Werken aan de economie van de toekomst. Circulair, Innovatief en Internationaal

Transcriptie

1 Werken aan de economie van de toekomst Circulair, Innovatief en Internationaal

2

3 Werken aan de economie van de toekomst Circulair, Innovatief en Internationaal Beleidskader economie, mei 2016 Werken aan de economie van de toekomst 3

4 4 Werken aan de economie van de toekomst

5 Inhoudopgave Werken aan de economie van de toekomst 7 1 Maatschappelijke en economische uitdagingen Huidige trends en ontwikkelingen Europese uitdagingen Economisch sterke sectoren in Oost Nederland Relatie met Omgevingsvisie Gelderland Relatie met Gelderse uitdagingen in coalitieakkoord 13 2 Ambitie economisch beleid en rol provincie Gelderland Onze ambitie en doelen Focus en doelgroep Rol Provincie Gelderland 17 3 Vier centrale uitdagingen Rode loper aanpak Van innovatie tot toepassing Bedrijven ondersteunen bij de omslag naar circulair produceren Economische branding van Gelderland 19 Uitvoeringsprogramma economie 21 4 Beleidsonderdelen economie Plandoel: Versterken MKB breed Speerpunt aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt Speerpunt innovatie en ondernemerschap in het MKB Speerpunt internationalisering Gelderse economie Plandoel versterken werklocaties Plandoel versterken partnerschap en uitvoering beleid Speerpunt versterking Gelders Investeringsklimaat Inzet regionale ontwikkelingsmaatschappij Oost NV 37 5 Bijdrage provinciale opgaven aan de Gelderse economie Opgaven inzake duurzame ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer Opgaven inzake milieu, energie en klimaat Opgaven inzake een vitaal platteland Opgaven inzake de regionale bereikbaarheid en regionaal openbaar vervoer Overige opgaven inzake regionale economie Opgaven inzake Cultuur en erfgoed Opgaven inzake kwaliteit van het openbaar bestuur 43 6 Monitoring 45 7 Financiën Financieel overzicht economie Financiële besluiten Structurele middelen Coalitiemiddelen 2015 t/m Instrumenten 49 Bijlagen 51 Bijlage 1 53 Bijlage 2 57 Bijlage 3 77 Bijlage 4 85 Bijlage Werken aan de economie van de toekomst 5

6 6 Werken aan de economie van de toekomst

7 Werken aan de economie van de toekomst Circulair, Innovatief en Internationaal De economie gaat de komende jaren veranderen door robotisering, digitalise ring, 3D printing, big data en the internet of things. De aarde warmt op en grondstoffen worden schaars. Bedrijven moeten innoveren en duurzaam produceren om concurrerend te blijven. Het werk verandert. Werknemers worden ondernemers, die een leven lang blijven leren. Door globalisering raken economieën steeds meer met elkaar verweven. Groeikansen liggen vooral in de export. De economie van de toekomst stopt niet bij de grenzen, maar verlegt de grenzen. De Europese Commissie heeft in 2010 een Europese groeistrategie geschreven voor Hierin onderschrijft de EC de noodzaak om zich op economisch gebied te ontwikkelen tot een innovatieve, duurzame en inclusieve economie. Dit moet voor de lidstaten leiden tot economische groei, meer werkgelegenheid en moet tweedeling in de samenleving voorkomen. De economie van de toekomst is een innovatieve, circulaire en internationaal georiënteerde economie die zorgt voor duurzame groei en werkgelegenheid. Deze uitdaging sluit aan bij de kwaliteiten en ambities van Provincie Gelderland. Met de innovatiekracht van onze universiteiten en campussen, de AgroFood en Health sector en onze maakindustrie hebben wij alles in huis om de proeftuin te worden voor de economie van de toekomst en een kweekvijver voor talent. Provincie Gelderland wil werken aan een economie waar ieder talent telt, van VMBO tot WO. We willen werk maken van innovatie en deze internationaal uitnutten. Innovatie moet duurzaam zijn en dienstig aan energietransitie en een circulaire economie. Daarvoor moeten we een aantal structurele beperkingen overwinnen, zoals een kapitaalmarkt die nog niet voldoende duurzame innovatie bevorderd, toenemende discrepanties op de arbeidsmarkt waardoor talent niet benut wordt en zullen we nog meer een cultuur van samenwerking moeten bevorderen. We staan aan de vooravond van een industriële renaissance. Er zijn nog steeds activiteiten die vanuit Europa naar Azië worden verplaatst. Maar we zien ook dat productie terug wordt gehaald om minder beslag te leggen op werkkapitaal en sneller in te kunnen spelen op de vraag van de klant. De maakindustrie in Gelderland is wereldniveau en het verschil in loonkosten tussen Europa en Azië wordt kleiner. Reshoring en outsourcing zijn twee trends, soms aanvullend en soms tegenstrijdig, die de bedrijvigheid en werkgelegenheid stimuleren. Het MKB is de banenmotor van de Gelderse economie. Vooral in stuwende sectoren zoals agrofood, logistiek en de industrie moet het MKB zorgen voor groei en werkgelegenheid. Deze stuwende sectoren hebben een indirect effect op de verzorgende sectoren zoals de zorg en de dienstverlening. Vakmanschap en ondernemerschap staan hierbij centraal. Ambacht heeft een goede toekomst. Technologische ontwikkelingen als 3-d printen bevorderen ambacht maar ook nieuwe combinaties van ontwerpen, maken en vermarkten. Meesters in het ambacht zijn ook inspiratiebronnen voor leerlingen om het vak eigen te maken en te vernieuwen. Werken aan de economie van de toekomst 7

8 De Gelderse economie staat in de wereldtop. Maar we kunnen het nog beter doen door innovatie en industrie beter op elkaar aan te laten sluiten. Op dat punt scoren we lager dan de absolute top in Europa. We willen werk maken van innovatie door bedrijven te ondersteunen in de omslag naar duurzaam produ ceren, crossovers tussen kennisinstellingen en ondernemers te bevor deren, gaten op de arbeidsmarkt te dichten en de rode loper uit te leggen voor bedrijven. Dit vereist een cultuur van samenwerking die goed aansluit bij het naober schap waar Gelderland om bekend staat. Samenwerking in productieketens of door samenwerking in ecosystemen. Samen werken we aan de economie van de toekomst. Uit de crisis, aan het werk! Leeswijzer Na deze korte inleiding start deel 1 van het beleidskaderkader economie het ambitiedeel (hoofdstuk 1 t/m 3). In hoofdstuk 1 vindt u een analyse van de maatschappelijke en economische uitdagingen. Een vertaling van de maatschappelijke en economische uitdagingen naar de ambities die we ons als provincie Gelderland stellen en de rol die we daarin pakken, is opgenomen in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 sluiten we het eerste deel van het beleidskader af met een overzicht van vier centrale uitdagingen die we extra accent gaan geven in de komende coalitieperiode. Deel 2 van het beleidskader economie bestaat uit het uitvoeringsprogramma (hoofdstuk 4 t/m 7). U leest daarin hoe we de ambities willen gaan realiseren. De hoofdstukken 4 en 5 geven een uitwerking van de uitvoering binnen verschillende beleidsonderdelen van economie en de bijdragen vanuit andere provinciale taken en opgaven, niet zijnde economie. In hoofdstuk 6 beschrijven we hoe we de Gelderse economie volgen en hoe we monitoren of de provinciale activiteiten bijdragen aan het realiseren van onze ambitie. Tenslotte vindt u in hoofdstuk 7 de financiële vertaling van het beleidskader economie. Enkele belangrijke rapporten en notities waar we in de tekst van het beleids kader economie naar verwijzen zijn opgenomen in de bijlagen bij dit document. 8 Werken aan de economie van de toekomst

9 1 Maatschappelijke en economische uitdagingen 1.1 Huidige trends en ontwikkelingen 1 De Gelderse economie groeit, maar de werkloosheid blijft hoog. De uitgangspositie van Gelderland als aantrekkelijke omgeving voor bedrijven en bewoners om te werken en te wonen is uitstekend. Gelderland staat op in de top 20 van economisch meest concurrerende regio s in Europa. Gelderland is wereldtop! Huidige trends en ontwikkelingen waar we op moeten anticiperen zijn: Voorkomen van een tweedeling op de arbeidsmarkt als gevolg van technologische ontwikkelingen; Toenemend belang van een sterke en innovatieve industrie in Gelderland; Toenemende schaarste aan grondstoffen en de noodzaak tot duurzame productie en consumptie; Toenemend belang van duurzame investeringen; Toenemend belang van internationale handel (export). 1 De achtergrond van deze trends en ontwikkelingen vindt u in de Economische Verkenning en de Verkenning Maakindustrie uit 2014 (PS ) en de Verkenning Land- en Tuinbouw uit 2015 (PS ). 2 Meer informatie over de huidige economische situatie in Gelderland vindt u in de Provinciaal Economische Verkenning, februari 2016: gelderland.nl/economiein-gelderland-klimtlangzaam-uit-het-dal. Na zeven magere jaren groeit de Nederlandse economie weer over een breed front. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldt dat bijna alle signalen die bepalend zijn voor de stand van de Nederlandse economie op groen staan. Uit de stand van de Gelderse conjunctuurindicatoren blijkt dat over het geheel genomen de provinciale economie in dezelfde conjunctuurfase verkeert als de Nederlandse, maar ook wordt duidelijk dat de economische situatie nog ver verwijderd is van het punt van vlak voor de recessie begin Het huidige herstel is nog te kort om de vergaande gevolgen van de langdurige laagconjunctuur op te vangen. Voor de komende jaren wordt weliswaar verwacht dat er weer economische groei in het verschiet ligt, maar ook dat de arbeidsproductiviteit jaarlijks toe zal nemen waardoor de banengroei beperkt blijft tot gemiddeld bijna 1% per jaar 2. Iedereen aan de slag op de arbeidsmarkt Daarbij komt dat er een forse discrepantie is tussen de beroepen waarvoor vacatures zijn en de competenties van mensen die nu aan de kant staan. De digitaliseringsslag die gaande is in de industrie vraagt om andere kwaliteiten van de werknemers, maar leidt soms ook tot vervanging van banen in de ene sector ten gunste van een andere sector. Zowel voor deze mensen als voor de economie is het van belang om deze discrepantie weg te nemen, zodat ook in de maatschappij van de toekomst iedereen mee kan doen (van laag tot hoog opgeleid). Ook de toenemende behoefte van bedrijven om flexibel in te kunnen spelen op vragen van klanten zien we terug in een toenemende flexibilisering van de arbeid en arbeidscontracten. Trends op het gebied van internationalisering en technologische ontwikkeling zullen er waarschijnlijk toe leiden dat de vraag- en aanbodverhoudingen op de arbeidsmarkt scheef blijven. Het voorkomen van polarisatie op de arbeidsmarkt wordt daarmee een steeds belangrijker vraagstuk. Middenbanen lijken in de toekomst op de tocht te staan terwijl aan de onderkant en vooral aan de bovenkant er steeds meer banen bij komen. Er verandert van alles in de organisatie en productie van goederen en diensten. Banen bestaan steeds vaker uit verschillende taken die soms ook gedaan kunnen worden door computers en robots, of door mensen elders in de wereld. Wat precies de effecten van technologische ontwikkelingen zijn op de arbeidsmarkt van de toekomst is Werken aan de economie van de toekomst 9

10 lastig te voorzien. Werk blijft echter de spil van de economie en de samenleving en is cruciaal in het leven van mensen. Betaald werk zorgt voor inkomen, eigenwaarde en het verbindt mensen. Samen met onze partners (onderwijs en bedrijfsleven) dienen we onze Gelderse beroepsbevolking klaar te maken voor de economie van de toekomst. 3 EU regionaal Competitiveness Index (RCI), JRC Scientific and Policy Reports, European Commission. Samen werk maken van innovatie De uitgangspositie van Gelderland op het internationale economische speelveld is goed. Door de Europese Commissie is het regionale concurrentievermogen van alle EU-regio s onderzocht 3. Daarbij is het regionale concurrentievermogen gedefinieerd als het vermogen om op korte- en lange termijn een aantrekkelijke omgeving te bieden voor bedrijven en bewoners om te werken en te wonen. Gelderland komt zeer goed uit de internationale vergelijking en staat in de rang orde van de 262 regio s op de 16de plaats. Bij de meeste onderzochte thema s kan Gelderland zich meten met de beste van Europa. Op het gebied van innovatie loopt Gelderland achter. We moeten samen met onze partners een inhaal slag maken door werk te maken van innovatie om in de toekomst als vestigingsplek concurrerend te blijven ten opzichte van andere Europese regio s. Toenemend belang van industriële bedrijven voor Gelderland De circa 7500 industriële bedrijven in Gelderland leveren nu 13% van het regionaal inkomen en 11% van de werkgelegenheid. De indirecte effecten van de industrie, bijvoorbeeld als bron van export en innovatie en als aanjager van dienstverlening, zijn naar schatting dubbel zo groot. Op dit moment biedt de industrie werk aan mensen. Het aantal banen staat echter onder druk en wijzigt van inhoud. Nieuwe technologieën maken andere business- en verdienmodellen mogelijk en zetten waardeketens op zijn kop. Zoals hiervoor geschetst (ontwikkelingen arbeidsmarkt) vragen nieuwe technologieën om andere vaardigheden en kwaliteiten van medewerkers. Nieuwe productie-concepten en netwerken komen op en de noodzaak tot facility sharing (delen van bijvoorbeeld machines) en experimenteerruimte neemt toe. Klanten vragen steeds meer maatwerk wat gevolgen heeft voor het product, maar ook het productieproces en de organisatie van bedrijven. Als provincie hebben we er belang bij dat dat industrie zich aanpast aan de technologische ontwikkelingen van de toekomst en aan de vraag van de klant van de toekomst, zodat productieactiviteiten en daarmee ook banen in andere sectoren (bijvoorbeeld de logistiek en dienstverlening) voor Gelderland behouden blijven. Een goede verbinding tussen kennisinstellingen, de industrie en de logistiek is hierbij van groot belang; van tekentafel tot vrachtwagen. Maar ook kansen om innovatieve en duurzame productiebedrijven een plek te geven in Gelderland zullen we moeten pakken, want zij dragen bij aan werkgelegenheid op alle opleidingsniveaus. Noodzaak tot een duurzame productie en consumptie De crisis van kan gezien worden als een belangrijk kantelpunt voor het economisch model dat sterk op financieel kapitalisme leunde met een voorkeur voor speculatie in vastgoed, woningen en financiële activa. Dit ging ten koste van investeringen in de productieve economie. Korte termijn speculatie ging voor op lange termijn rendement. De consequentie daarvan is tweeledig. Enerzijds hebben we nu een erfenis van leegstaande winkels, kantoren en bedrijfsterreinen die hun investering niet meer zullen terugverdienen. Er was al overcapaciteit, maar dat is nog sterker aan het licht gekomen door het nieuwe winkelen en het nieuwe werken. Anderzijds heeft de productieve economie geleden onder een gebrek aan investeringen. Dat heeft geleid tot een gebrek aan inzet op innovatie en productontwikkeling, op investeringen, op hogere producti viteit en kwaliteit. Daarnaast is daardoor ook weinig geïnvesteerd in duurzaamheid. 10 Werken aan de economie van de toekomst

11 Dit laatste is extra zorgwekkend omdat wetenschappers en ondernemers verwachten dat in de toekomst de aard van de producten en de wijze van produceren soms zelfs ingrijpend- zal veranderen. Klanten eisen maatwerk, snelheid en flexibiliteit. Bovendien groeit het besef van de eindigheid van grondstoffen en de klimaatverandering en daarmee de noodzaak tot duurzamere productietechnieken en consumptiepatronen. We zien een ontwikkeling dat producenten eigenaar blijven van de grondstoffen die zij in hun producten verwerken en deze op termijn ook weer hergebruiken. Dit vraagt om een radicale omslag naar een circulaire economie. Toenemend belang van internationale handel De verkenningen economie (PS ) leren ons dat de industrie een drijvende kracht is in de Gelderse economie en dat het belang van de industrie verder zal toenemen. Belangrijke delen van de dienstensector en het leeuwendeel van de export en de investeringen zijn gekoppeld aan de industrie en dragen bij aan uitgaven in de zorg, onderwijs en overheid. De economische toekomstscenario s wijzen erop dat de binnenlandse afzetmarkt nog maar beperkt zal groeien. Onze toekomstige welvaartspositie zal in hoge mate gekoppeld zijn aan: de exportmogelijkheden van het bedrijfsleven, en; de mate waarin productiviteitsverbeteringen worden doorgevoerd. De internationale verwevenheid van bedrijven neemt ook nog steeds verder toe. Productie krijgt steeds meer vorm in ketens waarmee bedrijven in verschillende landen afhankelijker van elkaar worden. Veel opkomende economieën ontwikkelen zich van lagelonenland tot kenniseconomie en in 2020 zal twee derde van de mondiale middenklasse in Azië wonen. Dat biedt allerlei nieuwe kansen maar het maakt ook dat gevestigde posities permanent onder druk staan. Productieprocessen veranderen steeds sneller en marktleiders behouden hun positie vaak maar kort. Innoveren is niet langer een activiteit van enkel kennisinstellingen, maar een permanent proces van schaven en bijstellen van producten en productmethoden, waarbij iedereen betrokken is: werknemers van hoog tot laag, toeleveranciers, en zelfs klanten. Dit geldt voor elk bedrijf. Digitale fabricage is een voorbeeld van een ontwikkeling die bedrijven kan helpen bij realiseren de benodigde productiviteitsverbeteringen en daarmee het behoud van de concurrentiepositie. Kennis wordt als productiefactor en vestigingsfactor ook steeds belangrijker. Bedrijven vestigen zich (of breiden uit) daar waar de beroepsbevolking over competenties en kennis beschikt die voor het bedrijf van belang is. Ook in onze provincie is het van belang dat de juiste kennis en competenties op alle niveaus op de arbeidsmarkt beschikbaar zijn. De lezing die professor Grabher op 29 februari 2016 bij het debat over de Toekomst van de Gelderse Economie hield over open innovatieregio s onderschrijft deze ontwikkeling. De sheets van zijn lezing zijn opgenomen in bijlage 2. Toenemend belang van duurzame investeringen De omslag naar slim en duurzaam produceren vraagt om een investeringsimpuls. Die zal vooral uit ondernemers zelf komen, maar een paradigmawisseling op financiële markten is daarbij nodig. Europa heeft genoeg spaar- en pensioenvermogen dat ingezet kan worden voor productieve investeringen. Maar het gebeurt te weinig. Zo is de kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf (MKB) tijdens maar ook na de crisis gedaald, zowel voor het innovatieve als het traditionele MKB. Werken aan de economie van de toekomst 11

12 4 ESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, DNB: De Nederlandse Bank, SER: Sociaal Economische Raad. 5 naoberkrediet.nl/, Naoberkrediet is een kredietinstelling voor het MBK in de achterhoe 6 Meer informatie over de Grand EU-Challenges vindt u via de volgende link: programmes/horizon2020/ en/h2020-section/societalchallenges Dat blijkt uit studies van de OESO, DNB en SER 4. De rem op financiering vertraagd de doorbraak van nieuwe technologie en daarmee ook de banenmotor die het MKB kan zijn. Ook brancheorganisaties voor de technologische industrie (FME) en de chemische industrie (VNCI) en initiatieven als het naoberkrediet 5 en een particulier startersfonds in Nijmegen erkennen dit probleem. De provincie Gelderland heeft met haar financiële instrumenten (zoals het Topfonds Gelderland) het marktfalen vanaf 2011 deels opgevangen maar kan en wil niet voorzien in de gehele kredietvoorziening van bedrijven die slim en duurzaam willen produceren. Dat is ook niet nodig want met een kleine publieke inzet kan een hefboom met institutioneel en privaat vermogen worden opgezet. Het Europees Fonds voor Strategische Investeringen (EFSI) en het Nederlands Investering Agentschap (NIA) zijn daarbij nuttige instrumenten waar Gelderland, met haar ervaring, toegang toe heeft. Partnerregio s zoals Noord-Brabant en Nordrhein-Westfalen hebben deze mogelijkheden eveneens onderkend. 1.2 Europese uitdagingen De Europese Commissie heeft in 2010 een Europese groeistrategie geschreven genaamd Europe Deze groeistrategie is gefundeerd op 7 zogenaamde EU Grand Challenges 6, waarvan met name de volgende uitdagingen aansluiten bij de economische kwaliteiten en ambities van Gelderland (zie onder in 1.3): Gezondheid; Voedselveiligheid; Duurzame landbouw, en Bio-economie. Tegen de achtergrond van deze maatschappelijke opgaven én de huidige trends en ontwikkelingen beschreven in 1.1, ziet Europa de noodzaak om zich op economisch gebied te ontwikkelen tot een slimme, duurzame en inclusieve economie. Dit moet voor de lidstaten leiden tot werkgelegenheidsgroei, productiviteitgroei en een tweedeling in de samenleving voorkomen. 1.3 Economisch sterke sectoren in Oost Nederland Samen met het bedrijfsleven, de hogescholen en de universiteiten hebben we op de schaal van Oost-Nederland (Gelderland en Overijssel) de thema s benoemd waarop we gezamenlijk excelleren. Dit zijn Smart and sustainable industries (slimme en duurzame industrie) en Concepts for a healthy life (concepten voor gezond leven). Op deze twee thema s hebben Gelderland en Overijssel een unieke kennispositie en krachtige bedrijven. De sectoren High Tech Systemen en Materialen (HTSM), Life Sciences & Health en AgroFood, die in termen van werkgelegenheid en innovatiecapaciteit voor zowel Overijssel als Gelderland van groot belang zijn, dragen bij aan deze thema s. Om de herkenbaarheid van Oost-Nederland in Europa te vergroten richten we ons met de partners in Oost-Nederland op de twee hiervoor genoemde thema s, met daaronder de volgende inhoudelijke speerpunten: Intelligente productie en slimme materialen (Smart Manufacturing and Materials) Intelligente productie van voedingsmiddelen (Smart Food Production) Koolstofarme productie (Biobased production) Zorgtechnologie en toedieningssystemen (Health Technology and Delivery Systems) Het gezonde brein (Healthy Brain) Gepersonaliseerde zorg en voeding (Personalized Health and Nutrion) Samen met de provincie Overijssel, de kennisinstellingen en het bedrijfsleven kunnen we vanuit deze thema s en speerpunten een antwoord formuleren op de 12 Werken aan de economie van de toekomst

13 Europese uitdagingen rondom gezondheid en welzijn, duurzame landbouw en voedselveiligheid, bio-economie, klimaatverandering en (her)gebruik van grondstoffen. Het volledige rapport Innovatieprofiel Landsdeel Oost Nederland is opgenomen in bijlage 3. Een recent onderzoek van de Rijksdienst voor Ondernemers Nederland (RVO) naar de Innovatiekracht van Gelderland en Overijssel (maart 2016) bevestigt deze keuze van thema s. Het RVO onderzoek is opgenomen in bijlage Relatie met Omgevingsvisie Gelderland In de Omgevingsvisie Gelderland (december 2015) kiest de provincie Gelderland ervoor om vanuit twee hoofddoelen bij te dragen aan maatschappelijke opgaven. Deze zijn: 1 Een duurzame economische structuur; 2 Het borgen van de kwaliteit en veiligheid van onze leefomgeving. Vanuit het beleidskader economie dragen we met name bij aan de eerste opgave uit de omgevingsvisie. Dit doen we, zoals ook als geconstateerd in de omgevings visie, vanuit een andere context dan een aantal jaar geleden. De maatschappelijke en economische ontwikkelingen zoals omschreven in paragraaf 1.1. geven hier aanleiding toe. 1.5 Relatie met Gelderse uitdagingen in coalitieakkoord In het coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland signaleerden we drie ontwikkelingen die om nieuwe oplossingen en verbanden vragen: Een maatschappelijke ontwikkeling van groeiende afstand tussen bevolkingsgroepen; Een economische ontwikkeling de aard, kwaliteit en de kwantiteit van werk verandert; Een ecologische ontwikkeling van veranderende natuur en leefomgeving. Als college onderschrijven we de noodzaak om in ons economisch beleid te anticiperen op de huidige trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op de economische kracht van Gelderland. Samengevat op basis van paragraaf 1.1: Voorkomen van een tweedeling op de arbeidsmarkt als gevolg van technologische ontwikkelingen; Toenemend belang van een sterke en innovatieve industrie in Gelderland; Toenemende schaarste aan grondstoffen en de noodzaak tot duurzame productie en consumptie; Toenemend belang van duurzame investeringen; Toenemend belang van internationale handel (export). De economie van de toekomst is een slimme, schone en internationaal georiënteerde economie die zorgt voor duurzame groei en werkgelegenheid voor mensen op alle opleidingsniveaus. Om goed in te kunnen spelen op de dynamiek waarmee ontwikkelingen zich in de economie voltrekken zullen we met het economisch beleid moeten anticiperen als ontwikkelingen anders uitpakken dan we nu denken. Dit vraagt om actief mee doen in netwerken en vinger aan de pols bij bedrijven en partners, zodat we zicht houden op wat wel en niet werkt en we daar ook op kunnen acteren. Als provincie hebben we maar beperkt invloed op toekomstige trends en ontwikkelingen. We kunnen wel een innovatief samenwerkingsklimaat bevorderen waarin kennis circuleert en partijen in het economisch domein elkaar makkelijk vinden om in te spelen op deze ontwikkelingen. Werken aan de economie van de toekomst 13

14 Onderliggend beleidskader beschrijft de inzet van de provincie Gelderland voor de periode 2016 t/m 2019, in het licht van de langere termijn ontwikkelingen die we nu voorzien en in aanvulling op de inzet van andere partijen in het economische werkveld. In hoofdstuk 2 is de ambitie en koers van het economisch beleid uitgewerkt aan de hand van de ontwikkelingen en uitdagingen zoals die in dit hoofdstuk zijn geschetst. 14 Werken aan de economie van de toekomst

15 2 Ambitie economisch beleid en rol provincie Gelderland Gelderland. Daar vind je Nederland in het klein. Met bruisende steden en kalm platteland, weelderige natuur en breed stromende rivieren. In dat Gelderland werken we samen aan een schone en gezonde provincie. Een provincie waar we grenzen verleggen, om ruimte te maken. Wij werken ook vanuit economie aan een schoon en gezond Gelderland door werk te maken van banen voor iedereen en door groeiende bedrijven te ondersteunen, maar wel met een stevige groene uitdaging, grenzeloos innovatief en internationaal. We hebben het als Gelderland allemaal in huis: van tekentafel tot vrachtwagen. Uit de crisis aan het werk! 2.1 Onze ambitie en doelen Werken aan de economie van de toekomst: circulair, innovatief en internationaal Ambitie Om de economische groei en de werkgelegenheid in Gelderland te stimuleren werken we als college aan de economie van de toekomst: circulair, innovatief en internationaal. Bij deze ambitie horen de volgende mijlpalen: 1 In 2020 streven we er naar om als Gelderland tot de top 5 % Europese regio s te horen op basis van het economisch concurrentievermogen, waarbij we als Gelderland in Europa gezien worden als innovatieve proeftuin. We behoren nu tot top 6%; 2 In 2020 zijn we de 3e industrie provincie van Nederland; 3 In 2020 wordt Gelderland (inter)nationaal erkend als provincie waar innovatieve ondernemers met de potentie en de ambitie om te groeien de ruimte krijgen en worden ondersteund; 4 In 2020 zijn in samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijsinstellingen nieuwe onderwijsconcepten ontstaan die discrepanties op de arbeidsmarkt (op alle opleidingsniveaus) verkleinen; 5 In 2020 hebben we samen met marktpartijen, Europa en het Rijk maximaal ingezet op het beschikbaar krijgen van durfkapitaal voor investeringen in de Gelderse economie; 6 In 2020 is een omslag ingezet bij Gelderse bedrijven om slim en circulair te werken. 7 In 2020 heeft Gelderland koplopers op het gebied van innovatieve duurzame producten, bijvoorbeeld op het gebied van plantaardige eiwitten, energieleverende bouw en energieneutrale mobiliteit. Onze ambitie en doelen staan niet los van de ambitie en doelen van onze partners in het economische werkveld. We delen ze. Onze rol en inzet is aanvullend op die van onze partners. In hoofdstuk 3 vindt u de thema s die we overkoepelend in het economisch beleid opgenomen hebben om bovenstaande ambitie en doelen te bereiken. In hoofdstuk 4 is per plandoel uit de begroting onze inzet en rol verder beschreven. In hoofdstuk 5 treft u de bijdragen van de overige provinciale taken en (gebieds)opgaven aan de economische ambitie aan. Werken aan de economie van de toekomst 15

16 2.2 Focus en doelgroep Het MKB is de doelgroep van het provinciaal economisch beleid. Onze focus ligt bij de economisch stuwende sectoren. Bij het bepalen van de focus van ons economisch beleid maken wij een onderscheid tussen stuwende en verzorgende economische sectoren. Stuwende sectoren opereren op de wereldmarkt en trekken inkomsten, mensen en bedrijven naar de Gelderland. Verzorgende sectoren bedienen vooral mensen en bedrijven in de regio. De verzorgende sectoren leveren dan ook producten en diensten die lokaal geproduceerd en geconsumeerd worden en zijn toeleverend aan de stuwende sectoren. Als het economisch niet goed gaat in de stuwende sectoren in de Gelderland hebben de verzorgende sectoren hier last van. De lokale verzorgende economie wordt vooral gedreven door de algehele regionale welvaart. Daarmee zijn deze voor een groot deel afhankelijk van het succes en de vraag vanuit de stuwende sectoren. Met andere woorden, de verzorgende economie volgt (grotendeels) de stuwende. Het succes van deze stuwende sectoren hangt af van hun internationale concurrentiekracht en de wereld is hun speelveld. Dit zijn ook de sectoren die in het onderzoek van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland genoemd worden als de sectoren die de Innovatiekracht van Gelderland en Overijssel bepalen (zie ook bijlage 4). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen stuwende en verzorgende bedrijvigheid. Regionaalverzorgende bedrijvigheid is bedrijvigheid die produceert voor afzet binnen de regio. Regionaal-stuwende bedrijvigheid produceert ook voor afzet elders en is daarmee minder afhankelijk van de plaatselijke bevolkingsomvang. De stuwende werkgelegenheid kan veel sterker tussen provincie s variëren en biedt daarmee mogelijkheden voor regionale specialisatie. 7 Bron: CPB/PBL rapport 19 januari 2016, pagina 20 en wp-content/uploads/ pbl-2016-wloachtergronddocumentregionale-ontwikkelingenen-verstedelijking-1773.pdf 8 In het Koersdocument stimulering innovaties in de land- en tuinbouw in Gelderland is de inzet op dit vlak beschreven, zaaknummer In het programma logistiek als Gelderse motor is de inzet op dit vlak beschreven, zaaknummer De verzorgende werkgelegenheid komt grofweg overeen met de sectoren detailhandel, consumentendiensten (exclusief financiële diensten), zorg, onderwijs en overheid. Onder deze consumentendiensten vallen o.a. reparatiebedrijven, horeca en bouwnijverheid. De overige werkgelegenheid is aangeduid als stuwend : landbouw, industrie, logistiek, financiële en overige zakelijke diensten. 7 De in paragraaf 1.3 genoemde economisch sterke sectoren in Oost Nederland zijn voorbeelden van stuwende sectoren in Gelderland. Andere voorbeelden hiervan zijn: De AgroFood sector in brede zin: van de primaire land- en tuinbouw 8 tot al haar toeleveranciers en verwerkers die op internationale schaal opereren. De industrie in brede zin door ketens en sectoren heen. De internationaal opererende logistieke sector 9. Het deel van de sector toerisme & recreatie waar inkomsten en mensen van buiten naar de Gelderland worden getrokken bijvoorbeeld door aansprekende (sport en culturele) evenementen. Bovengenoemde sectoren zijn sterk ontwikkeld in Gelderland. In deze sectoren zijn ook veel Gelderlanders werkzaam en deze sectoren bieden werkgelegenheid op alle (opleidings) niveaus. De focus van ons economisch beleid ligt primair op het verder ontwikkelen van het potentieel van de stuwende sectoren in Gelderland. Daarbij richten we ons specifiek op de MKB bedrijven in deze stuwende sectoren. Ten opzichte van het economisch beleid in de vorige coalitieperiode verbreden we daarmee onze 16 Werken aan de economie van de toekomst

17 doelgroep en richten we ons niet meer exclusief op de (Gelderse) topsectoren. Deze groep bedrijven stimuleren en ondersteunen we om werk te maken van innovatie, te groeien en duurzaam te ondernemen. De verzorgende sectoren profiteren hier vervolgens van. Alhoewel we ons als provincie Gelderland in het economisch beleid primair richten op het versterken van het MKB, willen we ook bedrijven die vanwege hun omvang niet meer tot het MKB behoren blijven betrekken bij ons economisch beleid. Deze bedrijven kunnen in hun ontwikkeling als bron van innovatie, export en aanjager van dienstverlening een regio meetrekken. Als wij hen kunnen inspireren om meer te investeren (in slimmere en schonere productieprocessen) en hen meer kunnen laten samenwerken met regionaal MKB, dan worden deze bedrijven ook meer in Gelderland verankerd. 2.3 Rol Provincie Gelderland Verbinden, inspireren en aanjagen. Deze coalitie wil werken aan de economische kracht, de onderlinge verbondenheid en een vitale leefomgeving van en voor alle Gelderlanders. Partnerschap met alle betrokkenen staat hierin centraal. Wij streven naar een goede samenwerking met alle partners gemeenten, bedrijven, mensen én alle partijen in Provinciale Staten. Bron: Coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland. 10 Maak verschil krachtig inspelen op regionaaleconomische opgaven, Studiegroep Openbaar Bestuur, Uit een recent advies van de studiegroep Openbaar Bestuur 10 over de rol van het openbaar bestuur bij regionaal-economische opgaven blijkt dat het openbaar bestuur, gezien de huidige trends en ontwikkelingen, voor drie uitdagingen staat: Bestuurlijk vermogen op regionaal niveau. Economische opgaven doen zich steeds meer voor op regionaal niveau en verschillen per regio. Het openbaar bestuur moet hier effectief op kunnen inspelen. Adaptief kunnen omgaan met nieuwe opgaven. De economie ontwikkelt zicht steeds sneller en grilliger. Het openbaar bestuur moet adaptief op deze onzekerheden in kunnen spelen. Leggen van verbindingen in de samenleving. De verwevenheid en onderlinge afhankelijkheden in de wereld worden groter. Het openbaar bestuur moet partijen verbinden. Gezien onze ambitie, de trends en ontwikkelingen uit hoofdstuk 1 en het advies van de studiegroep Openbaar Bestuur zien we als college in het economische domein drie rollen voor onszelf weggelegd: Verbinden en Inspireren: van bedrijven, sectoren, clusters en netwerken; Aanjagen: van projecten en ontwikkelingen, nieuwe samenwerkingsvormen en business modellen, investeringen door marktpartijen, innovaties en groei. In mindere mate hebben we een sturende en richtinggevende rol. Deze rol vervullen we alleen nog daar waar partijen niet dezelfde belangen hebben bij ruimtelijke vraagstukken. Dit geldt bijvoorbeeld bij een vraagstuk als hoe om te gaan met een afnemende vraag naar bedrijventerreinen. We zijn ons als overheid bewust van onze beperkte directe rol daar waar het gaat om economische groei en werkgelegenheidsontwikkeling. Het Gelders bedrijfsleven speelt hierbij de belangrijkste rol. De overheid kan ondernemers vooral de ruimte geven om de groeien, te innoveren en internationaal contacten en kansen te pakken. Vanuit deze optiek vullen we onze rol in. Werken aan de economie van de toekomst 17

18 Verbinden Het stimuleren van de regionale economie is een kerntaak van de provincie. Via het regionaal economisch beleid, maar ook via de provinciale rol op het gebied van verkeer en vervoer, ruimtelijke ordening, onderwijs-arbeidsmarkt en cultuur hebben we meestal indirect, maar soms ook direct invloed op de economische ontwikkeling van Gelderland. Hierbij opereren we over de grenzen van gemeentes, regio s en onze eigen grenzen heen. We zoeken de verbinding met regio s, met regio s over de grens (bijvoorbeeld Nordrhein-Westfalen), met Overijssel en Noord-Brabant en met regio s in Europa (bijvoorbeeld via het Vanguard netwerk). Dit is onze toegevoegde waarde als provinciale overheid. Gemeentes en regio s pakken, veelal in samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen in triple helix verband, lokale en regionale economischeopgaven op. De rol van gemeentes, regio s en provincie is daarmee aanvullend aan elkaar. We werken samen met verschillende triple helix organisaties in de Gelderse regio s. Via Oost NV en organisaties als RCT Gelderland en de Valleybureau s helpen we bedrijven om verbinding te maken met andere bedrijven uit andere sectoren. Nieuwe producten en processen worden bijna nooit door een enkele sector ontwikkeld. De meerwaarde van deze organisaties is dat zij opereren in netwer ken in meerdere sectoren, zodat zij op de juiste momenten ondernemers aan elkaar kunnen verbinden. Vanuit het economisch beleid zal daarbij sterker dan voorheen de nadruk komen te liggen op verbinding met de Gelderse (maak) industrie. Inspireren Als provincie Gelderland zullen we het bedrijfsleven en andere economische partners inspireren met het organiseren van hackatons rondom (economische) vraagstukken, de ontwikkeling van een digitaal kennisplatform over nieuwe samenwerkingsconcepten tussen onderwijs en bedrijfsleven, maar ook het faciliteren van experimenteerruimte. Denk bijvoorbeeld aan proeftuinen rondom Smart Industry en circulaire economie of het experiment met de WePod die momenteel tussen de Wageningen Campus en station Ede-Wageningen rijdt. De resultaten dragen we ook (inter)nationaal uit. Tenslotte, zelf het goede voorbeeld geven als provincie, vanuit onze inkoop en aanbestedende rol, is ook een manier om anderen te inspireren. Aanjagen Onze aanjagende rol vullen we grotendeels in met menskracht. Kennis en kunde die we zelf als organisatie of bij onze uitvoeringsorganisaties beschikbaar hebben om projecten en ontwikkelingen aan te jagen. Financieel bijdragen aan projecten en ontwikkelingen doen we voornamelijk via de Europese programma s waaraan we co-financieren (zoals EFRO, POP en Interreg) of via de MIT (MKB innovatie topsectoren) regeling met het Rijk. Deze periode werken we ook met het Rijk aan het beschikbaar krijgen van EFSI middelen uit Europa voor investering in Gelderland (zie ook paragraaf 4.3) en investeren we in een groeiversneller voor het MKB. Daarnaast willen we voor het MKB het Topfonds Gelderland beschikbaar houden. Dit fonds voorziet in een grote behoefte aan kapitaal voor het MKB en aan deze vraag kan nu voldaan worden als geld terugstroomt naar het Topfonds vanuit eerdere investeringen. Daar waar ontwikkelingen om nieuwe grote investeringen vragen, zetten we vooral menskracht in om marktpartijen te laten investeren in Gelderland en Gelderse bedrijven. 18 Werken aan de economie van de toekomst

19 3 Vier centrale uitdagingen Er is een aantal uitdagingen die we, gezien de trends en ontwikkelingen en onze eigen ambitie, extra accent geven de komende periode. Deze thema s leveren de grootste bijdrage aan het realiseren van onze ambities op gebied van duurzaam heid en werkgelegenheid. Het gaat hierbij om: Rode loper aanpak; Cross-over van innovatie tot toepassing; Bedrijven ondersteunen bij de omslag naar slim en circulair produceren; conomische branding van Gelderland. 3.1 Rode loper aanpak De wijze waarop we als overheden in Gelderland bedrijven faciliteren die willen uitbreiden en duurzame investeringen willen doen is van groot belang. Stroperige en langdurige procedures zijn zowel aan de kant van de overheid als het bedrijfsleven kostbaar. Wanneer niet slagvaardig op dergelijke initiatieven gereageerd kan worden dan gaat dat ten koste van de economische groei en gaan bestuurlijke grenzen belemmerend werken voor de economische ontwikkeling. 3.2 Van innovatie tot toepassing De toekomst voor de Gelderse maakindustrie is een smart industry waarin ondernemers slim gebruik weten te maken van de nieuwste informatie en technologische ontwikkelingen (vaak uit andere sectoren) om efficiënter, flexibeler, kwalitatief beter en tailor made te kunnen produceren waardoor producten ook in Gelderland geproduceerd kunnen worden. In Gelderland bieden we ruimte voor experimenten en proeftuinen waarin innovaties (experimenteel) worden toegepast. 3.3 Bedrijven ondersteunen bij de omslag naar circulair produceren De circulaire economie is een duurzaam economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. De provincie wil zelf het goede voorbeeld geven en bedrijven op weg helpen naar nieuwe circulaire business modellen. 3.4 Economische branding van Gelderland Het economisch speelveld is de afgelopen decennia sterk veranderd door de steeds verder toegenomen globalisering. Provincies/regio s zijn op verschillende schaalniveaus wereldwijd met elkaar in concurrentie en de aantrekkelijkheid van een provincie is een maatstaf van succes geworden. De groeiende bewustwording van de concurrentie tussen provincie s/regio s zorgt ervoor dat de profilering van een gebied steeds belangrijker wordt. Een helder profiel en een sterk brand is een middel om regionaal, nationaal of internationaal de aandacht op je te vestigen om zo bedrijven, bewoners en bezoekers aan te trekken. Hierdoor kan je je als Gelderland ook profileren als producent van producten en kennis voor de externe markt. Branding kan daarbij bijdragen aan lokaal bewustzijn, zelfvertrouwen, trots en betrokkenheid. Daarmee is het ook een middel om op lange termijn goed personeel voor Gelderse bedrijven te kunnen houden. De baan bepaalt immers waar jonge mensen gaan wonen en dat heeft weer effect op de leefbaarheid. Werken aan de economie van de toekomst 19

20 20 Werken aan de economie van de toekomst

21 Uitvoeringsprogramma economie In de eerste drie hoofdstukken beschreven we de ambitie. In de volgende hoofdstukken wordt beschreven hoe we deze ambitie willen gaan realiseren. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in verschillende beleidsonderdelen binnen het economisch beleidsveld. In onderstaand figuur is weergegeven hoe deze zich tot elkaar verhouden. cultuur en erfgoed sport logistiek toerisme en recreatie land- en tuinbouw versterken MKB slimme en duurzame industrie innovatie en ondernemerschap cross-over concepten voor gezond leven onderwijs en arbeidsmarkt circulair investeringsklimaat energie internationalisering werklocaties rode loper gebiedsopgaven Beleidskader Economie steengoed benutten Werken aan de economie van de toekomst 21

22 22 Werken aan de economie van de toekomst

23 4 Beleidsonderdelen economie In dit hoofdstuk vindt u het economisch beleid van de provincie Gelderland voor de periode Om daadwerkelijk resultaat te zien van de inspanningen die de provincie Gelderland op economisch gebied verricht is het van belang om langjarig vast te houden aan een ingezette koers, zonder dat dit betekent dat we geen oog meer hebben voor ontwikkelingen en uitdagingen die de komende jaren op ons pad komen. Indien nodig zullen we de koers van het economische beleid komende jaren aanpassen, natuurlijk wel telkens met in ons achterhoofd de centrale ambitie: Om werkgelegenheid voor burgers in Gelderland te behouden en bedrijven nieuwe werkgelegenheid te laten creëren werken we aan de economie van de toekomst: circulair, innovatief en internationaal! We werken vanuit de volgende plandoelen aan het realiseren van deze ambitie: Plandoel 1 Versterken MKB breed; Plandoel 2 Versterken werklocaties; Plandoel 3 Versterken partnerschap en uitvoering beleid. 4.1 Plandoel: Versterken MKB breed De ondersteuning van de provincie binnen dit plandoel richt zich op het brede MKB. Er wordt op voorhand geen onderscheid gemaakt tussen ondernemers in verschillende sectoren. Zo ondersteunen wij bedrijven die actief zijn in toeristische sector tot en met bedrijven in de industrie. Onder het plandoel Versterken MKB breed onderscheiden wij drie subdoelen die in deze paragraaf verder worden uitgewerkt. Het gaat hierbij om: Speerpunt aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt Speerpunt innovatie en ondernemerschap in het MKB Speerpunt internationalisering Gelderse economie Speerpunt aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt We investeren in vakmanschap en ondernemerschap. We stimuleren de ontwikkeling van nieuwe onderwijs- en arbeidsmarktconcepten. We ondersteunen de arbeidsmarktregio s in Gelderland. Goede voorbeelden worden gedeeld. De aanwezigheid van voldoende goed opgeleid personeel conform de vraag van het Gelderse bedrijfsleven is een belangrijke voorwaarde voor een (inter) nationaal concurrerend vestigingsklimaat. De provincie Gelderland heeft zelf weinig tot geen wettelijke bevoegdheden/ taken op het gebied van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Toch willen we samen met regionale partijen, het bedrijfsleven voorop, meer gaan sturen op blijvende scholing (een leven lang leren) van zittend en toekomstig personeel, zodat we bedrijven samen met hun medewerkers in staat stellen zich te blijven ontwikkelen en vernieuwen. Het beleid richt zich op alle opleidingsniveaus. Dit is nodig om stagnatie en uitval van mensen naar werkloosheid tegen te gaan. Daarmee is het van direct belang voor de slimme en circulaire Gelderse economie. Een slimme economie heeft namelijk voor haar smart industry toch ook echt smart people nodig om nieuwe technologie toe te Werken aan de economie van de toekomst 23

24 passen bij de totstandkoming van nieuwe producten en diensten. Een circulaire economie biedt kansen voor werknemers van alle opleidingsniveaus mits opleiding en nieuwe circulaire praktijk goed op elkaar worden afgestemd. Beleidsinzet De beleidsdoelen op onderwijs- en arbeidsmarktgebied zijn: Versterken Human Capital Infrastructuur; Stimuleren nieuwe onderwijs- en arbeidsmarktconcepten; Ondersteunen organiserend vermogen regio s; Bevorderen Kennisdeling. Uitvoering In de PS vergadering van 2 maart 2016 is het Gelders beleidskader onderwijs en arbeidsmarktbeleid (PS ) vastgesteld. In genoemde PS brief is een uitgebreide uitwerking van de beleidsdoelen onderwijs-arbeidsmarkt en bijbehorende uitvoering opgenomen. Deze bestaat uit de volgende onderdelen: Actielijn 1. Investeren in vakmanschap en ondernemerschap (Human Capital Infrastructuur) Voor de komende jaren willen wij een subsidieregeling opstellen die, in navolging van de succesvolle regeling rond de human capital agenda Gelderse top en aandachtsectoren, Gelderse ondernemers in staat stelt om samen met onderwijsinstellingen projecten te ontwikkelen. Die projecten moeten bijdragen aan een goede afstemming van het aanbod van personeel op de vraag van het bedrijfsleven, met hierin bijzondere aandacht voor het MKB. Een voorbeeld hiervan is het door de provincie ondersteunde project Werken en Leren met Energie. Hierbij combineert technisch talent een baan bij een energie gerelateerd bedrijf met een opleiding Elektrotechniek of Werktuigbouwkunde op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Dit traject biedt hiermee een oplossing voor Gelderse technische bedrijven die worstelen met een arbeidstekort in hun branche. Actielijn 2. Stimuleren ontwikkeling nieuwe onderwijs- en arbeidsmarktconcepten Onze regionale onderwijs arbeidsmarktpartners hebben aangegeven dat er heel wat ideeën leven en prille initiatieven zijn om nieuwe oplossingen te ont wik kelen voor de complexe vraagstukken op de arbeidsmarkt. Deze partners geven echter ook aan lang niet altijd zelf in staat te zijn deze initiatieven echt op te pakken. Daarom zullen we de komende periode als provincie een stimulerende rol blijven spelen bij de ontwikkeling en verdere begeleiding van nieuwe onderwijs-en arbeidsmarktconcepten. Hierbij sturen wij niet op het genereren van zoveel mogelijk ideeën maar op het ontwikkelen van werkende concepten, die overgenomen kunnen worden door anderen. Door een interactieve concept ontwikkeling waar onderwijs, onderzoek en ondernemingen in gezamenlijkheid aan de slag gaan willen we de beste concepten concreet maken. Daarmee ontstaat een netwerk rondom dit concept/thema waarvan we de kennis en ervaring willen delen via onderwijs en arbeidsmarkt events die we twee keer per jaar zullen organiseren. Vanuit deze gedachtegang heeft de provincie actief bijgedragen aan de conceptontwikkeling Verder in Techniek waarbij tot nu al 46 mensen vanuit werkloosheid in 8 weken tijd zijn opgeleid tot CNC verspaner en duurzaam zijn geplaatst in de verspaning. 24 Werken aan de economie van de toekomst

25 Actielijn 3. Ondersteunen organiserend vermogen arbeidsmarktregio s Ook de komende jaren zullen wij bijdragen aan het organiserend vermogen van de Gelderse arbeidsmarkt regio s. In dit kader willen wij afspraken maken met partijen in de regio over: Het aanjagen van activiteiten in het kader van het regionale techniekpact en/ of zorgpact; Het realiseren van human capital projecten in de regio; Het ophalen en uitdragen van nieuwe onderwijs-arbeidsmarktconcepten in de regio( met het oog op de innovatie-expeditie onderwijs en arbeidsmarkt); Het stimuleren/ aanjagen van grensoverschrijdende samenwerking met Nordrhein-Westfalen; De inzet van bovengenoemde activiteiten in het kader van de gebiedsopgaven. Actielijn 4. Kennisdelen en inspireren We stellen voor om, op nadrukkelijk verzoek van vele onderwijs- en arbeidsmarktspelers een goed toegankelijk digitaal platform op te zetten en te beheren, waar best practices en inspirerende voorbeelden van samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven per regio te vinden zijn, waar gerichte arbeidsmarktinformatie op regionaal, sectoraal en grensoverschrijdend (NRW) niveau voor handen is en waar relevante ontwikkelingen rond onderwijs-en arbeidsmarktinitiatieven te volgen zijn. Via dit platform willen we tevens activiteiten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen een podium geven evenals Gelderlanders die niet zozeer via diploma s maar anderszins van enorme waarde zijn op de arbeidsmarkt Speerpunt innovatie en ondernemerschap in het MKB Een grote uitdaging ligt in het versterken van het innovatievermogen en de concurrentiekracht van het Gelders bedrijfsleven, zodat zij kunnen blijven ondernemen en daarmee bijdragen aan behoud en groei van werkgelegenheid. Innovatie is daarbij niet alleen een sleutel tot het verhogen van de arbeidsproductiviteit van de Gelderse werknemers, maar vormt ook de basis voor nieuwe producten, processen en diensten. Bedrijven moeten hun bedrijfsvoering en productie continu vernieuwen, niet alleen vanwege de snel ver anderende vraag uit de markt maar ook om bijvoorbeeld in te spelen op schaarsten van kapitaal, grondstoffen en menskracht. Dit is noodzakelijk om te kunnen blijven concurreren op de wereldmarkt. Daarbij krijgt in ons nieuwe beleid het thema slimme en circulaire bedrijven extra aandacht. Ons doel daarbij is om ondernemers te ondersteunen bij het zo lang mogelijk hergebruiken van schaarse grondstoffen (resource efficiency) en ondernemers te ondersteunen bij het gebruik maken van nieuwe technologische ontwikkelen op bijvoorbeeld het gebied van internet of things. Wij willen onze uitgangspositie op deze gebieden de komende jaren verder versterken en uitbouwen. De afgelopen jaren hebben we fors geïnvesteerd in een sterke innovatie infrastructuur in Gelderland. Dit heeft er toe geleid dat locaties en faciliteiten beschikbaar zijn voor startende en bestaande bedrijven, die zich bezig houden met research & development. De ervaring leert dat het voor bedrijven echter niet altijd even makkelijk is om de juiste ingang te vinden bij een kennisinstelling. Onze Valleybureaus (FoodValley.nl, HealthValley, KIEMT), het Gelders Regionale Centrum voor Technologie, Greenport Gelderland, Logistics Valley en de consulenten voor recreatiebedrijven helpen Gelderse ondernemers bij het vinden van deze ingang. Ook brengen zij bedrijven uit verschillende sectoren en over de landsgrenzen heen met elkaar in contact. Komende tijd zullen we deze partijen ook meegeven om kansen op crossovers in de keten (tussen innovatie en productie) meer aandacht te geven. Daar waar een innovatie leidt tot productie Werken aan de economie van de toekomst 25