie bepalen Vaststellen wat het gewenste participatieniveau is (informeren, raadplegen, adviseren of coproduceren). Stap 3: Actoren met kernboodschap bepalen Bepalen welke belanghebbenden op welk participatieniveau om input moet worden gevraagd. Stap 4: Kalender opstellen Een planning maken en vaststellen wat geschikte momenten zijn om betrokkenen uit te nodigen. Stap 5: Participatiemiddelen bepalen Bepalen welke communicatie- en participatiemiddelen worden ingezet, variërend van traditionele middelen (wijkbericht, consultatieavond) tot moderne (twitteren, internetpanel enzovoorts). Deelconclusies per stap van de Participatiestandaard Conclusie krachtenveldanalyse: Uit de interviews blijkt dat de krachtenveldanalyse als een belangrijke stap in het proces wordt gezien die in alle drie de bouwprojecten ook uitgevoerd is. Het is aan te raden om zoveel mogelijk te zoeken naar alle mogelijke partijen met belangen, zodat op voorhand duidelijk is wie allemaal zou willen participeren en vanuit welke belangen ze dat doen. De krachtenanalyse moet dientengevolge zo uitgebreid mogelijk zijn, waarbij advies gevraagd moet worden aan partijen die dichtbij de bewoners in de wijk staan en weten welke belangen er allemaal spelen. Ook moeten eerdere participatie- en bouwtrajecten in ogenschouw genomen worden om te weten hoe de stemming in de buurt omtrent dit soort trajecten is. Conclusie participatieniveau: Er blijkt tussen bewoners en professionele partijen niet altijd consensus te bestaan over welk participatieniveau gehanteerd wordt: zo duiden bewoners het niveau als informeren terwijl professionele partijen het als raadplegen beschouwen. Het lijkt nodig te zijn dat de professionele partijen duidelijker uitleggen op welk participatieniveau bewoners zich begeven, waarom ze voor dat niveau gekozen hebben en wat het gekozen participatieniveau inhoudt. Dit is belangrijk opdat bewoners weten waar ze aan toe zijn maar ook omdat bewoners aangeven wel inzicht te hebben in, en begrip voor de factoren die participatie bemoeilijken, maar dat professionele partijen niet duidelijk en eerlijk genoeg over deze factoren communiceren. Daarnaast zullen bewoners vaker een hoger participatieniveau nastreven dan professionele partijen dat wenselijk achten. Wellicht komt het hierdoor dat bewoners het gekozen participatieniveau soms als lager inschatten dan professionele partijen dat doen: bewoners hadden meer verwacht. Hier speelt ook een stukje verwachtingsmanagement mee. Omdat professionele partijen volledige participatie niet wenselijk achten, zal coproductie (waarschijnlijk) niet snel tot stand komen. Bij de professionele partijen heerst nog enige onduidelijkheid over het verschil tussen raadplegen en adviseren: dat zou duidelijker omschreven kunnen worden. Conclusie bepalen actoren en bijbehorende kernboodschap: Betrek in eerste instantie zoveel mogelijk omwonenden met behulp van verschillende participatiemiddelen. De houding die dat uitstraalt, kan het participatieproces een positieve start geven. Blijken er teveel bewoners betrokken te willen zijn, dan kan er alsnog in overleg met de 5

6 bewoners een afvaardiging samengesteld worden. Maak tijdens klankbordgroepbijeenkomsten/rondetafelbijeenkomsten onderscheid tussen individuele belangen en collectieve belangen: zorg dat de individuele belangen individueel besproken worden en niet tijdens de gezamenlijke inspraakmomenten. Betrek de wijkraad vroegtijdig in het proces. Bewoners willen graag zoveel mogelijk betrokken worden in het participatieproces: het is daarom van belang uit te leggen welke andere actoren nog meer betrokken worden en hoe de afweging is gemaakt tussen verschillende vormen van participatie voor deze verschillende groepen. Conclusie opstellen kalender: In twee van de drie bouwprojecten was er geen participatiekalender opgenomen in het SPVE en in alle drie de gevallen was er onduidelijkheid over wanneer er wat zou gebeuren betreffende participatie maar ook wat planvorming en bouwen betreft. Uit de gesprekken met bewoners blijkt dat, om te zorgen dat omwonenden kunnen participeren, het belangrijk is om met bewoners in begrijpelijke taal te communiceren wat er wanneer staat te gebeuren, ook als er veranderingen optreden. Radiostiltes moeten hierbij vermeden worden, dit lijkt niet genoeg te gebeuren. Bewoners willen graag zo vroeg mogelijk betrokken worden in de plannen omdat er dan nog meer mogelijkheid tot invloed is. Als bewoners vroeg betrokken worden, moet ervoor gezorgd worden dat duidelijk is dat de geschetste plannen nog (lang) niet definitief zijn, om verkeerde verwachtingen te voorkomen. Conclusie participatiemiddelen bepalen: Naast een klankbordgroep blijkt het persoonlijke, laagdrempelige contact een participatiemiddel dat bewust en adequaat ingezet kan worden, en een positieve invloed heeft op de manier waarop bewoners participatie ervaren. Het is belangrijk dat de verantwoordelijken voor de participatie goed communiceren met de bewoners. Op momenten dat er veel belangentegenstellingen zijn, is het aan te raden een verslaglegging te maken van de klankbordgroepbijeenkomsten. Om zoveel mogelijk omwonenden te betrekken, zouden naast klankbordgroepbijeenkomsten ook digitale participatiemiddelen ingezet kunnen worden opdat er op een laagdrempelige manier geparticipeerd kan worden. Inzet van participatiemiddelen moet daarnaast ook altijd afgestemd worden op de doelgroep. In het hele participatieproces blijkt communicatie het sleutelwoord: communiceer begrijpelijk, gebruik argumenten en zorg dat je altijd open staat voor contact. Gebruik van de Participatiestandaard Een van de onderzoeksvragen van dit onderzoek was: Hoe is de Participatiestandaard geïmplementeerd in bouwprojecten op het Duurstedelaanterrein, De Trip en Neerlandia op het Prozeeterrein? Uit de gesprekken met de professionele partijen is gebleken dat zij hebben nagedacht over de belangrijke aspecten die bij participatie een rol spelen. Niet alle professionele partijen zijn echter goed bekend met de Participatiestandaard en de Participatiestandaard als instrument is daarom niet als zodanig toegepast. De meeste stappen zijn echter wel doorlopen, al is dat niet altijd even duidelijk geweest voor de bewoners. Uit dit onderzoek blijkt dat het goed zou zijn als de verschillende stappen in de Participatiestandaard meer onder de aandacht komen van de professionele partijen, bijvoorbeeld het opstellen (en bijhouden) van een participatiekalender. Ook is het aan te bevelen meer aandacht te besteden aan het belang van communicatie gedurende een bouwtraject, omdat uit dit onderzoek blijkt dat daar veel positiefs mee bereikt kan worden. 6

7 Vergelijking met onderzoek naar participatie bij bouwprojecten in Utrecht West In 2008 heeft Labyrinth Onderzoek & Advies in opdracht van de Wijkraad West een soortgelijk onderzoek uitgevoerd naar participatie bij bouwprojecten in Utrecht West (Inspraak van bewoners bij complexe bouwprojecten in de Utrechtse wijk West, 2008). De knelpunten zoals gevonden in 2008 zijn voor een deel verbeterd maar voor een groot deel worden ook nog steeds dezelfde knelpunten gesignaleerd. Dit onderzoek toont nog eens aan dat er op een aantal belangrijke punten, zoals de communicatie met de buurt en verwachtingsmanagement, nog winst behaald kan worden. Tevredenheid met participatietraject Een van de onderzoeksvragen van dit onderzoek was: Wat zijn de ervaringen m.b.t. participatie bij deze projecten volgens zowel bewoners als betrokken professionals? Professionele partijen zijn tevreden over het participatieproces, maar bij twee van de drie bouwprojecten geven bewoners aan niet tevreden te zijn. Redenen voor ontevredenheid zijn: gebrek aan communicatie, bewoners die te laat betrokken zijn en weinig invloed op grote beslissingen. Het bouwproject waar de tevredenheid over het participatieproces het grootst was, was ook het project waarbij bewoners het meeste voor elkaar gekregen kunnen hebben, waardoor de vraag oprijst of bewoners in hun mening over de participatie wel naar het participatietraject kijken, of alleen naar het eindresultaat. In het participatietraject zou aan dit onderscheid aandacht besteed moeten worden. Aanbevelingen De onderstaande aanbevelingen zijn naar aanleiding van het onderzoek geformuleerd. In het volgende hoofdstuk worden ze toegelicht. Verwachtingsmanagement: Informeer bewoners op welke manier de Participatiestandaard toegepast wordt Zorg dat het participatieproces helder is voor bewoners Maak onderscheid tussen het participatietraject en de uitkomsten ervan Zorg dat bewoners zich gehoord voelen: Zorg voor laagdrempelig, persoonlijk contact tussen bewoners en professionele partijen Zorg dat bewoners gedurende het hele proces (beargumenteerd) op de hoogte worden gebracht van gebeurtenissen Representativiteit bewoners: Maak een onderscheid tussen individuele bewonersbelangen en collectieve wijkbelangen Gebruik verschillende participatiemiddelen om zoveel mogelijk bewoners te betrekken Betrekken van bewoners: Betrek omwonenden en de wijkraad vroegtijdig in het proces Betrek in eerste instantie zoveel mogelijk omwonenden in het participatietraject Betrek omwonenden ook tijdens de bouw Participatiestandaard: Zorg dat de verschillende stappen uit de Participatiestandaard allemaal worden toegepast Neem een paragraaf over communicatie met bewoners op in de Participatiestandaard 7

8 Aanbevelingen De belangrijkste aanbevelingen van dit onderzoek staan hieronder. Ze zijn gegroepeerd onder een aantal belangrijke thema s zoals die gedurende het onderzoek aan bod zijn gekomen. Verwachtingsmanagement Heel belangrijk bij participatieprocessen is verwachtingsmanagement: zorgen dat bewoners weten waar ze aan toe zijn. Informeer bewoners op welke manier de Participatiestandaard toegepast wordt De Participatiestandaard laat ruimte voor een uitgebreide vorm van participatie en tegelijk ook voor een zeer ingeperkte vorm van participatie. Bij elk bouwproject spelen heel veel factoren mee die invloed hebben op het participatieniveau waardoor er in het ene project meer ruimte is voor participatie dan in het andere. Het zou goed zijn als bewoners meer uitleg krijgen over de redenen waarom ze op een bepaalde participatieniveau kunnen participeren. Bewoners geven aan te begrijpen dat volledige participatie niet altijd mogelijk is, maar geven aan dat ze willen dat er eerlijk gecommuniceerd wordt over hoeveel invloed ze hebben, hoeveel speelruimte er is. Hierbij willen bewoners ook argumenten horen, zodat ze kunnen begrijpen waarom ze minder invloed mogen uitoefenen. Uit dit onderzoek blijkt dat de professionele partijen konden benoemen op welk participatieniveau ze zaten maar dat dit voor de bewoners zelf soms niet duidelijk (genoeg) was. Dit kan en moet dus verbeterd worden. Zorg dat het participatieproces helder is voor bewoners Er kan winst behaald worden door te zorgen dat gedurende het hele bouwtraject het participatietraject duidelijk is voor omwonenden. Zorg dat de taakverdeling tussen gemeente en uitvoerende partij duidelijk wordt uitgelegd aan de bewoners, zodat bewoners weten bij wie ze terecht kunnen. Maak daarnaast een duidelijke kalender waarin bewoners kunnen zien hoe het hele proces loopt en wanneer ze inspraak hebben en communiceer als van deze kalender afgeweken wordt. Maak verslag van de inspraakavonden en zorg dat dit voor iedereen te vinden is, bijvoorbeeld op een website waar ook andere belangrijke documenten betreffende de bouw en het participatietraject op staan. Maak onderscheid tussen het participatietraject en de uitkomsten ervan Professionele partijen geven aan dat het zou kunnen dat bewoners alleen tevreden zijn over een participatieproces als ze aan het einde van de rit hun zin krijgen. Uit dit onderzoek blijkt inderdaad dat de bewoners het meest tevreden zijn bij het bouwtraject waar de meeste van hun wensen zijn ingewilligd. De bij dit project betrokken bewoners geven ook aan dat ze minder tevreden zouden zijn geweest als ze minder hun zin gekregen hadden. Er zijn daarnaast veel aantoonbare andere verschillen geweest tussen de bouwprojecten waardoor bewoners bij het ene project meer tevreden waren dan bij de andere twee bouwprojecten, maar het is desalniettemin belangrijk om een onderscheid te maken tussen het participatietraject en de uitkomsten ervan. Van te voren moet dit duidelijk met bewoners besproken worden. 8

9 Zorg dat bewoners zich gehoord voelen Communicatie met de bewoners kan een verschil maken in hoe bewoners het participatietraject ervaren. Dit is op een relatief eenvoudige wijze te bereiken omdat, zo blijkt uit dit onderzoek, een goede communicatie m vaak in de kleine dingen zit. Zorg voor laagdrempelig, persoonlijk contact tussen bewoners en professionele partijen Het is belangrijk dat omwonenden het gevoel hebben dat ze gehoord worden en een goede communicatie kan hier veel aan bijdragen. Bewoners hebben aangegeven dat ze het prettig vinden als ze op een laagdrempelige, toegankelijke manier contact kunnen hebben met de professionele partijen:dat ze gewoon binnen kunnen lopen met vragen. Daarnaast is persoonlijk contact belangrijk: direct contact zoeken met bewoners die zorgen hebben of veel overlast zullen ervaren van het bouwtraject. Een dergelijke manier van contact versterkt het vertrouwen dat bewoners hebben in de professionele partijen. Daarom is het van belang dat er iemand op het project zit die goed kan communiceren met de bewoners. Eventueel kunnen ambtenaren getraind worden in de communicatie richting bewoners. Het kan gaan om kleine dingen zoals het tonen van begrip en empathie. Als er (te) weinig vertrouwen is vanuit de bewoners richting professionele partijen, kan eventueel een onafhankelijk tussenpersoon ingezet worden die bijvoorbeeld de klankbordgroepbijeenkomsten kan leiden. Zorg dat bewoners gedurende het hele proces (beargumenteerd) op de hoogte worden gebracht van gebeurtenissen Uit dit onderzoek blijkt dat professionele partijen soms wensen van bewoners inwilligen, maar hierover niet communiceren met de bewoners. Dit is zonde, omdat in deze gevallen bewoners onterecht het gevoel krijgen niet gehoord te worden. Daarnaast geven bewoners aan dat ze keuzes die worden gemaakt (zoals keuze voor bepaalde participatieniveau) beter kunnen begrijpen en eerder kunnen accepteren als deze beargumenteerd uitgelegd worden door de gemeente. Representativiteit bewoners Professionele partijen hebben aangegeven niet altijd te weten of bewonersbelangen representatief zijn en dat individuele belangen wijkbelangen kunnen overheersen en naar aanleiding daarvan zijn onderstaande twee aanbevelingen geformuleerd. Maak een onderscheid tussen individuele bewonersbelangen en collectieve wijkbelangen In klankbordgroepen moet het onderscheid gemaakt worden tussen individuele en collectieve (wijk)belangen, waarbij de eerste belangen buiten de klankbordgroep besproken moeten worden. Bewoners kunnen belangen hebben die strijdig zijn met het wijkbelang, of die daar los van staan. Deze individuele bewonersbelangen zijn belangrijk, maar hoeven niet met de hele buurt in bijvoorbeeld een klankbordgroep besproken te worden. Bewoners die met een individueel probleem/belang zitten, moeten persoonlijk benaderd worden in een-op-een contact. Op die manier worden ook deze bewoners gehoord, en wordt de klankbordgroepavond er niet door beïnvloedt. Gebruik verschillende participatiemiddelen om zoveel mogelijk bewoners te betrekken Binnen elk participatietraject moet apart gekeken worden op welke manier bewoners het beste bereikt kunnen worden maar hierbij moet goed bedacht worden hoe alle bewoners een stem 9

10 kunnen krijgen, door het inzetten van diverse participatiemiddelen. Vanuit professionele partijen bestaat namelijk de vrees dat de belangen van omwonenden die actief deelnemen aan een participatietraject niet representatief zijn voor het wijkbelang. Daarnaast hebben inderdaad niet alle bewoners de tijd en energie hebben om deel te nemen aan een uitgebreid participatietraject. Daarom is het aan te bevelen een eventuele klankbordgroep aan te vullen met een forum of andere laagdrempelige manier van communicatie zoals een website met een poll. Op deze wijze kunnen ook mensen met weinig tijd of omwonenden die minder belang hebben hun energie in participatie te steken (bijvoorbeeld omdat ze de plannen wel prima vinden) zich laten horen. Hun opmerkingen kunnen dan ook meegenomen worden in de klankbordgroepbijeenkomsten. Betrekken van bewoners Bewoners geven aan zo vroeg mogelijk en gedurende het hele bouwtraject betrokken te willen worden. Betrek omwonenden en de wijkraad vroegtijdig in het proces Bewoners willen graag zo vroeg mogelijk betrokken worden in het proces omdat er dan nog meer mogelijkheid is om invloed uit te oefenen en omdat ze graag willen weten wat hen te wachten staat. Als bewoners niet vroeg (genoeg) betrokken worden, kan het participatieproces op een verkeerde manier van start gaan en dan zal het vervolg ook moeizamer verlopen, zo is uit dit onderzoek gebleken. Het is ook aan te raden om de wijkraad zo vroeg mogelijk te betrekken, omdat dit een orgaan is dat weet wat er speelt in de wijk. Bij het vroegtijdig betrekken van bewoners moet aandacht besteed worden aan verwachtingsmanagement om te voorkomen dat bewoners denken dat de conceptplannen die er liggen ook precies zo uitgevoerd worden. Er zijn verschillende redenen waardoor bewoners nog niet direct betrokken kunnen worden. Het is belangrijk om dit beargumenteerd inzichtelijk te maken voor bewoners, zodat zij beter begrijpen waarom en op welke manier ze wel of niet betrokken zijn aan het begin. Betrek in eerste instantie zoveel mogelijk omwonenden in het participatietraject Betrek in eerste instantie zoveel mogelijk omwonenden met behulp van verschillende participatiemiddelen (zie ook: aanbeveling representativiteit bewoners). De houding die dat uitstraalt, kan het participatieproces een positieve start geven. Blijken er teveel bewoners betrokken te willen zijn, dan kan er alsnog in overleg met de bewoners een afvaardiging samengesteld worden. Betrek omwonenden ook tijdens de bouw Bewoners hebben aangegeven dat ze graag ook tijdens de bouw betrokken willen worden, om te praten over bijvoorbeeld tijden waarop het werkverkeer het beste de wijk in kan en omdat ze een goed overzicht hebben wat er speelt in de wijk. Het kan nuttig zijn om tijdens de bouw een paar momenten in te lassen waarop met bewoners in gesprek gegaan wordt. Ook is het tijdens de bouw belangrijk dat de uitvoerende partij toegankelijk is voor vragen. Participatiestandaard Zorg dat de verschillende stappen uit de Participatiestandaard allemaal worden toegepast De Participatiestandaard als tool wordt, zo blijkt uit dit onderzoek, nog niet door alle professionele partijen als zodanig gebruikt. Dit onderzoek wijst uit dat elke stap in de Participatiestandaard belangrijk is en het is aan te bevelen om al deze stappen uit de Participatiestandaard (nog) 10

11 explicieter te zetten. Zo moet bijvoorbeeld meer aandacht besteed worden aan het opstellen en upto-date houden van een participatiekalender. Neem een paragraaf over communicatie met bewoners op in de Participatiestandaard Er is nog geen paragraaf over participatie opgenomen in de Participatiestandaard. Het is aan te raden om dit te doen, omdat er uit het onderzoek naar de bouwprojecten is gebleken dat een goede communicatie het participatieproces positief kan beïnvloeden. 11

12 1. Inleiding Aanleiding Iedere Utrechtse wijkraad mag jaarlijks een wijkraadpleging uitvoeren onder (een deel van) de bewoners uit haar wijk. Op basis van de uitkomsten van de wijkraadpleging kan de wijkraad een gefundeerd advies uitbrengen aan het Utrechtse college van B&W. Wijkraad Zuid heeft aan onderzoeksbureau Labyrinth gevraagd om de wijkraadpleging naar participatie rondom bouwprojecten in de wijk uit te voeren. Labyrinth Onderzoek & Advies heeft een rijke historie in het uitvoeren van wijkraadplegingen. Eerder deed zij op dit thema onderzoek voor de wijkraad West naar participatie rondom bouwprojecten. N.a.v. deze wijkraadpleging is toen een debatavond georganiseerd waar de wethouder RO aanwezig was, alsmede veel raadsleden en wijkbewoners. De wijkraadpleging, het debat en de adviezen o.b.v. het onderzoek hebben er toen aan bijgedragen dat Utrecht zich verder is gaan buigen over de participatie rondom bouwprojecten. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de Utrechtse Participatiestandaard voor ambtenaren. De Utrechtse Participatiestandaard is een richtlijn die helpt om voor ieder project een zo goed mogelijke participatie vorm te geven. Het bijzondere van deze wijkraadpleging is dat de wijkraad in wil gaan op hoe deze voor Utrecht relatief nieuwe werkwijze in de praktijk volgens betrokkenen uitpakt. Doelstelling Om dit te onderzoeken heeft de wijkraad dit jaar gekozen om de wijkraadpleging over het thema participatie bij bouwprojecten te laten plaats vinden. Om een goed beeld te kunnen krijgen van de meningen van bewoners rondom hun betrokkenheid bij de bouwprojecten, en inzichtelijk te krijgen hoe de Participatiestandaard is toegepast bij bouwprojecten, zijn drie bouwprojecten geselecteerd. 1) Woningbouwproject De Trip (voorheen De Boo ) 2) Woningbouwproject Neerlandia op het Prozeeterrein 3) Brede school en woningbouw aan de Duurstedelaan Vraagstelling Er zijn twee hoofdvragen opgesteld binnen dit onderzoek: Hoe is de Participatiestandaard geïmplementeerd in bouwprojecten op het Duurstedelaanterrein, De Trip en Neerlandia op het Prozeeterrein? Wat zijn de ervaringen m.b.t. participatie bij deze projecten volgens zowel bewoners als betrokken professionals? Om de hoofdvragen te beantwoorden en de belangrijkste knelpunten in beeld te brengen, komen de volgende vragen aan bod: Op welk moment worden bewoners betrokken bij de planvorming? Hoe is de rolverdeling betreffende participatie tussen gemeente en marktpartijen? Hoe verloopt de communicatie met de buurt? o Hoe ervaren bewoners de houding van de professionele partijen? o Hoe ervaren bewoners de informatievoorziening vanuit de professionele partijen (begrijpelijkheid en tijdigheid van de informatie)? 12

13 o Hoe ervaren de professionele partijen over het algemeen de communicatie met de buurt? In hoeverre zijn de verschillende onderdelen van de Participatiestandaard toegepast? Hoe ervaren bewoners de (formele) mogelijkheden om invloed uit te oefenen? En hoe ervaren de professionele partijen dit? Onderzoeksaanpak Om de onderzoeksvragen te beantwoorden, is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksaanpak waarbinnen drie bouwprojecten in Utrecht Zuid centraal onderzocht worden door middel van een 360 graden aanpak waarbij zowel bewoners als de gemeente als de ontwikkelaars / uitvoerende partijen geïnterviewd zijn. In deze paragraaf zal de gekozen onderzoeksaanpak nader worden toegelicht. Literatuuronderzoek Aan de start van het onderzoek is een literatuurstudie uitgevoerd waar informatie over de drie bovenstaande bouwprojecten is gezocht, zoals het SPVE (Stedenbouwkundig Programma van Eisen), verslagen van klankbordgroepbijeenkomsten ed. Daarnaast is literatuur over bouwprojecten en de Participatiestandaard doorgenomen. Kwalitatief onderzoek Om een zo volledig mogelijk antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvragen, is gekozen voor een 360 graden aanpak waarin de onderzochte bouwprojecten in Zuid vanuit alle mogelijke perspectieven worden belicht. Per bouwproject zijn er verschillende partijen betrokken: de omwonenden, de gemeente en uitvoerende partijen (bv. projectontwikkelaar). Met al deze partijen is een gesprek gevoerd, zoals te zien in tabel 1. Tabel 1: 360 graden aanpak Wie Bewoners/klankbordgroepen/wijkraadsleden Gemeente/ambtenaren Marktpartijen/vastgoed/externen Bron: Labyrinth Onderzoek & Advies 2013 Methode Focusgroepen Diepte-interviews Diepte-interviews In gesprek met: Bewoners(organisaties) Marktpartijen/ Externen Gemeente (ambtenaren en bestuur) 13

14 Als binnen deze rapportage professionele partijen worden genoemd, dan worden de gemeente en externe, uitvoerende partijen (bv. projectontwikkelaar) bedoeld. De gekozen onderzoeksmethode is die van de kwalitatieve interviews waarin de ruimte was om diep in te gaan op de verschillende onderwerpen. De interviews zijn gehouden aan de hand van een topiclijst en een aantal stellingen, die n.a.v. de literatuurstudie zijn vastgelegd. Ook heeft de opdrachtgever een eerste opzet van de topiclijsten gekregen en is uitgenodigd om feedback te geven. Focusgroepen met actieve bewoners De bewoners zijn in focusgroepen geïnterviewd, waarbij per gesprek ook een wijkraadslid aanwezig was. Daarnaast zaten er (andere) omwonenden bij de gesprekken en bewoners die eerder ook deelnamen aan klankbordgroepen. Diepte-interviews met professionals Per project is er d.m.v. een diepte-interview een betrokken projectleider/projectmanager die vanuit de gemeente betrokken was bij het betreffende project, geïnterviewd. Ook is er per project een gesprek gevoerd met de uitvoerende partijen, wat ofwel de projectontwikkelaar was of in het geval van de Duurstedelaan, een extern adviesbureau zoals ingehuurd door de gemeente Utrecht. Daarnaast is er gesproken met de wethouder en met de wijkmanager van het wijkbureau. Geselecteerde bouwprojecten Om een goed beeld te kunnen krijgen van de meningen van bewoners rondom hun betrokkenheid bij de bouwprojecten, en inzichtelijk te krijgen hoe de Participatiestandaard is toegepast bij bouwprojecten, zijn drie bouwprojecten geselecteerd. Woningbouwproject De Trip (voorheen De Boo ) Op het voormalige terrein van bouwmaterialenverhuurder De Boo worden 250 starters(huur)woningen ontwikkeld in combinatie met kleinschalige bedrijfsruimte en een aantal voorzieningen. Het project heet nu De Trip. Deze naam is afgeleid van de voormalige eigenaargebruiker van het terrein; de erven Trip. Om 250 woningen te realiseren moet er een hoog bouwvolume per vierkante meter worden gerealiseerd (negen bouwlagen). Dit terrein is aan de Vaartsche Rijn gelegen aan de ene kant naast de Pastoefabriek en aan de andere kant naast Tivoli de Helling en de oude brandweerkazerne. Dit project wordt ontwikkeld en gebouwd door Jebber. Jebber is een dochterbedrijf van woningbouwcorporatie Stichting Studentenhuisvesting Utrecht. De ontwikkeling van starterswoningen speelt in op de grote vraag naar starterswoningen in Utrecht en heeft daarom steun en medewerking van de gemeente. Omwonenden, ondernemers en potentiële nieuwe bewoners zijn betrokken via ronde tafelbijeenkomsten. De projectontwikkelaar (Jebber) heeft in overleg en samenwerking met de gemeente zelf de communicatie richting de wijk verzorgd en het SPVE opgesteld in overleg met de gemeente. Woningbouwproject Neerlandia op het Prozeeterrein Neerlandia is een woningbouwproject van 130 woningen met horeca en commerciële voorzieningen op het voormalige Prozeeterrein in Hoograven. Het terrein is gelegen aan de Vaartsche Rijn en maakt onderdeel uit van een bedrijvenzone die geleidelijk tot een woongebied zal worden getransformeerd. De bestaande fabriekshal en loodsen maakten deel uit van de draadstaalfabriek 14

15 van Neerlandia (1875). De naam Prozee verwijst naar de huidige eigenaar van het terrein. Er wordt op het terrein door een particuliere ontwikkelaar een programma gerealiseerd met vooral grondgebonden rijwoningen. Er zijn verschillende bijeenkomsten voor de wijk/omwonenden geweest, Historische kring heeft input gegeven omtrent industrieel erfgoed. De gemeente heeft het SPVE uitgegeven. Brede school en woningbouw aan de Duurstedelaan In het kader van de uitvoering van het masterplan primair onderwijs moeten drie basisscholen aan de Duurstedelaan (Da Costa Hoograven, Ariënsschool en De Hoge Raven) in wijk Zuid worden vervangen. De scholen hebben ervoor gekozen de nieuwe schoolgebouwen te realiseren in het concept van een brede school. In deze herontwikkeling moeten ook de bestaande twee gymzalen vervangen worden. Door de keuze om de scholen en gymzalen samen te voegen in één gebouw, een brede school, blijft er ruimte in het plangebied over voor woningbouw. De gemeente heeft het SPVE uitgegeven. Schoolbesturen, ouders, de MR en omwonenden zijn betrokken in het participatietraject. Dataverwerking en rapportage De interviews zijn na de onderzoeksfase verwerkt en geanalyseerd aan de hand van het kwalitatieve verwerkingsprogramma MaxQdata. Alle interviews zijn gecategoriseerd op de belangrijkste onderwerpen, de resultaten uit de verschillende interviews zijn met elkaar vergeleken en op deze analyse zijn de resultaten gebaseerd. Terugkoppeling en debat De onderzoeksresultaten worden in deze rapportage teruggekoppeld. Naar aanleiding hiervan zal er een presentatie gegeven worden waarbij ook een debat tussen de verschillende actoren plaats zal vinden. 15

16 2. De Participatiestandaard Wat is bewonersparticipatie? Een definitie van de term participatie is de volgende: Participatie houdt in dat leden van een lokale samenleving deelnemen aan beslissingen die betrekking hebben op de vormgeving van hun eigen woon- en leefsituatie (Kleijwigt, 1979). Het gaat dus om het uitoefenen van invloed door de burger op beslissingen die hun eigen leefsituatie aangaan. De definitie maakt echter niet duidelijk in welke mate de burger een rol speelt bij politieke besluitvorming. Het maakt nogal verschil of burgers kunnen meebeslissen bij bepaalde kwesties, of dat ze louter op de hoogte worden gesteld van bepaalde ontwikkelingen. Bij participatie gaat het daarmee om allerlei vormen van deelname van de burger aan besluitvorming, variërend van een geringe tot een zeer grote deelname aan en invloed op de besluitvorming(nelissen, 1980). Participatie vindt plaats op verschillende niveaus waarin een burger aan het besluitvormingsproces kan deelnemen. Deze participatiegraden - komen terug in de participatieladder van Arnstein (Arnstein, 1969). Participatie kan geplaatst worden tussen twee uiterste vormen van besluitvorming: besluitvorming waarbij alleen de overheid beslist en besluitvorming waarbij alleen de burgers beslissen. Tussen deze twee uitersten bevinden zich verschillende participatiegraden. De participatieladder van Arnstein maakt duidelijk dat de mate waarin een burger invloed heeft op besluitvorming, per situatie verschillend kan zijn. Maar, wanneer kan nu echt van participatie gesproken worden? "There is no participation without the capacity to influence the final decision," zo schrijven Smith en Blanc (1997). Deze opvatting sluit aan bij de governance-gedachte, waarbij het uitgangspunt is dat de overheid in samenspraak met de direct belanghebbenden waaronder de burger zelf gebiedsgericht problemen aanpakt (Van Marissing e.a., 2005). Participatie lijkt daarmee voorbehouden aan de bovenste drie treden van de participatieladder. Immers, op de laagste drie treden van de ladder, hoeven de meningen, ideeën of wensen van de burger niet bij een bepaalde beslissing betrokken te worden. Zeker als de overheid helemaal zelf beslist, maar ook wanneer sprake is van het zogenaamde meeweten, is de invloed van de burger ver te zoeken. De uitwisseling van ideeën tussen burger en overheid kan betekenen dat bij meedenken sprake is van een zekere beïnvloeding van de burger op het besluitvormingsproces, maar een garantie hiervoor is er niet. De overheid kan de ideeën van de burger naast zich neerleggen. Pas bij meepraten, meedenken of, in het uiterste geval, wanneer de burgers zelf beslissen, kan gesproken worden over participatie van de burger. In dat geval betekent de inbreng van de burger een beïnvloeding van het eindresultaat. Pas in deze gevallen heeft de burger macht, men spreekt in dit geval ook wel over "citizen power (Smith & Blanc, 1997). De Participatiestandaard In 2010 is de Utrechtse Participatiestandaard samengesteld. De standaard is een richtlijn die helpt om voor ieder project een zo goed mogelijke participatie vorm te geven. De Participatiestandaard bestaat uit vijf stappen. Het is de bedoeling dat gemeenteambtenaren deze stappen bij aanvang van elk project en beleidsontwikkeling doorlopen: 16

17 Stap 1: Krachtenveldanalyse In kaart brengen wie de belanghebbenden zijn en wat hun belang en invloed is. Stap 2: Niveau van participatie bepalen Vaststellen wat het gewenste participatieniveau is (informeren, raadplegen, adviseren of coproduceren). Stap 3: Actoren met kernboodschap bepalen Bepalen welke belanghebbenden op welk participatieniveau om input moet worden gevraagd. Stap 4: Kalender opstellen Een planning maken en vaststellen wat geschikte momenten zijn om betrokkenen uit te nodigen. Stap 5: Participatiemiddelen bepalen Bepalen welke communicatie- en participatiemiddelen worden ingezet, variërend van traditionele middelen (wijkbericht, consultatieavond) tot moderne (twitteren, internetpanel enzovoorts). (Bron: Website Gemeente Utrecht) Zoals in stap 2 te zien zijn er vier participatieniveaus nodig. De mate waarin bewoners per project kunnen participeren, hangt af van het gekozen participatieniveau. De vier participatieniveaus worden in de Participatiestandaard (2010) als volgt omschreven: Informeren De gemeente bepaalt zelf de agenda voor besluitvorming en houdt betrokkenen op de hoogte. Betrokkenen hebben geen inbreng. Hun rol is toehoorder. Feitelijk is dit geen participatie. Plannen worden door de gemeente opgesteld zonder dat belanghebbenden invloed hebben. Zij worden wel geïnformeerd door bijvoorbeeld een wijkbericht, een informatieavond of een website. Raadplegen De gemeente bepaalt zelf de agenda, maar ziet betrokkenen als gesprekspartners bij ontwikkeling van beleid. Meningen, ervaringen en ideeën worden geïnventariseerd, maar zijn voor de gemeente niet bindend. De rol van de participant is geconsulteerde. Plannen worden door de gemeente opgesteld en voorgelegd aan belanghebbenden. De reacties van belanghebbenden worden meegenomen in het vervolgproces. Adviseren De gemeente bepaalt de agenda, maar betrokkenen kunnen problemen en oplossingen aandragen. Deze ideeën spelen een volwaardige rol bij het ontwikkelen van beleid. De gemeente verbindt zich in principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke besluitvorming hiervan beargumenteerd afwijken. De rol van de participant is adviseur. De betrokken partijen kunnen ook zelf met een voorstel komen. Dit hoeft niet aan te sluiten op een plan van de gemeente of ontwikkelaar. De wijkraad heeft altijd de bevoegdheid om zowel gevraagd als ongevraagd te adviseren. Co-produceren Gemeente en betrokkenen bepalen samen de agenda en zoeken samen naar oplossingen. De gemeente verbindt zich aan deze oplossingen in de besluitvorming. De rol van de participant is samenwerkingspartner. De betrokkenen zitten zelf aan tafel om over uitgangspunten, een plan of ontwerp mee te denken. Vaak al in een vroeg stadium om ook het proces mede vorm te geven. Dit heet een open plan proces. 17

18 3. Onderzoeksresultaten Op welke wijze bewoners de mate van participatie en de manier waarop de Participatiestandaard is geïmplementeerd ervaren, hangt af van verschillende zaken. In dit hoofdstuk zal ingegaan worden op of en in welke mate de Participatiestandaard toegepast is bij de onderzochte projecten. De vijf stappen in de Participatiestandaard worden elk apart besproken, waarbij de ervaringen van de verschillende partijen aan bod komen en daarna wordt een conclusie getrokken over het gebruik van de standaard bij de onderzochte projecten en worden de bevindingen gespiegeld aan eerder onderzoek naar bewonersparticipatie bij bouwprojecten dat Labyrinth eerder voor de Wijkraad West heeft uitgevoerd. Stap 1: Krachtenveldanalyse De Krachtenveldanalyse: in kaart brengen wie de belanghebbenden zijn en wat hun belang en invloed is. De geïnterviewde professionele partijen geven aan dat de krachtenveldanalyse in alle drie de projecten uitgebreid aan bod is gekomen. Bij het opstellen van de krachtenveldanalyse is bij in elk geval twee projecten ook het wijkbureau betrokken, omdat daar veel kennis over de wijk zit, aldus de respondenten. Geïnterviewden vanuit de gemeente en de uitvoerende partijen hebben aangegeven dat ze het van groot belang vinden om aandacht te besteden aan de krachtenveldanalyse, omdat ze inzien dat het heel belangrijk is om van te voren te weten wat er speelt in de omgeving, zoals onderstaande citaten illustreren. Je gaat elkaar toch tegenkomen, dus we willen heel graag aan het begin van het traject weten wie we gaan treffen in dat traject. [ + Ik ga veel liever op voorhand met dat soort partijen in gesprek, wat de belangen zijn, hoe ze ermee om willen gaan. Misschien dat je wel op ramkoers ligt met ze, maar dan weet je dat je op ramkoers ligt. Uitvoerende partij We hebben in eerste instantie niet eens zozeer gekeken wat ze willen, maar wel: wie kan eventueel wat willen. Uitvoerende partij Uit de interviews is gebleken dat het belangrijk is om in de krachtenveldanalyse ook te kijken hoe bewoners normaal gesproken op bouwprojecten reageren, en of er eerder projecten zijn geweest waar de participatie moeilijk verliep. Dit is belangrijke informatie om te kunnen inventariseren op welke manier met de bewoners gecommuniceerd moet worden, zo is uit een van de projecten uit deze studie gebleken. Conclusie krachtenveldanalyse: Uit de interviews blijkt dat de krachtenveldanalyse als een belangrijke stap in het proces wordt gezien die in alle drie de bouwprojecten ook uitgevoerd is. Het is aan te raden om zoveel mogelijk te zoeken naar alle mogelijke partijen met belangen, zodat op voorhand duidelijk is wie allemaal zou willen participeren en vanuit welke belangen ze dat doen. De krachtenanalyse moet dientengevolge zo uitgebreid mogelijk zijn, waarbij advies gevraagd moet worden aan partijen die dichtbij de bewoners in de wijk staan en weten welke belangen er allemaal spelen. Ook moeten eerdere 18

19 participatie- en bouwtrajecten in ogenschouw genomen te worden om te weten hoe de stemming in de buurt omtrent dit soort trajecten is. Stap 2: Participatieniveau bepalen Er zijn vier niveaus van participatie: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren. De participatie lag in de onderzochte gevallen vooral op het niveau van informeren, raadplegen en / of adviseren. Het blijkt dat het niet voor alle professionals bekend is wat het verschil is tussen raadplegen en adviseren, en daarom omschreef de een het als adviseren en de ander als raadplegen. In geen van de onderzochte projecten is sprake geweest van coproductie en de input die bewoners hebben kunnen geven, was niet bindend. Redenen gekozen participatieniveau Er zijn altijd redenen voor het kiezen van een bepaald participatieniveau, zoals ook uit de Participatiestandaard blijkt. Vaak ligt dit aan de context van het project. Ook in de onderzochte projecten speelden dit soort contextuele factoren een rol bij de bepaling van het participatieniveau. Zo kunnen financiële motieven een rol spelen. Ter illustratie: de bewoners bij een van de bouwprojecten gaven aan dat de betreffende grond in dat project voor een bepaalde prijs verkocht werd en dat, om dit financieel rendabel te maken, er wel de hoogte in gebouwd moest worden. In dit geval moest daarvoor het bestemmingsplan aangepast worden, aldus alle partijen. Dit proces heeft zich tussen gemeente en projectontwikkelaar afgespeeld en bewoners kregen daardoor het gevoel aan de zijlijn te staan. Naast financiële belangen die vaak meespelen en het participatieniveau meebepalen, laat de Participatiestandaard ruimte aan de opsteller van de standaard om een afweging te maken tussen belangen op verschillende niveaus. Zo speelde bij het bouwproject op De Trip het stadsbelang mee, namelijk het bouwen van goedkope starterswoningen. Een dergelijk belang wordt dan boven het wijkbelang geplaatst. Daarnaast kan de hoeveelheid aan belanghebbenden van invloed zijn op de mate waarin buurtbewoners nog invloed kunnen uitoefenen. Zo waren er bij het project op de Duurstedelaan bijvoorbeeld zoveel partijen dat het moeilijk was om de bewoners ook nog te laten meeontwerpen, aldus de professionele partijen: er waren drie scholen, ouders, de MR van de scholen etc. Door deze verschillende factoren, is coproduceren vaak niet aan de orde zo ook niet bij de onderzochte projecten en krijgen bewoners het idee weinig invloed uit te kunnen oefenen, zo gaven ze aan in de interviews. Onderstaande citaten zijn voorbeelden uit de verschillende interviews waarin betrokkenen aangeven welke factoren van invloed kunnen zijn op het bepalen van het participatieniveau. De complexiteit van bouwprojecten verklaart waarom er in het ene bouwproject meer ruimte is voor participatie dan in het andere. 19

20 De gemeente heeft het eigen initiatief uit handen gegeven, de grond is verkocht voor veel geld. Dat geld moet terugverdiend worden, met als gevolg een onaanvaardbare hoeveelheid aan starterswoningen. Actieve bewoner De Participatiestandaard gaat ervan uit dat je zoekt naar een zo hoog mogelijk niveau. Coproduceren zagen we niet echt zitten, omdat er behoorlijk wat randvoorwaarden aan zitten, alleen al zaken als bodemverontreiniging, luchtkwaliteit, geluid, het is vlakbij de snelweg. Je hebt al zoveel dingen die bepalen hoe iets eruit moet gaan zien, plus dat het terrein helemaal niet van ons is. Gemeenteambtenaar Je merkt ook dat stedenbouw best een hele dikke vinger in de pap heeft. Als je op het niveau raakt van: "Hier ligt de scheidslijn, dit is oud en dat is nieuw." Als iedereen het eens is dat er gebouwd wordt met een andere categorielijn die een bepaalde stijl moet hebben, dan krijg je dat er nooit doorheen. Uiteindelijk land je op het niveau van: "Wordt het een groen haagje of een hekje?" Op groot niveau zijn het altijd de grote bureaus die bepalen. Actieve bewoner In welke mate moeten bewoners betrokken worden volgens de professionele partijen? Waar bewoners het liefst invloed hebben op het hele bouwproject, blijkt uit de gesprekken met de gemeenteambtenaren en projectontwikkelaars/uitvoerende partijen dat deze partijen vinden dat de bewoners niet met elke stap uit het bouwproject mee zouden moeten kunnen praten. Ten eerste vanwege de bovengenoemde redenen. Maar ook gaven de professionele partijen aan dat ze vinden dat omwonenden niet het recht hebben om hun omgeving helemaal te bepalen, zoals het citaat hieronder illustreert: Alleen ik vind wel: we hebben hier een gemeentebestuur, we hebben de welstandscommissie, we hebben stedenbouwers, we hebben professionals bij de gemeente. Het is hun taak dat op markante stukken, de Kop van Lombok is er zo één, dat vind ik ook, dat zijn stadsbepalende plekken: daar moet de gemeente sturing aan geven. [..]..ik ga toch niet het gevelbeeld van de buurman bepalen, dat vind ik te ver gaan. Omwonenden mogen wel hun mening geven, maar niet dat ze daar een beslissende rol in krijgen. Uitvoerende partij Communicatie over (keuze) participatieniveau Uit de interviews is gebleken dat de gemeente en projectontwikkelaar/uitvoerende partij zich tijdens de projecten bewust waren van het participatieniveau dat mogelijk was. Dit werd echter, volgens de bewoners, niet duidelijk gecommuniceerd met hen. Ik werd in januari benaderd; "de klankbordgroepgroep komt weer bij elkaar, er komt een informatieavond" en er ging ook een klankbordgroep komen voor het groen om de scholen heen. Wie daar interesse in had mocht erin gaan zitten. De eerste vraag die ik stelde was: welke waarde heeft die klankbordgroep? En wat wordt met die adviezen gedaan? Niemand kon daar antwoord op geven. Actieve bewoner 20

21 Daarnaast geven professionele partijen bij dezelfde bouwprojecten vaker een hoger participatieniveau aan dan bewoners dat doen: zo geven de professionele partijen aan dat er sprake is van raadplegen of adviseren en zeggen bewoners vaker dat het bij informeren blijft. Bewoners geven in de groepsgesprekken blijk van inzicht in de factoren die participatie op het hoogste niveau bemoeilijken, maar willen daarover wel graag meer informatie hebben. Die informatie wordt, zoals bovenstaand voorbeeld illustreert, niet altijd adequaat gegeven volgens de bewoners. Gemeenteambtenaren geven volgens de bewoners niet eerlijk aan wat voor speelruimte er voor hen en voor de omwonenden is en hierdoor blijft het voor bewoners onduidelijk welke invloed ze (kunnen) hebben. Liever willen ze dat de gemeente eerlijk vertelt welke petten ze allemaal op hebben en wat de spelregels zijn. Als dat gebeurt, dan suggereren de bewoners, dat ze het gekozen participatieniveau ook eerder zullen accepteren. Ook in het kader van verwachtingsmanagement is het belangrijk om naar bewoners te communiceren wat hun formele rol in het proces is, zoals onderstaand citaat illustreert: Misschien is dat wel een aandachtspunt als je zo n traject start met zo n klankbordgroep, dat is het eerste wat je moet zeggen. Misschien hadden we nog wel duidelijker kunnen zijn wat ze konden verwachten. Dat is misschien wel, dat de gemeente soms te veel verwachtingen schept in het participatieproces die helemaal niet waargemaakt kunnen worden. Uitvoerende partij Conclusie participatieniveau: Er blijkt tussen bewoners en professionele partijen niet altijd consensus te bestaan over welk participatieniveau gehanteerd wordt: zo duiden bewoners het niveau als informeren terwijl professionele partijen het als raadplegen beschouwen. Het lijkt nodig te zijn dat de professionele partijen duidelijker uitleggen op welk participatieniveau bewoners zich begeven, waarom voor dat niveau gekozen hebben en wat het gekozen participatieniveau inhoudt. Dit is belangrijk opdat bewoners weten waar ze aan toe zijn maar ook omdat bewoners aangeven wel inzicht te hebben in, en begrip voor, de factoren die participatie bemoeilijken, maar dat professionele partijen niet duidelijk en eerlijk genoeg over deze factoren communiceren. Daarnaast zullen bewoners vaker een hoger participatieniveau nastreven dan professionele partijen dat wenselijk achten: wellicht komt het hierdoor dat bewoners het gekozen participatieniveau soms als lager inschatten dan professionele partijen dat doen: bewoners hadden meer verwacht. Hier speelt ook een stukje verwachtingsmanagement mee. Omdat professionele partijen volledige participatie niet wenselijk achten, zal coproductie (waarschijnlijk) niet snel tot stand komen. Bij de professionele partijen heerst nog enige onduidelijkheid over het verschil tussen raadplegen en adviseren: dat zou duidelijker omschreven kunnen worden. Stap 3: Actoren en bijbehorende kernboodschap bepalen Bepalen welke belanghebbenden op welk participatieniveau om input moet worden gevraagd. Mate van betrokkenheid vergeleken met andere partijen Als het participatieniveau is bepaald, moet bepaald worden met welke van de in de krachtenveldanalyse gedefinieerde actoren het participatietraject ingegaan wordt. De Participatiestandaard geeft aan dat de actoren die worden betrokken in het participatietraject, in 21