Jaarrekening/-verslag Op de kaart en in de samenleving

Transcriptie

1 Jaarrekening/-verslag 2009 Op de kaart en in de samenleving Behandeld in dagelijks bestuur d.d.: 2 juni 2010 Behandeling door commissies d.d.: 16 juni 2010 Behandeling door algemeen bestuur d.d.: 7 juli 2010

2 Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 2 -

3 Inhoudsopgave 1 Aanbieding van het jaarverslag Inleiding Het jaarverslag in vogelvlucht (bestuurlijke samenvatting) De bestuurlijke opdracht en realisatie in Financiële samenvatting Rekeningsaldo Weerstandsvermogen Bestemming van het rekeningsaldo Jaarrekening naar kostensoort en de financiële positie Jaarrekening naar kostensoort Toelichting op kostensoorten Toelichting lasten Toelichting baten Belastingen Financiën Rekeningsaldo Financiële positie en weerstandsvermogen Programma Waterkering en veiligheid Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? Wat heeft het gekost? Programma Watersysteem op orde: geschikt voor grondgebruik Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? Wat heeft het gekost? Programma Watersysteem op orde: herstelde watersystemen Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? Wat heeft het gekost? Programma Bestuur, communicatie en heffingen Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? Wat heeft het gekost? Programma Bedrijfsvoering Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? Wat heeft het gekost? Programma Concernposten/administratieve posten Investeringsprogramma tot en met Inleiding Investeringsprojecten in het watersysteem en de waterkering Investeringsprojecten in het watersysteem Investeringsprojecten waterkering Bedrijfsvoeringsinvesteringen en overige investeringen Overige paragrafen jaarverslag Verbonden partijen Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 3 -

4 10.2 Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) EMU saldo BALANS Balans Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Toelichting op de balans per 31 december Toelichting activa Toelichting passiva Niet uit de balans blijkende verplichtingen/rechten Accountantsverklaring Bijlagen Jaarrekening en -verslag Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 4 -

5 1 Aanbieding van het jaarverslag Inleiding Voor u ligt het jaarverslag 2009 (inclusief de jaarrekening) van Waterschap Peel en Maasvallei. De inrichting en structuur van het jaarverslag is op hoofdlijn hetzelfde als de begroting en de bestuursrapportages. Hoofdstuk 1 vormt de bestuurlijke beleidsmatige en financiële samenvatting van In hoofdstuk 2 wordt de jaarrekening naar kostensoort met toelichting gepresenteerd. Ook wordt in dit hoofdstuk verder ingegaan op de belastingenopbrengsten, de vermogenspositie en de financiering of treasury. Centraal in het jaarverslag staan de programma s waarin wij onze taken verrichten: Waterkering en veiligheid. Watersysteem op orde: watersysteem geschikt voor grondgebruik. Watersysteem op orde: herstelde watersystemen. Bestuur, communicatie en heffingen. Bedrijfsvoering. Concernposten / administratieve posten Voorgaande programma s komen aan bod in hoofdstuk 3 tot en met 8. Deze inhoudelijke hoofdstukken zijn op dezelfde wijze opgebouwd: Als eerste schetsen we wat wij als waterschap in 2009 hebben bereikt. Vervolgens verantwoorden wij hoe wij in 2009 aan concrete beleidsvoornemens, producten en projecten hebben gewerkt om onze maatschappelijke doelstelling te realiseren. Tot slot maken we inzichtelijk wat de uitvoering van ons werk in 2009 kostte. In hoofdstuk 9 gaan we in op het investeringsprogramma van het waterschap. Het accent ligt op de watersysteemprojecten omdat we voor de belangrijke opgave staan om ons watersysteem op orde te brengen. Dit betekent dat wij een groot aantal herstelprojecten aan het voorbereiden en uitvoeren zijn. Hoofdstuk 10 bevat een aantal verplichte paragrafen die in eerdere hoofdstukken nog niet aan de orde zijn geweest. In hoofdstuk 11 is de balans met toelichting opgenomen gevolgd door de opgenomen accountantsverklaring in hoofdstuk 11. Tot slot zijn er diverse bijlagen (wettelijk verplicht) opgenomen. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 5 -

6 1.2 Het jaarverslag in vogelvlucht (bestuurlijke samenvatting) De bestuurlijke opdracht en realisatie in 2009 Programma Waterkering en veiligheid Doelstelling in begroting 2009: Wij willen op realistische wijze invulling geven aan de bescherming tegen hoogwater op de Maas en tegen andere mogelijke calamiteiten, zodat inwoners in ons gebied zich veilig voelen en zo weinig mogelijk overlast ondervinden. Tot onze vaste werkzaamheden horen het repareren van dijkpalen, het vangen van mollen, het herstellen van dijkprofielen, het verwijderen van houtopslag en de controle en reparatie van de afrastering. Deze werkzaamheden zijn volgens planning uitgevoerd. Het groenonderhoud hebben we opnieuw aanbesteed voor 1 jaar, in afwachting van de beheersvisie groene waterkeringen. Om onze inwoners te beschermen volgens de nieuwste veiligheidsnormen hebben we al onze demontabele waterkeringen vervangen. Daarnaast hebben we het logistieke proces rond de opbouw van deze demontabele waterkeringen geanalyseerd met behulp van de nieuwste gegevens en inzichten. Het draaiboek Maashoogwater is daarop aangepast, zodat we nog adequater kunnen optreden. Wij hebben besloten de calamiteitenorganisatie in nauwe samenwerking met het zuiveringsbedrijf verder vorm te geven. De nieuwe calamiteitenorganisatiestructuur is in het draaiboek Maashoogwater doorgevoerd. De dijkwachten hebben we verder geoefend in het waarnemen en melden van faalmechanismen. Wij hebben proactief gestuurd op een (nog te ondertekenen) overeenkomst met betrekking tot de realisatie van de 2 e tranche dijkverbetering en afronding van de 1 e tranche dijkverbetering. In 2009 zijn wij gestart met het consequent toetsen van de primaire waterkeringen. Wij hebben onze visie, standpunten en randvoorwaarden ingebracht bij diverse plannen van derden of ruimtelijke plannen zoals de Zandmaas II projecten en het project Ooijen-Wanssum. Wij hebben onze organisatie verder ingericht, opgeleid en geoefend. Zo kunnen we op een adequate wijze reageren op optredende incidenten of omstandigheden. Dit hebben we onder andere gedaan bij de Mexicaanse griep. De evaluatie hiervan resulteert weer in de input voor het opleidings- en oefenprogramma. Doelstelling in begroting 2009: Wij maken de inwoners in ons gebied bewust van de overstromingsrisico s en stimuleren zelfredzaamheid. We hebben met succes diverse informatieavonden Veilig leven aan de Maas georganiseerd. Tijdens deze avonden hebben we burgers kunnen informeren over onze taken en verantwoordelijkheden als dijkbeheerder. Ook hebben we met onze Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 6 -

7 burgers gediscussieerd over hun eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid en de nog uit te voeren 2 e tranche dijkverbetering. Het waterschap wil de wettelijk vereiste veiligheid op een zo effectief en efficiënt mogelijke wijze realiseren en behouden. Efficiënt en doelmatig beheer en onderhoud van robuuste en duurzame waterkeringen staat voorop. Hiervoor hebben we het beheerplan waterkeringen opgesteld. We hebben dit besproken met onze gemeentelijke partners en conform dit plan hebben we een start gemaakt om onze waterkeringen met de daarin gelegen waterkerende kunstwerken maandelijks te inspecteren. Op onze website kunnen inwoners eenvoudig uitzoeken of hun woning of bedrijf wordt beschermd door dijken en wat er gebeurt bij verschillende hoge afvoeren van de Maas. We hebben de invloed van onze zijbeken op een hoogwatersituatie op de Maas berekend. De resultaten hiervan zullen we in 2010 gebruiken om de hoogwatercheck nog realistischer te maken. Programma Watersysteem op orde: geschikt voor grondgebruik Doelstelling in begroting 2009: Wij realiseren een optimaal gebiedsgericht waterpeil. Nieuw Limburgs Peil, het Gewenst Grond en Oppervlaktewater Regime (GGOR) voor Limburg, is in technische zin medio 2009 opgeleverd. In de tweede helft van 2009 hebben wij ons in het Nieuw Limburgs Peil verder verdiept. De streek en ketenpartners zijn overwegend enthousiast over de aanpak van Nieuw Limburgs Peil. Het Verdrag van Roermond tussen LLTB en Provincie is in de geest hiervan. In 2010 wordt de synergie tussen beide verkend, evenals de mogelijke koppeling met de discussie over een robuuste inrichting van de beekdalen. Besluitvorming over Nieuw Limburgs Peil moet overigens in 2010 nog plaatsvinden. IBRAHYM is als rekenmodel opgeleverd en simultaan aan de ontwikkeling ervan gebruikt voor de ontwikkeling van Nieuw Limburgs Peil. Wij zijn er trots op dat we hiermee over een gebiedsdekkend grond- en oppervlaktewatermodel beschikken, dat opgebouwd is op basis van de meest actuele gegevens. Wij zijn wat dit betreft één van de koplopers binnen Nederland. Eind 2009 zijn wij met IBRAHYM gestart met de definitieve berekeningen voor de WB21-knelpunten. Hiermee verkrijgen wij een nauwkeuriger inzicht dan met de WB21-berekeningen uit 2005, zowel wat aantallen knelpunten als wat omvang ervan betreft. Dit inzicht zal begin 2010 compleet zijn. Wij hebben de nieuwe keur en het algemeen toetsingskader, respectievelijk algemene regels en beleidsregels eind 2009 vastgesteld. In 2009 was er sprake van een relatief droog jaar. Daarom hebben wij onze beheertaken maximaal gericht op waterconservering. Dit betekent dat onze maaiactiviteiten ten doel hadden zoveel mogelijk water vast te houden. Dat hebben we bereikt door daar waar mogelijk in het natte profiel van de watergang minimaal te maaien. Vooral in de droge maand augustus is er maximaal water toegevoerd. Hiervoor was het noodzakelijk de watertoevoer- en doorvoerlossingen goed open te houden. Ook de stuwinstellingen waren vroegtijdig gericht op waterconservering. Het peil- en stuwbeheer is volgens planning uitgevoerd. Bij het project De Stuwende Kracht zijn wij vanaf het eerste begin actief betrokken geweest bij het bepalen van de Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 7 -

8 stuwlocaties. In dat project hebben wij keukentafelgesprekken gevoerd met agrariërs en hebben wij de stuwplaatsingen en begeleiding uitgevoerd % van de stuwbedieners is daadwerkelijk actief met stuwen. Dit ligt 10-15% boven de doelstelling die we ons hadden gesteld voor Het accountmanagementschap, dat door de gebiedsbeheerders wordt ingevuld, werpt zijn vruchten af. Mede dankzij de strenge wintervorst zijn er minder muskus- en beverratten gevangen. In de muskusrattenbestrijding hebben we met 0,19 vangsten per uur ruim voldaan aan onze resultaatverplichting van minder dan 0,25 vangsten per uur. De strategie van de beverrattenbestrijding is geënt op uitroeiing in combinatie met grensbewaking. Ook in de beverrattenbestrijding hebben we met 0,03 vangsten per uur ruim aan de doelstelling van minder dan 0,05 vangsten per uur voldaan. De bestrijding is gebeurd volgens de landelijke gedragscode Muskus- en Beverrattenbestrijding, Flora en Faunawetgeving en het beverprotocol. De landelijke adviesgroep Muskusrattenbestrijding, die in 2009 een bezoek heeft gebracht aan ons waterschap, heeft gerapporteerd dat met de huidige werkwijze en inzet van mensen maximaal invulling gegeven werd aan de te halen doelstelling. Doelstelling in begroting 2009: Wij zijn klantgericht, meedenkend en betrouwbaar. Het gebiedsproces voor Nieuw Limburgs peil is begin 2009 afgerond. Voor de besluitvorming is meer tijd nodig dan gepland. We blijven de begeleidingsgroepen, die actief waren bij het opstellen van Nieuw Limburgs Peil, hierover informeren. Het gebiedsproces voor de Kaderrichtlijn Water heeft via de Waterpanels plaatsgevonden. Voor de Waterbeheer 21 e eeuw normen hebben wij gekozen voor informeren van en klankborden bij de gebiedscommissies en niet zozeer voor een integraal gebiedsproces. Wij hebben de provincie Limburg over de normen geadviseerd. Wij hebben de provincie geadviseerd over verbetering van het verloop van Platteland in Uitvoering. We ontsluiten informatie actief via internet, ondermeer via de hoogwatercheck. Ook het maaiplan is transparant gemaakt voor ingelanden. Via onze internetsite kunnen geïnteresseerden inzien wat, wanneer en hoe gemaaid wordt. In 2009 is deze site keer geraadpleegd door externe bezoekers. Met deze maaikalender zijn we als waterschap uniek in Nederland. Via onze website zijn het landelijk vergunningsaanvraagformulier en de meldingsformulieren tijdig ontsloten. Met het oog op verdere communicatie worden begin 2010 flyers opgesteld. Wij hebben veel aandacht besteed aan communicatie met onze doelgroepen, omdat wij het belangrijk vinden dat onze doelgroepen over voldoende informatie beschikken en ons inzicht geven in het draagvlak in de samenleving voor de geldende regelgeving. Zo bevorderen wij dat degene, naar wie de gestelde regels zich richten, ervan op de hoogte is en zich kan vinden in de inhoud. Het beschikbaar stellen van meetgegevens via de website is nog niet gerealiseerd vanwege technische en veiligheidsproblemen. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 8 -

9 Programma Watersysteem op orde: herstelde watersystemen Doelstelling in begroting 2009: Wij willen gezonde beek-ecosystemen realiseren. Het overgrote deel van onze investeringen voor herinrichting van SEF-beken had betrekking op planvorming en grondaankoop. Dit betrof onder meer de projecten Rode beek Arcen, Loobeek, Groote Molenbeek- Kabroekse beek, Schelkensbeek, met als absoluut zwaartepunt de Tungelroyse beek Oost. In de projecten Tungelroyse beek West, Eckeltsebeek fase 3, De Stuwende Kracht, buffer Bosbeek te Baarlo en Venherstel werd met name geïnvesteerd in de concrete uitvoering van maatregelen. Daarvan werd in 2009 alleen de uitvoering van het project Eckeltsebeek fase 3 helemaal afgerond. Dit betrof 0,5 km. beekherstel, tevens beekmonding in de Maas. In 2009 werd in totaal voor afgerond 5,9 miljoen bruto, en afgerond 4,0 miljoen netto geïnvesteerd. Wij hebben gebiedsdekkende waterconservering gefaciliteerd door boerenstuwen te plaatsen, als onderdeel van De Stuwende Kracht (zie ook watersysteem geschikt voor grondgebruik). Wij constateren dat de in het licht van de KRW te stellen eisen aan de kwaliteit van effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties nog niet eenduidig vastliggen. Hiervoor hebben wij de afstemming met WRO en het Rijk gestart. Wij hebben de hydrologische, chemische en ecologische toestand en trends van het watersysteem conform planning vastgelegd. Doelstelling in begroting 2009: Wij creëren randvoorwaarden voor een gezonde leefomgeving (ecologisch, duurzaam en schoon). Eind 2009 hebben wij besloten gemeenten, die de frequentie van overstortingen uit rioleringen terugbrengen, financieel te ondersteunen voor zover de investeringen daarvoor de basisinspanning te boven gaan. Hiervoor is in totaal 3,0 miljoen beschikbaar gesteld. Over het juridische kader hiervoor besluiten wij begin De laatste Optimalisatiestudies Afwatersystemen (OAS) zijn eind 2009 (technisch) opgeleverd. Er is begonnen met een evaluatie van de OAS-en. Met WBL en WRO zijn afspraken gemaakt over de overdracht van rioleringstaken van WBL naar de beide moederbedrijven, mede als uitvloeisel van een intern verbetertraject over de behandeling van Gemeentelijke Rioleringsplannen, dat in 2009 is afgerond. Die afspraken worden begin 2010 geëffectueerd. In 2009 zijn drie waterpanels georganiseerd. In september was een bestuurlijk waterpanel over samenwerken in de waterketen en over de OAS-resultaten. Op 22 oktober was een regionaal ambtelijk waterpanel over de KRW en op 10 december een provinciebreed ambtelijk waterpanel over de waterwet. Alle waterpanels werden door de deelnemers als succesvol ervaren. Concrete opgeleverde producten zijn verder: o een provinciale handreiking voor afkoppelen en o een routewijzer voor het opstellen van verbrede gemeentelijke rioleringsplannen (GRP+). Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei - 9 -

10 In 2009 zijn wij betrokken bij 167 nieuwe ruimtelijke plannen. Door het verstrekken van wateradviezen hebben we gezorgd dat belangen van het watersysteem en beheerobjecten van het waterschap in deze plannen geborgd zijn. Hiervoor hebben wij 176 formele wateradviezen verstrekt en zeven zienswijzen. In 2009 zijn inspecties uitgevoerd in het kader van toezicht op de naleving van de bij of krachtens de Wvo gestelde regels. Dit betreft inspecties op locaties en 429 administratieve inspecties. Tijdens de inspecties zijn 150 overschrijdingen (8%) geconstateerd. Dit betreft voornamelijk het lozen zonder vergunning, het ontbreken/slecht functioneren van voorgeschreven lozingsvoorzieningen, normoverschrijdingen en het niet in acht nemen van de vijf meter brede teeltvrije zone. Programma Bestuur en communicatie Doelstelling in begroting 2009: Het bestuur maakt duidelijk waar beleidsaccenten moeten liggen. Met de begroting 2009 zijn de beleidsaccenten komen te liggen op het structureel dekkend maken van onze begroting, waarbij onze ambitie voor 2009 nog overeind is gebleven. Voor de komende jaren is besloten om de investeringen genoemd in het meerjarenprogramma iets te temporiseren. We accepteren dat de tarieven boven inflatie zullen stijgen om de uitgaven en inkomsten met elkaar in balans te brengen. In het eerste jaar van deze bestuursperiode hebben we ervoor gekozen om gezamenlijk alle stukken voor besluitvorming voor te bereiden via opiniërende vergaderingen. Doelstelling in begroting 2009: Het bestuur keurt de begroting goed met een specifieke, meetbare, acceptabele, realistische, tijdige en inspirerende (SMARTi) opdracht en bijbehorende middelen. We zijn de nieuwe bestuursperiode gestart met het maken van het bestuursprogramma. Een belangrijk doel uit het bestuursprogramma is dat wij onze (meer)jarenbegroting op orde moeten maken. In de (meer)jarenbegroting hebben wij uiteengezet hoe wij dit willen realiseren en welke maatregelen wij genomen hebben om de kosten te beheersen. Doelstelling in begroting 2009: Bestuur en organisatie creëren draagvlak voor onze activiteiten. We hebben een actieprogramma communicatie gemaakt en richten ons daarbij op doelgroepen. Tevens gaan we meer uitingen van ons werk digitaal aan bieden en versturen. We hebben via inspraakavonden watercafes en waterwijzer contact gezocht met onze doelgroepen om hen te informeren de dialoog aan te gaan en ons werk uit te dragen. Doelstelling in begroting 2009: Wij willen de administratieve lastendruk verminderen. We hebben 2009 de Keur aangepast en algemene en beleidsregels vastgesteld. Ook is besloten voortaan geen leges meer te heffen. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

11 Doelstelling in begroting 2009: Wij zijn klantgericht, meedenkend en betrouwbaar. Met het rapport presterende waterschappen in Limburg en ons klanttevredenheidsonderzoek is getoetst of bovengenoemde stelling ook door anderen zo gezien wordt. Uit de onderzoeken zijn aanbevelingen gedaan die meegenomen zijn in het bestuursprogramma en in het professionaliseringsspoor van de organisatieontwikkeling. Programma Bedrijfsvoering Doelstelling in begroting 2009: Wij willen het vertrouwen van belanghebbenden in de organisatie vergroten. Tijdens een workshop in juli 2009 heeft ons bestuur ideeën gegenereerd voor communicatie. Op basis van deze uitkomsten en de resultaten van het klanttevredenheidsonderzoek 2008 is een inventarisatie gemaakt van mogelijk nieuw in te zetten communicatiemiddelen. Wij hebben besloten extra aandacht te besteden aan: o Doelgroepcommunicatie (extern). o Van papier naar digitaal (extern). o Communicatietraining bestuur (intern). Waterschap Peel en Maasvallei is bezig met organisatieontwikkeling. In de periode 2006 t/m 2009 hebben wij onze doelen zichtbaar gemaakt, een bedrijfsconcept ingevoerd, onze werkprocessen beschreven, onze cultuur onder de loep genomen en gewerkt aan de ontwikkeling van leiderschap in onze organisatie. Eind 2009 hebben we ervoor gekozen om ons de resultaten van vorige fasen eigen te maken en te implementeren in ons dagelijks doen en laten. Daarbij staan begrippen als inspireren, mobiliseren, waarderen en reflecteren centraal. De volgende doelen hebben we ons gesteld: o Top: bij de top van de Nederlandse waterschappen (gaan) behoren. o Volwaardig ketenpartner: drie successen boeken als partner in een keten, bijvoorbeeld beekherstel. o Lerend: een lerende organisatie zijn, waarin continu verbeteren de dagelijkse praktijk is. o Ontwikkelen van trots en ambassadeurschap: zowel bestuur als medewerkers zijn/worden trots ons werk/onze uitvoering en dragen dit naar buiten uit. We hebben begin 2009 geconstateerd dat de spelling van onze brieven redelijk goed op orde was. Maar de structuur van onze brieven was niet altijd helder en ze konden ook korter en bondiger en meer vanuit de ontvanger worden geschreven. Daarom hebben we een cursus omgevingsgericht schrijven georganiseerd. Het resultaat van de cursus is een nieuwe, gezamenlijke schrijfstijl die past bij onze missie en visie en bij 'Een dijk van een waterschap'. Interne sturing: met behulp van onze planning en controlcyclus maken wij per programma inzichtelijk wat we willen bereiken, wat we er jaarlijks voor doen om dat te Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

12 bereiken en verantwoorden wij in de jaarrekening op transparante wijze wat wij hebben gerealiseerd, met welke middelen. Wij rapporteren over de afwijkingen in de planning in de bestuursrapportages en geven u zo de mogelijkheid om bij te sturen. Daarnaast voeren wij rechtmatigheidscontroles uit op het handelen van de organisatie. Doelstelling in begroting 2009: Wij willen de competentie van medewerkers verhogen. In het Fu-waterproces (functiewaardering) hebben wij de functiebeschrijvingen van medewerkers herijkt en voorzien van functie- en cultuurcompetenties. In de POPgesprekscyclus hebben wij met medewerkers gesproken over hun functioneren en ontwikkelpaden uitgestippeld. Hiermee hebben wij een degelijke basis gelegd voor het professionaliseren van onze organisatie en borgen wij de competenties van onze medewerkers. Doelstelling in begroting 2009: Wij willen contente medewerkers. Wij hebben eind 2008 een medewerkertevredenheidsonderzoek uitgevoerd. 92% van de medewerkers heeft deelgenomen aan het onderzoek. De medewerkertevredenheid ligt 0,3 procentpunten hoger dan bij vergelijkbare organisaties in de benchmark. Medewerkers zijn vooral tevreden over de veiligheid, de arbeidsomstandigheden, het werk, de collegialiteit en de samenwerking. Ontwikkelpunten liggen op het gebied van beloning, competentieontwikkeling en contact met de leidinggevende. Deze ontwikkelpunten zijn verwerkt in het plan van aanpak organisatieontwikkeling fase 3. Doelstelling in begroting 2009: Wij willen met een beperkt aantal leveranciers een duurzame relatie aangaan om gezamenlijk innovatief voordeel te behalen. In 2009 is een drietal onderzoeken verricht naar onze inkoop- en aanbestedingssituatie (kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de inkoopsituatie en 2 e miniscan inkoop waterschappen). In het 2 e kwartaal van 2010 verwachten wij een plan van aanpak gereed te hebben om te komen tot een professionele inkoop- en aanbestedingsorganisatie. We verwachten voor dit traject twee à drie jaar nodig te hebben. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

13 1.3 Financiële samenvatting Rekeningsaldo 2009 De jaarrekening naar kostensoorten ziet er op hoofdlijn uit als volgt: Kostensoort (de lasten x 1.000) Rekening Begroting Begroting incl. Rekening wijz Categorie Lasten 41 Totaal rente en afschrijvingen Totaal personeelslasten Totaal goederen en diensten derden a Totaal goederen en diensten WBL Totaal bijdrage aan derden Totaal toevoegingen aan voorzieningen / onvoorzien Totaal Lasten Kostensoort (de baten x 1.000) Rekening Begroting Begroting incl. Rekening wijz Categorie Baten 81 Totaal financiële baten Totaal personele baten Totaal goederen en diensten aan derden Totaal bijdragen van derden Totaal waterschapsbelastingen Totaal interne verrekeningen Totaal Baten Saldo baten minus lasten De besteding en herkomst van de lasten en de baten ziet er grafisch als volgt uit: Rekening 2009 Lasten naar kostensoort 0%1% 10% 22% 53% 14% Totaal rente en afschrijvingen Totaal goederen en diensten derden Totaal bijdrage aan derden Totaal personeelslasten Totaal goederen en diensten WBL Totaal toevoegingen aan voorzieningen / onvoorzien Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

14 Rekening 2009 Baten naar opbrengstsoorten 3% 4% 0% 2% 3% 88% Totaal financiële baten Totaal goederen en diensten aan derden Totaal waterschapsbelastingen Totaal personele baten Totaal bijdragen van derden Totaal onttrekkingen reserves en voorzieningen en activering kosten Het rekeningsaldo 2009 bedraagt voordelig. In de oorspronkelijke begroting was rekening gehouden met een rekeningsaldo 2009 van 1,968 miljoen nadelig, dat afgedekt zou worden door een onttrekking aan de reserves. Het uiteindelijke saldo is afgerond 2,1 miljoen gunstiger uitgevallen dan aanvankelijk gedacht. Een negatieve invloed op het jaarrekeningsaldo ten opzichte van de oorspronkelijke begroting (i.e. de basis voor tarieven) hebben gehad: de kosten voor bodemsanering Tungelroysebeek voor rekening van ons waterschap (afgerond 0,45 miljoen, incidenteel voor de termijn dat het project loopt); de lagere toerekening van kosten naar investeringen ( 0,15 miljoen incidenteel); het bijstorten in de verplichte voorziening inzake wachtgeld-/pensioenverplichtingen voormalig bestuurders ( 0,19 miljoen incidenteel). Een positieve invloed op het jaarrekeningsaldo hebben gehad: de lagere rente- en afschrijvingskosten ( 0,65 miljoen incidenteel); de hogere belastingontvangsten 2009 ( 0,57 miljoen incidenteel); de hogere nagekomen belastingontvangsten ( 0,76 miljoen incidenteel); de boekwinst verkoop tractiemiddelen en de loods in Belfeld ( 0,2 miljoen incidenteel); de vrijval ten gunste van het rekeningsaldo van de voorziening kosten vangnetregeling Woz ( incidenteel); de hogere rentebaten ( 0,63 miljoen, waarvan 0,5 miljoen structureel). Met name de hogere belastingopbrengsten 2009 ( 0,57 miljoen), de nagekomen baten uit belastingen (ca. 1,36 miljoen, waarvan 0,6 miljoen al was geraamd), de lagere kapitaallasten (ca. 0,65 miljoen) en de hogere rentebaten (ca. 0,6 miljoen) hebben er voor gezorgd, dat we het vooraf geraamde begrotingstekort van circa 2 miljoen, niet uit de reserves hoeven te halen. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

15 Beoordeling structurele en incidentele effecten jaarrekening 2009 op hoofdlijn voor meerjarenbegroting Kosten bodemsanering Tungelroyse beek Oost/West en de bovenloop Kosten van bodemsanering moeten voortaan in de exploitatie worden verantwoord. Via bestemming van het resultaat vindt vervolgens dekking plaats uit de reserves. In de jaarrekening is aan de lastenkant voor voornoemde kosten een bedrag opgenomen van Dit is inclusief de kosten van vóór 2009, die aanvankelijk nog geactiveerd waren als investering. Aan de inkomsten kant is het verwachte subsidiebedrag over deze kosten opgenomen ter grootte van Per saldo is het rekeningsaldo hierdoor lager uitgevallen. Zolang het project loopt, worden de kosten en opbrengsten in de jaarrekening verantwoord en uiteindelijk via bestemming van het resultaat verrekend met de reserve die de achtervang vormt. Hierover hebben wij u eerder al geïnformeerd. De kosten hebben een incidenteel karakter en werken daarom niet structureel door in onze meerjarenbegroting. Lagere toerekening/wegschrijven kosten naar investeringen Er zijn minder kosten toegerekend naar de watersysteemprojecten, omdat we zwaarder ingezet hebben op de waterkeringstaak waarvan de kosten in de exploitatie worden verantwoord. In de begroting 2010 hebben we daar al rekening meegehouden en zit de raming 2010 ( 1,46 miljoen) op het niveau van de realisatie 2009 ( 1,46 miljoen). Bijstorting voorziening wachtgelden-/pensioenverplichtingen Op basis van de wijzigingen in het bestuur is de toekomstige verplichting herrekend. Naar aanleiding daarvan heeft er een (verplichte) bijstorting in voorziening plaatsgevonden. De voorziening is daarmee voldoende groot om de kosten van de verplichtingen af te dekken en heeft daarmee geen effect op de nog te dekken kosten in de meerjarenbegroting. De bijstorting (afgerond ) heeft daarmee een incidenteel karakter. Lagere kapitaallasten Omdat het geplande investeringsvolume/investeringsprogramma geen wijziging ondergaat, blijven ook de daaruit voortvloeiende structurele kapitaallasten op hetzelfde niveau geraamd. Eventuele voor- of nadelen ten opzichte van de ramingen ontstaan doordat investeringen eerder of later dan de planning worden uitgevoerd. Daarmee is er in financiële zin sprake van een incidenteel voordeel van 0,65 miljoen. Wel signaleren wij dat de financiële planning van investeringen (qua tempo) over de jaren enige verbetering behoeft. Dit om begroting en realisatie zoveel mogelijk aan te laten sluiten. Hogere belastingopbrengsten 2009 De hogere belastingopbrengsten 2009 ( 0,57 miljoen) zijn met name het gevolg van een hogere belastbare Woz-waarde in ons gebied dan gedacht. Deze hogere opbrengst is incidenteel omdat we bij de tariefsvaststelling 2010 (vergadering december 2009) voor de categorie Gebouwd, al rekening hebben gehouden met deze hogere Woz-waarde. We hebben als het ware de structurele meevaller in de vorm van een lagere tariefstijging 2010 al aan onze ingelanden teruggegeven. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

16 Nagekomen belastingbaten De nagekomen belastingbaten betreffen hoofdzakelijk extra belastingopbrengsten vanwege meer vervuilingseenheden (+ 1 miljoen verontreinigingsheffing ) en extra opbrengsten vanwege meer belastbare Woz-waarde (+ 0,32 miljoen ). Omdat we bij de tariefsvaststelling 2010 voor wat betreft de tarieven Gebouwd al uit zijn gegaan van de meest recente (en hogere Woz-waarde), is de meeropbrengst Gebouwd een incidentele hogere baat. De hogere opbrengst van de oude verontreinigingsheffing is veroorzaakt doordat we meer vervuilingseenheden hebben kunnen belasten bij de woningen en bij de zogenaamde meetbedrijven. Wat hiervan structureel is, is moeilijk te beoordelen. Feit is wel dat we het jaarlijkse aantal vervuilingseenheden blijven monitoren om de begroting in de pas te laten lopen met de realisatie. De nagekomen baten kunnen van jaar tot jaar fluctueren, omdat er bijna altijd wel verschillen zijn ten opzichte van de geraamde belastbare Woz-waarde en vervuilingseenheden. Daarom hebben wij met ingang van 2009, op basis van ervaringscijfers, een structurele post nagekomen belastingbaten ter grootte van in onze begroting opgenomen. Het ene jaar zullen de nagekomen belastingbaten wellicht hoger zijn, het andere jaar lager. Gelet op de nagekomen belastingbaten in de afgelopen jaren hebben we gesprekken gevoerd met de Unit Heffing en Invordering van het Waterschapsbedrijf om de kwaliteit van de prognoses te verhogen zodat deze beter aansluiten op de werkelijkheid. Een en ander is ook verwoord in de brief aan het Waterschapsbedrijf. Door jaarlijks onze tarieven zo laat mogelijk vast te laten stellen op basis van de dan bekende gegevens, proberen we zoveel mogelijk de werkelijkheid te benaderen en in feite de nagekomen belastingbaten te reduceren tot nul. Boekwinst verkoop tractiemiddelen en regioloods Belfeld De verkoop van roerende en onroerende zaken is geen kernactiviteit van ons waterschap en doet zich derhalve bij gelegenheid voor. De opbrengsten hebben daarmee een incidenteel karakter. Bij eerder bestuursbesluit inzake de bouw van een hoogwaterloods met regiofaciliteiten is bepaald dat de boekwinst van de te verkopen loodsen ingezet wordt ter dekking van de kapitaallasten van de nieuwe hoogwaterloods met regiofaciliteiten. Vrijval voorziening kosten vangnetregeling Woz Omdat de noodzaak tot het aanhouden van deze voorziening is komen te vervallen, valt de voorziening vrij ten gunste van het rekeningsaldo. Via bestemming van het resultaat worden de middelen herbestemd. Omdat voorzieningen worden gevormd ten laste van het rekeningsaldo, loopt de vrijval van de voorziening ook ten gunste van het rekeningsaldo. Hogere rentebaten Externe rentebaten: De hogere ontvangen rentevergoeding is incidenteel, omdat we in de begroting 2010 hiervoor een post van opgenomen hebben. De realisatie 2009 bedroeg afgerond Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

17 Interne rentebaten Met ingang van 2009, onder het nieuwe regime voor resultaatbepaling, komt de berekende bespaarde rente (rente besparing vanwege interne financiering) volledig ten goede van het resultaat. Deze aanpassing van de rentebaten heeft structurele gevolgen voor onze begroting (of verlies- en winstrekening) en ons vermogen. En leidt tot bijstelling van de meerjarenbegroting. In de voorjaarsbrief 2010 hebben wij u hierover al geïnformeerd. Bepaling rekeningsaldo op basis van de programma s: Rekeningsaldo o.b.v. integrale kosten programma's Rekening Begroting Begroting Rekening incl. wijz Lasten Programma waterkering en veiligheid Programma watersysteem op orde: geschikt voor grondgebruik Programma watersysteem op orde: herstelde watersystemen Programma Bestuur, communicatie en heffingen Programma Bedrijfsvoering Programma concernposten/administratieve posten Totaal lasten (A) Baten Programma waterkering en veiligheid Programma watersysteem op orde: geschikt voor grondgebruik Programma watersysteem op orde: herstelde watersystemen Programma bestuur, communicatie en heffingen Programma bedrijfsvoering Programma concernposten/administratieve posten Totaal baten (B) Baten minus lasten Weerstandsvermogen In juli 2005 heeft het algemeen bestuur de nota Reserves en voorzieningen Waterschap Peel en Maasvallei vastgesteld. Twee maal per jaar (bij de begroting en de jaarrekening) worden de reserves en voorzieningen getoetst aan het vastgestelde beleid. In de nota Reserves en voorzieningen is een norm opgenomen voor de gewenste hoogte van de saldi-egalisatiereserves om eventuele tegenvallers en risico s af te kunnen dekken. Uitgangspunt is een streefniveau van 7,5% van de (structurele) netto kosten per taak, met een bandbreedte van 5% tot 10%. Conclusie van deze jaarrekening is dat het weerstandsvermogen ruim voldoet aan de gestelde normen en dat we van het vermogen een bedrag ter grootte van ca. 7 miljoen naar wens kunnen inzetten voor incidentele doeleinden. Hierbij is al rekening gehouden met het structurele effect van de uitkomsten van de jaarrekening voor de begroting 2010 en verder Bestemming van het rekeningsaldo 2009 Over het rekeningsaldo moet een bestemmingsbesluit genomen worden. Het - nog - te bestemmen resultaat bepalen we aan de hand van het saldo van de jaarrekening, waarop we vervolgens de in het verleden reeds genomen besluiten gaan corrigeren. Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

18 Saldo jaarrekening voordelig Af: Storting boekwinst verkoop loods Belfeld in bestemmingsreserve kapitaallasten (AB besluit 4 oktober 2006) /- Bij: Onttrekking kosten innovatieprojecten KRW aan bestemmingreserve Thema- en Gebiedsgerichte plannen (DB 9 september 2009) /+ Onttrekking subsidie afkoppeling regenwater aan betreffende bestemmingsreserve (Beschikking DB 12 juli 2006) /+ Onttrekking mobiliteitskosten personeel aan specifieke bestemmingsreserve (AB besluit jaarrekening 2008 d.d. 8 juli 2009) /+ Dekking incidentele kosten ICT/GIS uit specifieke bestemmingsreserve (AB besluit jaarrekening 2008 d.d. 8 juli 2009) /+ Dekking uit bestemmingsreserve kapitaallasten (diverse in het verleden genomen besluiten t.a.v. waterkeringsinvesteringen, hoogwaterloods e.a.) /+ Restant te bestemmen/te verrekenen Omdat de algemene reserves voldoen aan de afgesproken normering stellen wij voor om het restant van toe te voegen aan de bestemmingsreserve dekking toekomstige exploitatie (vanaf 2010 omgedoopt tot bestemmingsreserve tariefsegalisatie ). Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

19 Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

20 2 Jaarrekening naar kostensoort en de financiële positie 2.1 Jaarrekening naar kostensoort Voor de analyse van het resultaat, vindt u hieronder de rekeningcijfers op kostensoortniveau. Bij de programmaverantwoording, in de hoofdstukken hierna, ligt het accent meer op de beleidsmatige verantwoording. Kostensoorten (de lasten x 1) Rekening 2008 Begroting 2009 Begroting 2009 incl. Rekening 2009 Categorie Lasten ( ) ( ) wijzigingen ( ) ( ) 41 Rente en afschrijvingen 4101 Externe rentelasten Interne rentelasten Afschrijvingen van activa Totaal Personeelslasten 4201 Salarissen huidige personeel en bestuurders Sociale lasten Overige personeelslasten Personeel van derden Uitkeringen voormalig personeel Totaal Goederen en diensten van derden 4301 Duurzame gebruiksgoederen Overige gebruiks- en verbruiks-goederen Energie Huur en pachten Verzekeringen Belastingen Onderhoud door derden Overige diensten door derden Totaal a Goederen en diensten Waterschapsbedrijf Limburg 4310a Bijdrage Waterschapsbedrijf Totaal Bijdrage aan derden 4402 Aan overheden Aan overigen Totaal Toevoegingen aan voorzieningen / onvoorzien 4501 Aan voorzieningen Onvoorzien Totaal Totaal Lasten Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

21 Kostensoorten (de baten x 1) Categorie Baten Totaal Totaal Totaal Totaal 81 Financiële baten ( ) ( ) ( ) ( ) 8101 Externe rentebaten Interne rentebaten Dividenden en bonusuitkeringen Personeel baten Baten salarissen / sociale lasten Uitlening personeel Goederen en diensten aan derden Verkoop grond Verkoop duurzame goederen Verkoop overige goederen Opbrengsten uit grond en water Huuropbrengsten uit overige eigendommen Diensten voor derden Bijdragen van derden Van overheden Van overigen Waterschapsbelastingen Opbrengst watersysteemheffing gebouwd Opbrengst watersysteemheffing ingezetenen Opbrengst watersysteemheffing ongebouwd Opbrengst watersysteemheffing natuur Opbrengst verontreinigingsheffing Opbrengst zuiveringsheffing bedrijven Opbrengst zuiveringsheffing huishoudens Kwijtschelding en oninbaarverklaring Totaal Totaal 8508 Belasting-opbrengsten voorgaande jaren Interne verrekeningen Rekening 2008 Begroting 2009 Begroting 2009 incl. wijzigingen Rekening Onttrekkingen aan voorzieningen Onttrekkingen aan reserves Geactiveerde lasten Totaal Baten Saldo baten minus lasten Toelichting op kostensoorten In deze paragraaf worden de belangrijkste afwijkingen in de exploitatierekening naar het gezichtspunt van de kostensoorten toegelicht Toelichting lasten Rente en afschrijvingen Investeringen algemeen De totale bruto investering in 2009 bedraagt circa 8 miljoen, waarvan relatief gezien het grootste gedeelte voor rekening komt van de projecten watersystemen ( 5,9 miljoen). Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

22 Voorgaande bedragen zijn inclusief de kosten van de bodemsanering Tungelroysebeek, die over zijn gebracht naar de exploitatie. De netto investering 2009 (bruto investeringen minus aftrek van subsidies en overige verminderingen) bedraagt 5,9 miljoen (2008: 8,4 miljoen). Het totale geïnvesteerd vermogen bedraagt per 31 december 2009 ongeveer 46,5 miljoen, terwijl in de primitieve begroting is uitgegaan van een geïnvesteerd vermogen van ongeveer 52 miljoen. Er is minder geïnvesteerd dan gedacht. Als gevolg hiervan zijn de afschrijvingskosten lager en moesten we minder financieren, waardoor er voordelen zijn ontstaan in de geraamde rentekosten. Met de tussentijdse rapportages hebben we hierop deels geanticipeerd door de begroting aan te passen. Afschrijvingen De realisatie is achtergebleven bij de begroting. Op basis van de uitkomsten van de jaarrekening 2008 en het voortschrijdend inzicht tijdens het jaar, hebben wij de raming van de afschrijvingskosten 2009 in de tweede bestuursrapportage van 2009 met 0,17 miljoen verlaagd. Rente Een logisch gevolg van het achterblijven van investeringen op de planning, is dat de daaraan gekoppelde financieringsbehoefte naar de toekomst verschuift. Hierdoor hebben we het budget dat voor rentelasten in de primitieve begroting was geraamd, niet volledig nodig gehad. En daarom is het budget voor de rentekosten bij de tweede bestuursrapportage 2009 met bijna 0,29 miljoen verlaagd. De interne rentelasten zijn hoger uitgevallen dan primitief begroot, maar gelijk aan de begroting inclusief wijzigingen. De interne rentelasten betreffen een administratief berekende rentevergoeding aan de reserves en voorzieningen per 1 januari, omdat deze gebruikt kunnen worden voor de financiering van onze waterschapstaken. De interne rentelasten worden berekend over de stand van de reserves en voorzieningen per 1 januari van het betreffende kalenderjaar. Omdat de werkelijke stand per januari 2009 ( 19 miljoen) hoger was dan in de begroting 2009 ( 16 miljoen) was aangenomen, is ook de rentevergoeding aan de reserves en voorzieningen hoger uitgevallen. Hiervan is in de tweede bestuursrapportage 2009 melding gemaakt. Omslagrente De omslagrente geeft inzicht in de gemiddelde financieringskosten per geïnvesteerde euro van alle, tot op heden gedane, investeringen (ook oude afgesloten investeringen waarop nog wordt afgeschreven). De omslagrente bedroeg in ,36% (2008: 4,01%). In de begroting was rekening gehouden met een omslagrente van 4,42%. Personeelslasten De personeelslasten betreffen alle lasten die verband houden met het huidige en voormalige bestuur en personeel, het salaris met eventuele toelagen, de uitkeringen en pensioenen voor voormalig bestuur en personeel, de daarop betrekking hebbende sociale lasten, de lasten die voortvloeien uit diverse vergoedingsregelingen en overige personeelgerelateerde uitgaven Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

23 zoals bijvoorbeeld studiekosten. De totale personeelslasten zijn afgerond lager uitgevallen, dan de gewijzigde begroting Salarissen personeel en bestuurders Vanwege een aantal vacatures zijn de werkelijke salariskosten van salarissen en bijkomende vergoedingen achter gebleven bij de begroting. Omdat het werk toch gedaan moest worden hebben we meer tijdelijke capaciteit van buiten in moeten zetten. We zien dan ook op de post personeel derden een overschrijding. Daarnaast zijn de werkelijke vergoedingen voor het algemeen en dagelijks bestuur op basis van de nieuwe Waterschapswet en Waterschapsreglement, niet zo hard gestegen dan aanvankelijk gedacht. De geraamde formatie in de begroting 2009 bedroeg 167,95 fte. Per 31 december 2009 bedroeg de werkelijke bezetting 164,67 fte. Sociale lasten In de begroting 2009 zijn we ervan uitgegaan dat de sociale werkgeverslasten gemiddeld 20% bedragen van de bruto loonkosten en de belastbare vergoedingen. Op basis van de jaarrekening is het werkelijke percentage uitgekomen op ca. 21%. Overige personeelslasten Het niet volledig benutten van het budget is het gevolg van lagere kosten voor collectieve opleidingen. Personeel van derden De realisatie is hoger dan de raming. Mede vanwege de aanwezigheid van vacatures en de dynamiek in de bedrijfsvoering hebben we, om het werk gedaan te krijgen, meer gebruik moeten maken van inhuur van tijdelijke externe capaciteit. Zoals aangekondigd in de tussentijdse bestuursrapportages, zijn de totale geraamde personeelslasten hierdoor niet overschreden. Uitkeringen voormalig personeel en bestuurders De kosten van wachtgeld- en pensioenverplichtingen voormalig bestuur zijn gestegen als gevolg van de gehouden verkiezingen eind Dekking van deze kosten vindt plaats uit een speciaal daarvoor gevormde (wettelijk verplichte) voorziening. Goederen en diensten van derden De kosten van goederen en diensten van derden bestaan uit kosten voor: duurzame gebruiksgoederen met een geringe aanschafwaarde (zoals werkkleding, gebruiksmaterialen, gereedschappen et cetera); energie (gas, elektriciteit, brandstoffen voertuigen en werkmaterieel); huren en pachten; belastingen en verzekeringen; onderhoud (het uitbestede onderhoud van waterlopen en waterkeringen, onderhoud waterschapshuis en loodsen, werkmaterieel, pompen en dergelijke); Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei

24 kosten van bodemsaneringen; overige geleverde diensten door derden (zoals juridische- en technische advisering door derden, accountantskosten en ook contributies, lidmaatschappen en bijdragen aan verenigingen zoals de STOWA (2009: ) en Unie van Waterschappen (2009: )). De totale kosten van goederen en diensten van derden in 2009 bedroegen Geraamd was een bedrag van De stijging ten opzichte van de oorspronkelijke begroting ( ) wordt veroorzaakt door de bodemsaneringskosten tot en met 2009 van de Tungelroyse beek ( ). Met ingang van 2009 mogen kosten van bodemsaneringen (vervuilde grond) niet geactiveerd en afgeschreven worden. Deze kosten moeten als verlies/kosten in de exploitatie worden verantwoord. Duurzame gebruiksgoederen De hogere kosten worden veroorzaakt door aanschaf van meubilair/inrichting voor de huisvesting in Blerick, alsmede hogere kosten voor reparaties, onderdelen en andere kosten ten behoeve van het materieel van de buitendienst. Overige gebruiks- en verbruiksgoederen De lagere kosten ten opzichte van de begroting hebben voornamelijk betrekking op lagere kosten voor druk- en bindwerk en aanschaf/gebruik van kadastrale en topografische kaarten. Energie Door de lagere kosten van diesel, benzine en gas is het budget voor 2009 niet volledig benut. Huur en pachten De hogere kosten zijn veroorzaakt doordat de leasekosten van vervoersmiddelen hoger zijn geweest dan aanvankelijk geraamd. Algehele stijging van leaseprijzen en uitbreiding van het wagenpark zijn hiervan de oorzaak. Verzekeringen De kosten voor verzekeringen zijn lager uitgevallen door lagere premies voor de opstal- en inboedelverzekering als ook voor de motorvoertuigenverzekeringen. Belastingen De te betalen aanslagen onroerend zaakbelasting zijn circa lager uitgevallen dan geraamd. Onderhoud door derden/overige diensten derden Het totale geraamde budget bedroeg in ( ). De werkelijke kosten bedragen De overschrijding bedraagt afgerond en wordt met name veroorzaakt doordat de definitieve afrekeningen 2007 en 2008 met betrekking tot het gesloten waterakkoord met Rijkswaterstaat, hoger uit zijn gevallen. Een gedeelte van de meerkosten hebben we echter door kunnen schuiven naar waterschap Aa en Maas (zie batenkant diensten voor derden). Jaarrekening/-verslag Waterschap Peel en Maasvallei